Terreuraanslagen verharden de taal van politici

Liesbet
Polspoel

Kenners vermoedden het al. Nu is het ook wetenschappelijk bewezen: het discours van Vlaamse politici is sinds de aanslagen in Parijs en Brussel verhardt. Dat blijkt uit een onderzoek van Liesbet Polspoel (VUB).

Sinds de woelige jaren ‘70 en ‘80, die gekenmerkt werden door terreuraanslagen en vliegtuigkapingen, werd België zo goed als gespaard van terreur. Voor Belgen geboren na 1985, leek terreur een ver-van-mijn-bed-show. Maar sinds januari 2015, leven we in België met terreurdreiging ‘niveau 3’. Na de aanslagen in Parijs op 13 november 2015 kwamen er militairen in het straatbeeld en werd de terreurdreiging een bijna dagelijks hoofdpunt in de media. Een dreiging die op 22 maart 2016 realiteit werd, toen de bommen ontploften in de luchthaven van Zaventem en het metrostation Maalbeek in Brussel. Gebeurtenissen die ook een invloed hebben gehad op het taalgebruik van politici.  

Liesbet Polspoel (VUB) onderzocht het discours van Vlaamse politici sinds verkiezingsdag 25 mei 2014 tot eind 2016. Ze focuste op het taalgebruik van de Vlaamse partijvoorzitters. “Politici spelen een grote rol in hoe we omgaan met deze terreurdreiging”, zegt Polspoel. “Het discours dat politici hanteren in de media oefent een enorme invloed uit op de publieke opinie en bepaalt hoe wij allemaal omgaan met terreurdreiging. Daarom is het belangrijk om te analyseren hoe de taal van politici evolueert”.

Voor de studie zijn 1.212 artikels uit De Standaard, Het Nieuwsblad, De Morgen en Het Laatste Nieuws onderworpen aan de Terror Management Theory (TMT). Die Amerikaanse onderzoeksmethode werd na 9/11 ook gebruikt om de uitspraken van George Bush te analyseren.

Elke aanslag verhardt het politiek discours

Het onderzoek van Polspoel (VUB) toont dat het onderwerp ‘terreurdreiging’ steeds meer aandacht krijgt in de geschreven pers maar ook dat de toon in het algemeen verhardt. Polspoel: “Met elke nieuwe aanslag gaat het crescendo, agressieve taal met een uitgesproken wij-zij discours. Verzoenende en verbindende uitspraken zijn eerder uitzondering. Hetzelfde zag je gebeuren na de aanslagen van 9/11 in de VS.  We merken wel dat elke partij een eigen evolutie doormaakt”.

N-VA blijft van mei 2014 tot eind vorig jaar dezelfde retoriek hanteren, met de nadruk op angst en agressie. De partij legt wel almaar meer de nadruk op de eigen waarden en normen. De Wever was ook de enige voorzitter die reeds voor de aanslag op Charlie Hebdo een angstdiscours hanteerde. Zo zegt De Wever onder meer dat er een reële terroristische dreiging is. Het is in die periode dat scholen hun schoolreis naar Brussel annuleren.  

Bij Open Vld en CD&V is er pas na de aanslag op Charlie Hebdo sprake van agressie in het taalgebruik, met een hoogtepunt na de aanslagen in Parijs. De liberalen leggen vooral de nadruk op het beschermen van de eigen normen en waarden. Bij CD&V verzacht de agressieve toon na verloop van tijd.

Opvallend zijn de resultaten voor Groen en sp.a. De groenen houden tot eind 2016 hetzelfde verzoenende taalgebruik aan en kunnen enkel na de aanslagen in Brussel op enig agressief taalgebruik worden betrapt. Ze delen wel het angstdiscours met de andere partijen na de aanslagen in Brussel. Sp.a voert al vanaf de periode tussen de aanslagen op Charlie Hebdo en die in Parijs een relatief agressief discours en moet hierin niet onderdoen voor N-VA. De socialisten verklaren dat ze het veiligheidsthema niet langer aan rechts wil overlaten en voorzitter Crombez gebruikt gespierde taal.

De Wever neemt voortouw, andere partijen in de achtervolging

Het discours van de voorzitters van sp.a, Open Vld en CD&V is eerder reactief, ze reageren op uitspraken van N-VA. Bij bijna alle partijen zien we een opmerkelijke wijziging in het gebruik van reacties die wijzen op meer agressie, meer vooroordelen en een grotere bescherming van de eigen waarden en normen. Maar het onderzoek toont dat N-VA-voorzitter Bart De Wever een belangrijke rol heeft gespeeld in het bepalen van de manier waarop terreur in het nieuws kwam. Hij opende en bepaalde bijna altijd de toon van het debat. En bijna alle andere partijvoorzitters gingen mee in het frame van De Wever.

Polspoel: “Zo zagen we na de aanslag op Charlie Hebdo dat De Wever voor het eerst rechtstreeks naar de islam verwijst als bron van gevaar. Het gevolg is een aanzwellend veiligheidsdiscours, waarin vooral sp.a en Vlaams Belang meegaan, sp.a telkens in een reactie op uitspraken van De Wever. Enkel Groen deed dat niet en gebruikte doorheen bijna de hele onderzoeksperiode een verzoenend discours”.

Welke invloed heeft een politiek hard discours ?

De resultaten spreken voor zich. De terreuraanslagen van de afgelopen jaren hebben een duidelijke invloed gehad op het discours van de Vlaamse partijvoorzitters. We weten wel nog niet welke gevolgen deze verharding in het discours zal hebben. Onderzoek naar de invloed van terreurdreiging in op taalgebruik en gedrag van politici en burgers is in België nog zo goed als onontgonnen terrein. Polspoel hoopt dan ook dat er een vervolg komt aan haar onderzoek.

Polspoel: “Het politiek discours in tijden van terreur is een nieuw onderzoeksterrein in dit land. Maar het is niet onbelangrijk. In de VS hebben we gemerkt dat de populariteit van toenmalig president Bush na 9/11 de hoogte in schoot. Een succes dat door verschillende onderzoeken gelinkt werd aan zijn harder taalgebruik. Het lijkt erop dat onze Vlaamse politici hier lessen hebben uit getrokken. Al is het nog afwachten of hen dat iets zal opleveren in het stemhokje. Om die resultaten te kennen en te kunnen onderzoeken moet we voorlopig nog wachten tot 2019.”

 

 

Bibliografie

Bibliografie

  • Aber, J. L., Gershoff, E. T., Ware, A., & Kotler, J. A. (2004). Estimating the effects of September 11th and other forms of violence on the mental health and social development of New York City’s youth: A matter of context. Applied Developmental Science, 8(3), 111–129.
  • Arndt, J., Greenberg, J., Solomon, S., Pyszczynski, T., & Simon, L. (1997). Suppression, accessibility of death-related thoughts, and cultural worldview defense: exploring the psychodynamics of terror management. Journal of Personality and Social Psychology, 73(1), 5.
  • Bar-Tal, D., & Labin, D. (2001). The effect of a major event on stereotyping: terrorist attacks in Israel and Israeli adolescents’ perceptions of Palestinians, Jordanians and Arabs. European Journal of Social Psychology, 31(3), 265–280.
  • Bligh, M. C., Kohles, J. C., & Meindl, J. R. (2004). Charisma under crisis: Presidential leadership, rhetoric, and media responses before and after the September 11th terrorist attacks. The Leadership Quarterly, 15(2), 211–239.
  • Bryant, J., & Miron, D. (2004). Theory and research in mass communication. Journal of Communication, 54(4), 662–704.
  • Burke, B. L., Martens, A., & Faucher, E. H. (2010). Two decades of terror management theory: A meta-analysis of mortality salience research. Personality and Social Psychology Review, 14(2), 155–195.
  • Cohen, F., Solomon, S., Maxfield, M., Pyszczynski, T., & Greenberg, J. (2004). Fatal attraction the effects of mortality salience on evaluations of charismatic, task-oriented, and relationship-oriented leaders. Psychological Science, 15(12), 846–851.
  • Crawley, D., & Suarez, R. (2016). Empathy, Social Dominance Orientation, Mortality Salience, and Perceptions of a Criminal Defendant. SAGE Open, 6(1)
  • De Bruijn, H. (2014). Framing: over macht van taal in de politiek. Atlas Contact.
  • De Jong, J. (2012). Waarom maken politici graag gebruik van framing. Boogaard en Jansen (red.), Alles wat je altijd had willen weten over taal. De taalcanon, Meulenhof
  • Dumont, M., Yzerbyt, V., Wigboldus, D., & Gordijn, E. H. (2003). Social Categorization and Fear Reactions to the September 11th Terrorist Attacks. Personality and Social Psychology Bulletin, 29(12), 1509–1520.
  • Elad-Strenger, J. (2016). Activism as a Heroic Quest for Symbolic Immortality: An Existential Perspective on Collective Action. Journal of Social and Political Psychology, 4(1), 44–65.
  • Entman, R. M. (1989). How the media affect what people think: An information processing approach. The Journal of Politics, 51(2), 347–370.
  • Entman, R. M. (2007). Framing bias: Media in the distribution of power. Journal of Communication, 57(1), 163–173.
  • Gadarian, S. K. (2010). The politics of threat: How terrorism news shapes foreign policy attitudes. The Journal of Politics, 72(2), 469–483.
  • Greenberg, J., & Arndt, J. (2012). Terror management theory. In P. van Lange, A. Kruglanski, & E. T. Higgins (Eds.). In Handbook of theories of social psychology (pp. 398–415).
  • Greenberg, J., Pyszczynski, T., Solomon, S., Rosenblatt, A., Veeder, M., Kirkland, S., & Lyon, D. (1990). Evidence for terror management theory II: The effects of mortality salience on reactions to those who threaten or bolster the cultural worldview. Journal of Personality and Social Psychology, 58(2), 308–318.
  • Greenberg, J., Pyszczynski, T., Solomon, S., Simon, L., & Breus, M. (1994). Role of consciousness and accessibility of death-related thoughts in mortality salience effects. Journal of Personality and Social Psychology, 67(4), 627.
  • Greenberg, J., Simon, L., Pyszczynski, T., Solomon, S., & Chatel, D. (1992). Terror management and tolerance: does mortality salience always intensify negative reactions to others who threaten one’s worldview? Journal of Personality and Social Psychology, 63(2), 212–220.
  • Greenberg, J., Solomon, S., & Pyszczynski, T. (1997). Terror Management Theory of Self- Esteem and Cultural Worldviews: Empirical Assessments and Conceptual Refinements. In M.
  •  
  • P. Zanna (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology (Vol. 29), 61–139.
  • Harmon-Jones, E., Greenberg, J., Solomon, S., Simon, L., & others. (1996). The effects of mortality salience on intergroup bias between minimal groups. European Journal of Social Psychology, 26(4), 677–681.
  • Harmon-Jones, E., Simon, L., Greenberg, J., Pyszczynski, T., Solomon, S., & McGregor, H. (1997). Terror management theory and self-esteem: Evidence that increased self-esteem reduced mortality salience effects. Journal of Personality and Social Psychology, 72(1), 24.
  • Hatton, A. T., & Nielsen, M. E. (2016). “War on Terror” in our backyard: effects of framing and violent ISIS propaganda on anti-Muslim prejudice. Behavioral Sciences of Terrorism and Political Aggression, 1–14.
  • Hirschberger, G., Pyszczynski, T., Ein-Dor, T., Shani Sherman, T., Kadah, E., Kesebir, P., & Park,

 

  • Y. C. (2016). Fear of death amplifies retributive justice motivations and encourages political violence. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 22(1), 67.
  • Joireman, J., Kamdar, D., Daniels, D., & Duell, B. (2006). Good citizens to the end? It depends: empathy and concern with future consequences moderate the impact of a short-term time horizon on organizational citizenship behaviors. Journal of Applied Psychology, 91(6), 1307.
  • Jost, J. T., Kay, A. C., & Thorisdottir, H. (2009). Social and Psychological Bases of Ideology and System Justification. Oxford University Press.
  • Keinan, G., Sadeh, A., & Rosen, S. (2003). Attitudes and reactions to media coverage of terrorist acts. Journal of Community Psychology, 31(2), 149–165.
  • Lakoff, G. (2004). Don’t think of an elephant: know your values and frame the debate: the essential guide for progressives. White River Junction, Vt: Chelsea Green Pub. Co.

 

  • Landau, M. J., Solomon, S., Greenberg, J., Cohen, F., Pyszczynski, T., Arndt, J., … Cook, A. (2004). Deliver us from evil: The effects of mortality salience and reminders of 9/11 on support for President George W. Bush. Personality and Social Psychology Bulletin, 30(9), 1136–1150.
  • Leary, M. R., & Schreindorfer, L. S. (1997). Unresolved issues with terror management theory. Psychological Inquiry, 8(1), 26–29.

 

  • Lewis, R. B., & Maas, S. M. (2007). QDA Miner 2.0: Mixed-model qualitative data analysis software. Field Methods, 19(1), 87–108.

 

  • McGregor, H. A., Lieberman, J. D., Greenberg, J., Solomon, S., Arndt, J., Simon, L., & Pyszczynski, T. (1998). Terror management and aggression: evidence that mortality salience motivates aggression against worldview-threatening others. Journal of Personality and Social Psychology, 74(3), 590.

 

  • Montalvo, J. G. (2011). Voting after the bombings: A natural experiment on the effect of terrorist attacks on democratic elections. Review of Economics and Statistics, 93(4), 1146– 1154.

 

  • Moskalenko, S., McCauley, C., & Rozin, P. (2006). Group Identification under Conditions of Threat: College Students’ Attachment to Country, Family, Ethnicity, Religion, and University Before and After September 11, 2001. Political Psychology, 27(1), 77–97.

 

  • Nelson, L. J., Moore, D. L., Olivetti, J., & Scott, T. (1997). General and personal mortality salience and nationalistic bias. Personality and Social Psychology Bulletin, 23(8), 884–892.

 

  • Nevdal, R., Gravdal, H. W., Laberg, J. C., & Dyregrov, K. (2016). Should the population limit its exposure to media coverage after a terrorist attack? Scandinavian Psychologist, 3.

 

  • Nordmo, M., & Norman, E. (2016). Perceived mortality and perceived morality: Perceptions of value-orientation are more likely when a decision is preceded by a mortality reminder. Frontiers in Psychology, 7.

 

  • Orehek, E., Fishman, S., Dechesne, M., Doosje, B., Kruglanski, A. W., Cole, A. P., … Jackson, T. (2010). Need for closure and the social response to terrorism. Basic and Applied Social Psychology, 32(4), 279–290.

 

  • Piñuela Sánchez, R., & Yela García, C. (2016). Mortality salience, political orientation and minimization of terrorists’ secondary emotions. Psicothema, 28(1).

 

  • Pizarro, D. (2000). Nothing more than feelings? The role of emotions in moral judgment. Journal for the Theory of Social Behaviour, 30(4), 355–375.

 

  • Pyszczynski, T. (2004). What are we so afraid of? A Terror Management Theory perspective on the politics of fear. Social Research: An International Quarterly, 71(4), 827–848.

 

  • Pyszczynski, T., Greenberg, J., & Solomon, S. (1997). Why do we need what we need? A terror management perspective on the roots of human social motivation. Psychological Inquiry, 8(1), 1–20.

 

  • Pyszczynski, T., Greenberg, J., & Solomon, S. (1999). A dual-process model of defense against conscious and unconscious death-related thoughts: an extension of terror management theory. Psychological Review, 106(4), 835.

 

  • Pyszczynski, T., Wicklund, R. A., Floresku, S., Koch, H., Gauch, G., Solomon, S., & Greenberg, J. (1996). Whistling in the dark: Exaggerated consensus estimates in response to incidental reminders of mortality. Psychological Science, 7(6), 332–336.

 

  • Rosenblatt, A., Greenberg, J., Solomon, S., Pyszczynski, T., & Lyon, D. (1989). Evidence for terror management theory: I. The effects of mortality salience on reactions to those who violate or uphold cultural values. Journal of Personality and Social Psychology, 57(4), 681.

 

  • Rubin, G. J., Brewin, C. R., Greenberg, N., Simpson, J., & Wessely, S. (2005). Psychological and behavioural reactions to the bombings in London on 7 July 2005: cross sectional survey of a representative sample of Londoners. BMJ, 331(7517), 606.

 

  • Schimel, J., Simon, L., Greenberg, J., Pyszczynski, T., Solomon, S., Waxmonsky, J., & Arndt, J. (1999a). Stereotypes and terror management: evidence that mortality salience enhances stereotypic thinking and preferences. Journal of Personality and Social Psychology, 77(5), 905.

 

  • Scholten, O., Ruigrok, P. C., & others. (2006). Politiek en politici in het nieuws in vijf landelijke dagbladen.

 

  • Slone, M., Shur, L., & Gilady, A. (2016). Youth Exposed to Terrorism: the Moderating Role of Ideology. Current Psychiatry Reports, 18(5), 1–8.

 

  • Solomon, S., Greenberg, J., & Pyszczynski, T. (2000). Pride and Prejudice Fear of Death and Social Behavior. Current Directions in Psychological Science, 9(6), 200–204.

 

  • Sterling, J., Jost, J. T., & Shrout, P. E. (2016). Mortality Salience, System Justification, and Candidate Evaluations in the 2012 US Presidential Election. PloS One, 11(3).

 

  • Stevens, D., & Vaughan-Williams, N. (2016). Citizens and Security Threats: Issues, Perceptions and Consequences Beyond the National Frame. British Journal of Political Science, 46(1), 149–175.

 

  • Stout, C. E. (2004). Psychology of Terrorism: Coping with the Continued Threat. Greenwood Publishing Group.

 

  • Weise, D. R., Pyszczynski, T., Cox, C. R., Arndt, J., Greenberg, J., Solomon, S., & Kosloff, S. (2008). Interpersonal politics the role of terror management and attachment processes in shaping political preferences. Psychological Science, 19(5), 448–455.

 

  • Westen, D. (2007). The political brain: the role of emotion in deciding the fate of the nation. New York: PublicAffairs.

 

  • Zwaan, T. (2009). Een theoretisch perspectief op etnisch geweld. Uibert Schijf (Red.).
Download scriptie (2.8 MB)
Universiteit of Hogeschool
Vrije Universiteit Brussel
Thesis jaar
2017
Promotor(en)
Dimokritos KAVADIAS
Thema('s)
Politieke en sociale wetenschappen
Kernwoorden
Belgische politiek