Hebben hoogsensitieve mensen een verhoogde aandacht voor emotionele prikkels?
„Je moet je er toch niet zo veel van aantrekken!“ “Dat was toch allemaal niet zo erg!” “Wees niet zo overgevoelig!” – Hoor je vaak zulke uitspraken in jouw leven? Voelt het soms zo aan alsof jouw hart in flinterdun papier is verpakt, terwijl anderen een soort ijzeren beschermhuid lijken te hebben? Zijn jouw gewaarwordingen van de omgeving en van andere mensen dikwijls heel intensief? Zo intensief dat het zelfs overweldigend kan zijn en je jezelf soms liefst volledig zou willen terugtrekken? Dan behoor je wellicht tot de ongeveer vijftien tot twintig procent van de bevolking die als “hoogsensitieve personen” worden beschouwd.
Een ei zonder schaal
De wetenschapster Elaine Aron bedacht het begrip van hoogsensitiviteit in 1997. Het verwijst naar een fundamenteel persoonlijkheidskenmerk dat waarschijnlijk grootendeels erfelijk wordt bepaald. Op basis van een reeks van studies ontdekte Aron dat een bepaalde groep mensen bijzonder sterke emoties ervaart en buitengewoon empathisch en plichtsbewust is. Deze mensen zijn telkens meestal terughoudend en afwachtend en hebben meer oog voor details. Hierdoor merken ze subtiele veranderingen in de stemmingen van anderen op die minder gevoelige personen vaak ontgaan.
Naast deze voordelen heeft zo'n verhoogde waarneming echter ook zijn nadelen. Zo zijn hoogsensitieve personen sneller geprikkeld, bijvoorbeeld door geluiden, geuren of sociale situaties waar ze aan veel prikkels worden blootgesteld (denk maar aan een feestje met een felle lightshow, luide muziek en veel volk). Het is alsof hun filter meer doorlaat van wat er rondom hen heen gebeurt en al die indrukken hen als het ware overspoelen. Waar anderen een beschermlaagje tegenover de buitenwereld hebben is deze veel dunner of bijna afwezig bij hoogsensitieven. Ze zijn net zoals een ei zonder schaal. Als gevolg daarvan raken ze makkelijker overbelast en hebben meer tijd nodig voor zichzelf. Ze moeten hun batterijen dan weer op laden.
Een nadeel binnen onze maatschappij?
Een rustplek vinden is niet altijd even makkelijk in onze stimulerende, kortstondige en veeleisende maatschappij. Daarbij helpt het ook niet dat hun sociale omgeving vaak maar weinig begrip kan opbrengen voor de eigenheden en noden van hoogsensitieve personen. Ze worden dan ook regelmatig als moeilijk, vreemd, onsociaal of zelfs neurotisch bestempeld, terwijl hun positieve eigenschappen over het hoofd worden gezien.
Een groot deel van de wetenschap sloot zich oorspronkelijk bij deze negatieve visie aan en bracht hoogsensitiviteit vooral in verband met een slechte gezondheid. Zulke onderzoeken beschouwen het kenmerk als risicofactor voor het ontstaan van onder andere depressies, angst- en persoonlijkheidsstoornissen.
Sommige wetenschappers twijfelen echter of hoogsensitiviteit rechtsstreeks tot deze negatieve gevolgen leidt, zoals deze onderzoeken beweren. Een recente studie toonde bijvoorbeeld aan dat hoogsensitieve personen niet meer risico lopen op angsttoestanden als ze hun sterke emoties goed kunnen accepteren. Daarnaast wordt de methodiek van deze studies bekritiseerd. De onderzoekers gebruikten namelijk enkel vragenlijsten om de verbanden na te gaan. Daardoor zijn deze metingen zeer subjectief.
Daarom maken onderzoekers sindsdien gebruik van meer objectieve methoden. De evaluatie van een psychotherapeutisch preventieprogramma bij schoolkinderen toonde aan dat hoogsensitieve deelnemers in grotere mate van de therapie profiteerden. Hersenscans toonden aan dat emotionele centra in de hersenen van hoogsensitieve personen sterker worden geactiveerd bij het zien van droevige, maar ook van blije gezichten. Hoogsensitieve mensen lijken dus ook sterker te reageren op positieve emoties.
Onderzoekers die deze visie erop na houden menen dat hoogsensitieve mensen vatbaarder zijn voor omgevingsinvloeden. Of met andere woorden: De buitenwereld beïnvloedt hun gevoelswereld veel sterker dan bij niet-hoogsensitieven. Dat kan bijvoorbeeld door negatieve levenservaringen of door een opvoedingsstijl die geen rekening met hen houdt. Ze hebben wel meer baat bij een ondersteunende omgeving en een liefdevolle, aanvaardende opvoeding.
Het is dus erg belangrijk om de wetenschappelijke kennis over hoogsensitiviteit uit te breiden en opvoeders, ouders, vrienden en de gehele maatschappij meer attent te maken over de eigenschappen van personen met dit persoonlijkheidskenmerk. Zo zouden hun sterktes beter tot recht komen en zouden ze een verrijkende bijdrage kunnen leveren aan onze maatschappij.
Waardevolle inzichten
Op dit moment ontbreekt er vooral nog objectieve kennis over de exacte oorzaken van hoogsensitiviteit en de bijbehorende gevoeligheid. Deze scriptie was de eerste die onderzocht of een verhoogde aandacht voor emotionele prikkels hierbij een rol kan spelen.
De theorie vanuit de cognitieve psychologie stelt namelijk dat het richten van de attentie bepaalt welke details van de omgeving worden opgemerkt. Dit beïnvloedt welke informatie verder wordt verwerkt binnen de hersenen en welke gevoelens de persoon vervolgens gaat ervaren. Zulke processen spelen zich op onbewust niveau af.
Het zou dus kunnen dat emotionele beelden de aandacht van hoogsensitieven sterker aantrekken of langer vasthouden. Dat zou dan sterkere emoties opwekken.
Om deze hypothese te onderzoeken werd een aandachtsexperiment op de computer toegepast. Hoogsensitieve en niet-hoogsensitieve groepen van proefpersonen kregen neutrale, blije, droevige en kwade gezichten te zien. Vervolgens moesten ze daarop op een juiste manier reageren. Op basis van de reactietijden kon worden berekend of er een verschil was tussen de groepen in aandacht en voor welke emoties dit het geval was.
De aandacht van de hoogsensitieven bleek langer op de beelden gericht te zijn. Dit wees erop dat ze het aangeboden materiaal op een diepere manier verwerkten. Verrassend was dit enkel het geval voor de blije gezichten. Dit spreekt de resultaten verkregen op basis van vragenlijsten tegen en benadrukt verder dat hoogsensitieve mensen ook meer vatbaar zijn voor positieve input van buitenaf.
Daarnaast viel op dat de hoogsensitieve groep neutrale gezichten als het ware meed. Het is op dit moment nog niet helemaal duidelijk wat dit betekent. Dat kan een soort compensatiemechanisme zijn om hersencapaciteiten vrij te maken voor de relevantere emotionele gezichten. Dat moet verder onderzoek nog uitwijzen.
Op dit moment staat de wetenschap over hoogsensitiviteit en aandachtsprocessen nog in de kinderschoenen. Deze pilootstudie levert alvast eerste waardevolle inzichten over de mogelijke achterliggende mechanismen van hoogsensitiviteit op. Ze dient als voedingsbodem en bron van ideeën voor aanvullende studies en toont aan dat dit soort onderzoek best geschikt is om dit complex en boeiend fenomeen eindelijk beter te kunnen begrijpen.
Bibliografie
Acevedo, B. P., Aron, E. N., Aron, A., Sangster, M. D., Collins, N., & Brown, L. L. (2014). The highly sensitive brain: An fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others’ emotions. Brain and Behavior, 4(4), 580–594. doi:10.1002/brb3.242
Ahadi, B., & Basharpoor, S. (2010). Relationship between sensory processing sensitivity, personality dimensions and mental health. Journal of Applied Sciences, 10(7), 570–574. doi:10.3923/jas.2010.570.574
Amin, Z., Constable, R. T., & Canli, T. (2004). Attentional bias for valenced stimuli as a function of personality in the dot-probe task. Journal of Research in Personality, 38(1), 15–23. doi:10.1016/j.jrp.2003.09.011
Applehans, B. M., & Luecken, L. J. (2006). Attentional processes, anxiety, and the regulation of cortisol reactivity. Anxiety, Stress, and Coping, 19(1), 81–92. doi:10.1080/10615800600565724
Aron, A., Ketay, S., Hedden, T., Aron, E. N., Markus, H. R., & Gabrieli, J. D. E. (2010). Temperament trait of sensory processing sensitivity moderates cultural differences in neural response. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 5(2–3), 219–226. doi:10.1093/scan/nsq028
Aron, E. N., & Aron, A. (1997). Sensory-processing sensitivity and its relation to introversion and emotionality. Journal of Personality and Social Psychology, 73(2), 345–368. doi:10.1037/0022-3514.73.2.345
Aron, E. N., Aron, A., & Davies, K. M. (2005). Adult shyness: The interaction of temperamental sensitivity and an adverse childhood environment. Personality and Social Psychology Bulletin, 31(2), 181–197. doi:10.1177/0146167204271419
Aron, E. N., Aron, A., & Jagiellowicz, J. (2012). Sensory processing sensitivity: A review in the light of the evolution of biological responsivity. Personality and Social Psychology Review, 16(3), 262–282. doi:10.1177/1088868311434213
Bakker, K., & Moulding, R. (2012). Sensory-processing sensitivity, dispositional mindfulness and negative psychological symptoms. Personality and Individual Differences, 53(3), 341–346. doi:10.1016/j.paid.2012.04.006
Bar-haim, Y., Lamy, D., Pergamin, L., Bakermans-Kranenburg, M. J., & Van Ijzendoorn, M. H. (2007). Threat-related attentional bias in anxious and nonanxious individuals: A meta-analytic study. Psychological Bulletin, 133(1), 1–24. doi:10.1037/0033-2909.133.1.1
Beck, A. T. (1995). Cognitive therapy: Past, present and future. In M. J. Mahoney (Ed.), Cognitive and constructive psychotherapies: Theory, research and practice (pp. 29–40). New York: Springer.
Belsky, J. (1997). Variation in susceptibility to environmental influence: An evolutionary argument. Psychological Inquiry, 8, 182–186. doi:10.1207/ s15327965pli0803_3
Belsky, J., & Pluess, M. (2009). Beyond diathesis stress: Differential susceptibility to environmental influences. Psychological Bulletin, 135(6), 885–908. doi:10.1037/a0017376
Benham, G. (2006). The highly sensitive person: Stress and physical symptom reports. Personality and Individual Differences, 40(7), 1433–1440. doi:10.1016/j.paid.2005.11.021
Berenson, K. R., Gyurak, A., Ayduk, Ö., Downey, G., Garner, M. J., Mogg, K., … Pine, D. S. (2009). Rejection sensitivity and disruption of attention by social threat cues. Journal of Research in Personality, 43(6), 1064–1072. doi:10.1016/j.jrp.2009.07.007
Booth, C., Standage, H., & Fox, E. (2015). Sensory-processing sensitivity moderates the association between childhood experiences and adult life satisfaction. Personality and Individual Differences, 87, 24–29. doi:10.1016/j.paid.2015.07.020
Boyce, W. . T., & Ellis, B. J. (2005). Biological sensitivity to context : I . An evolutionary–developmental theory of the origins and functions of stress reactivity. Development and Psychopathology, 17(2), 271–301.
Bradley, B. P., Mogg, K., Falla, S. J., & Hamilton, L. R. (1998). Attentional bias for threatening facial expressions in anxiety: Manipulation of stimulus duration. Cognition and Emotion, 12(6), 737–753. doi:10.1080/026999398379411
Bradley, B. P., Mogg, K., & Lee, S. C. (1997). Attentional biases for negative information in induced and naturally occurring dysphoria. Behaviour Research and Therapy, 35(10), 911–927. doi:10.1016/S0005-7967(97)00053-3
Bradley, B. P., Mogg, K., Millar, N., Bonham-Carter, C., Fergusson, E., Jenkins, J., & Parr, M. (1997). Attentional biases for emotional faces. Cognition and Emotion, 11(1), 25–42. doi:10.1080/026999397380014
Bradley, B. P., Mogg, K., & Millar, N. H. (2000). Covert and overt orienting of attention to emotional faces in anxiety. Cognition and Emotion, 14(6), 789–808. doi:10.1080/02699930050156636
Brindle, K., Moulding, R., Bakker, K., & Nedeljkovic, M. (2015). Is the relationship between sensory-processing sensitivity and negative affect mediated by emotional regulation? Australian Journal of Psychology, 67(4), 214–221. doi:10.1111/ajpy.12084
Browning, M., Holmes, E. A., Charles, M., Cowen, P. J., & Harmer, C. J. (2012). Using attentional bias modification as a cognitive vaccine against depression. Biological Psychiatry, 72(7), 572–579. doi:10.1016/j.biopsych.2012.04.014
Chan, S. W. Y., Goodwin, G. M., & Harmer, C. J. (2007). Highly neurotic never-depressed students have negative biases in information processing. Psychological Medicine, 37(9), 1281–1291. doi:10.1017/S0033291707000669
Chen, C., Chen, C., Moyzis, R., Stern, H., He, Q., Li, H., … Dong, Q. (2011). Contributions of dopamine-related genes and environmental factors to highly sensitive personality: A multi-step neuronal system-level approach. PLoS ONE, 6(7), e21636. doi:10.1371/journal.pone.0021636
Derryberry, D., & Reed, M. A. (1994). Temperament and Attention: Orienting Toward and Away From Positive and Negative Signals. Journal of Personality and Social Psychology, 66(6), 1128–1139.
Derryberry, D., & Reed, M. A. (2002). Anxiety-related attentional biases and their regulation by attentional control. Journal of Abnormal Psychology, 111(2), 225–236. doi:10.1037/0021-843X.111.2.225
Downey, G., & Feldman, S. I. (1996). Implications of rejection sensitivity for intimate relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 70(6), 1327–1343. doi:10.1037/0022-3514.70.6.1327
Duque, A., & Vázquez, C. (2015). Double attention bias for positive and negative emotional faces in clinical depression: Evidence from an eye-tracking study. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 46, 107–114. doi:10.1016/j.jbtep.2014.09.005
Ellenbogen, M. A., Schwartzman, A. E., Stewart, J., & Walker, C.-D. (2002). Stress and selective attention: The interplay of mood, cortisol levels, and emotional information processing. Psychophysiology, 39(6), 723–732. doi:10.1017/S0048577202010739
Ellis, B. J., Boyce, W. T., Belsky, J., Bakermans-Kranenburg, M. J., & van Ijzendoorn, M. H. (2011). Differential susceptibility to the environment: An evolutionary-neurodevelopmental theory. Development and Psychopathology, 23(1), 7–28. doi:10.1017/S0954579410000611
Evans, D. E., & Rothbart, M. K. (2008). Temperamental sensitivity: Two constructs or one? Personality and Individual Differences, 44(1), 108–118. doi:10.1016/j.paid.2007.07.016
Evers, A., Rasche, J., & Schabracq, M. J. (2008). High sensory-processing sensitivity at work. International Journal of Stress Management, 15(2), 189–198. doi:10.1037/1072-5245.15.2.189
Fox, E., Russo, R., Bowles, R., & Dutton, K. (2001). Do threatening stimuli draw or hold visual attention in subclinical anxiety? Journal of Experimental Psychology: General, 130(4), 681–700. doi:10.1037/0096-3445.130.4.681
Fox, E., Russo, R., & Dutton, K. (2002). Attentional bias for threat: Evidence for delayed disengagement from emotional faces. Cognition and Emotion, 16(3), 355–379. doi:10.1080/02699930143000527
Hedden, T., Ketay, S., Aron, A., Markus, H. R., & Gabrieli, J. D. E. (2008). Cultural influences on neural substrates of attentional control. Psychological Science, 19(1), 12–17. doi:10.1111/j.1467-9280.2008.02038.x
Hofmann, S. G., & Bitran, S. (2007). Sensory-processing sensitivity in social anxiety disorder: Relationship to harm avoidance and diagnostic subtypes. Journal of Anxiety Disorders, 21(7), 944–954. doi:10.1016/j.janxdis.2006.12.003
Jagiellowicz, J. (2012). The relationship between the temperament trait of sensory processing sensitivity and emotional reactivity. Stony Brook University, New York.
Jagiellowicz, J., Aron, A., & Aron, E. N. (2016). Relationship between the temperament trait of sensory processing sensitivity and emotional reactivity. Social Behavior and Personality, 44(2), 185–199. doi:10.2224/sbp.2016.44.2.185
Jagiellowicz, J., Xu, X., Aron, A., Aron, E., Cao, G., Feng, T., & Weng, X. (2011). The trait of sensory processing sensitivity and neural responses to changes in visual scenes. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 6(1), 38–47. doi:10.1093/scan/nsq001
Jerome, E. M., & Liss, M. (2005). Relationships between sensory processing style, adult attachment, and coping. Personality and Individual Differences, 38(6), 1341–1352. doi:10.1016/j.paid.2004.08.016
Joormann, J., & Quinn, M. E. (2014). Cognitive processes and emotion regulation in depression. Depression and Anxiety, 31(4), 308–315. doi:10.1002/da.22264
Kircanski, K., Joormann, J., & Gotlib, I. H. (2015). Attention to emotional information in social anxiety disorder with and without co-occurring depression. Cognitive Therapy and Research, 39(2), 153–161. doi:10.1007/s10608-014-9643-7
Koster, E. H. W., Crombez, G., Van Damme, S., Verschuere, B., & De Houwer, J. (2004). Does imminent threat capture and hold attention? Emotion, 4(3), 312–317. doi:10.1037/1528-3542.4.3.312
Koster, E. H. W., Crombez, G., Verschuere, B., Damme, S. Van, & Wiersema, J. R. (2006). Components of attentional bias to threat in high trait anxiety: Facilitated engagement, impaired disengagement, and attentional avoidance. Behaviour Research and Therapy, 44(12), 1757–1771. doi:10.1016/j.brat.2005.12.011
Koster, E. H. W., De Raedt, R., Goeleven, E., Franck, E., & Crombez, G. (2005). Mood-congruent attentional bias in dysphoria: Maintained attention to and impaired disengagement from negative information. Emotion, 5(4), 446–455. doi:10.1037/1528-3542.5.4.446
Koster, E. H. W., De Raedt, R., Leyman, L., & De Lissnyder, E. (2010). Mood-congruent attention and memory bias in dysphoria: Exploring the coherence among information-processing biases. Behaviour Research and Therapy, 48(3), 219–225. doi:10.1016/j.brat.2009.11.004
Koster, E. H. W., Verschuere, B., Burssens, B., Custers, R., & Crombez, G. (2007). Attention for emotional faces under restricted awareness revisited : Do emotional faces automatically attract attention ?, 7(2), 285–295. doi:10.1037/1528-3542.7.2.285
Licht, C., Mortensen, E. L., & Knudsen, G. M. (2011). Association between sensory processing sensitivity and the serotonin transporter polymorphism 5-HTTLPR short/short genotype. Biological Psychiatry, 69, 152S–153S.
Liss, M., Mailloux, J., & Erchull, M. J. (2008). The relationships between sensory processing sensitivity, alexithymia, autism, depression, and anxiety. Personality and Individual Differences, 45(3), 255–259. doi:10.1016/j.paid.2008.04.009
Liss, M., Timmel, L., Baxley, K., & Killingsworth, P. (2005). Sensory processing sensitivity and its relation to parental bonding, anxiety, and depression. Personality and Individual Differences, 39(8), 1429–1439. doi:10.1016/j.paid.2005.05.007
Lonigan, C. J., & Vasey, M. W. (2009). Negative affectivity , effortful control , and attention to threat-relevant stimuli. Journal of Abnormal Child Psychology, 37(3), 387–399. doi:10.1007/s10802-008-9284-y
MacLeod, C., Rutherford, E., Campbell, L., Ebsworthy, G., & Holker, L. (2002). Selective attention and emotional vulnerability: assessing the causal basis of their association through the experimental manipulation of attentional bias. Journal of Abnormal Psychology, 111(1), 107–123. doi:10.1037/0021-843X.111.1.107
Mathews, A., Fox, E., Yiend, J., & Calder, A. (2003). The face of fear: Effects of eye gaze and emotion on visual attention. Visual Cognition, 10(7), 823–835. doi:10.1080/13506280344000095
Mathews, A., & MacLeod, C. (2002). Induced processing biases have causal effects on anxiety. Cognition and Emotion, 16(3), 331–354. doi:10.1080/02699930143000518
Mayer, J. D., Gaschke, Y. N., Braverman, D. L., & Evans, T. W. (1992). Mood-congruent judgment is a general effect. Journal of Personality and Social Psychology, 63(1), 119–132.
McNair, D. M., Lorr, M., & Droppleman, L. F. (1992). Revised manual for the profile of mood states. San Diego, CA: Educational and Industrial Testing Services.
Meyer, B., Ajchenbrenner, M., & Bowles, D. P. (2005). Sensory sensitivity, attachment experiences, and rejection responses among adults with borderline and avoidant features. Journal of Personality Disorders, 19(6), 641–658. doi:10.1521/pedi.2005.19.6.641
Pluess, M., & Boniwell, I. (2015). Sensory-processing sensitivity predicts treatment response to a school-based depression prevention program: Evidence of vantage sensitivity. Personality and Individual Differences, 82, 40–45. doi:10.1016/j.paid.2015.03.011
Podsakoff, P. M. (1986). Self-reports in organizational research: Problems and prospects. Journal of Management, 12(4), 531–544.
Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Lee, J.-Y., & Podsakoff, N. P. (2003). Common method biases in behavioral research: A critical review of the literature and recommended remedies. Journal of Applied Psychology, 88(5), 879–903.
Posner, M. I. (1980). Orienting of attention. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 32(1), 3–25. doi:10.1080/00335558008248231
Posner, M. I., & Cohen, Y. (1984). Components of visual orienting. In H. Bouma & D. G. Bouwhuis (Eds.), Attention and performance X: Control of language processes (pp. 531–556). Hove, UK: Lawrence Erlbaum Associates Ltd. doi:10.1162/jocn.1991.3.4.335
Posner, M. I., Inhoff, A. W., Friedrich, F. J., & Cohen, A. (1987). Isolating attention systems: A cognitive-anatomical analysis. Psychobiology, 15(2), 107–121. doi:10.3758/BF03333099
Posner, M. I., Snyder, C. R. R., & Davidson, B. J. (1980). Attention and the detection of signals. Journal of Experimental Psychology: General, 109(2), 160–174. doi:10.1037/0096-3445.109.2.160
Preacher, K. J., Rucker, D. D., MacCallum, R. C., & Nicewander, W. A. (2005). Use of the extreme groups approach: A critical reexamination and new recommendations. Psychological Methods, 10(2), 178–192. doi:10.1037/1082-989X.10.2.178
Raymond, J. E., Shapiro, K. L., & Arnell, K. M. (1992). Temporary supression of visual processing in an RSVP task: An attentional blink? Journal of Experimental Psychology: Human Performance and Perception, 18(3), 849–860.
Reed, A. E., Chan, L., & Mikels, J. a. (2014). Meta-analysis of the age-related positivity effect: Age differences in preferences for positive over negative information. Psychology and Aging, 29(1), 1–15. doi:10.1037/a0035194
Richards, A., French, C. C., Johnson, W., Naparstek, J., & Williams, J. (1992). Effects of mood manipulation and anxiety on performance of an emotional Stroop task. British Journal of Psychology, 83(4), 479–491.
Rothbart, M. K., Ahadi, S. A., & Evans, D. E. (2000). Temperament and personality: Origins and outcomes. Journal of Personality and Social Psychology, 78(1), 122–135. doi:10.1037/0022-3514.78.1.122
Schaufeli, W. B., Leiter, M. P., Maslach, C., & Jackson, S. E. (1996). The Maslach Burnout Inventory – General Survey. In C. Maslach, S. E. Jackson, & M. P. Leiter (Eds.), The Maslach Burnout Inventory – Test Manual (Third, pp. 22–26). Palo Alto: Consulting Psychologists Press.
Schaufeli, W. B., & van Dierendonck, D. (2000). Utrechtse burn-out schaal: Handleiding. Amsterdam, NL: Pearson Assessment and Information B.V.
Schneider, W., Eschman, A., & Zuccolotto, A. (2001). E-prime user’s guide. Pittsburgh, PA: Psychology Software Tools, Inc.
Smith, P. B., & Schwartz, S. (1997). Values. In J. W. Barry, M. H. Segall, & C. Kagitçibasi (Eds.), Handbook of cross-cultural psychology volume 3: Social behavior and applications (2nd ed., pp. 77–118). Boston: Allyn and Bacon.
Smolewska, K. A., McCabe, S. B., & Woody, E. Z. (2006). A psychometric evaluation of the Highly Sensitive Person Scale: The components of sensory-processing sensitivity and their relation to the BIS/BAS and “Big Five.” Personality and Individual Differences, 40(6), 1269–1279. doi:10.1016/j.paid.2005.09.022
Spector, P. E., Zapf, D., Chen, P. Y., & Frese, M. (2000). Why negative affectivity should not be controlled in job stress research: Don’t throw out the baby with the bath water. Journal of Organizational Behavior, 21(1), 79–95.
Taris, T., Houtman, I., & Schaufeli, W. (2013). Burnout: De stand van zaken. Tijdschrift Voor Arbeidsvraagstukken, 29(3), 241–257.
Terluin, B. (1996). De Vierdimensionale Klachtenlijst (4DKL). Een vragenlijst voor het meten van distress, depressie, angst en somatisatie [The Four-Dimensional Symptom Questionnaire (4DSQ). A questionnaire to measure distress, depression, anxiety, and somatization]. Huisarts En Wetenschap, 39(12), 538–547.
Terluin, B., van Marwijk, H. W. J., Adèr, H. J., de Vet, H. C. W., Penninx, B. W. J. H., Hermens, M. L. M., … Stalman, W. A. B. (2006). The Four-Dimensional Symptom Questionnaire (4DSQ): A validation study of a multidimensional self-report questionnaire to assess distress, depression, anxiety and somatization. BMC Psychiatry, 6(34). doi:10.1186/1471-244X-6-34
Theeuwes, J. (2010). Top-down and bottom-up control of visual selection. Acta Psychologica, 135(2), 77–99. doi:10.1016/j.actpsy.2010.02.006
Tottenham, N., Tanaka, J. W., Leon, A. C., McCarry, T., Nurse, M., Hare, T. A., … Nelson, C. (2009). The NimStim set of facial expressions: Judgements from untrained research participants. Psychiatry Research, 168(3), 242–249. doi:10.1016/j.psychres.2008.05.006.The
Tran, T. B., Siemer, M., & Joormann, J. (2011). Implicit interpretation biases affect emotional vulnerability: A training study. Cognition and Emotion, 25(3), 546–558. doi:10.1080/02699931.2010.532393
Van Bockstaele, B., Verschuere, B., Tibboel, H., De Houwer, J., Crombez, G., & Koster, E. H. W. (2014). A review of current evidence for the causal impact of attentional bias on fear and anxiety. Psychological Bulletin, 140(3), 682–721. doi:10.1037/a0034834
Wolf, M., van Doorn, G. S., & Weissing, F. J. (2008). Evolutionary emergence of responsive and unresponsive personalities. Proceedings of the National Academy of Sciences, 105(41), 15825–15830. doi:10.1073/pnas.0805473105
Yiend, J. (2010). The effects of emotion on attention: A review of attentional processing of emotional information. Cognition and Emotion, 24(1), 3–47. doi:10.1080/02699930903205698
Zuckerman, M. (1999). Vulnerability to psychopathology: A biosocial model. Washington, D.C.: American Psychological Association.
