Wat als ook wij een rol spelen in het voortzetten van terrorisme?
Onder andere – maar zeker niet alleen – Parijs, Berlijn, Londen, Manchester, Madrid én Brussel zijn in de afgelopen jaren het doelwit geweest van een of meerdere terroristische aanslagen. De reactie daarop komt vanuit verschillende hoeken: de politie, het leger en de hulpverleners verzetten bergen van werk. Maar wordt het niet eens tijd dat wij – als samenleving – verantwoordelijkheid opnemen en ook ons steentje bijdragen?
Terroristen: wat is hun doel?
Terroristen willen een samenleving creëren die doordrongen is met angst en waarin het alledaagse leven wordt geteisterd. Daarnaast zijn ze ook gefocust op het uitlokken van reacties binnen de samenleving, meer bepaald ‘retributieve reacties’. Voorbeelden van deze geprovoceerde reacties zijn ‘overdreven’ militaire acties met veel onschuldige slachtoffers en het doorvoeren van wetsveranderingen die voornamelijk bepaalde groepen in de samenleving raken. Op meer individueel niveau is er agressie (met woorden of daden, online of face-to-face) van burgers ten aanzien van zij die men direct of indirect verantwoordelijk ziet voor de aanslagen.
Waarom willen terroristen dat de samenleving op deze manier reageert? Deze ‘retributieve reacties’ kunnen ertoe leiden dat een kleine groep binnen de samenleving (meestal jongeren) steeds kwetsbaarder wordt voor extremistische ideeën. Personen die hen willen overhalen om zich te bekeren tot dit ideeëngoed kunnen dit doen door te verwijzen naar de retributieve reacties vanuit de samenleving; zoals grote aantallen onschuldige slachtoffers die gevallen zijn bij bomaanslagen en de discriminatie die hun gemeenschap moet doorstaan in het dagelijks leven. Een tegenwind vormen en deze retributieve reacties voorkomen is bijgevolg van groot belang.
De behoefte aan wraak als voedingsbodem voor retributieve reacties
In dit onderzoek is er nagegaan in welke mate inwoners van Leuven behoefte hebben aan wraak naar aanleiding van de terroristische aanslagen in Brussel op 21 maart 2016. Het achterliggende idee hierbij is dat het aanpakken van deze behoefte de voedingsbodem kan wegnemen voor retributieve reacties. Belangrijk hierbij is dat de behoefte aan wraak een normale eerste reactie is naar aanleiding van criminaliteit, maar problematisch wordt wanneer deze behoefte aanwezig blijft op langere termijn. De kans dat dit het geval is, is groter wanneer de behoefte voor wraak wordt genegeerd.
Persoonlijke wraakzucht of een wraakzuchtige overheid?
Dit onderzoek heeft een onderscheid gemaakt tussen een behoefte aan persoonlijke wraak, dus de behoefte om zelf wraakzuchtig op te treden, en de nood aan een overheid die wraakzuchtig reageert.
Het overgrote deel van de bevraagde inwoners in Leuven blijkt geen behoefte aan ‘persoonlijke’ wraak te hebben. Veel deelnemers aan de studie hebben daarbij extra aangegeven dat ze sterk tegen het idee van wraak zijn. Ze geloven daarentegen meer in een legale, justitiële reactie ten aanzien van terroristen. Een kleine minderheid (12%) blijkt echter wel de behoefte aan wraak te ervaren. Ondanks dat dit eerder een beperkt aantal mensen is, blijft het belangrijk hier aandacht aan te besteden. Er kan namelijk sprake zijn van een domino-effect; een enkele retributieve reactie – mogelijk een gevolg van een blijvende behoefte aan wraak – kan ertoe leiden dat het gevoel van discriminatie blijft groeien en zo een rechtvaardigingsmiddel voor extremistisch gedachtengoed wordt. Er is gevonden dat deze behoefte meer bestaat bij mensen van lager opleidingsniveau. Om een duidelijker beeld van deze groep te krijgen is verder onderzoek echter nodig.
De resultaten wijzen wel op een meer verspreide behoefte aan wraak komende van de overheid (ongeveer 50% van de ondervraagde mensen voelen een gedeeltelijke tot sterke behoefte). Deze blijkt voornamelijk groot bij mannen en oudere mensen. De vraag is echter of deze resultaten een correcte weergave zijn van wat er bedoeld is te onderzoeken. Er bleek namelijk onduidelijkheid te zijn bij de bevraging van ‘gouvernementele wraak’: gaat het om het rechtvaardig bestraffen via justitie of over ‘overdreven’ wraakzuchtige acties?
Behoefte aan wraak en geraakt zijn door de aanslagen: een verband?
Er is verder ook nagegaan of de behoefte voor wraak groter dan wel kleiner is bij mensen die meer geraakt zijn door de aanslagen in Brussel. Uit de resultaten blijkt dit niet zo te zijn.
Wel is het een interessante bevinding dat ondanks personen die min of meer hetzelfde hebben meegemaakt, zijnde een terroristische aanslag in Brussel, op verschillende manieren hierdoor geraakt zijn. Terwijl sommigen niet zoveel gevolgen ervaren van dit gebeuren, hebben anderen wel meer tijd nodig om te begrijpen wat er gebeurd is, of denken zij vaker na over hoe gemakkelijk zijzelf of iemand om wie zij geven aanwezig zou kunnen zijn op een dergelijke aanslag. Vrouwen en personen die zich zorgen maakten om hun eigen veiligheid omdat ze in Brussel waren ten tijde van de aanslagen blijken meer geraakt te zijn.
Voorzichtigheid voor te snelle conclusies
Toch moet er worden opgepast voor te snelle conclusies. Eerst en vooral gaat het om een behoefte aan wraak, en dus niet over het werkelijk wraakzuchtig reageren. Daarnaast heeft dit onderzoek plaatsgevonden op kleine schaal (147 mensen hebben deelgenomen) en bevat deze onderzochte groep enkel mensen (inwoners en studenten) die in Leuven wonen. De resultaten zeggen dus niet noodzakelijk iets over de behoefte aan wraak voor heel Vlaanderen. Om dergelijke uitspraken te kunnen doen is grootschaliger onderzoek nodig.
Het heft in eigen handen
Uit dit onderzoek blijkt dat de behoefte aan (persoonlijke) wraak niet uitgebreid voorkomt in Leuven. Dit is een positief signaal wat betreft retributieve reacties. Toch is het belangrijk om aandacht te besteden aan personen die wel dergelijke behoefte hebben – één enkele actie kan immers een domino-effect veroorzaken dat kan leiden tot meer terrorisme in de toekomst. Zoals David Fromkin passend onder woorden heeft gebracht: “Terrorisme wint alleen als je reageert op de manier dat de terroristen willen dat je reageert, het lot ligt dus in jouw handen en niet die van hen.”
Bibliografie
96 Normal 0 21 false false false NL X-NONE X-NONE /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:Standaardtabel; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:12.0pt; font-family:Calibri; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-fareast-language:EN-US;}
Allen, C., and Nielson, J. (2002). Summary Report on Islamophobia in the EU after 11 September 2001. Vienna: European Monitoring Centre on Racism and Xenophobia.
Amnesty International (2017). Amnesty International Report. London: Amnesty International.
Bar-Tal, D., Chernyak-Hal, L., Schori, N. And Gundar, A. (2009). A sense of self- perceived collective victimhood in intractable conflicts. International Review of the Red Cross, 91(874), pp. 229-258.
Batchelor, T. (7.06.2017). London terror attack: Huge rise in Islamophobic hate crime following Borough Market stabbing, police figures show. The Independent Online. Consulted on: http://www.independent.co.uk/News/uk/crime/london-bridge-attack-latest-….
Bauer, J.J. (2014). Selection Errors of Random Route Samples. Sociological Methods & Research, 43(3), pp. 519-544.
Bauer, J.J. (2016a). New Sample Designs. An Improvement and Alternative to Random Route Samples. Consulted on: http://www.ls4.soziologie.uni-muenchen.de/personen/wiss_ma/bauer_johann…
Bauer, J.J. (2016b). Biases in Random Route Surveys. Journal of Survey Statistics and Methodology, 4, pp. 263-287.
Biffi, E., Mulder, E., Pemberton, A., Santos, M., Valério, M., Vandraechem, I., & Van der Vorm, B. (2016). IVOR Report: Implementing Victim-Oriented Reform of the criminal justice system in the European Union. Lisbon: APAV - Associação Portuguesa de Apoio à Vítima.
Bijleveld, C.C.J.H. (2013). Methoden en Technieken van Onderzoek in de Criminologie. Den Haag: Boom Lemma uitgevers.
Blanchard et al. (2004). Studies of the vicarious traumatization of college students by the September 11th attacks: effects of proximity, exposure and connectedness. Behaviour Research and Therapy, 42, pp. 191-205.
Brown, D., & Silke, A. (2011). The impact of the media on terrorism and counter-terrorism. In A. Silke (Ed.), The Psychology of Counter-Terrorism, pp. 89-110, Oxon: Rouledge.
Carlsmith, K.M., Darley, J.M. And Robinson, P.H. (2002). Why Do We Punish? Deterrence and Just Deserts as Motives for Punishment. Journal of Personality and Social Psychology, 83(2), pp. 284-299.
Cohrs, J.C., & Moschner, B. (2002). Anti-war knowledge and generalized political attitudes as determinants of attitude toward the Kosovo War. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 8, pp. 139-155.
Cota-McKinley, A.L., Woody, W.D., and Bill, P.A. (2001). Vengeance: Effects of Gender, Age, and Religious Background. Aggressive Behaviour, 27, pp. 343-350
Darley, J.M., and Pittman, T.S. (2003). The Psychology of Compensatory and Retributive Justice. Personality and Social Psychology Review, 7(4), pp. 324-336.
Davies, K. (2008). Door Knocking as a Method of Recruiting a Sample. Consulted on: http://eprints.ncrm.ac.uk/3722/1/2008-07-toolkit-doorknocking.pdf
De Leeuw, E. (2008). Choosing the Method of Data Collection. In E. De Leeuw, J. Hox & D. Dillman (Eds.), International Handbook of Survey Methodology (pp. 113-135). European Association of Methodology.
De Leeuw, E., & Hox, J.J. (2008). Self-Administered Questionnaires: Mail surveys and Other Applications. In E.D. De Leeuw, J.J. Hox & D.A. Dillman (Eds.), International Handbook of Survey Methodology (pp. 239-263). European Association of Methodology.
De Leeuw, E.D., Hox, J.J., & Dillman, D.A. (2008). The cornerstones of survey research. In E.D. De Leeuw, J.J. Hox & D.A. Dillman (Eds.), International Handbook of Survey Methodology (pp. 1-17). European Association of Methodology.
De Lobel, P. (23.02.2016). Charles Michel had helemaal de juiste toon beet. De Standaard. Consulted on: http://www.standaard.be/cnt/dmf20160322_02197964
Ditton, J., Bannister, J., Gilchrist, E., and Farrall, S. (1999). Afraid or Angry? Recalibrating the 'fear' of crime. International Review of Victimology, 6, pp. 83-99.
Eichenberg, R.C. (2017). Gender Differences in Support for the Use of Military Force in Cross-National Perspective [Paper workshop]. Consulted on: http://as.tufts.edu/politicalscience/sites/all/themes/asbase/assets/doc…
Ferguson, N., & Kamble, S.V. (2012). The Role of Revenge, Denial, and Terrorism Distress in Restoring Just World Beliefs: The Impact of the 2008 Mumbai Attacks on British and Indian Students. The Journal of Social Psychology, 152(6), pp. 687-696.
Field, N.P., & Chhim, S. (2008). Desire for Revenge and Attitudes towards the Khmer Rouge Tribunal among Cambodians. Journal of Loss and Trauma, 32(4), pp. 352-372.
Flynn, A., Tremblay, P.F., Rehm, J., & Wells, A. (2013). A modified random walk door-to-door recruitment strategy for collecting social and biological data relating the mental health substance use, addiction, and violence problems in a Canadian community. International Journal of Alcohol and Drug Research, 2(2), pp. 7-16.
Fromkin, D. (1975). The Strategy of Terrorism. Foreign Affairs, 53(4), pp. 683-698.
Geen tweederangsburgers in onze democratische rechtstaat. (28.02.2017). De Morgen. Consulted on http://www.demorgen.be/opinie/geen-tweederangsburgers-in-onze-democrati….
Gerber, M.M., and Jackson, J. (2013). Retribution as Revenge and Retribution as Just Desert. Social Justice Research, 26, pp. 61-80.
Gollwitzer, M., and Denzer, M. (2009). What makes revenge sweet: Seeing the offender suffer or delivering a message? Journal of Experimental Social Psychology, 45, pp. 840-844.
Gollwitzer, M., Meder, M., and Schmitt, M. (2011). What gives victims satisfaction when they seek revenge? European Journal of Social Psychology, 41, pp. 364-374.
Harkness, J.A., & Schoua-Glusberg, A. (1998). Questionnaires in translation. In J.A. Harkness (Ed.), Cross-cultural survey equivalence, Manheim: Zentrum für Umfragen, Methoden und Analysen. (pp. 87-126).
Harkness, J., Pennell, B, & Schoua-Glusberg, A. (2004). Survey Questionnaire Translation and Assessment. In S. Presser, J.M. Rothgeb, M.P. Couper, J.T. Lesser, E. Martin, J. Martin & E. Singer (Eds.), Methods for Testing and Evaluating Survey Questionnaires (pp. 453-474). New Jersey: Wiley & Sons, Inc.
Haunberger, S. (2011). To Participate or Not to Participate: Decision Processes Related to Survey Non-response. Bulletin de Méthodologie Sociologique, 109, pp. 39-55.
Hibberts, M., Johnson, R.B., & Hudson, K. (2012). Common Survey Sampling Techniques. As in L. Gideon (Ed.), Handbook of Survey Methodology for Social Sciences (pp. 53-75). New York: Springer Science+Buisiness Media.
Ho, R., FosterLee, L., FosterLee, R., Crofts, N. (2002). Justice versus vengeance: motives underlying punitive judgements. Personality and individual Differences, 33, pp. 365-377.
Hollande, F. (16.11.2016). Discours du Président de la République devant le Parlement Réuni en Congrès [Speech]. Consulted on: http://www.elysee.fr/declarations/article/discours-du-president-de-la-r…
House, J. (2010). Overt and covert translation. In Y. Gambier & L. van Doorslaer (Eds.), Handbook of Translation Studies (pp. 245-246). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Huddy, L., Khatib, N., and Capelos, T. (2002). The Polls – Trends Reactions to the Terrorist Attacks of September 11, 2001. Public Opinion Quaterly, 66, pp. 418-450.
Huyse, L. (2003). Victims. In D. Bloomfield, T. Barnes, L. Huyse (Eds.), Reconciliation after Violent Conflict: A Handbook, 54-66, Stockholm: International Institute for Democracy and Electoral Assistance.
Kaiser, C.R., Vick, S.B., and Major, B. (2004). A Prospective Investigation of the Relationship Between Just-World Beliefs and the Desire for Revenge After September 11, 2001. Psychologial Science, 15(7), pp. 503-506.
Kunst, M.J.J (2011). PTSD symptom clusters, feelings of revenge, and perceptions of perpetrator punishment severity in victims of interpersonal violence. International Journal of Law and Psychiatry, 34, pp. 362-367.
Letschert, R., & Staiger, I. (2010). Introduction and Definitions. In R. Letschert, I. Staiger, A. Pemberton (Eds.) Assisting Victims of Terrorism: Towards a European Standard of Justice (pp. 1-30). Dordrecht: Springer.
Lerner, M. (1980). The belief in a just world: A fundamental delusion. New York: Plenum.
Lickel, B., Miller, N., Stenstorm, D.M., Denson, T.F., & Schmader, T. (2006). Vicarious Retribution: The Role of Collective Blame in Intergroup Aggression. Personality and Social Psychology Review, 10(4), pp. 372-390.
Lokale Inburgerings- en Integratiemonitor Leuven: editie 2016, Leuven (2017). Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst Vlaamse Regering. Consulted on: http://regionalestatistieken.vlaanderen.be/sites/default/files/docs/LII….
Louis, W.R., & Taylor, D.M. (2002). Understanding the September 11 Terrorist Attack on America: The Role of Intergroup Theories of Normative Influence. Analyses of Social Issues and Public Policy, pp. 87-100.
Manfreda, K.L., & Vehovar, V. (2008). Internet surveys. In E.D. De Leeuw, J.J. Hox & D.A. Dillman (Eds.), International Handbook of Survey Methodology (pp. 264-284). European Association of Methodology.
Maruana, S., and King, A. (2004). Public opinion and community penalties. In A.E. Bottoms, S.A. Rex and G. Robinson (Eds.), Alternatives to prisons. Cullompton: Willan Publishing, pp. 83-112.
Maeseele, P.A., Verleye, G., Stevens, I. and Speckhard, A. (2008). Psychosocial resilience in the face of a mediated terrorist threat. Media, War & Conflict, 1(1), pp. 50-69.
McCullough, M.E., Bellah, C.G., Kilpatrick, S.D., and Johnson, J.I. (2001). Vengefulness: Relationships with Forgiveness, Rumination, Well-Being and the Big Five. Personality and Social Psychology Bulletin, 27(5), pp. 601-610.
McKee, I.R., Feather, N.T. (2008). Revenge, Retribution and Values: Social Attitudes and Punitive Sentencing. Social Justice Research, 21, pp. 138-163.
Meredith, V.M. (2009). Victim identity and respect for human dignity: a terminological analysis. International Review of the Red Cross, 91(874), pp. 259-277.
Miller, D.T. (2001). Disrespect and the Experience of Injustice. Annual Review of Psychology, 52, pp. 527-553.
Nevin, J.A. (2003). Retaliating against Terrorists. Behavior and Social Issues, 12(2), pp. 109-128.
Orth, U. (2003). Punishment Goals of Crime Victims. Law and Human Behavior, 27(2), pp. 173-186.
Orth, U. (2004). Does Perpetrator Punishment Satisfy Victims’ Feelings of Revenge? Aggressive Behaviour, 30, pp. 62-70.
Orth, U., Montada, L., Maercker, A. (2006). Feelings of Revenge, Retaliation Motive, and Posttraumatic Stress Reactions in Crime Victims. Journal of Interpersonal Violence, 21(2), pp. 229-243.
Pemberton, A. (2009). The cross-over: an interdisciplinary approach to the study of victims of crime. Apeldoorn/Antwerpen: Maklu-uitgevers.
Pemberton, A. (2010). Needs of Victims of Crime. In R. Letschert, I. Staiger and A. Pemberton (Eds.) Assisting Victims of Terrorism: Towards a European Standard of Justice. Dordrecht: Springer Publisher. pp. 73-141.
Pemberton, A. (2014). Terrorism, Forgiveness and Restorative Justice. Onati Socio-legal Series, 4(3), pp. 369-389.
Pemberton, A., & Reynaers, S. (2011). The controversial nature of victim participation: Therapeutic benefits in victim impact statements. In E. Erez, M. Kilchlinh, & J. J. M. Wemmers (Eds.), Therapeutic jurisprudence and victim participation in justice: International perspectives (pp. 229-248). Durham, North Carolina: Carolina Academic Publishing.
Politie Leuven (18.03.2015) Leuvenaars houden van hun stad. Consulted on: http://www.lokalepolitie.be/5388/nieuws/2375-burger-woont-graag-in-leuv….
Pyszczynski, T., Rotschild, Z., & Abdollahi, A. (2008). Terrorism, Violence and Hope for Peace. Current Directions in Psychological Science, 17(5), pp. 318-322.
Rasinski, K.A., Kerktold, J., Smith, T.W., Albertson, B.J. (2002). America Recovers: A Follow-Up to a National Study of Public Response to the September 11th Terrorist Attacks. Chicago, NORC.
Richards, A. (2011). Countering the psychological impact of terrorism: Challenges for homeland security. In A. Silke (Ed.), The psychology of counter-terrorism (pp. 186-199). London: Routledge.
Sadler, M.S, Lineberger, M., Correll, J., and Park, B. (2005). Emotions, Attributions, and Policy Endorsement in Response to the September 11th Terrorist Attacks. Basic and Applied Social Psychology, 27(3), pp. 249-258.
Schmid, A. (2006). Magnitudes and Focus of Terrorists Victimization. In U. Ewald and K. Turkovic (Eds.). Large-Scale Victimisation as a Potential Source of Terrorist Activities (pp. 3-19). Amsterdam: IOS Press.
Šeparović, Z.P. (2006). International Terrorism: Large-Scale Victimization. In U. Ewald and K. Turković (Eds.). Large-Scale Victimization as a Potential Source of Terrorist Activities. Pp. 20-29, Amsterdam: IOS Press.
Shichor, D. (2007). Thinking about Terrorism and Its Victims. Victims and Offenders, 2, pp. 269-287.
Silke, A. (2003). Terrorists, victims and society: psychological perspectives on terrorism and its consequences. Chichester: Wiley.
Sjöström, A., and Gollwitzer, M. (2015). Displaced revenge: Can revenge taste “sweet” if it aims at a different target? Journal of Experimental Social Psychology, 56, pp. 191-202.
Smith, T.W., Rasinski, K.A. and Toce, M. (2001). America Rebounds: A National Study of Public Response to the September 11th Terrorist Attacks: Preliminary Findings. Chicago: NORC.
Sommer, E. (2017). Survey Network Meeting report A. Deliverable 5.9 of the SERISS project funded under the European Union’s Horizon 2020 research and innovation program GA No: 654221 [Congress Paper]. Consulted on: https://seriss.eu/_wpsite/wp-content/uploads/2017/02/SERISS-Deliverable….
Stad Leuven (15.12.2016). Vijf stadsdelen. Consulted on: https://www.leuven.be/vijf-stadsdelen.
Staiger, I. (2010). Access to Justice and Administration of Justice. In R. Letschert, I. Staiger and A. Pemberton (Eds.) Assisting Victims of Terrorism: Towards a European Standard of Justice. Dordrecht: Springer Publisher. pp. 171-213.
Stenstrom, D.M., Lickel, B., Denson, T.F., and Miller, N. (2008). The Roles of Ingroup Identification and Outgroup Entitativity in Intergroup Retribution. Personality and Social Psychology Bulletin, 34(11), pp. 1570-1582.
Strang, H. (2002). Repair or revenge: victims and restorative justice. Oxford: Oxford University Press.
Strobl, R. (2012). Becoming a Victim. In S.G. Shoham, P. Knepper, and M. Kett (Eds.). International Handbook of Victimology (pp. 3-26). Boca Raton: CRC Press.
Swenson, D.X., and Henkel-Jonson, G. (2003). A College Community’s Vicarious Stress Reaction to September 11th Terrorism. Traumatology, 9(2), pp. 93-105.
Tade, O., and Nwanosike, P.C. (2016). ‘Nobody is sure of tomorrow’: using the Health Belief Model to explain safety behaviours among Boko Haram victims in Kano, Nigeria. International Review of Victimology, 22(3), pp. 339-355.
Tayler, L. (2016). Grounds for concern: Belgium’s Counterterror Responses to the Paris and Brussels Attacks. Retrieved from Human Rights Watch Website: https://www.hrw.org/report/2016/11/03/grounds-concern/belgiums-countert…
Turković, K. (2006). What Victimology has to Offer in the Fight Against Terrorism. In U. Ewald and K. Turković (Eds.). Large-Scale Victimization as a Potential Source of Terrorist Activities. Pp. 54-64 Amsterdam: IOS Press.
Unia (27.04.2016). Na de aanslagen: het aantal meldingen bij Unia van racisme en vreemdelingenhaat stijgt. Consulted on http://unia.be/nl/artikels/na-de-aanslagen-stijgt-het-aantal-meldingen-….
Unia (07.2017). Cijferrapport Unia 2016. Consulted on: http://unia.be/files/Documenten/Jaarrapport/Cijferverslag_2016_def_(2)….
Van Denderen, M., De Keijser, J., Gerlsma, C., Huisman, M., and Boeien, P.A. (2014). Revenge and Psychological Adjustment After Homocidal Loss. Aggressive Behaviour, 40, pp. 504-511.
Vansina, D. (24.11.2011). Analyse van de Leuvense bevolkingscijfers. Consulted on: http://www.dirkvansina.be/uploads/dossiers/analyse%20bevolking.pdf.
Walgrave, L. (2015). Domestic terrorism: a challenge for restorative justice. Restorative Justice: An International Journal, 3(2), pp. 282-290.
Walklate, S. (2009). Are we all victims now? Crime, suffering and justice. British Journal of Community Justice, 7(2), pp. 5-16.
Washburn, A.N., and Skitka, L.J. (2015). Motivated and Displaced Revenge: Remembering 9/11 Suppresses Opposition to Military Intervention in Syria (for Some). Analyses of Social Issues and Public Policy, 15(1), pp. 89-104.
Wayment, H.A. (2004). It Could Have Been Me: Vicarious Victims and Disaster-Focused Distress. Personality and Social Psychology Bulletin, 30(4), pp. 515-528.
Wemmers, J. (2012). The Meaning of Justice for Victims. In S.G. Shoham, P. Knepper, and M. Kett (Eds.). International Handbook of Victimology (pp. 27-42). Boca Raton: CRC Press.
