Opstaan met Sam. Een therapeutisch hoorspel voor kinderen met autismespectrumstoornis

Jesse Ghysels
Persbericht

Therapeutisch hoorspel: al van gehoord?

“Where words fail, music speaks.”

Met die woorden plaatste de sprookjesschrijver Hans Christian Andersen, een kunstenaar met woorden, muziek op een nog hoger voetstuk. En terecht: muziek heeft het vermogen om mensen in beweging te brengen, zowel fysiek als emotioneel. Doorheen de jaren werd muziek in allerlei vormen ingezet als entertainment, educatief materiaal en zelfs voor therapeutische doeleinden – met succes. Maar wat zou er gebeuren als muziek en het gesproken woord hand in hand gaan? Ik ging voor mijn bachelorproef op zoek naar een antwoord op die vraag en schreef een therapeutisch hoorspel voor kinderen met autisme: “Opstaan met Sam”.

Wat is een therapeutisch hoorspel? Hoorspelen bestaan al sinds de jaren ’60 als een manier om verhalen te vertellen. Oorspronkelijk gebeurde dit via de radio maar vandaag zien we een heropleving van het genre met bijvoorbeeld podcasts of grappige versies van oude sprookjes. Denk maar aan de muzikale verhalen van Het Geluidshuis. Dialoog, geluiden en muziek worden hier met elkaar verweven om kinderen op een levendige manier verhalen te vertellen. Als kind was ik gefascineerd door dergelijke hoorspelen, en ik vroeg me af of ze ook een rol konden spelen bij mijn werk met kinderen met een beperking. Ik ging op zoek naar goede voorbeelden – en vond er geen. Natuurlijk maakt het samen schrijven van een hoorspel wel eens deel uit van (muziek)therapie. Maar nergens vond ik een hoorspel waarvan de inhoud zelf een therapeutisch doel had. De therapeutische mogelijkheden van hoorspelen waren dus nog onverkend terrein! Een eerste stap bestond uit de keuze van een geschikte doelgroep. Heel wat wetenschappelijke artikels wezen me de weg: er waren de laatste jaren al vele positieve resultaten geboekt met muziek in het werk met kinderen met autisme.

Ongetwijfeld heeft u al eens gehoord over autisme. Films en boeken hebben autisme de laatste jaren regelmatig in de kijker gezet. En toch hebben de meeste mensen een vrij stereotiep beeld van deze stoornis. Autisme komt voort uit een anders werken van de hersenen, een exacte oorzaak is niet gekend. De symptomen kunnen sterk variëren van persoon tot persoon maar over het algemeen ondervinden mensen met autisme vooral in hun kindertijd heel wat moeilijkheden in de omgang met anderen en het begrijpen van de wereld om zich heen. Prikkels die het lichaam binnenkomen worden op een andere manier verwerkt waardoor sommige zaken die voor anderen vanzelfsprekend lijken, voor personen met autisme juist heel verwarrend overkomen. Dit gaat vaak gepaard met een sterke fixatie op vaste structuren waarvan ze niet willen afwijken. Vaste patronen maken die chaotische wereld aangenamer en voorspelbaarder. Het doorbreken van zulke patronen is voor veel mensen met autisme dan ook angstaanjagend.

Autistische kinderen ervaren problemen bij heel wat activiteiten. Om een therapeutisch hoorspel te schrijven was het belangrijk om één specifiek probleem uit het dagelijks leven te selecteren. Uiteindelijk koos ik voor het uitvoeren van de ochtendroutine. Voor veel kinderen met autisme en hun ouders start de dag al op een onaangename manier: een chaos van kleine taken in combinatie met een voorttikkende klok. Zou een hoorspel gezinnen helpen om vlotter door de ochtenddrukte te geraken?

Ik wist dat ik dit niet alleen kon. Ik had de hulp nodig van de kinderen én hun ouders. Pas dan zou ik volledig begrijpen welke problemen precies aangepakt moesten worden en welke creatieve opties mogelijk waren. Met deze aanpak volgde ik de methodiek van service design; een werkwijze waarbij de eindgebruikers van het product actief meewerken in de ontwikkeling ervan. Drie proefgezinnen waren bereid om feedback te geven op de verschillende prototypes van het hoorspel. Dankzij hun eerlijke mening kon het hoorspel evolueren van een idee naar een product dat inspeelde op de noden en wensen van de kinderen. Zowel het verhaal als de muziek schreef ik in voortdurende wisselwerking met deze gezinnen tot we tot het eindresultaat van de bachelorproef konden kwamen: een volledig uitgewerkt semi-professioneel prototype van het hoorspel “Opstaan met Sam”.

Deze laatste versie werd natuurlijk ook getest bij de proefgezinnen, met positief resultaat. Allen uitten zich lovend over “Opstaan met Sam” en in twee van de drie gezinnen merkten de ouders zichtbare vooruitgang in hoe hun kinderen de ochtendroutine uitvoerden. Het hoorspel hielp hen om gestructureerder, geconcentreerder en vlotter de verschillende taken uit te voeren. Bovendien, en misschien is dit het belangrijkste, merkten ze een duidelijke verbetering in de motivatie van hun kind. De ochtendroutine, die voor deze gezinnen een dagelijks terugkerende bron van stress en irritatie vormde, was nu een aangenamere belevenis voor alle gezinsleden. “Een nieuwe dag” of “De tandenborstel-salsa” maakten écht een verschil.

Uiteraard is dit nog lang geen statistisch bewijs dat het hoorspel werkt of dat hoorspelen geschikt zijn als een therapeutisch hulpmiddel. Maar het is een eerste stap op ongekend terrein. Het is een nieuwe manier om het dagelijks leven van deze gezinnen een positieve impuls te geven. Aan de hand van de gekregen feedback werk ik momenteel verder aan het hoorspel tot het effectief op professioneel niveau ingezet en eventueel gecommercialiseerd kan worden. In die latere fase zou een grootschaliger onderzoek naar het effect van het therapeutische hoorspel zeker interessant zijn.

En er is méér. Er zijn binnen autisme nog zoveel uitdagingen die op eenzelfde manier aangepakt kunnen worden. “Sam gaat naar school”, “Sam maakt vrienden”, “Met Sam aan tafel” en noem maar op. Er kunnen zelfs hoorspelen ontwikkeld worden voor andere doelgroepen: ouderen, personen met een beperking, kinderen met leerstoornissen.

Hoorspelen als therapeutische hulpmiddelen zijn een nieuw en vernieuwend concept dat gebruik maakt van een ouder medium.De eerste reacties van de doelgroep waren hoopgevend, zoals bij het jongetje dat helemaal geen zin had in op reis gaan, wat zijn ouders ook zeiden. Maar méér dan woorden hielp muziek. Als “de liedjes van Sam” mee mochten, was alles dik in orde. Had Hans Christian Andersen het bij het rechte eind met zijn uitspraak? Kan een therapeutisch hoorspel meer zeggen dan woorden? Eén ding kunnen we al met zekerheid stellen : hier zit muziek in!

Bibliografie

American Psychiatric Association. (2014). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen

DSM-5. Amsterdam, Nederland: Boom.

 

Blythe LaGasse, A. (2014). Effect of a Music Therapy Group Intervention on Enhancing Social Skills

in Children with Autism. Journal of Music Therapy, 51(3), 250-275.

 

Bonnel, A., McAdams, S. Smith, B., Berthiaume, C., Bertone, A., Ciocca, V., & Mottron, L. (2010).

Enhanced pure-tone pitch discrimination among persons with autism but not Asperger syndrome. Neuropsychology, 48(9), 2465-2475.

 

Boyle P., Haines D., Lovelock L., & Innes K. (2014). Home Safety for children with autistic spectrum  

disorder: local authority occupational therapy intervention. British Journal of Occupational Therapy, 77(5), 243-250.

 

Case-Smith, J., & Arbesman, M. (2008) Evidence-based review of interventions for autism

used in or of relevance to occupational therapy. American journal of Occupational Therapy, 62, 416-429.

 

Christiansen, C.H., & Townsend, E.A. (2011). Introduction to occupation: The art and science of    

living. Upper Saddle River: Pearson education.

 

Dam, R., & Siang, T. (2017). 5 Stages in the design thinking process. Opgehaald via   https://www.interaction-design.org/literature/article/5-stages-in-the-d…

 

De Vries, D., Beck, T., Stacey, B., Winslow, K., & Meines, K. (2015). Music as a Therapeutic Intervention with Autism: A Systematic Review of the Literature. Therapeutic Recreation Journal, Vol. XLIX, 3, 220-237.

 

dschool (Website). (z.j.). Opgehaald via https://dschool.stanford.edu/resources/chart-a-new-course-put-design-th…

 

 

Gheysen, T. (2013). International Classification of Functioning (ICF): een speed date. Caleidoscoop,

25(6), 39-45.

 

Gokhale, P.S., &  Sawant, P. (2015). Effectiveness of Occupational Intervention on social interaction

skills in children with mild autism spectrum disorder. Indian journal of physiotherapy and occupational therapy, 9(4).  

 

Hoorspel (Website). (z.j.). Geraadpleegd op 5 oktober 2016 via http://hoorspel.startpagina.nl

 

International Coach Federation (2011). Geciteerd (zonder bronopgave) in Le Granse, M., Van

Hartingsveldt, M., & Kinébanian, A. (2012). Grondslagen van de ergotherapie. Amsterdam: Reed Business, blz. 240.

 

Kalat, J.W. (1992). Biological psychology. Belmont, CA: Wadsworth.

 

Kern, P., Wolery, M., & Aldrigde, D. (2007). Use of songs to promote independence in morning greeting routines for young children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 37, 1264-1271.

 

Levitin, D.J. (2008). The World in Six Songs: How the Musical Brain Created Human Nature.

New York: Dutton.

 

Meeus, P. (2002). Le role de l’ergotherapeute dans la vie à domicile des personnes agées. Niet-

gepubliceerde doctoraatsthesis, Université Catholique de Louvain, Faculté de médecine. Département de santé Publique, geciteerd in Van de Velde Dominique, & De Vriendt Patricia (2009). Ergotherapie in de thuiszorg. Verslag van een multidisciplinair onderzoek in Oost-Vlaanderen. Antwerpen: Standaard Uitgeverij.

 

Mönks, F.J., & Knoers, A.M.P. (2009). Ontwikkelingspsychologie. Inleiding tot de verschillende

deelgebieden. Nijmegen: Van Gorcum.

 

Nederlandse Vereniging voor MuziekTherapie (Website). (z.j.). Wat is muziektherapie?  Opgehaald van http://www.nvvmt.nl

 

 

Noens, I.L.J., & Berckelaer-Onnes, I.A. (2005). Captured by details: sense-making, language and

communication in autism. Journal of Communication Disorders, 38, 123-141.

 

Participate! (Website). (2016). Paticipate Autisme. Opgehaald van

http://www.participate-autisme.be/go/nl/autisme-begrijpen.cfm

 

Pasiali, V. (2004). The use of prescriptive therapeutic songs in a home-based environment to

promote social skills acquisition by children with autism: Three case studies. Music Therapy Perspectives, 22(1), 11-20.

 

Register, D. (2013). Professional Recognition of Music Therapy: Past, Present, and Future. Music

Therapy Perspectives, Vol. 31, 159-165.

 

Roeyers, H. (2014). Autismespectrumstoornis: alles op een rijtje. ACCO uitgeverij.

 

Schelstraete, D. (2013). Informatiebundel autismespectrumstoornissen. Geraadpleegd op 13 september 2016 via http://www.sig- net.be/uploads/covers_publicaties/informatiebundel _ass_versie_april_2013.pdf

 

Simpson, K., & Keen, D. (2011). Music Interventions for children with autism: Narrative review of

the literature. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41(11), 1507-1514.

 

Skaines, N., Rodger, S., & Bundy, A. (2006). Playfulness in children with autistic disorder and their typically developing peers. British Journal of Occupational Therapy, 69(11), 505-512.

 

Smaco., Rodney, C., Hogarts, A., LaSalle, & Janine, M. (2004). Epigenetic overlap in autism-spectrum

neurodevelopmental disorders: MECP2 deficiency causes reduced expression of UBE3A and GABRB3. Hum Mol Genet, 14(4), 483-492.

 

 

Social stories (Website). (2017). What is a social story? Opgehaald van

http://carolgraysocialstories.com/social-stories/

 

Stanutz, S., Wapnick, J., & Burack, J. (2012). Pitch discrimination and melodic memory in children

with autism spectrum disorder. Autism.

 

Stickdorn, M. et al. (2011) This is service design thinking. Amsterdam, Nederland: BIS Publishers  

 

Thompson, G. (2012). Family-Centered Music Therapy in the Home Environment: Promoting

Interpersonal Engagement between Children with Autism Spectrum Disorder and Their Parents. Music Therapy Perspectives (2012), Vol. 30, 109-116.

 

Van de Velde D., De Vriendt P. (2009). Ergotherapie in de thuiszorg. Verslag van een

multidisciplinair onderzoek in Oost-Vlaanderen. Antwerpen: Standaard Uitgeverij.

 

Vermeulen, P. (1999). Brein bedriegt. Als autisme niet op autisme lijkt. Berchem: Autisme Centraal

(VDA, lid van Vijftact vzw en Uitgeverij EPO vzw.

 

VLOR, Vlaamse Onderwijsraad. (1998). Studie 31, beroepsprofiel ergotherapeut. Brussel: VLOR.

 

WHO (2001). International Classification of Functioning, Dissability and Health (ICF). Geneva: World

Health Organisation. Opgehaald via http://www.who.int/classifications/ivf/en/

 

Wilcock, A.A. (2006). An occupational perspective on health. Thorofare: Slack.

 

Wing, L. (2003). The autistic spectrum: New updated version. London: Little Brown UK.

 

 

Universiteit of Hogeschool
professionele bachelor in de ergotherapie
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Marc Adriaanse
Kernwoorden
Share this on: