Roken, een wereldwijd probleem waarvan al decennialang geweten is dat het schadelijk is voor onze gezondheid. Toch rookt vandaag de dag nog steeds 25% van de Belgische bevolking. Hoewel de meerderheid (71%) van deze rokers de intentie heeft om te stoppen met roken, slaagt slechts een minderheid (3-5%) er in om puur op wilskracht na een jaar nog gestopt te zijn. Om dit laag slaagpercentage op te krikken bestaan er al langere tijd farmacologische hulpmiddelen. Nicotinevervangers (Nicotine Replacement Therapy, NRT) -denk aan de pleisters, kauwgoms, mondsprays…- en rookstopmedicatie zijn hiervan de bekendste en meest gebruikte producten. Toch hervalt 70% tot 90% van de gebruikers nog binnen het jaar. Geen slaagpercentages om over naar huis te schrijven. Betekent dit dan dat het merendeel van de rokers gedoemd is om heel hun leven te blijven roken, aangezien er niet meer alternatieven voor handen zijn?
Op zoek naar een effectief rookstop alternatief
De titel van dit artikel verraadt eigenlijk al het antwoord op deze vraag: nee, zeker niet. Zo is er sinds kort een middel op de markt dat hier mogelijks aan tegemoet zou kunnen komen, namelijk de elektronische sigaret of kortweg de e-sigaret. Een middel dat de afgelopen jaren regelmatig, al dan niet controversieel, in de media verschenen is. “E-sigaret wordt steeds populairder”, “De e-sigaret is ongezonder dan je denkt”, “Jongeman verliest aantal tanden door ontplofte e-sigaret” en “E-sigaret kan tabak uit de wereld helpen” zijn maar enkele van de vele krantenkoppen die na een paar minuten opzoekwerk al op verschillende nieuwssites te vinden zijn.
Een e-sigaret bestaat uit 3 essentiële onderdelen: een batterij, een vulling met vloeistof en een verdamper. Bij activatie zorgt de batterij ervoor dat de verdamper de vloeistof omzet in damp die via het mondstuk van de e-sigaret geïnhaleerd wordt. Het inhaleren van deze damp wordt ook wel “dampen” of “vapen” genoemd, om duidelijk het verschil aan te geven met het “roken” van een tabakssigaret. Doordat er geen tabak wordt verbrand, komen bij een e-sigaret de gekende schadelijke verbrandingsproducten van een tabakssigaret, zoals teer, niet vrij. Het nicotinegehalte in de vloeistoffen kan variëren van 0 tot 36 mg/ml. Hierdoor kan de dosis nicotine in een e-sigaret, net zoals bij nicotinevervangers, afgestemd worden op het tabaksgebruik van de roker en zou je ze kunnen beschouwen als een alternatief om ontwenningsverschijnselen te verminderen. Daarenboven zou de e-sigaret het verlangen naar een tabakssigaret –de ‘craving’- kunnen verminderen door de handeling van het dampen van de e-sigaret.
Ondanks de controverse in de media werpt voorgaand wetenschappelijk onderzoek toch al een positief licht op de e-sigaret als alternatief hulpmiddel bij rookstop. Vanuit het tabaksontmoedigingsbeleid heeft minister van Volksgezondheid Maggie De Block in het voorjaar van 2016 de e-sigaret dan ook in België gelegaliseerd. Vandaar dat het interessant leek om de effectiviteit van de e-sigaret als rookstop hulpmiddel verder te onderzoeken, meer specifiek in de context van professionele rookstopbegeleiding. Ondermeer omdat in deze context nog weinig tot geen onderzoek naar de e-sigaret als hulpmiddel is gedaan. Hiervoor werd samengewerkt met drie tabakologen. Dit zijn professionele gezondheidswerkers die een aanvullende opleiding ‘Tabakologie en Rookstopbegeleiding’ hebben gevolgd en die rokers dus begeleiden bij hun rookstoppoging.
Procedure
Bij aanmelding, na 1 maand rookstop en na 3 maanden rookstop vulden de deelnemers een vragenlijst in en werd van hen een CO-ademtest afgenomen, waarmee kon worden achterhaald of iemand nog had gerookt in de afgelopen 24 uur. Met behulp van deze instrumenten werd de effectiviteit van de e-sigaret, al dan niet in combinatie met nicotinevervangers, vergeleken met de effectiviteit van nicotinevervangers en rookstopmedicatie en met de effectiviteit van begeleiding zonder hulpmiddelen. De effectiviteit werd specifiek nagegaan door te kijken naar het verloop van de slaagpercentages bij rookstop over de drie meetmomenten heen. Daarnaast werd ook onderzocht in welke mate de e-sigaret in vergelijking met de andere condities een invloed had op de ‘craving’ voor tabakssigaretten en de ervaren ontwenningsverschijnselen.
Hoe effectief?
Bij afronding hadden 69 (ex-)rokers deelgenomen aan het onderzoek, waarvan 53 deelnemers werden opgenomen in de eigenlijke analyses. Na één maand rookstop (FU1) bleek nog 75% van de deelnemers gestopt te zijn met roken, waarvan 75% met de e-sigaret en 67% met een combinatie van de e-sigaret en nicotinevervangers. Slaagpercentages verschilden hierbij niet significant van de andere condities.
Na drie maanden rookstop (FU2) bleek nog 51% van de deelnemers gestopt te zijn met roken, waarvan opnieuw 75% met de e-sigaret en 67% met een combinatie van de e-sigaret en nicotinevervangers. Hierbij hadden deelnemers die een e-sigaret gebruikten meer kans om gestopt te zijn dan deelnemers die geen e-sigaret gebruikten, en dit voornamelijk in vergelijking met nicotinevervangers. De mate van ‘craving’ en de ontwenningsverschijnselen verschilden na rookstop niet significant tussen deelnemers die gebruik maakten van een e-sigaret en deelnemers in de andere condities.
Conclusie
Wat kunnen we nu uit dit onderzoek besluiten? Ondanks de kleine steekproef bieden deze resultaten een eerste belangrijke indicatie dat de e-sigaret ook in de context van rookstopbegeleiding een effectief hulpmiddel zou kunnen zijn. Hierbij blijkt deze minstens even effectief als traditionele hulpmiddelen als rookstopmedicatie en nicotinevervangers. De effectiviteit van begeleiding met een e-sigaret verschilde tegen verwachtingen in niet van begeleiding zonder hulpmiddel. Dit zou verklaard kunnen worden door de tendens dat deelnemers zonder hulpmiddel minder zware rokers waren dan deelnemers met een e-sigaret en bijgevolg minder moeite hadden om gestopt te blijven.
De e-sigaret, een intrigerend product van de 21ste eeuw dat rokers zou kunnen helpen bij rookstop. Dat het volledig “tabak de wereld uit zal helpen” zoals het eerder vernoemde krantenartikel beweert, is misschien wat extreem gesteld. Maar volgens dit onderzoek komen we met de e-sigaret toch alweer een stapje dichter bij een rookvrije wereld.
Adriaens, K., Van Gucht, D., Declerck, P., & Baeyens, F. (2014). Effectiveness of the electronic cigarette: An eight-week Flemish study with six-month follow-up on smoking reduction, craving and experienced benefits and complaints. International Journal of Environmental Research and Public Health, 11(11), 11220-11248. doi:10.3390/ijerph111111220
Barnes, J., Dong, C. Y., McRobbie, H., Walker, N., Mehta, M., & Stead, L. F. (2010). Hypnotherapy for smoking cessation. The Cochrane Library, 10. doi:10.1002/14651858.CD001008.pub2
Bedfont. (2014). PiCO+ Smokerlyzer: Operating manual. Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://www.bedfont.com/file.php?f=ZmlsZSMjNzE0
Brown, J., Beard, E., Kotz, D., Michie, S., & West, R. (2014). Real‐world effectiveness of e‐cigarettes when used to aid smoking cessation: A cross‐sectional population study. Addiction, 109(9), 1531-1540. doi:10.1111/add.12623
Buisman, R., & Croes, E. (2014). Factsheet elektronische sigaretten (e-sigaretten). Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://assets.trimbos.nl/docs/92583a79-75d2-4cb3-91ad-0c914b837f46.pdf
Bullen, C., Howe, C., Laugesen, M., McRobbie, H., Parag, V., Williman, J., & Walker, N. (2013). Electronic cigarettes for smoking cessation: A randomised controlled trial. The Lancet, 382(9905), 1629-1637. doi:10.1016/S0140-6736(13)61842-5
Bullen, C., Williman, J., Howe, C., Laugesen, M., McRobbie, H., Parag, V., & Walker, N. (2013). Study protocol for a randomised controlled trial of electronic cigarettes versus nicotine patch for smoking cessation. BMC Public Health, 13(1), 210. doi:10.1186/1471-2458-13-210
Burstyn, I. (2014). Peering through the mist: Systematic review of what the chemistry of contaminant in electronic cigarettes tells us about health risks. BMC Public Health, 14, 18. doi:10.1186/1471-2458-14-18
Cahill, K., Stevens, S., & Lancaster, T. (2014). Pharmacological treatments for smoking cessation. Jama, 311(2), 193-194. doi:10.1001/jama.2013.283787
Davis, R. M. (1992). The slow growth of a movement. Tobacco control, 1(1), 1-2. doi:10.1136/tc.1.1.1
Doll, R., & Hill, A. B. (1950). Smoking and carcinoma of the lung: Preliminary report. British Medical Journal, 2(4682), 739-748. doi:10.1136/bmj.2.4682.739
Etter, J. F., & Bullen, C. (2014). A longitudinal study of electronic cigarette users. Addictive Behaviors, 39(2), 491-494. doi:10.1016/j.addbeh.2013.10.028
European Commission. (2015). Special Eurobarometer 429: Attitudes of Europeans towards tobacco and electronic cigarettes. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://ec.europa.eu/commfrontoffice/ publicopinion/archives/ebs/ebs_429_en.pdf
Fagerström, K. (2012). Determinants of tobacco use and renaming the FTND to the Fagerström Test for Cigarette Dependence. Nicotine & Tobacco Research, 14(1), 75-78. doi:10.1093/ntr/ntr137
Farsalinos, K. E., & Polosa, R. (2014). Safety evaluation and risk assessment of electronic cigarettes as tobacco cigarette substitutes: A systematic review. Therapeutic Advances in Drug Safety, 5(2), 67-86. doi:10.1177/2042098614524430
Farsalinos, K. E., Spyrou, A., Tsimopoulou, K., Stefopoulos, C., Romagna, G., & Voudris, V. (2014). Nicotine absorption from electronic cigarette use: Comparison between first and new generation devices. Scientific reports, 4, 4133. doi:10.1038/srep04133
Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. (2016). Koninklijk besluit van 15 februari 2016 betreffende het fabriceren en het in de handel brengen van elektronische sigaretten. Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://www.health.belgium.be/ sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/2016-02-15_ar_e-cigarettes.pdf
Gisle, L., & Demarest, S. (2014). Gezondheidsenquête 2013. Rapport 2: Gezondheidsgedrag en leefstijl: Het gebruik van tabak. Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://his.wiv-isp.be/nl/Gedeelde%20 %20documenten/TA_NL_2013.pdf
Hajek, P., Corbin, L., Ladmore, D., & Spearing, E. (2015). Adding e-cigarettes to specialist stop smoking treatment: City of London pilot project. Journal of Addiction Research and Therapy, 6(3), 2. doi:10.4172/2155-6105.1000244
Hajek, P., Etter, J. F., Benowitz, N., Eissenberg, T., McRobbie, H. (2014). Electronic cigarettes: Review of use, content, safety, effects on smokers and potential for harm and benefit. Addiction, 109, 1801-1810. doi:10.1111/add.12659.
Hartmann‐Boyce, J., McRobbie, H., Bullen, C., Begh, R., Stead, L. F., & Hajek, P. (2016). Electronic cigarettes for smoking cessation. The Cochrane Library, 9. doi:10.1002/14651858.CD010216 .pub3
Haustein, K. O., Krause, J., Haustein, H., Rasmussen, T., & Cort, N. (2004). Changes in hemorheological and biochemical parameters following short-term and long-term smoking cessation induced by nicotine replacement therapy (NRT). International Journal of Clinical Pharmacology and Therapeutics, 42(2), 83-92. doi:10.5414/CPP42083
Heishman, S. J., Singleton, E. G., & Pickworth, W. B. (2008). Reliability and validity of a short form of the Tobacco Craving Questionnaire. Nicotine & Tobacco Research, 10(4), 643-651. doi:10.1080/14622200801908174
Hitchman, S. C., Brose, L. S., Brown, J., Robson, D., & McNeill, A. (2015). Associations between e-cigarette type, frequency of use, and quitting smoking: Findings from a longitudinal online panel survey in Great Britain. Nicotine & Tobacco Research, 17(10), 1187-1194. doi:10.1093/ntr/ntv078
Hoge Gezondheidsraad. (2015). Advies van de Hoge Gezondheidsraad nr. 9265. Stand van zaken: Elektronische sigaret. Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://www.health.belgium.be/sites/ default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/hgr_9235_advies_e-sigaret.pdf
Hughes, J. R. (1992). Tobacco withdrawal in self-quitters. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 60(5), 689-697. doi:10.1037/0022-006X.60.5.689
Hughes, J. R., Keely, J., & Naud, S. (2004). Shape of the relapse curve and long‐term abstinence among untreated smokers. Addiction, 99(1), 29-38. doi:10.1111/j.1360-0443.2004.00540.x
Hummel, K., Hoving, C., Nagelhout, G. E., de Vries, H., van den Putte, B., Candel, M. J., … Willemsen, M. C. (2015). Prevalence and reasons for use of electronic cigarettes among smokers: Findings from the International Tobacco Control (ITC) Netherlands Survey. International Journal of Drug Policy, 26(6), 601-608. doi:10.1016/j.drugpo.2014.12.009
Hunt, W. A., Barnett, L. W., & Branch, L. G. (1971). Relapse rates in addiction programs. Journal of Clinical Psychology, 27(4), 455-456. doi:10.1002/1097-4679(197110)27:4<455::AID-JCLP 2270270412>3.0.CO;2-R
Jha, P., & Peto, R. (2014). Global effects of smoking, of quitting, and of taxing tobacco. New England Journal of Medicine, 370(1), 60-68. doi:10.1056/NEJMra1308383
Kalkhoran, S., & Glantz, S. A. (2016). E-cigarettes and smoking cessation in real-world and clinical settings: A systematic review and meta-analysis. The Lancet Respiratory Medicine, 4(2), 116- 128. doi:10.1016/S2213-2600(15)00521-4
KU Leuven. (2016). Trends in e-psychology [Online videocursus]. Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://www.edx.org/
Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. (2009). Richtlijn behandeling van tabaksverslaving herziening 2009. Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://www.nvvc.nl/media/ richtlijn/40/Richtlijn_Tabaksverslaving_definitief_2009.pdf
Lancaster, T., & Stead, L. F. (2005). Individual behavioural counselling for smoking cessation. The Cochrane Library, 2. doi:10.1002/14651858.CD001292.pub2
Malas, M., van der Tempel, J., Schwartz, R., Minichiello, A., Lightfoot, C., Noormohamed, A., … Ferrence, R. (2016). Electronic cigarettes for smoking cessation: A systematic review. Nicotine & Tobacco Research, 18(10), 1926-1936. doi:10.1093/ntr/ntw119
McEwen, A., & McRobbie, H. (2016). Electronic cigarettes: A briefing for stop smoking services. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.ncsct.co.uk/usr/pub/Electronic_cigarettes._ A_briefing_for_stop_smoking_services.pdf
McNeill, A., Brose, L. S., Calder, R., Hitchman, S. C., Hajek, P., & McRobbie, H. (2015). E-cigarettes: An evidence update. Public Health England. Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/fi…; ttes_an_evidence_update_A_report_commissioned_by_Public_Health_England_FINAL.pdf
McRobbie, H., Bullen, C., Hartmann-Boyce, J., & Hajek, P. (2014). Electronic cigarettes for smoking cessation and reduction. The Cochrane Library, 12. doi:10.1002/14651858.CD010216.pub2
National Drug Research Institute. (z.j.). Fagerström Test for Nicotine Dependence. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://ndri.curtin.edu.au/btitp/documents/Fagerstrom_test.pdf
Ng, M., Freeman, M. K., Fleming, T. D., Robinson, M., Dwyer-Lindgren, L., Thomson, B., … Gakidou, E. (2014). Smoking prevalence and cigarette consumption in 187 countries, 1980- 2012. Jama, 311(2), 183-192. doi:10.1001/jama.2013.284692
Partnership Stop met Roken. (2009). Zorgmodule stoppen met roken. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.partnershipstopmetroken.nl/wp-content/uploads/2013/01/Zorgmo…; Roken_PartnershipStopmetRoken_2009.pdf
Phillips, C. V. (2016). Sunday science lesson: What is “meta-analysis”? (and why was Glantz’s inherently junk?). Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://antithrlies.com/2016/01/17/sunday- science-lesson-what-is-meta-analysis-and-why-was-glantzs-inherently-junk/
Polosa, R., Caponnetto, P., Cibella, F., & Le-Houezec, J. (2015). Quit and smoking reduction rates in vape shop consumers: A prospective 12-month survey. International Journal of Environmental Research and Public Health, 12(4), 3428-3438. doi:10.3390/ijerph120403428
Rahman, M. A., Hann, N., Wilson, A., Mnatzaganian, G., & Worrall-Carter, L. (2015). E-cigarettes and smoking cessation: Evidence from a systematic review and meta-analysis. PloS one, 10(3). doi:10.1371/journal.pone.0122544
Russell, M. A. H. (1976). Low-tar medium-nicotine cigarettes: A new approach to safer smoking. British Medical Journal, 1(6023), 1430-1433. doi:10.1136/bmj.1.6023.1430
Schlam, T. R., & Baker, T. B. (2013). Interventions for tobacco smoking. Annual Review of Clinical Psychology, 9, 675-702. doi:10.1146.annurev-clinpsy-050212-185602
Stead, L. F., Koilpillai, P., & Lancaster, T. (2015). Additional behavioural support as an adjunct to pharmacotherapy for smoking cessation. The Cochrane Library, 10. doi:10.1002/14651858.CD009670.pub3
Tabakstop. (z.j.-a). Ontwenningsverschijnselen. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.tabakstop.be/rokers/hoe-verslaafd-ben-ik/ontwenningsverschij…
Tabakstop. (z.j.-b). Via medicatie. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.tabakstop.be/hoe- stoppen/medicatie
Tabakstop. (z.j.-c). Tabakoloog. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.tabakstop.be/rokers/hoe- stoppen/persoonlijk-contact/de-tabakoloog
Tabakstop. (z.j.-d). Op welke terugbetalingen heb je recht? Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.tabakstop.be/hoe-stoppen/op-welke-terugbetalingen-heb-je-rec…
Toll, B. A., O'Malley, S. S., McKee, S. A., Salovey, P., & Krishnan-Sarin, S. (2007). Confirmatory factor analysis of the Minnesota Nicotine Withdrawal Scale. Psychology of Addictive Behaviors, 21(2), 216-225. doi:10.1037/0893-164X.21.2.216
Trimbos Instituut. (z.j.). Nut en effectiviteit. Opgehaald op 3 mei, 2017, van https://www.rokeninfo.nl/ professionals/stoppen-met-roken1/hulpmiddelen/nut-en-effectiviteit
Van Gucht, D., & Baeyens, F. (2016). Health professionals in Flanders perceive the potential health risks of vaping as lower than those of smoking but do not recommend using e-cigarettes to their smoking patients. Harm Reduction Journal, 13(1), 22. doi:10.1186/s12954-016-0111-4
Van Heel, M., Van Gucht, D., Vanbrabant, K., & Baeyens, F. (2017). The importance of conditioned stimuli in cigarette and e-cigarette craving reduction by e-cigarettes. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(2), 193. doi:10.3390/ijerph14020193
Van Oyen, H., Berger, N., Nusselder, W., Charafeddine, R., Jagger, C., Cambois, E., … Demarest, S. (2014). The effect of smoking on the duration of life with and without disability, Belgium 1997- 2011. BMC Public Health, 14(1), 723. doi:10.1186/1471-2458-14-723
Vansickel, A. R., Cobb, C. O., Weaver, M. F., & Eissenberg, T. E. (2010). A clinical laboratory model for evaluating the acute effects of electronic “cigarettes”: Nicotine delivery profile and cardiovascular and subjective effects. Cancer Epidemiology Biomarkers and Prevention, 19(8), 1945-1953. doi:10.1158/1055-9965.EPI-10-0288
Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie. (z.j.-a). Welke boodschap over stoppen met roken kan u als professional aan een roker geven? Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.vlaanderenstoptmetroken.be/assets/boodschap-stoppen-met-roke…
Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie. (z.j.-b). Rookstopaanbod. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.motiverentotrookstop.be/algemeen/rookstopbegeleiding.html
Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding. (z.j.-a). Opleiding tabakologie en rookstopbegeleiding. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.vrgt.be/ tabakspreventie/vorming_en_opleiding/opleiding_tabakologie_en_rookstopbegeleiding
Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding. (z.j.-b). Erkende Tabakologen. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.vrgt.be/tabakspreventie/ erkende_tabakologen
Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding. (z.j.-c). Koolstofmonoxide. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://www.vrgt.be/tabakspreventie/faq/ koolstofmonoxide
West, R., Hajek, P., Stead, L., & Stapleton, J. (2005). Outcome criteria in smoking cessation trials: Proposal for a common standard. Addiction, 100(3), 299-303. doi:10.1111/j.1360- 0443.2005.00995.x
White, A. R., Rampes, H., Liu, J. P., Stead, L. F., & Campbell, J. (2014). Acupuncture and related interventions for smoking cessation. The Cochrane Library, 1. doi:10.1002/14651858.CD000009.pub4
World Health Organization. (2005). WHO framework convention on tobacco control. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/42811/1/9241591013.pdf?ua=1
World Health Organization. (2012). WHO global report: Mortality attributable to tobacco. Opgehaald op 3 mei, 2017, van http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44815/1/9789241564434_eng.pdf
Wynder, E. L., & Graham, E. A. (1950). Tobacco smoking as a possible etiologic factor in bronchiogenic carcinoma: A study of six hundred and eighty-four proved cases. Journal of the American Medical Association, 143(4), 329-336. doi:10.1001/jama.1950.02910390001001
Wyns, E. (2017). Electronic cigarette dual users versus switchers: Behavioral, cognitive and attitudinal differences (Ongepubliceerde masterproef). KU Leuven, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, Leuven.