Mohammed zkt. stereotiepvrije kiezer
Sigrid Van Trappen
Hebt u zelf al eens gestemd op een kandidaat met een vreemde naam? En wat verwacht u van een kandidaat die pakweg Mohammed heet? Verschillen deze verwachtingen van deze die u koestert tegenover pakweg Karel? Sigrid Van Trappen onderzocht het in haar masterproef waarmee ze afstudeerde als Master in de Bestuurskunde en Publiek Management aan de UGent. Uit haar resultaten blijkt dat kiezers kandidaten met een migratieachtergrond niet minder competent, maar wel linkser inschatten.
Een leven in de coulissen
Sinds het uitbreken van de asielcrisis wordt de politieke discussie gedomineerd door de vraag hoe Europa het hoofd moet bieden aan de massale migratiestromen. Aan deze problematiek is echter al langer een tweede vraagstuk verbonden, namelijk die over de maatschappelijke integratie van deze nieuwkomers. Een vraag die daarbij opduikt is of en hoe etnische minderheden politiek vertegenwoordigd zijn in België. U kan zonder twijfel een aantal politici met een migratieachtergrond opnoemen: Meyrem Almaci, Zuhal Demir of Meryame Kitir bijvoorbeeld. Ondanks de aanwezigheid van deze politici, geeft het totale plaatje een minder fraai beeld. Bij de Vlaamse parlementsverkiezingen van 2014 behoorde slechts 5,65% van de verkozenen tot een etnische minderheid terwijl 18,4% van de Vlaamse bevolking van vreemde herkomst is.
Er wordt vaak gesteld dat de politieke ondervertegenwoordiging van sociale groepen een belemmering vormt voor een goede werking van de democratie. Lange tijd was de standaard politicus een blanke, hoogopgeleide man van middelbare leeftijd. Langzamerhand kregen vrouwen een meer prominente plaats op het politieke toneel, maar etnische minderheden blijven tot op vandaag veelal verdoken in de coulissen.
De centrale rol van kiezers
Deze etnische ondervertegenwoordiging wordt vaak verklaard door te wijzen naar de rol die partijen spelen of de werking van het kiessysteem. Wat de onderzoekswereld tot op heden echter grotendeels over het hoofd heeft gezien is de rol van de kiezers. Door voorkeurstemmen uit te brengen, bepalen zij mee welke kandidaten worden verkozen en dragen zo bij tot de (onder)vertegenwoordiging van etnische minderheden.
Daar zou het schoentje echter wel eens kunnen knellen. Kiezers kunnen stereotiepe beelden hebben over bepaalde kandidaten. Zo zouden kiezers kandidaten met een migratieachtergrond minder competent of linkser kunnen inschatten. De hiermee gepaarde verwachtingen kunnen op hun beurt de publieke steun voor etnische kandidaten beïnvloeden.
Studenten op de (experimentele) rooster
Sigrid Van Trappen (UGent) heeft onderzocht of kiezers er inderdaad stereotypen op na houden als ze kandidaten met een migratieachtergrond beoordelen. Voor haar experimenteel onderzoek kregen 288 Vlaamse studenten fictieve kandidaten met afwisselend Belgische en Marokkaanse namen voorgeschoteld. Deze kandidaten namen paarsgewijs exact dezelfde standpunten in en haalden daarvoor identiek dezelfde argumenten aan. Het enige verschil zat hem in de naam: een typische Vlaamse naam versus een Marokkaanse naam. Er werd telkens gevraagd aan de studenten om de competentie en de ideologische positionering van de kandidaten te beoordelen.
Migratieachtergrond = links profiel
De resultaten van Van Trappen tonen aan dat jonge kiezers niet immuun zijn voor bepaalde stereotiepe verwachtingen tegenover etnische kandidaten.
Kandidaten met een Marokkaanse naam worden systematisch linkser ingeschat dan kandidaten met een typische Vlaamse naam. Deze stereotiepe beoordeling kent zijn oorsprong in de zogenoemde racial gap die optreedt bij verkiezingen. Deze racial gap houdt aan de ene kant in dat etnische minderheden vaak stemmen voor linksere partijen. Aan de andere kant zijn politici die behoren tot etnische minderheden vaker lid van linkse partijen dan van rechtse partijen. Kiezers gebruiken informatie over stemgedrag en partijlidmaatschap van etnische minderheden dus ook wanneer ze kandidaten uit die groep beoordelen.
Dat Marokkaanse kandidaten linkser worden beoordeeld, impliceert niet noodzakelijk dat kiezers niet op Marokkaanse kandidaten stemmen. Deze keuze hangt af van verschillende factoren. Een belangrijk aspect hierbij zijn de opvattingen van de kiezer zelf. Hoe dichter de gepercipieerde ideologie aanleunt bij de opvattingen van de kiezer, hoe positiever de kiezer een kandidaat zal beoordelen. Met andere woorden, als etnische minderheden linkser worden ingeschat dan ze werkelijk zijn, dan zal dit de steun van rechtse kiezers voor deze kandidaten verkleinen. Het is wellicht ook niet toevallig dat eerder onderzoek aantoonde dat kandidaten met een migratieachtergrond vooral veel stemmen krijgen van linkse kiezers.
Uit het onderzoek van Van Trappen blijkt evenwel dat studenten nauwelijks onderscheid maken tussen Vlaamse en Marokkaanse kandidaten op vlak van politieke competentie. Hieronder valt het algemeen vermogen van een kandidaat om als volksvertegenwoordiger op te treden verstaan, als ook domeinspecifieke competenties. Zo schatten jonge kiezers Vlaamse en Marokkaanse kandidaten even competent in op vlak van economie en integratie. Vooral dat laatste is verrassend. Kandidaten met een Marokkaanse naam worden dan weer iets minder competent ingeschat op vlak van het milieu. Mogelijk hanteren jonge kiezers het uitgangspunt dat etnische minderheden zich vooral willen inzetten op de verbetering van de eigen levenssituatie en hierdoor minder aandacht schenken aan de zorg voor het milieu, waardoor dit voor etnische kandidaten geen prioriteit vormt.
Student als (g)een ander
Bij de interpretatie van deze resultaten moet rekening gehouden worden met het feit dat de onderzoekspopulatie bestond uit studenten. Doordat ze jong en hoogopgeleid zijn, worden ze verondersteld minder bevooroordeeld te zijn dan andere bevolkingsgroepen. Het valt niet uit te sluiten dat stereotypen bij het volledige kieskorps een grotere rol spelen dan dit onderzoek laat uitschijnen.
Stereotypen in het stemhokje?
Stereotypen zijn een sociaal gegeven en dit onderzoek toont aan dat ze ook in electorale context de kop op steken. Marokkaanse kandidaten worden consequent linkser beoordeeld dan Vlaamse kandidaten. Alhoewel deze resultaten nog niets zeggen over het uiteindelijke stemgedrag van kiezers, maken ze duidelijk kiezers – en hun stereotypen – wel degelijk een bijdrage kunnen leveren aan de politieke ondervertegenwoordiging van etnische minderheden. Misschien iets om over na te denken de volgende keer dat u in het stemhokje staat.
Boeken en wetenschappelijke artikels
Almond, G.A., & Verba, S. (1963). The civic culture: political attitudes and democracy in five nations. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
Ames, D.R. (2004). Strategies for social inference: A similarity contingency model of projection and stereotyping in attribute prevalence estimates. Journal of Personality and Social Psychology, 87(5), 573-585. doi: 10.1037/0022-3514.87.5.573
Anderson, E. (2006). The Epistemology of Democracy. Episteme - a Journal of Individual and Social Epistemology, 3(1-2), 8-22. doi: 10.3366/epi.2006.3.1-2.8
André, A., Pilet, J.-B., Depauw, S., & Van Aelst, P. (2013). De partij, de leider of een ‘gewone’ kandidaat? Het gebruik van de voorkeurstem bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012. In Dassonneville, R., Hooghe, M., Marien, S., & Pilet, J.-B. (Eds.), De lokale kiezer: het kiesgedrag bij de Belgische gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2012 (pp. 117-140). Brussel: Academic and Scientific Publishers nv.
André, A., Wauters, B., & Pilet, J.-B. (2010). Voorkeurstemmen bij de regionale verkiezingen van 2009: gebruik en motieven. In Deschouwer, K., Delwit, P., Hooghe, M., & Walgrave, S. (Eds.), De stemmen van het volk: een analyse van het kiesgedrag in Vlaanderen en Wallonië op 7 juni 2009 (pp. 169-199). Brussel: VUBPRESS.
Baert, S., & Cockx, B. (2013). Pure Ethnic Gaps in Educational Attainment and School to Work Transitions. When do they Arise? (CESIFO Working Paper No. 4162). Geraadpleegd via SSRN website: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2243455
Baert, S., Cockx, B., Gheyle, N., & Vandamme, C. (2013). Etnische discriminatie op de Vlaamse arbeidsmarkt voor schoolverlaters: liever Jonas dan Okan? OVER.WERK, 23(1), 12–16.
Berinsky, A.J., & Mendelberg, T. (2005). The indirect effects of discredited stereotypes in judgments of Jewish leaders. American Journal of Political Science, 49(4), 845-864. doi: 10.1111/j.1540-5907.2005.00159.x
Billiet, J. (1993). Stabiliteit en verandering in de attitude tegenover ‘vreemdelingen’. In Swyngedouw, M., Billiet, J., Carton, A., & Beerten, R. (Eds.), Kiezen is verliezen: onderzoek naar de politiek opvattingen van Vlamingen (pp. 147-162). Leuven: Acco.
Billiet, J, & Loosveldt, G. (1998). De houding tegenover migranten en het stemgedrag in Vlaanderen: evolutie tussen 1989 en 1995 en een verklaringsmodel. In Swyngedouw, M., Billiet, J., Carton, A., & Beerten, R. (Eds.), De (on)redelijke kiezer. Onderzoek naar politieke opvattingen van Vlamingen: verkiezingen van 21 mei 1995 (pp. 95-117). Leuven: Acco.
Bird, K. (2003). The Political Representation of Women and Ethnic Minorities in Established Democracies: A Framework for Comparative Research. Paper gepresenteerd op de Academy of Migration Studies in Denmark van 11 november 2003 in Aalborg, Denemarken.
Bird, K. (2004). Comparing the political representation of ethnic minorities in advanced democraties. Paper gepresenteerd op de Annual Meeting of the Canadian Political Science Association van 3 juni 2004 in Winnipeg, Canada.
Bird, K., Saalfeld, T., & Wüst, A.M. (2011). Ethnic diversity, political participation and representation: A theoretical framework. In Bird, K., Saalfeld, T., & Wüst, A.M. (Eds.), The political representation of immigrants and minorities: Voters, parties ad parliaments in liberal democracies (pp. 1-21). New York: Routledge.
Blinder, S., Ford, R., & Ivarsflaten, E. (2013). The Better Angels of Our Nature: How the Antiprejudice Norm Affects Policy and Party Preferences in Great Britain and Germany. American Journal of Political Science, 57(4), 841-857. doi: 10.1111/ajps.12030
Boudreau, C., & Lupia, A. (2011). Political knowledge. In Druckman, J.N., Green, D.P., Kuklinski, J.H., & Lupia, A. (Eds.), Cambridge handbook of experimental political science (pp. 171-183). New York: Cambridge University Press.
Brambor, T., Clark, W. R., & Golder, M. (2006). Understanding interaction models: Improving empirical analyses. Political Analysis, 14(1), 63-82. doi: 10.1093/pan/mpi014
Brouard, S., & Tiberj, V. (2011). Yes they can. An experimental approach to the eligibility of ethnic minority candidates in France. In Bird, K., Saalfeld, T., & Wüst, A.M. (Eds.), The political representation of immigrants and minorities: Voters, parties and parliaments in liberal democracies (pp. 164-). New York: Routledge.
Campbell, R., & Cowley, P. (2014). What Voters Want: Reactions to Candidate Characteristics in a Survey Experiment. Political Studies, 62(4), 745-765. doi: 10.1111/1467-9248.12048
Celis, K. (2004). Het belang van de politieke aanwezigheid: descriptieve en substantiële vertegenwoordiging van vrouwen. Paper gepresenteerd op het politicologenetmaal van 27 en 28 mei 2004 in Antwerpen, België.
Celis, K., Eelbode, F., & Wauters, B. (2013). Visible Ethnic Minorities in Local Political Parties: A Case Study of Two Belgian Cities (Antwerp and Ghent). Politics, 33(3), 160-171. doi: 10.1111/1467-9256.12018
Celis, K., & Erzeel, S. (2015). The complementarity advantage: Parties, representativeness and newcomers’ access to power. Parliamentary Affairs: a journal of representative politics, Vol. published online, advance access 10 september 2015, 1-19. doi: 10.1093/pa/gsv043
Celis, K., & Wauters, B. (2010). Vlinders achter glas: vrouwelijke, allochtone en arbeiders-parlementsleden ten opzichte van parlementaire normen en de rol van groepsvertegenwoordiger. In Celis, K., Meier, P., & Wauters, B. (Eds.), Gezien, gehoord, vertegenwoordigd? Diversiteit in de Belgische politiek (pp. 225-244). Gent: Academia Press.
Celis, K., & Wauters, B. (2013). Inclusie of instrumentalisering? Etnische minderheden in lokale partijen. In Deschouwer, K., Verthé, T., & Rihoux, B. (Eds.), Op zoek naar de kiezers: lokale partijafdelingen en de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2012 (pp. 73–91). Brussel: Academic & Scientific Publishers.
Celis, K., Meier, P., & Wauters, B. (2010). Diversiteit, vertegenwoordiging en onderzoek in België. In Celis, K., Meier, P., & Wauters, B. (Eds.), Gezien, gehoord, vertegenwoordigd? Diversiteit in de Belgische politiek (pp. 3-26). Gent: Academia Press.
Chaney, P. (2012). Critical Actors vs. Critical Mass: The Substantive Representation of Women in the Scottish Parliament. British Journal of Politics & International Relations, 14(3), 441-457. doi: 10.1111/j.1467-856X.2011.00467.x
Chang, C., & Hitchon, J.C.B. (2004). When does gender count? Further insights into gender schematic processing of female candidates' political advertisements. Sex roles, 51(3-4), 197- 208. doi: 10.1023/B:SERS.0000037763.47986.c2
Citrin, J., Green, D.P., & Sears, D.O. (1990). White reactions to black candidates: When does race matter. Public Opinion Quarterly, 54(1), 74-96. doi: 10.1086/269185
Claro da Fonseca, S. (2011). New citizens – new candidates? Candidate selection and the mobilization of immigrant voters in German elections. In Bird, K., Saalfeld, T., & Wüst, A.M. (Eds.), The political representation of immigrants and minorities: Voters, parties ad parliaments in liberal democracies (pp. 109-127). New York: Routledge.
Coffé, H. De sociaal-culturele breuklijn en maatschappelijke betrokkenheid. Mens en Maatschappij, 77(4), 319-337.
Colleau, S.M., Glynn, K., Lybrand, S., Merelman, R.M., Mohan, P., & Wall, J.E. (1990). Symbolic racism in candidate evaluation: an experiment. Political Behavior, 12(4), 385-402.
Coronel, J.C., & Federmeier, K.D. (2016). The effects of gender cues and political sophistication on candidate evaluation: A comparison of self-report and eye movement measures of stereotyping. Communication Research, 43(7), 922-944. doi: 10.1177/0093650215604024
De Keersmaeker, G., & Debaere, P. (2013). Internationale politiek. In Devos, C. (Ed.), Een plattegrond van de macht: inleiding tot politiek en politieke wetenschappen (pp. 633-660). Gent: Academia Press.
Devine, P.G. (1989). Stereotypes and prejudice: Their automatic and controlled components. Journal of Personality and Social Psychology, 56(1), 5-18. doi: 10.1037/0022-3514.56.5.680
Devos, C. (2013). Democratie. In Devos, C. (Ed.), Een plattegrond van de macht: inleiding tot politiek en politieke wetenschappen (pp. 433-494). Gent: Academia Press.
Devos, C., & Steyvers, K. (2013). Partijen en partijsystemen. In Devos, C. (Ed.), Een plattegrond van de macht: inleiding tot politiek en politieke wetenschappen (pp. 251-300). Gent: Academia Press.
Devos, C., & Van Liefferinge, H. (2013). Macht in weinig handen: elites. In Devos, C. (Ed.), Een plattegrond van de macht: inleiding tot politiek en politieke wetenschappen (pp. 155-205). Gent: Academia Press.
Devos, C., Van Liefferinge, H., & Verlet, D. (2006). Op het kruispunt van de politiek: links en rechts in Vlaanderen. Gent: Academia Press.
Devroe, R. (2016). How to enhance the external validity of survey experiments? A discussion on the basis of a research design on political gender stereotypes in Flanders. Paper gepresenteerd op de ECPR General Conference van 7 tot en met 10 september 2016 in Praag, Tsjechië.
Dovidio, J.F., Evans, N., & Tyler, R.B. (1986). Racial stereotypes – the contents of their cognitive representations. Journal of Experimental Social Psychology, 22(1), 22-37. doi: 10.1016/0022-1031(86)90039-9
Druckman, J.N., & Kam, C.D. (2011). Students as experimental participants: A defense of the “narrow data base”. In Druckman, J.N., Green, D.P., Kuklinski, J.H., & Lupia, A. (Eds.), Cambridge handbook of experimental political science (pp. 41-57). New York: Cambridge University Press.
Eelbode, F., Wauters, B., Celis, K., & Devos, C. (2013). Left, right, left: the influence of party ideology on the political representation of ethnic minorities in Belgium. POLITICS, GROUPS AND IDENTITIES, 1(3), 451–467.
Flyvbjerg, B. (2006). Five misunderstandings about case-study research. Qualitative Inquiry, 12(2), 219-245. doi: 10.1177/1077800405284363
Geldof, D. (2015). Superdiversiteit: hoe migratie onze samenleving verandert (5e ed.). Leuven: Acco.
Held, D. (2002). Cosmopolitanism: Ideas, Realities and Deficits. In Held, D., & McGrew, A. (Eds.), Governing Globalization: Power, Authority and Global Governance (pp. 305-324). Malden: Blackwell Publishers Inc.
Hooghe, M., & Quintelier, E. (2013). Do All Associations Lead to Lower Levels of Ethnocentrism? A Two-Year Longitudinal Test of the Selection and Adaptation Model. Political Behavior, 35(2), 289-309. doi: 10.1007/s11109-012-9201-5
Huddy, L., & Terkildsen, N. (1993). Gender stereotypes and the perception of male and female candidates. American Journal of Political Science, 37(1), 119-147. doi: 10.2307/2111526
Hurwitz, J., & Peffley, M. (1997). Public perceptions of race and crime: The role of racial stereotypes. American Journal of Political Science, 41(2), 375-401. doi: 10.2307/2111769
Hutchings, V.L., & Piston, L. (2011). The determinants and political consequences of prejudice. In Druckman, J.N., Green, D.P., Kuklinski, J.H., & Lupia, A. (Eds.), Cambridge handbook of experimental political science (pp. 306-319). New York: Cambridge University Press.
Jacobs, D., Kelbel, C., & Pilet, J.-B. (2013). De politieke voorkeur van kiezers van allochtone afkomst tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2012 in Brussel. In Dassonneville, R., Hooghe, M., Marien, S., & Pilet, J.-B. (Eds.), De lokale kiezer: het kiesgedrag bij de Belgische gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2012 (pp. 169-194). Brussel: Academic and Scientific Publishers nv.
Jacobs, D., & Swyngedouw, M. (2003). Politieke participatie en zelforganisatie van allochtonen in de Brusselse gemeenten: een verkenning. In Witte, E., Alen, A., & Dumont, H. (Eds.), De Brusselse negentien gemeenten en het Brussels model (pp. 261-290). Brussel: Larcier.
Jacobs, D., & Teney, C. (2010). De allochtone stem te Brussel. In Celis, K., Meier, P., & Wauters, B. (Eds.), Gezien, gehoord, vertegenwoordigd? Diversiteit in de Belgische politiek (pp. 89-111). Gent: Academia Press.
Jacobsmeier, M.L. (2014). Racial Stereotypes and Perceptions of Representatives' Ideologies in U.S. House Elections. Legislative Studies Quarterly, 39(2), 261-291. doi: 10.1111/lsq.12044
Kahn, K.F. (1994). Does gender make a difference? An experimental examination of seks stereotypes and press patterns in statewide campaigns. American Journal of Political Science, 38(1), 162-195. doi: 10.2307/2111340
Klonoff, E.A., & Landrine, H. (2000). Is skin color a marker for racial discrimination? Explaining the skin color-hypertension relationship. Journal of Behavioral Medicine, 23(4), 329-338. doi: 10.1023/a:1005580300128
Kriesi, H., Grande, E., Lachat, R., Dolezal, M., Bornschier, S., & Frey, T. (2006). Globalization and the transformation of the national political space: Six European countries compared. European Journal of Political Research, 45(6), 921-956. doi: 10.1111/j.1475-6765.2006.00644.x
Kunovich, S., & Paxton, P. (2005). Pathways to Power: The Role of Political Parties in Women’s National Political Representation. American Journal of Sociology, 111(2), 505-552.
Lammers, J., Gordijn, E.H., & Otten, S. (2009). Iron ladies, men of steel: The effects of gender stereotyping on the perception of male and female candidates are moderated by prototypicality. European journal of social psychology, 39(2), 186-195.
Lerman, A.E., & Sadin, M.L. (2016). Stereotyping or Projection? How White and Black Voters Estimate Black Candidates' Ideology. Political Psychology, 37(2), 147-163. doi: 10.1111/pops.12235
Lijphart, A. (1984). Democracies: patterns of Majoritarian and Consensus Government in Twenty-one Countries. New Haven: Yale university press.
Machida, S. (2012). Does Globalization Render People More Ethnocentric? Globalization and People's Views on Cultures. American Journal of Economics and Sociology, 71(2), 436-469. doi: 10.1111/j.1536-7150.2012.00835.x
Maddens, B., & Dewachter, W. (2010). Politieke kennis. In Swyngedouw, M., Billiet, J., Carton, A., & Beerten, R. (Eds.), Kiezen is verliezen: onderzoek naar de politieke opvattingen van Vlamingen (pp. 131-146). Leuven: Acco.
Mansbridge, J. (1999). Should blacks represent blacks and women represent women? A contingent "yes". Journal of Politics, 61(3), 628-657. doi: 10.2307/2647821
Marien, S., Hooghe, M., & Dassonneville, R. (2013). Het belang van lokale argumenten en loyaliteiten: het verschil tussen federale en lokale stemvoorkeuren. In Dassonneville, R., Hooghe, M., Marien, S., & Pilet, J.-B. (Eds.), De lokale kiezer: het kiesgedrag bij de Belgische gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2012 (pp. 67-91). Brussel: Academic and Scientific Publishers nv.
Martens, A., & Verhoeven, H. (2006). Etnische minderheden op de arbeidsmarkt in België. In: Khader, B., Martiniello, M., Rea, A., & Timmerman, C. (Eds.), Immigratie en integratie anders denken. Een Belgisch interuniversitair initiatief (pp.265-2 90). Brussel: Bruylant.
Martiniello, M. (2006). De uitdagingen van de politieke vertegenwoordiging in de immigratiemaatschappijen: enkele bedenkingen over het Belgische geval. In: Khader, B., Martiniello, M., Rea, A., & Timmerman, C. (Eds.), Immigratie en integratie anders denken. Een Belgisch interuniversitair initiatief (pp.111-120). Brussel: Bruylant.
Matland, R. E. (2005). Enhancing Women’s Political Participation: Legislative Recruitment and Electoral Systems. In: Ballington, J., & Karam, A. (Eds.), Women in Parliament: Beyond Numbers (pp. 93-111). Stockholm: International IDEA.
Matthijs, H. (2012). De Verenigde Staten: van Columbus tot heden (tweede ed.). Antwerpen: Intersentia.
McDermott, M.L. (1997). Voting cues in low-information elections: Candidate gender as a social information variable in contemporary United States elections. American Journal of Political Science, 41(1), 270-283. doi: 10.2307/2111716
McDermott, M.L. (1998). Race and gender cues in low-information elections. Political Research Quarterly, 51(4), 895-918. doi: 10.1177/106591299805100403
McGraw, K.M. (2011). Candidate impressions and evaluations. In Druckman, J.N., Green, D.P., Kuklinski, J.H., & Lupia, A. (Eds.), Cambridge handbook of experimental political science (pp. 187-200). New York: Cambridge University Press.
McLaughlin, B., & Thompson, B. A. (2016). Conditioned by race: How race and religion intersect to affect candidate evaluations. Politics and Religion, 9(3), 605-629. doi: 10.1017/s1755048316000213
Meier, P. (2010). Holebi’s en het belang van politieke vertegenwoordiging. In Celis, K., Meier, P., & Wauters, B. (Eds.), Gezien, gehoord, vertegenwoordigd? Diversiteit in de Belgische politiek (pp. 27-46). Gent: Academia Press.
Messing, S., Jabon, M., & Plaut, E. (2016). Bias in the flesh: Skin complexion and stereotype consistency in political campaigns. Public Opinion Quarterly, 80(1), 44-65. doi: 10.1093/poq/nfv046
Millard, F., Popescu, M., & Toka, G. (2011). Should women push for fewer women candidates? List preference voting systems and gender representation. Paper gepresenteerd op de Annual Meeting of the American Political Science Association van 1 tot en met 4 September 2011 in Seattle, WA.
Moskowitz, D., & Stroh, P. (1994). Psychological sources of electoral racism. Political Psychology, 15(2), 307-329. doi: 10.2307/3791741
Mügge, L. (2015). Where gender and ethnicity intersect: how Dutch political parties recruit and select candidates. Paper gepresenteerd op de APSA conferentie van 3 tot en met 6 september 2015 in San Francisco, California.
Mullard, M. (2004). The Politics of Globalisation and Polarisation. Cheltenham: Edward Elgar.
Norris, P., & Franklin, M. (1997). Special issue: Political representation in the European Parliament - Social representation. European Journal of Political Research, 32(2), 185-210. doi: 10.1023/a:1006863800160
Norris, P., & Lovenduski, J. (1993). If only more candidates came forward: Supply-Side explanations of candidate selection in Britain. British Journal of Political Science, 23(3), 373-408.
O’Rourke, K.H., & Sinnott, R. (2006). The determinants of individual attitudes towards immigration. European Journal of Political Economy 22(4), 838–861. doi: 10.1016/j.ejpoleco.2005.10.005
Peffley, M., & Hurwitz, J. (1998). Whites’ stereotypes of blacks: sources and political consequences. In Hurwitz, J., & Peffley, M. (Eds.) Perception and prejudice: Race and politics in the United States (pp. 58-99). New Haven: Yale University Press.
Phillips, A. (1995). The politics of Presence. Oxford: Clarendon Press.
Pickery, J. (2008). De interpretatie van interactie- effecten in regressiemodellen. Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering.
Pitkin, H.F. (1967). The Concept of Representation. Berkeley: University of California Press.
Pratto, F., Stallworth, L.M., & Sidanius, J. (1997). The gender gap: Differences in political attitudes and social dominance orientation. British Journal of Social Psychology, 36, 49-68.
Pye, L.W. (1972). Culture and political science: Problems in evaluation of concept of political culture. Social Science Quarterly, 53(2), 284-296.
Ramasubramanian, S. (2011). The Impact of Stereotypical Versus Counterstereotypical Media Exemplars on Racial Attitudes, Causal Attributions, and Support for Affirmative Action. Communication Research, 38(4), 497-516. doi: 10.1177/0093650210384854
Ruedin, D. (2010), The Relationship between levels of gender and ethnic group representation. Studies in Ethnicity and Nationalism, 10(1), 92–106. doi:10.1111/j.1754-9469.2010.01066.x
Schamp, T. & Devos, C. (2013). Verkiezingen en kiessystemen. In Devos, C. (Ed.), Een plattegrond van de macht: inleiding tot politiek en politieke wetenschappen (pp. 495-597). Gent: Academia Press.
Schneider, M.C., & Bos, A.L. (2011). An Exploration of the Content of Stereotypes of Black Politicians. Political Psychology, 32(2), 205-233. doi: 10.1111/j.1467-9221.2010.00809.x
Sigelman, C.K., Sigelman, L., Walkosz, B.J., & Nitz, M. (1995). Black candidates, white voters: Understanding racial bias in political perceptions. American Journal of Political Science, 39(1), 243-265. doi: 10.2307/2111765
Studlar, D.T., & McAllister, I. (2002). Does a critical mass exist? A comparative analysis of women's legislative representation since 1950. European Journal of Political Research, 41(2), 233-253. doi: 10.1111/1475-6765.00011
Swyngedouw, M., & Jacobs, D. (2006). Wie heeft er in 2003 gestemd voor de kandidaten van vreemde afkomst in Vlaanderen (België)? In: Khader, B., Martiniello, M., Rea, A., & Timmerman, C. (Eds.), Immigratie en integratie anders denken. Een Belgisch interuniversitair initiatief (pp.153-169). Brussel: Bruylant.
Teney, C., Lacewell, O.P., & De Wilde, P. (2014). Winners and losers of globalization in Europe: attitudes and ideologies. European Political Science Review, 6(4), 575-595. doi: 10.1017/s1755773913000246
Terkildsen, N. (1993). When white voters evaluate black candidates: The processing implications of candidate skin color, prejudice, and self-monitoring. American Journal of Political Science, 37(4), 1032-1053. doi: 10.2307/2111542
Thys, R., & Herman, B. (2010). ‘Bonding’ sociaal kapitaal. In Celis, K., Meier, P., & Wauters, B. (Eds.) Gezien, gehoord, vertegenwoordigd? Diversiteit in de Belgische politiek (pp. 183-203). Gent: Academia Press.
Togeby, L. (2008). The political representation of ethnic minorities - Denmark as a deviant case. Party Politics, 14(3), 325-343. doi: 10.1177/1354068807088125
Valkeneers, G. & Vanhoomissesn, T. (2015). Inductieve statistiek voor de gedragswetenschappen. Brussel, België: ACCO Uitgeverij.
Van Craen, M., Vancluysen, K., & Ackaert, J. (2007). Voorbij wij en zij? De sociaal-culturele afstand tussen autochtonen en allochtonen tegen de meetlat. Brugge: Vanden Broele.
van Thiel, S. (2013). Bestuurskundig onderzoek: een methodologische inleiding (tweede ed.). Bussum: Uitgeverij Coutinho.
Verhaeghe, P.-P. (2011). De sociaaleconomische integratie van etnische minderheden: de rol van interklasse en interetnische contacten. MigrantenStudies, 27(2), 205-214.
Wauters, B., & Eelbode, F. (2011). Political participation of ethnic minorities in Belgium: from enfranchisement to ethnic vote. In Volkert, D. & Sinanoglu, C. (Eds.), Dossier Politische Partizipation und Repräsentation in der Einwanderungsgesellschaft (pp. 41–45). Berlin: Heinrich Böll Stiftung.
Wauters, B., Eelbode, F., & Celis, K. (2016). Parties matter, right? Parties as actors for the substantive representation of ethnic minorities. ECPR Joint Sessions of Workshops. Presented at the ECPR Joint Sessions of Workshops.
Wauters, B., Marien, S. & Schouteden, A. (2013). Stemmen vrouwen vaker voor vrouwelijke kandidaten? In Dassonneville, R., Hooghe, M., Marien, S., & Pilet, J.-B. (Eds.), De lokale kiezer: het kiesgedrag bij de Belgische gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2012 (pp. 141-167). Brussel: Academic and Scientific Publishers nv.
Weaver, V.M. (2012). The Electoral Consequences of Skin Color: The "Hidden" Side of Race in Politics. Political Behavior, 34(1), 159-192. doi: 10.1007/s11109-010-9152-7
Weber, C.R., Lavine, H., Huddy, L., & Federico, C.M. (2014). Placing Racial Stereotypes in Context: Social Desirability and the Politics of Racial Hostility. American Journal of Political Science, 58(1), 63-78. doi: 10.1111/ajps.12051
Williams, M.S. (1998). Voice, Trust, and Memory: Marginalized groups and the failings of liberal representation. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
Young, I.M. (2000). Inclusion and democracy. Oxford: Oxford University Press.
Elektronische bronnen
Algemene Directie Statistiek. (2015). Bevolking op 1 januari: bevolking naar nationaliteit en gender [Excel-tabel]. Geraadpleegd op 19 oktober 2016, via http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/bevolking/d…
Algemene Directie Statistiek. (2016a). Bevolking naar woonplaats, nationaliteit, burgerlijke staat, leeftijd en gender. Geraadpleegd op 12 oktober 2016, via https://bestat.economie.fgov.be/bestat/crosstable.xhtml?view=5525fea5-4…
Algemene Directie Statistiek. (2016b). Kerncijfers: statistisch overzicht van België. Geraadpleegd via http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/chiffres_cl…
Algemene Directie Statistiek. (s.d.a). Loop van de bevolking. Geraadpleegd op 12 oktober 2016, via http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/loop/
Algemene Directie Statistiek. (s.d.b). Onderwijsniveau van de bevolking van 15 jaar en ouder [Excel-tabel]. Geraadpleegd op 18 november 2016, via http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/arbeid_leven/opleiding/n…
Devriendt, C., & Charkaoui, N. (2014). Diversiteit op de kieslijsten: verkiezingen 2014. Geraadpleegd via http://www.minderhedenforum.be/actua/detail/persbericht-vlaams-parlemen…
Humes, K. R., Jones, N. A., & Ramirez, R. R. (2011). Overview of Race and Hispanic Origin: 2010. Geraadpleegd via U.S. Census Bureau website: https://www.census.gov/newsroom/releases/archives/2010_census/cb11-cn12…
Levrau, F. (2011). Pluriforme integratie: een verkenning van de migratie, integratie en participatie van de Poolse, Senegalese en Turkse minderheidsgroep in Antwerpen. Geraadpleegd via Steunpunt Gelijkekansenbeleid website: http://www.steunpuntgelijkekansen.be/?page_id=436
Minderhedenforum. (2014a). Minderhedenforum berekende aantal zetels voor etnisch-culturele minderheden. Geraadpleegd op 30 oktober 2016, via http://www.minderhedenforum.be/actua/detail/minderhedenforum-berekende-…
Minderhedenforum. (2014b). Vlaams Parlement dreigt na verkiezingen niet kleurrijker te worden. Geraadpleegd op 30 oktober 2016, via http://www.minderhedenforum.be/actua/detail/persbericht-vlaams-parlemen…
Office of the Historian., & Office of Art and Archives. (s.d.). Black-American Representatives and Senators by Congress, 1870–Present. Geraadpleegd op 6 februari 2017, via http://history.house.gov/Exhibitions-and-Publications/BAIC/Historical-D…
Partirep. (s.d.). Partirap Voter Survey 2014. Geraadpleegd via http://www.partirep.eu/datafile/partirep-election-study-european-federa…
United States House of Representatives. (s.d.). Directory of Representatives. Geraadpleegd op 6 februari 2017, via http://www.house.gov/representatives/
Van den Broucke, S., Noppe, J., Stuyck, K., Buysschaert, P., Doyen, G., & Wets, J. (2015). Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor 2015. Antwerpen: Steunpunt Inburgering en Integratie.
Vlaamse Regering. (2014). Regeerakkoord Vlaamse Regering 2014-2019. Geraadpleegd via https://www.vlaanderen.be/nl/vlaamse-regering/regeerakkoord-van-de-vlaa…
Krantenartikels
Eckert, M., & Vanhecke, N. (19 oktober 2016). Vrouw + allochtoon = succes in de politiek. De Standaard, pp. 16-17.
Peeters, T., & Somers, S. (18 maart 2016). Vlaamse DENK in de maak. De Morgen, p. 3.