Fedasil bouwt asielzoekerscentra! (Met een gebrek aan architecturale visie)
Je weet niet meer in welk land je na al die weken al bent, maar hoort dat hier in de buurt een kerkhof werd aangelegd uitsluitend voor aangespoelde ongelukkigen. Je staat in de rij om je vingerafdrukken te laten nemen, in een volgende om een noodrantsoen te ontvangen, in een laatste om een tent toegewezen te krijgen. Rondom de tentzone staat een hoge omheining, overvloedig afgewerkt met prikkeldraad. Een gigantisch aantal slapelozen wacht nog aan de andere kant: het kamp barst uit zijn voegen. De volgende dag ben je opnieuw onderweg, je kreeg amper de kans om op krachten te komen. In ruil voor een reeks vingerafdrukken lig je elke nacht wakker op een ander matje of veldbed, in de ene na de andere akoestische verschrikking van een sporthal of loods. Elke dag vervoegen 28.300 nieuwe mensen jou op die gevreesde tocht om te ontkomen aan de hel waar ze vandaan komen.
Gedwongen migratie is een vaak traumatische ervaring. Men wordt veelal abrupt gescheiden van (t)huis en vaderland, waarna een helse tocht volgt die voor het merendeel minstens even tekenend is. De drang naar het zo snel mogelijk opbouwen van een nieuw thuis dat veiligheid, rust, warmte en mogelijkheid tot identiteitsuiting biedt, is dus geen plus, maar een noodzaak voor het welzijn van de asielzoeker. Fedasil (Federaal Agentschap voor de opvang van Asielzoekers) is sinds 2002 bouwheer van de Belgische opvangcentra, maar slaagt er door een gebrek aan architecturale visie niet in asielzoekers in deze basisbehoefte van een thuis tegemoet te komen. Het agentschap hanteert een uitsluitend pragmatische aanpak bij de conversie van gebouwen tot asielcentra: ze moeten snel, kostenefficiënt en gecontroleerd in werking treden. Een dergelijke aanpak gaat niet enkel ten koste van de bewoners, maar oefent ook een invloed uit op personeel en buurt. De centra worden behandeld als een louter functionele wachtplek, als een onbelangrijk middel om het eigenlijke doel (het verkrijgen van een verblijfsvergunning) te bereiken. De ervaring leert echter dat een verblijf van enkele jaren in zo’n centrum geen uitzondering vormt. En net deze eerste jaren in het gastland zijn cruciaal voor het al dan niet toekomstig succes van de asielzoeker.[1]
Microsamenlevingen
Er zijn zo’n zestig opvangcentra min of meer gelijkmatig verspreid over heel België, een aantal dat oploopt tot om en bij de negentig in tijden van crisis. De kans is dus groot dat er binnen een straal van pakweg tien kilometer van jouw woonplaats één of misschien zelfs meerdere centra aanwezig zijn. Het is eveneens zeer plausibel dat je geen weet hebt van hun bestaan. Dit is te wijten aan verschillende factoren. Minimumnormen voor het omvormen van gebouwen tot asielzoekerscentra leggen op dat er in elk centrum standaard allerhande faciliteiten aanwezig moeten zijn: een wasserij, fitness, cafetaria, internetcafé… Deze normen gelden voor elk centrum, onafhankelijk van de context waarin het zich bevindt (afgelegen of middenin een stad). Dit gegeven zorgt ervoor dat asielzoekers weinig of geen reden hebben om zich buiten het centrum te begeven, gezien alles wat men denkt nodig te hebben ter plekke voorhanden is. Daarenboven krijgen asielzoekers zelfs de mogelijkheid binnen het centrum ‘jobs’ aan te nemen in ruil voor (een weinig) extra zakgeld. Eten, drinken, slapen, wassen, ontspannen en werken: het kan er dus allemaal. Fysische barrières zoals een metershoge bakstenen omwalling rond het centrum, een ellenlange oprit of een controlerend onthaal aan de ingang versterken dit gevoel van een microsamenleving. Het zijn vaak restanten van de vroegere invulling van het gebouw en ontmoedigen elke vorm van spontaan contact met de buurt.
Negeren van de bestaande architectuur
Fedasil beschikt over de mogelijkheid beroep te doen op een gigantische hoeveelheid patrimonium: dat van de Regie der Gebouwen, het Ministerie van Defensie, provincies tot zelfs privébezit. Deze gebouwen staan op de meest uiteenlopende plaatsen, van de hoofdstad tot de verste uithoeken van België, verschillen enorm op vlak van schaal en op vlak van typologie (kloosters, kazernes, gevangenissen, scholen, ziekenhuizen…). Toch ‘bieden ze allemaal dezelfde diensten aan’[2]. Uniformiteit is prioriteit en een duidelijke visie op hoe deze architectuur van de aankomst er dan zou moeten uitzien op vlak van de individuele gebouwen in hun specifieke omgeving, is afwezig. Intrinsiek verschillende typologieën (een legerbasis versus een ziekenhuis) in volkomen uiteenlopende contexten (middenin de hoofdstad versus op het platteland) worden op geheel dezelfde wijze aangepakt. Er wordt contextloos gewerkt, alsof het gebouw geen geschiedenis of omgeving heeft, met als enige bekommernis dat het rigide programma in de beschikbare ruimtes past.
Hypothekeren van een thuis
Onderzoek wees uit dat asielzoekers die in collectieve opvangcentra terecht komen, toch vaak homelessness ervaren, hoewel ze een dak boven hun hoofd hebben.[3] Dit gevoel wordt beleefd gezien de koude institutionele architectuur die veelal wordt gebruikt – en amper wordt gemodificeerd door Fedasil bij conversie tot opvangcentrum – als ongunstig wordt ervaren om terug gevoelens van een thuis te proberen opbouwen. Enerzijds brengt dit soort architectuur onaangename surface effects (het effect dat een bepaalde materialisering heeft op een mens) met zich mee zoals de vervallen staat van een gebouw, het geïmproviseerde karakter van bekabeling, gyproc wandjes, afgebladderde verf, tralies voor de slaapkamerramen… Bovendien voelt geen enkele van de ruimtes alsof ze de bewoner toebehoort, aangezien er wegens brandveiligheidsnormen amper iets mag toegevoegd of gemodificeerd worden.
Tegelijkertijd situeren de problemen met de architectuur van de gebouwen zich op een dieper en problematischer niveau. In geen enkele ruimte is sprake van volledige visuele en akoestische privacy: als alleenstaande bijvoorbeeld deel je gemiddeld met vijf anderen de slaapkamer. Velen voelen zich ’s nachts onveilig door het niet degelijk kunnen afsluiten van hun slaapunit. Regimes van controle en disciplinering die binnen de vorige functie van het gebouw actief waren lijken in stand gehouden te worden eens de gebouwen operationeel worden als asielzoekerscentra. Het gebouw dat ontworpen werd als controlerend orgaan werd amper aangepast voor zijn nieuwe residentiële functie. Bijgevolg zorgen lange gangen, een alziend onthaal en open ruimten die in één oogopslag een overzicht bieden in combinatie met bewakingscamera’s, voor een continu gevoel van controle. Van zelfstandigheid is weinig sprake: om deel te nemen aan activiteiten of gebruik te maken van faciliteiten moet worden ingeschreven of toestemming worden gevraagd. Wachtrijen worden gevormd bij uitdelen van sanitaire pakketten, zakgeld of medicijnen, waardoor het gevoel van volledige afhankelijkheid nog meer versterkt wordt. Daarenboven werkt in de meeste centra een systeem van catering, waarbij men niet kan kiezen wanneer of wat men eet. Ten slotte wordt de relatie tussen bewoners en het gebouw volledig gereguleerd door pictogrammen, verbodsborden en instructies. Ze worden constant herinnerd aan het feit dat het hun (t)huis niet is, en dat ze zich dus moeten houden aan de regels, opgelegd door het centrum.
Belang van een architecturale visie
Er schuilt een groot potentieel in de opvangcentra. Ze vormen een uitdagend architecturaal ontwerpvraagstuk, die bij een goede aanpak tot veel positiefs kunnen leiden, zowel voor nieuwkomers als voor onze samenleving. Vandaag gebeurt dit echter nog niet, aangezien een architecturale visie van bouwheer Fedasil ontbreekt. Een doordacht ontwerp zou er nochtans voor kunnen zorgen dat asielzoekers bij een positieve asielbeslissing tot rust zijn gekomen, geïntegreerd en structureel zijn bezig geweest, en dat ze bij een negatieve beslissing geen jaren van hun leven hebben verloren met het passief wachten in een institutionele omgeving.
[1] Ghorashi, H. “Agents of change or passive victims: the impact of welfare states (the case of the Netherlands) on refugees.” Journal of refugee studies 18, no. 2 (2005): 181-98.
[2] Fedasil. “Verblijf in het opvangcentrum.” Verblijf in het opvangcentrum. Geraadpleegd op 22 november 2016. http://fedasil.be/nl/inhoud/opvang-asielzoekers-0.
[3] O’Mahony, Lorna Fox en James A. Sweeney. “The exclusion of (failed) asylum seekers from housing and home: towards an oppositional discourse.” Journal of law and society 37, no. 2 (2010): 285-314.
Bibliografie
Deel 1
Wetenschappelijk artikel
Ghorashi, Halleh. “Agents of Change or Passive Victims: The Impact of Welfare States (the Case of the Netherlands) on Refugees.” Journal of Refugee Studies 18, no. 2 (2005): 181-98.
Kakoliris, G. “Jacques Derrida on the Ethics of Hospitality.” The Ethics of Subjectivity. Accessed January 20, 2017.
Loobuyck, P. “Vlaanderen, België En Europa Als ‘immigratiesamelevingen’.” Communicatie, informatie, educatie. May 25, 2011. Accessed December 10, 2016. http://www.cie.ugent.be/CIE/loobuyck4.htm.
Caestecker, F. “Terugblik Op Een Dramatisch Moment in De Belgisch-Hongaarse Relaties.” De Belgische Senaat. Accessed December 10, 2016. https://www.senate.be/event/20061025-hungarian-revolution/speech/Frank_….
Pleysier, Bob. “25 Jaar Asielopvang.” Samenleving En Politiek, January 2011, 4-12. January 2011. Accessed November 18, 2016. http://www.sampol.be/samenleving-en-politiek/interviews/38-2011/januari….
Szczepanikova, Alice. “Between Control and Assistance: The Problem of European Accommodation Centres for Asylum Seekers.” International Migration 51, no. 4 (2012): 130-43.
Vertovec, S. “Super-diversity and Its Implications.” Ethnic and Racial Studies 30, no. 6 (November 2007): 1024-054. Accessed December 09, 2016.
Boek
Geldof, Dirk. Superdiversiteit: Hoe Migratie Onze Samenleving Verandert. Leuven: Acco, 2013.
Tan, S. The Arrival. London: Hodder Books, 2014.
Rapport
België. Fedasil. Ministerie van Binnenlandse Zaken. Huisreglement. By Fedasil. Brussel.
België. Fedasil. Ministerie van Binnenlandse Zaken. Lastenboek voor reguliere opvangcentra. By Fedasil. Brussel, 2015.
België. Fedasil. Ministerie van Binnenlandse Zaken. Lastenboek voor transitcentra. By Fedasil. Brussel, 2015.
België. Fedasil. Ministerie van Binnenlandse Zaken. Huisreglement. By Fedasil. Brussel.
België. Fedasil. Ministerie van Binnenlandse Zaken. Opvang van asielzoekers in LOI’s. By Fedasil. Brussel, 2004.
EUR Lex. “EUR-Lex Access to European Union Law.” Directive of the European Parliament and of the Council Laying down Standards for the Reception of Applicants for International Protection (recast). June 26, 2013. Accessed November 23, 2016. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32013L0033.
Internet
“Alles met een dak erop komt in aanmerking” De Standaard. November 3, 2015. Accessed January 18, 2017. http://www.standaard.be/cnt/dmf20151102_01951807.
“Economische Vluchtelingen” Amnesty International. Accessed December 10, 2016. https://www.amnesty.nl/mensenrechten/encyclopedie/economische-vluchteli….
“Een eeuw asiel: de logica is politiek” Ons Erfdeel. September 10, 2015. Accessed January 05, 2017. http://www.onserfdeel.be/nl/blogs/detail/een-eeuw-asiel-de-logica-is-po….
“Elektronische B Kaart” Kruispunt Migratie-Integratie. Accessed December 10, 2016. http://www.kruispuntmi.be/thema/vreemdelingenrecht-internationaal-priva….
“Migranten krijgen meer sociale voorrechten dan Belgen!” DeWereldMorgen.be. June 17, 2011. Accessed January 05, 2017. http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/06/17/migranten-krijgen-meer….
“Nationaliteit En Naturalisatie” Website Vlaanderen. Accessed December 10, 2016. http://www.vlaanderen.be/nl/gezin-welzijn-en-gezondheid/nationaliteit-e….
“Naturalisatie: Wie Komt in Aanmerking?” Kruispunt Migratie-Integratie. Accessed December 10, 2016. http://www.kruispuntmi.be/thema/nationaliteit/procedures-om-belg-te-wor….
“Ontheemden” UNHCR. Accessed December 10, 2016. http://www.unhcr.be/nl/over-unhcr/wie-helpen-we/ontheemden.html.
“Plannen voor verhuizing Klein Kasteeltje” De Morgen. December 13, 2016. Accessed December 17, 2016. http://www.demorgen.be/plus/plannen-voor-verhuizing-klein-kasteeltje-b-….
Beernaert, L. “Zeg Niet Migrant Tegen Een Vluchteling” De Morgen. September 02, 2015. Accessed December 10, 2016. http://www.demorgen.be/buitenland/zeg-niet-migrant-tegen-een-vluchtelin….
CGVS. “Conventie Van Genève” Commissariaat-generaal Voor De Vluchtelingen En De Staatlozen. Accessed September 26, 2016. http://www.cgvs.be/sites/default/files/content/download/files/verdrag_v…
Damme, S. Van. “Leven op Reno: sober maar proper” Het Laatste Nieuws. February 27, 2016. Accessed January 18, 2017. http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-gent/leven-op-reno-sober-maar-proper….
De Bock, J. “Les Trente Glorieuses: 1945-1974” STAM Gent. Accessed May 08, 2017. http://www.blijvenplakkeningent.be/nl/historisch/periodes/les-trente-gl….
De Standaard. “Visumrel” De Standaard. Accessed January 05, 2017. http://www.standaard.be/tag/visumrel.
Dienst Vreemdelingenzaken. “Over Ons” Binnenlandse Zaken. Accessed December 10, 2016. https://dofi.ibz.be/sites/dvzoe/NL/Over-ons/Pages/over-ons.aspx.
Expertisecentrum Migratie Brussel. “Minderjarigen in Detentie?” Kruispunt Migratie-Integratie. Accessed December 14, 2016. http://www.kruispuntmi.be/thema/vreemdelingenrecht-internationaal-priva….
Fedasil. “Fedasil Verkozen Tot Federale Overheidsorganisatie Van Het Jaar” Fedasil. June 29, 2016. Accessed November 28, 2016. http://fedasil.be/nl/press-release/fedasil-verkozen-tot-federale-overhe….
Fedasil. “Jaarverslag 2015” Fedasil. June 2016. Accessed November 18, 2016. https://5042.fedimbo.belgium.be/nl/nieuws/accueil-des-demandeurs-dasile….
Fedasil. “Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV)” Fedasil. Accessed December 17, 2016. http://fedasil.be/nl/inhoud/niet-begeleide-minderjarige-vreemdelingen-n….
Fedasil. “Onze Missie” Fedasil. Accessed November 22, 2016. http://fedasil.be/onze-missie.
Fedasil. “Opening Van Een Opvangstructuur Voor Asielzoekers” Fedasil. December 2015. Accessed November 21, 2016. https://5042.fedimbo.belgium.be/sites/5042.fedimbo.belgium.be/files/Bro… opening opvang.pdf.
Fedasil. “Over Fedasil” Fedasil. Accessed December 10, 2016. http://fedasil.be/nl/inhoud/over-fedasil.
Fedasil. “Reserveplaatsen, Indien Nodig” Fedasil. March 18, 2014. Accessed December 13, 2016. http://fedasil.be/nl/nieuws/accueil-des-demandeurs-dasile/reserveplaats….
Fedasil. “Sluiting opvangcentrum Fedasil in Virton” Fedasil. December 11, 2014. Accessed December 18, 2016. http://fedasil.be/nl/nieuws/accueil-des-demandeurs-dasile/sluiting-opva….
Fedasil. “Verblijf in Het Opvangcentrum” Fedasil. Accessed November 22, 2016. http://fedasil.be/nl/inhoud/opvang-asielzoekers-0.
Francken, T. “Terugkeerbudget stijgt met oog op versterkt terugkeerbeleid” Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA). November 28, 2016. Accessed January 05, 2017. https://www.n-va.be/nieuws/terugkeerbudget-stijgt-met-oog-op-versterkt-….
Fransen, A. “Wat is het verschil tussen asielaanvraag en regularisatie” Deredactie.be. September 30, 2013. Accessed December 10, 2016. http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.1742786#.
Hermanides, E. “Geen permanent bed, bad, brood voor ‘eigen daklozen’, wel voor asielzoekers” Het Parool. December 05, 2014. Accessed January 02, 2017. http://www.parool.nl/amsterdam/geen-permanent-bed-bad-brood-voor-eigen-….
HLN. “Opvangcentrum Lubbeek verwacht vanavond eerste groep van 50 vluchtelingen” Het Laatste Nieuws. November 12, 2015. Accessed January 02, 2017. http://www.hln.be/hln/nl/957/Binnenland/article/detail/2522008/2015/11/….
Joos, A. “Het is geen luxehotel” Schamper. February 26, 2016. Accessed January 18, 2017. http://steentijd.schamper.be/2016-online/het-is-geen-luxehotel.
Justaert, M. “West-Vlaanderen Krijgt Groot Deel Van Opvangkoek” De Standaard. October 19, 2015. Accessed November 25, 2016. http://www.standaard.be/cnt/dmf20151018_01926123.
Knack. “Francken: ‘Landen die hun werk doen, worden gestraft’” Knack.be. December 30, 2016. Accessed January 02, 2017. http://www.knack.be/nieuws/belgie/francken-landen-die-hun-werk-doen-wor….
L’Institut Belge De L’Information Et De La Documentation. “Soyez Les Bienvenus” Histoire De L’immigration. Accessed September 26, 2016. http://www.sjpa.be/realisations/immigration/bienvenus.htm.
Matonge.be. Accessed May 08, 2017. http://www.matongematonge.be/matonge.htm.
Matthyssen, K. “Slaapkamer asielzoeker moet 10 vierkante meter groot zijn” Gazet van Antwerpen. February 27, 2016. Accessed January 18, 2017. http://www.gva.be/cnt/blkma_02153079/veel-asielzoekers-slapen-te-klein.
OCMW. “Regularisatie Van Asielzoekers” OCMW. Accessed December 10, 2016. http://ocmw-lummen.be/asielzoekers-regularisatie.html.
Poppelmonde, J. “’Dat hekje, daar klimmen ze toch gewoon over?’” De Standaard. January 12, 2016. Accessed January 18, 2017. http://www.standaard.be/cnt/dmf20160111_02061860.
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. “Een jaar na de crisis, tijd voor een humaan asielbeleid” Vluchtelingenwerk Vlaanderen. October 2016. Accessed December 17, 2016. http://www.vluchtelingenwerk.be/sites/default/files/rapport_-_ceci_n1es….
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. “Wat Is Een Vluchteling” Vluchtelingenwerk Vlaanderen. August 2013. Accessed December 10, 2016. https://www.vluchtelingenwerk.be/sites/default/files/WatIsEenVluchtelin….
Vluchtelingenwerk Vlaanderen. “De brieven van Theo Francken: Informatie of ontrading?” Vluchtelingenwerk Vlaanderen. March 09, 2016. Accessed January 05, 2017. http://www.vluchtelingenwerk.be/nieuws/de-brieven-van-theo-francken-inf….
Deel 2
Wetenschappelijk artikel
Bendixen, M. “Asylum camp limbo.” Refugees Welcome, 2011. Accessed April 24, 2017. http://refugeeswelcome.dk/bcknd/wp-content/uploads/AsylumCampLimbo_web…
Fontanari, E. “Confined to the threshold.” City 19, no. 5 (2015): 714-26.
Ghorashi, H. “Agents of Change or Passive Victims: The Impact of Welfare States (the Case of the Netherlands) on Refugees.” Journal of Refugee Studies 18, no. 2 (2005): 181-98.
Gieryn, T. F. “What Buildings Do.” Theory and Society 31, no. 1 (2002): 35-74.
Hauge, A. L. Housing qualities and effect on identity and well-being: theoretical perspectives for interdisciplinary research on asylum seeker reception centers. Report no. 169. Architectural Engineering, Sintef. 2016.
Hubbard, P. “Accommodating Otherness: anti-asylum centre protest and the maintenance of white privilege.” Transactions of the Institute of British Geographers 30, no. 1 (2005)
Horst, H. Van Der. “Living in a reception centre: the search for home in an institutional setting.” Housing, Theory and Society 21, no. 1 (2004): 36-46.
Kreichauff, R. “The Fortress European City: The socio-spatial Exclusion of Asylum Seekers in Copenhagen, Madrid, and Berlin.” 2015.
Larruina, R., and H. Ghorashi. “The Normality and Materiality of the Dominant Discourse: Voluntary Work Inside a Dutch Asylum Seeker Center.” Journal of Immigrant & Refugee Studies 14, no. 2 (2016): 220-37.
Lipsky, M. Toward a theory of street level bureaucracy. Proceedings of Annual meeting of the American Political Science Association, Commodore hotel, New York. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin, 1969.
Manjikian, L. “Refugee “In-betweenness”: A Proactive
Existence.” Refuge 27, no. 1 (2010): 50-58.
O’Mahony, Lorna Fox, and James A. Sweeney. “The Exclusion of
(Failed) Asylum Seekers from Housing and Home: Towards an Oppositional Discourse.” Journal of Law and Society 37, no. 2 (2010): 285-314.
Schroeder, S. Architecture and Asylum: a critical analysis of the segregation/integration of asylum seekers in Denmark. Master’s thesis, UCL Bartlett, 2014.
Szczepanikova, A. “Between Control and Assistance: The Problem of European Accommodation Centres for Asylum Seekers.” International Migration 51, no. 4 (2012): 130-43.
Thomassen, B. “The Uses and Meanings of Liminality.” International Political Anthropology 2, no. 1 (2009): 5-27.
Wiesemann, L. The struggle to belong: Dealing with diversity in 21st century urban settings. International RC21 conference, Amsterdam, 2011.
Boek
Agamben, G. Homo sacer. Paris: Seuil, 2003.
Ahmed, S. Uprootings/regroundings: questions of home and migration. Oxford: Berg, 2013.
Augé, M. Non-places: introduction to an anthropology of supermodernity. London: Verso, 1995.
Cairns, S. Drifting: Architecture and Migrancy. New York: Routledge, 2004.
Foucault, M. The essential works of Michel Foucault, 1954-1984. London: Penguin, 2002.
Goffman, E. Asylums: essays on the social situation of mental patients and other inmates. Anchor Books, 1961.
Heidegger, M. Poetry, language, thought. New York: Harper & Row, 1975.
Herz, M. “Refugee camps or ideal cities in dust and dirt.” In Urban transformation, by A. Ruby and I. Ruby. Berlin: Ruby Press, 2008.
Latour, B. Reassembling the social: an introduction to actor-network-theory. Oxford: Oxford Univ. Press, 2008.
Miller, D. Home Possessions: material culture behind closed doors. Oxford: Berg, 2010.
Pleysier, B. Het Klein Kasteeltje: een kwarteeuw asielopvang. Peer: Hendrix, 2011.
Rapoport, A. “Thinking about home environments.” In Home Environments, edited by I. Altman and C. M. Werner, 255-80. New York: Plenum Press, 1985.
Van Damme, L., J. Vanstallen, and J. Weyne. Transit 51. Tielt: Lannoo, 2013.
Vandekerckhove, R. Het Klein Kasteeltje: geschiedenis van een mythe. Neder-Over-Heembeek, België: Florent Weyland, 1986.
Verschaffel, B. Van Hermes en Hestia: over architectuur. Gent: A&S/ books - Gent University, 2010.
Young, I. M. On female body experience: “Throwing like a girl” and other essays. New York: Oxford University Press, 2009.
Rapport
België. Fedasil. Ministerie van Binnenlandse Zaken. Huisreglement. By Fedasil. Brussel.
België. Fedasil. Ministerie van Binnenlandse Zaken. Lastenboek voor reguliere opvangcentra. By Fedasil. Brussel, 2015.
België. Fedasil. Ministerie van Binnenlandse Zaken. Lastenboek voor transitcentra. By Fedasil. Brussel, 2015. België. Fedasil. Ministerie van Binnenlandse Zaken. Huisreglement. By Fedasil. Brussel.
Nederland. Federale Overheid. Ministerie Van Justitie. Detentiecentra Rotterdam: Inspectierapport en Incidentonderzoek. May 2006.
Nederland. Federale Overheid. Ministerie Van Justitie. Detentiecentra Rotterdam: Vervolgonderzoek. July 2007.
Internet
AVS. “Leefkeukens Reno” Vimeo. February 2016. Accessed February 28, 2017. https://vimeo.com/156839484.
Broer, T. “Felle Reacties Op ‘Undercover Op De Illegalenboot’” Vrij Nederland. April 01, 2006. Accessed October 15, 2016. https://www.vn.nl/felle-reac
ties-op-undercover-op-de-illegalenboot/.
Decat, P., and J. De Maeseneer. “Opvangcentrum Reno in Gent gaat dicht: “Waar moeten de mensen naartoe?”” De Morgen. December 23, 2016. Accessed January 09, 2017. http://www.demorgen.be/opinie/opvangcentrum-reno-in-gent-gaat-dicht-waa…;
Delepeleire, Y. “Ze hebben nog nooit een vrouw in bikini gezien” De Standaard. December 27, 2015. Accessed January 23, 2017. http://www.standaard. be/cnt/dmf20151227_02039063.
van de Griend, R. “Undercover Op De Illegalenboot” Vrij Nederland. March 25, 2006. Accessed October 15, 2016. https://www.vn.nl/undercover-op-de-illegalenboot/.
Vandekerckhove, S. “Gents Ponton Voor Opvang Vluchtelingen Is Beruchte ‘bajesboot’” De Morgen. January 16, 2016. Accessed October 15, 2016. http:// www.demorgen.be/buitenland/gents-ponton-voor-opvang-vluchtelingen-is-be….
Vanhecke, N. “Herman Brys blikt terug op 25 jaar Klein Kasteeltje” De Standaard, September 8, 2011. Accessed January 13, 2017. http://www. canonsociaalwerk.eu/1946_vlucht/Klein%20Kasteeltje%2025%20DS%202011%2009.pdf.
“Schipholbrand” Amnesty International. Accessed October 15, 2016. https://www.amnesty.nl/mensenrechten/encyclopedie/schipholbrand.
“Bajesboot uit Zaandam wordt Amsterdams hotel” Hotel. March 06, 2015. Accessed January 09, 2017. http://hotel.blog.nl/lokatie/europa/nederland/amsterdam/2015/03/06/zaan….
“Autonomy/heteronomy” Oxford Reference. March 17, 2017.
Accessed April 22, 2017. http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803095436….
“Bajesboten” Liga van de Rechten van de Mens. Accessed January 09, 2017. http://www.ligarechtenvandemens.nl/Bajesboten.html.
“Asielzoekers op ex-bajesboten Zaanstad” Telegraaf. Accessed January 09, 2017. http://www.telegraaf.nl/binnenland/23533872/__Asielzoekers_op_
ex-bajesboten__.html.
“Doodligactie voor kantoor EGM architecten” Architectenweb. Accessed January 09, 2017. http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.
asp?iNID=14913.
“EGM: De architecten van het opsluit- en uitsluitbeleid” EGM: De architecten van het opsluit- en uitsluitbeleid. Accessed January 09, 2017. http://www. vrijheidvanbeweging.nl/EGM/.
“Over EGM – Organisatie | EGM architecten” EGM architecten. Accessed January 09, 2017. https://www.egm.nl/over-egm/organisatie/.
