Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, een idee met geschiedenis
“Tijd is geld”, schreef Benjamin Franklin in 1748 in zijn advies aan jonge ondernemers. Franklins gezicht is nog steeds terug te vinden op bankbiljetten van honderd dollar. Geld stond volgens Franklin evenwel ten dienste van het goede. Deze moralistische kijk op ondernemerschap was een tijdje naar de achtergrond verdwenen, maar met aandacht voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen lijkt de ethiek voorzichtig terug te keren in de economie.
MVO
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) krijgt de laatste jaren steeds meer aandacht. Over de betekenis van dit concept wordt verschillend gedacht. Voorbeelden van MVO op de website van MVO Vlaanderen variëren van “Verzekeringsmaatschappij zorgt dat personeel goed in zijn vel zit” tot “Eerste energieneutrale autoshowroom staat in Limburg”. Personeel, milieu, consumenten, MVO kan betrekking hebben op alle belanghebbenden die op enige wijze betrokken zijn bij een onderneming.
Het concept MVO is vrij recent, maar het denken over verantwoord ondernemen is al zo oud als het ondernemen zelf. Het concept wordt wereldwijs gebruik, maar heeft zich in de Verenigde Staten ontwikkelt als Corporate Social Responsibility. Deze ontwikkeling is het onderwerp van mijn scriptie, waarbij ik speciaal aandacht heb besteed aan het denken van Benjamin Franklin.
Benjamin Franklin
Benjamin Franklin is beroemd als een van de grondleggers van de Verenigde Staten (als medeauteur en ondertekenaar van de onafhankelijkheidsverklaring), als wetenschapper (hij ontwikkelde onder andere de bliksemafleider), en als diplomaat in Frankrijk (zijn standbeeld is nog steeds te zien aan de Rue Benjamin Franklin in Parijs). Hij begon zijn veelzijdige loopbaan als drukker en schrijver. Hiermee wist hij een aanzienlijk kapitaal te vergaren, waardoor hij zich kon toeleggen op de wetenschap. In zijn tijd werd hij gerespecteerd door intellectuelen in Europa, zoals de beroemde filosoof David Hume.
Franklins denken was niet zo vernieuwend of veelomvattend dat hij interessant was voor latere filosofen. Toch was zijn invloed groot, hij bereikte een groot publiek met de uitgave van een almanak. Zijn autobiografie werd verplichte kost voor latere generaties schoolkinderen in de Verenigde Staten. Enkele van de rijkste Amerikanen wezen hem aan als een grote invloed, van bankier Andrew Mellon (1855-1937) tot investeerder Warren Buffet (1930).
Ideeën
Franklin ontleende zijn opvattingen voor een belangrijk deel van de heersende protestantse moraal in koloniaal Amerika. Opvattingen over verantwoord ondernemen werden door de eeuwen heen beïnvloed door religie. Protestantse kerken waren dominant in de VS, maar ook Katholieke jezuïeten hadden invloed via het onderwijs. Ze brachten de Europese discussies over verantwoord ondernemen naar Amerika.
De discussie over MVO kan beschouwd worden als een voetnoot in de grotere debatten over economische systemen, zoals kapitalisme tegenover communisme. Het communisme kreeg in democratische landen geen voet aan de grond, maar de dreiging van revolutie was een aansporing om arbeidersrechten serieus te nemen. De overheid, maatschappelijke organisaties, kerk en universiteiten lieten allen hun invloed gelden om bedrijven tot verantwoord ondernemen aan te zetten.
De Tsjechische econoom Tomáš Sedláček betoogde in 2012 in zijn boek De economie van goed en kwaad voor een terugkeer van de ethiek in de economie. De economische wetenschap wordt veelal gezien als beschrijvend en waardevrij, maar blijkt in de praktijk veel meer voorschrijvend dan beschrijvend. De idee dat winst maken het voornaamste doel van bedrijven is of dat bedrijven een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben zijn eveneens ideologisch geladen. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is een concept dat kan helpen de ethiek terug te brengen in het bedrijfsleven. Daarbij is een rol weggelegd voor academisch filosofen. Filosofen hebben, veel meer dan economen, kennis van ethisch denken. Wat valt er bijvoorbeeld te vertellen over MVO als metaxu? Om een term te lenen van KU Leuven filosoof William Desmond. Tot op heden is de aandacht van filosofen voor bedrijfsethiek nog beperkt. Dit lijkt een gemiste kans.
Geschiedenis
Wat leert de geschiedenis ons? Hoewel sommige bedrijven uit zichzelf ethische standaarden stelden, bleek dat volledig vrij ondernemerschap vaak tot maatschappelijke misstanden leidde. De rijke industriëlen, zoals Andrew Carnegie (1835-1919) en John D. Rockefeller (1839-1937) werden door critici Robber Barons, roofridders genoemd. Toch waren ze ook de grootste filantropen van die tijd en werden ze door anderen geroemd om de welvaart die ze hadden gebracht. Het vergaren van een kapitaal om er vervolgens goed mee te doen is karakteristiek voor ondernemers in de Verenigde Staten.
De slavernij werd in de VS in 1865 afgeschaft, maar volgens de Verenigde Naties zijn er wereldwijd meer dan 40 miljoen mensen die vandaag de dag nog geraakt worden door moderne slavernij. De moderne onderneming handelt nog primair in het belang van de aandeelhouder, maar andere belanghebbenden kregen meer invloed. Ethiek van een onderneming krijgt meer belang, zoals het ook voor Franklin van belang was. Ter illustratie van Franklins ondernemersethiek ging het volgende verhaal rond.
Franklin kreeg een stuk aangeboden om te drukken in zijn krant. Hij vroeg de klant de volgende dag terug te keren waarna hij hem te kennen gaf: “Ik heb je stuk doorgelezen en vond het schandelijk en lasterlijk. Om te bepalen of ik het zou publiceren of niet, ging ik 's avonds naar huis, kocht een goedkoop brood bij de bakker, en met water uit de pomp maakte ik mijn avondmaal; Ik trok mijn overjas aan, legde me op de vloer en sliep tot de volgende ochtend, toen ik met het overgebleven brood en een mok water mijn ontbijt maakte. Bij deze levenswijze voel ik geen ongemak. Omdat ik zo kan leven, heb ik besloten om mijn pers niet te prostitueren voor de doeleinden van corruptie en misbruik van deze soort, om een comfortabeler bestaan te behalen.'' Kom daar maar eens om bij Christian Van Thillo. Het is goed om rijk te zijn, maar beter om goed te zijn.
Bibliografie
Aerts, E. ‘La religione nell’economia. L’economia nella religione. Europa 1000-1800.’, Religione e istituzioni religiose nell'economia europea. 1000-1800: Atti della Quarantatreesima Settimana di Studi, 8-12 maggio 2011, F. Ammannati, red., Firenze (2012).
[Anoniem], ‘INTERNATIONAL: Trump's election may reshape CSR.’ Oxford Analytica Daily Brief Service, 6 februari (2017), https://search-proquest-com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/docview/186797…? accountid=17215. Geraadpleegd 11 augustus 2017.
Asongu, J.J., ‘The History of Corporate Social Responsibility’, Journal of Business and Public Policy, 1, 2 (2007), 1-18.
Baden, D. ‘A reconstruction of Carroll’s pyramid of corporate social responsibility for the 21st century’ International Journal of Corporate Social Responsibility, 1, 1 (2016), 1-15.
Baida, P. Poor Richard’s Legacy, American Business Values from Benjamin Franklin to Michael Milken, (New York: Quill William Morrow, 1990)
-, ‘Harvard’s Capitalist Experiment’, American Heritage, 28, 8, december (1987) http://www.americanheritage.com/content/harvard%E2%80%99s-capitalist-ex…. Geraadpleegd 27 juli 2017.
Bakan, J. The corporation: the pathological pursuit of profit and power, (New York: Free Press, 2004).
Barić, A., ‘Corporate social responsibility and stakeholders: Review of the last decade (2006-2015)’, Business Systems Research, 8, 1 (2017), 133-146
Bartley, T. en C. Child, ‘Movements, Markets and Fields: The Effects of Anti-Sweatshop Campaigns on U.S. Firms, 1993-2000’, Social Forces, 90, 2, december (2011), 425-451.
Berle, Jr., A. A., ‘Corporate Powers as Powers in Trust’, Harvard Law Review, 44, 7, mei (1931), 1049-1074.
-, The Twentieth-Century Capitalist Revolution, (Londen: MacMillan & Co., 1955).
Brandeis, L. D., Business- A Profession, (Boston: Small, Maynard & Company, 1914).
Carnegie, A. ‘The Gospel of Wealth. II’ The North American Review, 183, 604, 7 december (1906), 1096-1106.
-, ‘Wealth’ The North American Review, 266, 3, september (1981) 60-64.
Carroll, A.B., ‘Carroll’s pyramid of CSR: taking another look’, International Journal of Corporate Social Responsibility, 1,1, (2016), 1-8.
-, “Corporate Social Responsibility Evolution of a Definitional Construct”, Business & Society, 38, 3, September (1999), 268-295.
Cochran, P.L., ‘The evolution of corporate social responsibility’, Business Horizons, 50 (Elsevier, 2007), 449–454.
D. Chalmers, “From Robber Barons to Industrial Statesmen: Standard Oil and the Business Historian”, The American Journal of Economics and Sociology, Vol. 20, 1 (October 1960), 47-58.
Dahlsrud, A., ‘How corporate social responsibility is defined: an analysis of 37 definitions’, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 15, 1, January 2008, 1-13.
Dempsey, B. ‘The Roots of Business Responsibility’, Harvard Business Review, 27, 4, juli 1949, 393-404.
Dodd, Jr., E. M., ‘For Whom Are Corporate Managers Trustees?’, Harvard Law Review, 45, 7 (New York: The
Dubbink, W. en L. van Liedekerke, ‘A Neo-Kantian Foundation of Corporate Social Responsibility’, Ethical Theory and Moral Practice, 12, 2, april (2009), 117-136.
Harvard Law Review Association, May, 1932), 1145-1163.
Fiering, N.S., ‘Benjamin Franklin and the Way to Virtue’, American Quarterly, Vol. 30, 2 (The John Hopkins University Press, Summer, 1978), 199-223.
Foucault M., De woorden en de dingen, Een archeologie van de menswetenschappen, vert. W. van der Sar, (Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2012).
Franklin, B., De Autobiografie, vert. M. Van Gelder (Gorredijk: Bornmeer, 2008), 111-120.
Frasca, R. Benjamin Franklin’s Printing Network, disseminating Virtue in Early America, (Columbia: University of Missouri Press, 2006).
-, ‘From Apprentice to Journeyman to Partner: Benjamin Franklin's Workers and the Growth of the Early American Printing Trade’, Philadelphia: The Pennsylvania Magazine of history & biography, Vol. CXIV, 2, april (1990), 229-248.
Fredericks, W. ‘Corporate Social Responsibility: Deep Roots, Flourishing Growth, Promising Future’, in The Oxford Handbook of Corporate Social Responsibility, A. Crane, e.a. (red.) (Oxford: Oxford University Press, 2008), 522-531.
Friedman, M., ‘The Social Responsibility of Business is to Increase its Profits’, New York Times Magazine, 13 September (1970), http://www.colorado.edu/studentgroups/libertarians/issues/friedman-soc-…. Geraadpleegd 13 augustus 2017.
Goodpaster, K.E. (red.), Carroll, A.B., e.a., Corporate Responsibility, The American Experience, (Cambridge University Press, New York, 2012).
-, Corporate Social Responsibility, the shape of a history, 1945-2004, (Center for Ethical Business Cultures, 2005), http://www.cebcglobal.org/wp-content/uploads/2015/02/CSR-The_Shape_of_a_ History.pdf. Geraadpleegd 7 Augustus 2017.
-., ‘Tenacity: The American Pursuit of Corporate Responsibility’, Business and Society Review, 118, 4 (2013), 577-605.
Granger, B.I., Benjamin Franklin, An American Man of Letters, (Ithaca, NY: Cornell University Press 1964).
Griswold, E. ‘How ‘Silent Spring’ ignited the Environmental Movement’, The New York Times Magazine 21 Sept. 2012. http://www.nytimes.com/2012/09/23/magazine/how-silent-spring-ignited-th…. Geraadpleegd 31 juli 2017.
Hayek, F.E., The road to serfdom, (London: Routledge, 2006).
Haynes, K. (red.), A. Murray (red.) en J. Dillard (red.), Corporate Social Responsibility, A research handbook, (New York: Routledge, 2013).
Heald, M., The Social Responsibilities of business, company and community, 1900-1960, (Cleveland: The Press of Case Western Reserve University, 1970).
Heath.,C. ‘Righteous Robber Barons? Rzeznik, Thomas F., Church and Estate: Religion and Wealth in Industrial-Era Philadelphia’, The Journal of the Gilded Age and Progressive Era, 15, 1 (2016), 124-125.
Higgs, R. ‘Wartime Prosperity? A Reassessment of the U.S. Economy in the 1940s’, The Journal of Economic History, 52, 1, maart ( 1992), 41-60.
https://founders.archives.gov/documents/Franklin/01-10-02-0043. Geraadpleegd 29 April 2017.
Hou, S. en Li, L., ‘Reasoning and differences between CSR theory and practice in china, the united states and europe.’, Journal of International Business Ethics, 7, 1, (2014), 19-30.
Hume, D., Letter to Benjamin Franklin, 10 May 1762, (Philadelphia: American Philosophical Society).
Johnson, L. ‘Law and Legal Theory in the History of Corporate Responsibility: Corporate Personhood’, Seattle University Law Review, 35 (2012), 1135-1164.
Jones, B., Bowd, R., Tench, R, ‘Corporate irresponsibility and corporate social responsibility: competing realities’, Social Responsibility Journal, (2009), 300-310.
Jones, G. (red.) en J. Zeitlin (red.), The Oxford handbook of Business History, (New York: Oxford University Press, 2007).
Lakshman, C., e.a., ‘Ethics Trumps Culture? A Cross-National Study of Business Leader Responsibility for Downsizing and CSR Perceptions’, Journal of Business Ethics, 125, 1 (2014), 101-119.
Leo Lemay, J.A., The Life of Benjamin Franklin, volume 1, Journalist, 1706-1730 (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2006).
-, The Life of Benjamin Franklin, volume two, Printer and Publisher, 1730-1747 (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2006).
-, The Life of Benjamin Franklin, volume 3, Soldier Scientist, and Politician, 1748-1757, (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2009).
Lindenmeier, J., Schleer, C., & Pricl, D., Consumer outrage: Emotional reactions to unethical corporate behavior. Journal of Business Research, 65, 9, (2012), 1364–1373.
Lovins, A.B., L. H. Lovins, en P. Hawken, ‘A Road Map for Natural Capitalism’, Harvard Business Review, juli-augustus (2007), 172-183.
MacIntyre, A., The Nature of the Virtue, The Hastings Center Report, Vol. 11, 2 (Garrison, NY: The Hastings Center, April 1981), 27-34.
McCloskey, D., Bourgeois Equality, How ideas, not Capital or Institutions, enriched the World, (Chicago: The university of Chicago Press, 2016).
McCormick, B., ‘Benjamin Franklin: Founding Father of American Management’, Business Horizons, 44 (2001), 2-10.
McGuire, J.W., ‘The Social Responsibility of the Corporation.’ Speech. Academy of Management Proceedings, december (1964), 21-28.
McHanon, A.M. ‘”Small Matters”: Benjamin Franklin, Philadelphia, and the “Progress of Cities”’, The Pennsylvania Magazine of History & Biography, 116 (1992), 157-182.
Moriarty, J., ‘Business Ethics’, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2017 Edition), E.N. Zalta (red.), https://plato.stanford.edu/archives/fall2017/entries/ethics-business/. Geraadpleegd 31 juli 2017.
Petit, T.A., ‘Making Socially Responsible Decisions’, The Academy of Management Journal, 9, 4, dec. (1966), 308-317.
Pinker,S., The better angels of our nature: why violence has declined, (London : Viking, 2011).
Porter, M. en M. Kramer, ‘The Competitive Advantage of Corporote Philantropy’, Harvard Business Review, Dec. 2012. http://www.expert2business.com/itson/Porter%20HBR%20Corporate%20philant…. Geraadpleegd 7 Augustus 2017.
Reich, R., Supercapitalism: The Transformation of Business, Democracy, and Everyday Life, (New York: Alfred A. Knopf, 2007).
Rockefeller, J.D., Random Reminiscences of Men and Events. The Project Gutenberg EBook, (New York: Doubleday, Page & Company, 1909).
Saltman, K.J. ‘Learning to Be a Psychopath: The Pedagogy of the Corporation’ M. A. Raja et al. (red.), Critical Pedagogy and Global Literature (2013), 47-48.
Seele, P. ‘Business ethics without philosophers? Evidence for and implications of the shift from applied philosophers to business scholars on the editorial boards of business ethics journals’, Metaphilosophy, 47, 1, januari (2016), 75-91.
Shrivastava, P., Ivanova, O., ‘Inequality, corporate legitimacy and the Occupy Wall Street movement’, Human Relations, 68, 7 (2015), 1209-1231.
Spector, B., ‘” Business Responsibilities in a Divided World”: The Cold War Roots of the Corporate Social Responsibility Movement’, Enterprise & Society, 9, 2, juni (2008), 314-336.
Stout, H.S., The New England Soul, Preaching and Religious Culture in Colonial New England, (Oxford: Oxford University Press 1986).
Skemp, S.L., ‘The Elusive Benjamin Franklin’, Reviews in American History, 33, 1, maart (2005), 1-7.
Thoby, A. ‘Capitalism as religion’, The Student Economic Review Vol. XXVI, (2012), 161-171.
Thoreau, H.D. Walden, Or, Life in the Woods, (Boston en New York: Houghton, Mifflin and Company, 1897).
Tolles, F.B. ‘Benjamin Franklin’s Business Mentors: The Philadelphia Quaker Merchants’, The William and Mary Quarterly, 4 (1947), 60-69.
Versen, C.R. ‘What's Wrong with a Little Social Darwinism (In Our Historiography)?’, The History Teacher, 42, 4, augustus (2009), 403-423.
Vogel, D. ‘The Ethical Roots of Business Ethics’, Business Ethics Quarterly, 1, 1, januari (1991), 101-120.
Weber, M., De Protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme, M. Wildschut (vert.), (Amsterdam: Boom 2012).
Whitehouse, ‘Corporate Social Responsibility: Views from the Frontline’, Journal of Business Ethics, 63, 3, februari (2006), 279-296.
