Het 'neo documentarism': de oplossing voor de media in crisis?

Elien

Lelong

Het neo documentarism: de oplossing voor de media in crisis?

Scène uit de film 'A Funeral Parade of Roses' waarin naar manga verwezen wordt

‘Post truth’ en ‘fake news’ zijn dé woorden van 2016. Verschillende Engelstalige woordenboeken riepen de woorden uit tot ‘woord van het jaar’ en ook hier waren de termen snel ingeburgerd. ‘Post truth’ houdt in dat er een recente opkomst is van zogenaamd ‘fake news’. Daarnaast houdt het ook in dat dit nieuws ook anders verspreid wordt dan vóór ‘post truth’, namelijk via het internet en sociale media, waardoor het kan verstuurd worden naar een specifieke doelpubliek. Een centrale gedachte in het ‘post truth’ concept is dat voor ‘post truth’ fake news maar sporadisch voorkwam.

Televisie als venster op de wereld

De populariteit van het post truth concept lijkt de idee te versterken dat door de opkomst van sociale media de journalistiek en de media voor het eerst voor een crisis komen te staan. Voor het eerst is niet meer duidelijk wat waar is en wat niet. Niets is echter minder waar. Een korte blik in de geschiedenis van massamedia toont aan dat de media en de journalistiek door technologische veranderingen altijd voor uitdagingen kwamen te staan. Eén van de grootste technologische revoluties van de twintigste eeuw was de opkomst van de televisie. Die was voor het internet hét massamedium bij uitstek. De populariteit van de documentaire explodeerde door de komst van televisie en het televisienieuws werd dé verspreider van het nieuws. Filmtheoretici hadden terecht vragen over de waarheidsgetrouwe weergave en de objectiviteit van nieuwsberichten op televisie. Ook het medium film werd in vraag gesteld. Hoe realistisch kan film zijn? Hoe objectief kan of moet film zijn? Welke verantwoordelijkheden heeft een filmmaker bij het maken van documentairebeelden? Om een beter inzicht te krijgen in de uitdagingen van de media van vandaag, loont het de moeite om deze discussies uit het verleden opnieuw van onder het stof te halen. De vragen die deze theoretici stelden zijn namelijk nog altijd razend actueel. Zeker in de huidige maatschappij, waar videobeelden alomtegenwoordig zijn, is een grondig begrip van de tekortkomingen en eigenschappen van het medium meer dan ooit noodzakelijk.

Neo documentarism en het doorbreken van de illusie van televisie

Beelden van protestkunst uit de film 'A Funeral Parade of Roses' Beelden van de seksuele revolutie uit de film 'A Funeral Parade of Roses'

Vooral in Japan werd deze problematiek fel besproken. Japan was een land dat in de jaren zestig kampte met een chaotisch en snel veranderend politiek, economisch en cultureel klimaat. Het land kende een enorme economische groei. Politieke protesten waren schering en inslag. Japan worstelde met de gevolgen van het fascistische regime van de jaren dertig en veertig, de atoombommen en de Amerikaanse bezetting die daarop volgde. In deze context werd de toonaangevende media fel bekritiseerd door onder andere Matsumoto Toshio (1932-2017), een regisseur en filmtheoreticus. Hij weidde verschillende essays aan het probleem van objectiviteit in film en kwam uiteindelijk tot de theorie van het neo documentarism of avant-garde documentarism. Deze nieuwe filmstijl was volgens hem de oplossing voor dit probleem.

Neo documentarism combineerde technieken uit de documentairefilm met technieken uit de Franse surrealistische avant-garde cinema (1920-1940). Volgens Matsumoto had elk van beide filmstijlen zwakke en sterke eigenschappen die de andere aanvulde. Zo bekritiseerde hij de documentaire omdat die de eigen subjectiviteit zou negeren, wat de illusie zou wekken dat men een louter objectief beeld van de werkelijkheid toont. Daarbovenop bekritiseerde hij de voortdurende focus op zichtbare en oppervlakkige gebeurtenissen, terwijl verbanden en oorzaken niet belicht werden. Dit in tegenstelling tot de avant-garde, die zich juist volledig toelegt op het uitspitten van innerlijke gevoelens en gedachten, maar daardoor juist de connectie met de buitenwereld verliest. Als men beide combineert, zo redeneerde Matsumoto, kan een filmmaker vastleggen hoe niet zichtbare gevoelens of intenties aan de basis liggen van zichtbare gebeurtenissen. Op deze manier kan een filmmaker er ook op wijzen dat zijn filmbeelden de wereld vanuit zijn ogen laten zien. Het nieuws op televisie is met andere woorden niet het venster op de wereld, maar de wereld door de ogen van de filmmaker.

Het neo documentarism toegepast in A Funeral Parade of Roses

Een scène uit de film toont de cast en crew aan het werk.

Is de theorie van het neo documentarism inderdaad een oplossing voor de kritiek die Matsumoto had op de documentairefilm? Zijn kritiek geldt immers vandaag nog altijd. Het antwoord tracht ik te vinden door het analyseren van Matsumoto’s film A Funeral Parade of Roses (1969), waarin hij zijn theorie toepast. In deze film wil Matsumoto de chaos van de jaren zestig weergeven, met onder andere de vele studentenprotesten en de seksuele revolutie. Daarbovenop verwijst Matsumoto ook volop naar de televisie en de popcultuur van die tijd. Het verhaal zelf is echter fictief en is een moderne hervertelling van Oedipus Rex.

Bij het analyseren van deze film komen een aantal goede kenmerken van het neo documentarism naar boven. Zo komt Matsumoto verschillende keren als regisseur in beeld, wat de focus legt op de subjectiviteit van de film. Daarnaast toont hij via surrealistische filmtechnieken ook de emoties die de personages uiteindelijk tot hun daden drijven. Hierdoor worden zij gekaderd, in plaats van weergegeven te worden als een serie van onafhankelijke gebeurtenissen. Door het gebruik van surrealistische filmtechnieken wordt er echter ook voortdurend verwarring gecreëerd. Deze verwarring is inherent aan het surrealisme en de avant-garde omdat deze stromingen juist tegen de mainstream willen ingaan. Dit verwart en vervreemdt onvermijdelijk een groot deel van het publiek, waardoor het geen doeltreffende filmtechniek is om informatie over te brengen.

Het neo documentarism is dus niet de oplossing voor de problemen die Matsumoto heeft met de documentairefilm. Toch is het echter leerzaam om zijn theorie te bestuderen. Al is het maar omdat de tekortkomingen van het neo documentarism een belangrijke vraag belichten: hoe te vernieuwen zonder te verwarren?

Bibliografie

Allinson, Gary D., Japan's Postwar History. Ithaca: Cornell University Press, 2004.

Anderson, Joseph L.; Richie, Donald, The Japanese Film: Art and Industry. Princeton:

Princeton University Press, 1982.

Andrews, William, Dissenting Japan: A History of Japanese Radicalism and

Counterculture, from 1945 to Fukushima. Londen: Hurst, 2016.

Apter, David E.; Sawa, Nagayo, Against the State: Politics and Social Protest in Japan.

Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1984.

Aragay, Mireia (red.), Books in Motion: Adaptation, Intertextuality, Authorship. New York:

Rodopi, 2005.

Bailly, Etienne-Martin; de Saint-Simon, Claude-Henri; Duvergier, Jean-Baptiste; Halévy,

Léon; Rodrigues, Olinde, Opinions littéraires, philosophiques et industrielles. Parijs:

Bossange Père, 1825.

Bellour, Raymond (red.); Penley, Constance (red.), The Analysis of Film. Bloomington:

Indiana University Press, 2000.

Bernet, John W. (red.); Ruppert, James (red.); Ryan, Marie-Laure (red.), Narrative Across

Media: The Languages of Storytelling. Lincoln: University of Nebraska Press, 2004.

Bordwell, David, Narration in the Fiction Film. Londen: Routledge, 1985.

Bordwell, David; Thompson, Kristin, Film History: An Introduction (Third Edition). New

York: McGraw-Hill, 2010.

Broadbent, Jeffrey, Environmental Politics in Japan: Networks of Power and Protest. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.

Burch, Noël, To the Distant Observer. Los Angeles: University of California Press, 1979.

Bürger, Peter, Theory of the Avant-garde. Manchester: Manchester University Press, 1984.

Capel, Mathieu, “Matsumoto Toshio: Présentation”. Mondes du Cinéma, nr. 2, herfst 2012,

pp. 42-55.

Chatman, Seymour, Coming to Terms: The Rhetoric of Narrative in Fiction and Film.

Ithaca: Cornell University Press, 1990.

Chatman, Seymour, Story and Discourse: Narrative Structure in Fiction and Film. Ithaca:

Cornell University Press, 1980.

Chong, Doryun. (red.), Tokyo 1955-1970: A New Avant-Garde. New York: The Museum of

Modern Art, 2012.

Cohen, Warren, East Asia at the Center – Four Thousand Years of Engagement with the

World., New York: Columbia University Press, 2000.

Cook, David A., A History of Narrative Film (Fifth Edition). New York: W.W. Norton &

Company, 2016.

Craft, Stephen G., American Justice in Taiwan: The 1957 Riots and Cold War Foreign

Policy. Lexington: University Press of Kentucky, 2015.

Desser, David, Eros plus Massacre: An Introduction to the Japanese New Wave Cinema.

Bloomington: Indiana University Press, 1988.

Domenig, Roland (red.), Art Theatre Guild: Unabhängiges Japanisches Kino 1962-1984.

Wenen: Viennale, 2003.

Dower, John W., Empire and Aftermath: Yoshida Shigeru and the Japanese Experience, 1878-1954. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1988.

Dowsey, Stuart J., Zengakuren: Japan's Revolutionary Students. Berkeley: Ishi Press,

1970.

Eisenstein, Sergei; Leyda, Kay (red. & vert.), Film Form: Essays in Film Theory. New

York: Harcourt, Brace & World, 1949.

Frateur, Ludo (red.); Hermans, Mark (red.), Surrealisme: Aspecten van het surrealisme. s.a.

Funck, Carolin (red.); Sorensen, André (red.), Living Cities in Japan: Citizens' Movements,

Machizukuri and Local Environments. New York: Routledge, 2009.

Furuhata, Yuriko, Cinema of Actuality: Japanese Avant-Garde Filmmaking in the Season

of Image Politics. Londen: Duke University Press, 2013.

Furuhata, Yuriko, Refiguring Actuality: Japan's Film Theory and Avant-Garde

Documentary Movement, 1950s-1960s. Dissertation, Brown University, 2009.

Gee, Felicity, “The Angura Diva: Toshio Matsumoto's Dialectics of Perception.

Photodynamism and Affect in Funeral Parade of Roses.” Journal of Japanese and Korean

Cinema, nr. 6:1, pp. 55-73.

Geiger, Jeffrey; Rutsky, Randolph. L., Film Analysis: A Norton Reader. New York: W.W.

Norton & Company, 2005.

Gitlin, Todd, The Whole World is Watching: Mass Media in the Making & Unmaking of the

New Left. Londen: University of California Press, 1980.

Gorden, Andrew, Postwar Japan as History. Londen: University of California Press, 1993.

Graf, Alexander (red.); Scheunemann, Dietrich (red.), Avant-garde Film. New York:

Rodopi, 2007.

Grant, Barry K., Film Genre Reader III. Austin: University of Texas Press, 2003.

Grant, Barry K. (red.); Sloniowski, Jeannette (red.), Documenting the Documentary: Close

Readings of Documentary Film and Video, New and Expanded Edition. Detroit: Wayne

State University, 2013.

Hall, John W. (red.), The Cambridge History of Japan, Volume 6. New York: Cambridge

University Press, 1988.

Hanada, Kiyoteru, Mono mina eiga de owaru. Tokyo: Seiryū Shuppan, 2007.

Haque, Ziaul, “The Concept of Blindness in Sophocles' King Oedipus and Arthur Miller's

Death of a Salesman.” International Journal of Applied Linguistics & English Literature,

Vol. 2, Nr. 3, 2013: pp. 112-119.

Havens, Thomas R.H., Fire Across the Sea: The Vietnam War and Japan 1965-1975.

Princeton: Princeton University Press, 2014.

Hinata, Akiko; Ījima, Kōichi; Kanzaka, Kenji, “Matsumoto Toshio 'Bara no sōretsu'”. Eiga

geijutsu, nr. 8, 1969, pp. 28-32.

Hiroshi, Sekine, “Ko godāru ni iru fūkei – 'Neji shiki eiga' to 'Bara no sōretsu''. Eiga

hyōron, nr. 26/8, 1969, pp. 54-56.

Huffman, James L., Modern Japan: An Encyclopedia of History, Culture, and Nationalism.

New York: Routledge, 2013.

Ījima, Kōichi, “Dadatekina omoshirosa – 'Bara no sōretsu'”. Bijutsu techō: monthly art

magazine, nr. 21(316), 1969, pp. 24-25.

Iokibe, Makoto, The Diplomatic History of Postwar Japan. Eldridge R.D. (vert.). Londen:

Routledge, 2013.

Ito, Koji; Shimamoto, Mayako; Sugita, Yoneyuki, Historical Dictionary of Japanese Foreign Policy. Lanham: Rowman & Littlefield, 2015.

Iwasaki, Akira, Eiga ni miru sengo sesōshi. Tokyo: Shinnihon Shuppansha, 1973.

Jones, Matthew, After Hiroshima: The United States, Race and Nuclear Weapons in Asia,

1945-1965. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.

Katsiaficas, George N., The Imagination of the New Left: A Global Analysis of 1968. New

York: South End Press, 1987.

Kerkham, Eleanor; Mayo, Marlene J.; Rimer, J. Thomas, War, Occupation, and Creativity:

Japan and East Asia, 1920-1960. Honolulu: University of Hawaii Press, 2001.

Kim, Mikyoung (red.); Schwartz, Barry (red.), Northeast Asia's Difficult Past: Essays in

Collective Memory. New York: Springer, 2010.

Knopf, Robert (red.), Theater of the Avant-Garde, 1890-1950: A Critical Anthology. Yale

University Press, 2015.

Ko, Mika, “'Neo-documentarism' in Funeral Parade of Roses: the new realism of

Matsumoto Toshio”. Screen, Vol. 52, nr. 3, pp. 376-390.

Krauss, Ellis S., Radicals Revisited: a Longitudinal Political Socialization Study of

Japanese Student Activists. Redwood City: Stanford University Press, 1972.

Lenos, Melissa; Ryan, Michael, An Introduction to Film Analysis: Technique and Meaning

in Narrative Film. New York: The Continuum International Publishing Group, 2012.

Luhr, William (red.), World Cinema Since 1945. New York: The Ungar Publishing

Company, 1987.

McKean, Margaret A., Environmental Protest and Citizen Politics in Japan. Londen:

University of California Press, 1981.

Matsumoto, Toshio, Eizo no hakken. Tokyo: Seiryū Shuppan, 2005.

Matsumoto, Toshio, Funeral Parade of Roses [audiocommentaar]. DVD, Eureka, 2006.

Matsumoto, Toshio, “Watashi jikai saku – 'Bara no sōretsu'”. Kinema junpō, nr. 490,

1969 , p. 80.

Matsumoto, Toshio; Raine, Michael, “A Theory of Avant-Garde Documentary.” Cinema

Journal, Vol. 51, Nr. 4, 2012: pp. 148-154.

Miller, Toby (red.); Stam, Robert (red.), Film and Theory: An Anthology. Oxford:

Blackwell Publishers, 2000.

Miyao, Daisuke (red.), The Oxford Handbook of Japanese Cinema. New York: Oxford

University Press, 2013.

Murphy, Richard J., Theorizing the Avant-Garde: Modernism, Expressionism, and the

Problem of Postmodernity. Cambridge: Cambridge University Press, 1999.

Nichols, Bill, Representing Reality: Issues and Concepts in Documentary. Bloomington:

Indiana University Press, 1991.

Nornes, Abé M., Forest of Pressure: Ogawa Shinsuke and Postwar Japanese

Documentary. Londen: University of Minnesota Press, 2007.

Nornes, Abé M., Japanese Documentary Film: The Meiji Era Through Hiroshima.

Minneapolis: University of Minnesota Press, 2003.

Ogawa, Tōru, “Watashi ha gaibōi no sekai ni nani wo miru ka – 'Bara no sōretsu' wo

tsukuru riyū”. Eiga geijutsu, nr. 4, 1969, pp. 68-73.

O'Pray, Michael, Avant-Garde Film: Forms, Themes, and Passions. New York: Columbia

University Press, 2012.

Packard III, George R., Protest in Tokyo: The Security Treaty Crisis of 1960. Princeton:

Princeton University Press, 1966.

Perez, Louis G., The History of Japan. Westport: Greenwood Publishing Group, 1998.

Powers, Roger S., Protest, Power, and Change: An Encyclopedia of Nonviolent Action

from ACT-UP to Women's Suffrage. New York: Routledge, 2012.

Sadoul, Georges, Histoire générale du cinéma. Tome 5. L'Art muet - L'après-guerre en

Europe. Parijs: Denoël, 1975.

Sasaki-Uemura, Wesley M., Organizing the Spontaneous: Citizens Protest in Postwar

Japan. Honolulu: University of Hawaii Press, 2001.

Satō, Tadao, Nihon kiroku eizō shi. Tokyo: Hyōronsha, 1977.

Sharp, Jasper, Historical Dictionary of Japanese Cinema. Lanham: Scarecrow Press, 2011.

Sorensen, André, The Making of Urban Japan: Cities and Planning from Edo to the

Twenty First Century. New York: Routledge, 2005.

Stam, Robert, Film Theory: An Introduction. Oxford: Blackwell Publishers, 2000.

Standish, Isolde, Politics, Porn and Protest: Japanese Avant-Garde Cinema in the 1960s

and 1970s. Londen: Bloomsbury Publishing, 2011.

Takemae, Eiji; Ricketts, Robert (vert.); Swann, Sebastian (vert.), Allied Occupation of

Japan. New York: The Continuum International Publishing Group, 2003.

Takemasa, Ando, Japan's New Left Movements: Legacies for Civil Society. New York:

Routledge, 2013.

Tessier, Max (red.), Cinéma d'aujourd-hui: Le cinéma japonais au présent, 1959-1979, nr.

15, winter 1979-1980.

Thompson, Kristin, Breaking the Glass Armor: Neoformalist Film Analysis. Princeton:

Princeton University Press, 1988.

Tucker, Spencer C. (red.), The Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and

Military History, 2nd Edition: A Political, Social, and Military History, Volume 1. Santa

Barbara: ABC-CLIO, 2011.

Urayama, Kirio “Kōkai chikai 2tsu no ishoku-saku – 'Bara no sōretsu' to 'Shōnen'”.

Kinema junpō, nr. 499, 1969 , p. 11-14.

Utterson, Andrew, Funeral Parade of Roses [DVD boekje]. Londen: Eureka, 2006.

Van Sijll, Jennifer, Cinematic Storytelling. Studio City: Michael Wiese Productions, 2005.

Verrone, William E.B., The Avant-Garde Feature Film: A Critical History. Jefferson:

McFarland, 2011.

Verstraten, Peter, Handboek Filmnarratologie. Nijmegen: Uitgeverij Vantilt, 2006.

Vidal, Agustín S., “L'Âge d'or” A Companion to Luis Buñuel. Vidal, A.S..Gutiérrez-Albilla,

J.D. (red.), Stone, R. (red.), Blackwell Publishing, 2013: pp. 172-187.

Voetelink, Joop, Status of Forces: Criminal Jurisdiction over Military Personnel Abroad.

New York: Springer, 2015.

Watanabe, Akio (red.); Eldridge, Robert D. (vert.), The Prime Ministers of Postwar Japan,

1945–1995: Their Lives and Times. Lanham: Lexington Books, 2016.

Wolff, Donna, “Oidipusu to torabesuti – 'Bara no sōretsu'”. Eiga hyōron, nr. 28/1, 1971,

pp. 42-46.

Yamada, Kazuo, Nihon eiga no hachijūnen. Tokyo: Isseisha, 1976.

Yamamoto, Kikuo, “Bara no sōretsu”. Kinema junpō, nr. 505, 1969 , p. 89.

Yamamoto, Mari, Grassroots Pacifism in Post-War Japan: The Rebirth of a Nation. New York: Routledge, 2004.

– Films

Buñuel, Luis (regisseur); Dalí, Salvador (regisseur), Un chien andalou [film]. Frankrijk:

Studio des Ursulines, 1929.

Matsumoto, Toshio (regisseur), Bara no sōretsu [film]. Japan: Art Theatre Guild, 1969.

Matsumoto, Toshio (regisseur), Ishi no uta [film]. Japan: Art Theatre Guild, 1963.

Matsumoto, Toshio (regisseur), Tsuburekakatta migime no tame ni [film]. Japan: Art

Theatre Guild, 1968.

Resnais, Alain (regisseur), Guernica [film]. Frankrijk: Pantheon Productions, 1950.

– Websites

http://aboutjapan.japansociety.org/content.cfm/the_allied_occupation_of…

(Laatst

geconsulteerd op 25 mei 2017).

http://apjjf.org/2011/9/31/Greg-Mitchell/3581/article.html (Laatst geconsulteerd op 18

februari 2017).

http://apjjf.org/2015/13/8/Justin-Jesty/4291.html (Laatst geconsulteerd op 24 februari

2017).

http://archive.bampfa.berkeley.edu/filmseries/ATG (Laatst geconsulteerd op 25 mei 2017).

http://desistfilm.com/filmed-rituals-zero-jigen-incarnates-on-screen/ (Laatst geconsulteerd

op 24 mei 2017).