Koning van de savanne: leeuw of mens?
De zon staat laag aan de horizon, een goudgele gloed valt over de savanne. Een troep leeuwen ligt te luieren na de verschroeiende hitte overdag. We maken de laatste observaties vooraleer het veldwerk van die dag erop zit. In de verte is de skyline van Nairobi te zien. De rust en wildernis in het Nairobi Nationaal Park staat in schril contrast met de drukte van het bruisende en economische centrum van Oost-Afrika.
Conflict
Door de explosieve groei van de bevolking in Afrika worden grenzen van nationale parken steeds dichter bewoond. Ook het Nairobi Nationaal Park ondervindt hierdoor een enorme druk. De hoofdstad van Kenia is slechts zeven kilometer ten noorden van het park gelegen. Het voornaamste probleem doet zich echter voor ten zuiden van het park. Hier is geen omheining omdat de grote grazers tijdens het natte seizoen migreren naar andere gebieden. Daardoor kunnen ook leeuwen en andere carnivoren het park verlaten. Vooral ’s nachts jagen ze dan op het vee van lokale boeren. En omdat de boeren vaak financieel afhankelijk zijn van hun vee, hebben de verliezen een grote economische impact op hun leven. Uit wraak gebeurt het soms dat de boeren de leeuwen vergiftigen of doden, wat uitdraait tot een aanhoudend conflict. Dringend tijd voor een duurzame oplossing!
Veldwerk in Kenia
Het doel van mijn onderzoek was dit probleem bestuderen en in verband brengen met de ecologie van de leeuwenpopulatie. Drie maanden veldwerk liet mij toe om de verschillende leeuwen te identificeren, het aantal troepen in het park te bepalen en te bestuderen waar welke troep zijn territorium had. Vijf leeuwen in het nationaal park waren ook uitgerust met een zendertje. Dit maakte het mogelijk om elke drie uur hun locatie te bepalen en vervolgens nauwkeurig hun bewegingen te volgen en te analyseren. De locatie gegevens van drie maanden werden ook gebruikt om ‘home range maps’ te maken. Die kaarten toonden waar de verschillende leeuwen zich gedurende die drie maanden het vaakst bevonden. De grootte van hun home range werd ook berekend en de invloed van bepaalde factoren werd onderzocht. Zo werd verwacht dat mannetjes een grotere home range zouden hebben dan vrouwtjes. En dat de home range gedurende het droge seizoen kleiner zou zijn dan tijdens het natte seizoen. Een verklaring voor die hypothese is dat tijdens het natte seizoen, water overal en ook buiten het nationaal park beschikbaar wordt. De prooidieren zoals gnoes en zebra’s migreren dan in die tijd naar andere gebieden. De leeuwen vergroten daarom hun home range in dit seizoen zodat de prooibeschikbaarheid hetzelfde blijft. Die veronderstelling doet natuurlijk ook vermoeden dat conflicten met de boeren vooral in het natte seizoen plaatsvinden. Door een tekort aan natuurlijke prooidieren, jagen ze dan op het vee. Koeien, schapen en geiten zijn abundant aanwezig langs de grenzen van het park en zijn voor de leeuwen en makkelijk te vangen prooi.
Mijn onderzoek toonde aan dat rond het Nairobi Nationaal Park een groot risico bestaat op conflicten tussen mens en leeuw. Ondanks de relatief kleine oppervlakte van het park, is de densiteit van de leeuwenpopulatie verrassend hoog. Dit zorgt ervoor dat de leeuwen overal in het park voorkomen en zelfs erbuiten. Opmerkelijk was dat er geen duidelijke sociale structuur te onderscheiden was. Wellicht het gevolg van de grote invloed van de mens in en rond het park en het doden van volwassen mannetjes in de afgelopen jaren. Toch kunnen de leeuwen in het park overleven. Dit doen ze door in kleine troepen te leven, in kleine territoria. Dit is mogelijk omdat de prooibeschikbaarheid in het Nairobi Nationaal Park relatief hoog is en omdat er weinig competitie is met andere grote carnivoren, zoals hyena’s.
Ik kon ook aantonen dat de leeuwen, zelfs in het droge seizoen, geregeld het park verlaten. Een gelijkaardige studie in het Nairobi Nationaal Park toonde aan dat een vast percentage van hun dieet uit vee bestaat. Betere bescherming van de stallen zijn levensnoodzakelijk om verdere aanvallen te voorkomen. Dit kan door betere materialen aan te bieden en de kennis van de boeren bij te schaven. Sinds 2012 bestaat er ook een techniek waarbij de boeren flikkerende lichten installeren rond hun stallen. Die lichten zouden ’s nachts menselijke activiteit nabootsen en de leeuwen op afstand houden. De techniek blijkt effect te hebben en wordt nu steeds meer gebruikt door de boeren. Het is echter de vraag of de lichten hun effect zullen behouden, ofdat de leeuwen gewend zullen raken aan het systeem. Een andere techniek is het gebruik van een ‘geofence’. Wanneer de leeuwen met een zender binnen een straal van 500 meter komen van een stal, wordt een SMS bericht verstuurd naar de onderzoekers. Die kunnen dan rangers uitsturen om de leeuw terug naar het park te jagen. De techniek klinkt veelbelovend, al bleek tijdens mijn studie de communicatie tussen de onderzoekers en de rangers niet optimaal te werken om op onmiddelijke actie over te schakelen.
Toekomst?
Al deze technieken zorgen ervoor om het vee, en dus ook de boeren te beschermen. Het helpt vermijden dat leeuwen leren om op vee te jagen, en op lange termijn het vee als een alternatieve voedselbron te zien. Toch blijft de toekomst van het Nairobi Nationaal Park onzeker. De bevolking van Nairobi blijft de eerstvolgende jaren ongetwijfeld sterk toenemen. Recent nog werd 300 are van het park ingenomen voor het bouwen van een nieuwe snelweg. Momenteel liggen er plannen op tafel om een spoorwegbrug door het midden van het park te bouwen. De impact hiervan moet nog verder onderzocht worden, maar het doet de vraag rijzen over het samengaan van mens en natuur.
Bibliografie
Barnett, R., Yamaguchi, N., Shapiro, B., Ho, S.Y., Barnes, I., Sabin, R., Werdelin, L., Cuisin, J. and Larson, G. (2014). Revealing the maternal demographic history of Panthera leo using ancient DNA and a spatially explicit genealogical analysis. BMC Evolutionary Biology. 14: 70.
Bauer, H., De Iongh, H. H., Di Silvestre, I. (2003). Lion (Panthera leo) social behaviout in the West and Central African savannah belt. Mammalion Biology. 68: 239-243.
Bauer, H., Van Der Merwe, S. (2004). Inventory of free-ranging lions Panthera leo in Africa. Oryx. 38: 26-31.
Bauer, H., Chardonnet, P., Nowell, K. (2005). Status and dirstibution of the lion (Panthera leo) in East and Southern Africa. East and Southern African Lion Conservation Workshop.
Bauer, H., & Iongh, H. H. (2005). Lion (Panthera leo) home ranges and livestock conflicts in Waza National Park, Cameroon. African Journal of Ecology. 43(3), 208-214.
Bauer, H., Vanherle, N., Di Silvestre, I. & De Iongh, H. H. (2008). Lion – prey relations in West and Central Africa. Mammalian Biology. 73, 70–73.
Bauer, H., Chapron, G., Nowell, K., Henschel, P., Funston, P., Hunter, L. T. B., Macdonald, D. W., Packer, C. (2015a). Lion (Panthera leo) populations are declining rapidly across Africa, except in intensively managed areas. PNAS.
Bauer, H., Müller, L., Van Der Goes, D., Sillero-Zubiri, S. (2015b). Financial compensation for damage to livestock by lions Panthera leo on community rangelands in Kenya. Oryx. 51: 106-114.
Bauer, H., Packer, C., Funston, P.F., Henschel, P. & Nowell, K. 2015. Panthera leo. The IUCN Red List of Threatened Species (2016).
Bertola, L.D., van Hooft, W.F., Vrieling, K, Uit de Weerd, D.R., York, D.S., Bauer, H., Prins, H.H.T, Funston, P.J., Udo de Haes, H.A., Leirs, H., van Haeringen, W.A., Sogbohossou, E., Tumenta, P.N. and de Iongh, H.H. (2011). Genetic diversity, evolutionary history and implications for conservation of the lion (Panthera leo) in West and Central Africa. Journal of Biogeography 38: 1356-1367.
Beveridge, N. (2012). Analyzing factors contributing to lion-livestock conflicts: prey/biomass availability, lion diet and prey preference, lion population size and livestock losses. Msc. thesis, University of Leiden.
Brashares, J. (2001). Ecological, Behavioral, and Life-History Correlates of Mammal Extinctions in West Africa. Conservation Biology. 17: 733-743.
Burt, W. H. (1943). Territoriality and home range concepts as applied to mammals. Journal of mammalogy, 24(3), 346-352.
Cardillo, M., Purvis, A., Sechrest, W., Gittleman, J. L., Bielby, J., Mace, G. M. (2004). Human Population Density and Extinction Risk in the World’s Carnivores. PloS Biology. 2: 909-914.
Cardillo, M., Mace, G. M., Jones, K. E., Bielby, J., Bininda-Emonds, O. R. P., Sechrest, W., Orme, C. D. L., Purvis, A. (2005). Multiple Causes of High Extinction Risk in Large Mammal Species. Science. 309: 1239-1241.
Craigie, I. D., Baillie, J. E., Balmford, A., Carbone, C., Collen, B., Green, R. E., & Hutton, J. M. (2010). Large mammal population declines in Africa’s protected areas. Biological Conservation, 143(9), 2221-2228.
Fonck, M. (2014). Human-lion conflicts in the Nairobi National Park. Lion diet and factors influencing lion prey choice. Msc. thesis, University of Leiden.
Foster, J.B. & Coe, M.J. (1968). The biomass of game animals in Nairobi National Park, 1960-66. Journal of Zoology London. 155, 413-425.
Funston, P. J. (2001). Kalahari Transfrontier lion project: final report. Endangered Wildlife Trust.
Funston, P. J., Mills, M. G. L., Richardson, P. R. K., van Jaarsveld, A. S. (2003). Reduced dispersal and opportunistic territory acquisition in male lions (Panthera leo). Journal of Zoology. 259: 131-142.
Gatta, M. (2016). Lion demography, home ranges and movement of Nairobi National Park lions in relation to livestock depredation. Msc. thesis, University of Leiden.
Grinnell, J., Packer, C., Pusey, A. E. (1995). Cooperation in male lions: kinship, reciprocity or mutualism? Animal Behaviour. 49: 95-105.
Hemson, G. A. (2004). The Ecology of Conservation of Lions: Human Wildlife Conflict in Semi-arid Botswana (Doctoral dissertation, University of Oxford).
Hemson, G. A., Maclennan, S., Mills, G., Johnson, P, Macdonald, D. (2009). Community, lions, livestock and money: A spatial and social analysis of attitudes to wildlife and the conservation value of tourism in a human–carnivore conflict in Botswana. Biological Conservation. 142: 2718-2725.
Henschel, P., Coad, L., Burton, C., Chataigner, B., Dunn, A., MacDonald, D. (2014). The Lion in West Africa Is Critically Endangered. PLoS ONE. 9(1).
Jetz, W., Wilcove, D. S., Dobson, A. P. (2007). Projected Impacts of Climate and Land-Use Change on the Global Diversity of Birds. PLoS. 5(6).
Kenya Wildlife Service (2008). KWS Management Strategy for Lion and Spotted Hyena in Kenya.
Kitchener A. C., Breitemoser-Würsten Ch., Eizirik E., Gentry A., Werdelin L., Wilting A., Yamaguchi N., Abramov A., Christiansen P., Driscoll C., Duckworth W., Johnson W., Luo S.-J., Meijaard E., O’Donoghue P., Sanderson J., Seymour K., Bruford M., Groves C., Hoffmann M., Nowell K., Timmons Z. & Tobe S. (2016). A revised taxonomy of the Felidae. The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. Cat News Special Issue 11, 80 pp.
Kral, M. (2014). Lion (Panthera leo leo) demography and home ranges relating to local husbandry and attacks on local livestock. MSc. thesis, University of Leiden
Lattuada, M.. (2012) Human-lion conflict around Nairobi National Park. MSc. thesis, University of Antwerp.
Loveridge, A. J., Searle, A. W., Murindagomo, F., and MacDonald, D. W. (2007). The impact of sport-hunting on the population dyamics of an African lion population in a protected area. Biol. Conserv. 134: 548-558.
Loveridge, A. J., Valeix, M., Davidson, Z., Murindagomo, F., Fritz, H., & Macdonald, D. W. (2009). Changes in home range size of African lions in relation to pride size and prey biomass in a semi‐arid savanna. Ecography, 32(6), 953-962.
Miller, S., Riggio, J., Funston, P., Power, R. J., Williams, V., Child, M. F. (2016). A conservation assessment of Panthera leo. The Red List of Mammals of South Africa, Swaziland and Lesotho. South African National Biodiversity Institute and Endangered Wildlife Trust, South Africa.
Muntifering, J. R., Dickman, A. J., Perlow, L. M., Hruska, T., Ryan, P. G., Marker, L. L., Jeo, R. M. (2006). Managing the matrix for large carnivores: a novel approach and perspective fromcheetah (Acinonyx jubatus) habitat suitability modelling.
Nooteboom, N. (2016). Social structure, dietary preference and livestock raiding of the lions (Panthera-leo leo) in Nairobi National Park, Kenya. Msc. thesis, University of Leiden.
Ogada, M. O., Woodroffe, R., Oguge, N. O., & Frank, L. G. (2003). Limiting depredation by African carnivores: the role of livestock husbandry. Conservation Biology. 17(6), 1521-1530.
Ogutu, J. O., & Dublin, H. T. (2002). Demography of lions in relation to prey and habitat in the Maasai Mara National Reserve, Kenya. African Journal of Ecology, 40(2), 120-129.
Ogutu, J. O., Bhola, N., Reid, R. (2005). The effects of pastoralism and protection on the density and distribution of carnivores and their prey in the Mara ecosystem of Kenya. Journal of Zoology. 265: 281-293.
Oriol-Cotterill, A., Macdonald, D. W., Valeix, M., Ekwanga, S., & Frank, L. G. (2015). Spatiotemporal patterns of lion space use in a human-dominated landscape. Animal Behaviour. 101, 27-39.
Packer, C. & Pusey, A. E. (1983). Adaptations of Female Lions to Infanticide by Incoming Males. The American Naturalist. 121(5).
Packer, C. (1987). Intrasexual Cooperation and the Sex ratio in African Lions. The American Naturalist. 130(4).
Packer, C., Scheel, D., & Pusey, A. E. (1990). Why lions form groups: food is not enough. American Naturalist, 1-19.
Patterson, B. D., Kasiki, S. M., Selempo, E., & Kays, R. W. (2004). Livestock predation by lions (Panthera leo) and other carnivores on ranches neighboring Tsavo National Parks, Kenya. Biological conservation, 119(4), 507-516.
Pennycuick, C. J., Rudnai, J. (1975). On the running of the gnu (Connochaetes taurinus) and other animals. The Journal of Experimental Biology, 63(3), 775-799.
Powell, R. A. (2000). Animal Home Ranges and Territories and Home Range Estimators. In Animal Home Ranges and Territoires and Home Range Estimators. North Carolina Agricultural and Technical State University.
Riggio, J., Jacobson, A., Dollar, L., Bauer, H., Becker, M., Dickman, A., ... & Pimm, S. (2012). The size of savannah Africa: a lion’s (Panthera leo) view. Biodiversity and Conservation. 22(1), 17-35.
Schaller, G. B. (1972). The Serengeti lion: a study of predator-prey relations. University of Chicago Press. Chicago, IL, USA.
Sillero-Zubiri, C., Laurenson, K. (2001). Interactions between carnivores and local communities: Conflict or co-existence? Pp. 282-312 in J. Gittleman, S. Funk, D.W. Macdonald and R.K. Wayne (Eds.). Proceedings of a Carnivore Conservation Symposia. Zoological Society of London, UK.
Spong, G. (2002). Space use in lions, Panthera leo, in the Selous Game Reserve: social and ecological factors. Behav. Ecol. Sociobiol. 52: 303-307.
Sogbohossou, E. A. (2011). Ecology of lion (Panthera leo Linnaeus 1975) populations and human-lion conflicts in Pendjari Biosphere Reserve, North Benin. (Doctoral dissertation, University of Leiden)
Stander, P. (2006). Population ecology and demography of Kunene lions. Predator Conservation Trust research paper 2006/1, Namibia.
Tommissen, D. (2017). Lion diets in relation to prey dynamics and lionlivestock conflicts around Nairobi National Park in Kenya. MSc. thesis, University of Antwerp.
Trinkel, M. & Kasteberger, G. (2005). Competitive interactions between spotted hyenas and lions in the Etosha National Park, Namibia. African Journal of Ecology, 43, 220–224.
Tumenta, P. N., van’t Zelfde, M., Croes, B. M., Buij, R., Funston, P. J., de Haes, H. A. U. & De Iongh H. H. (2013a). Changes in lion (Panthera leo) home range size in Waza National Park, Cameroon. Mammalian Biology, 78, 461–469.
Tumenta, P. N., de Iongh, H. H., Funston, P. J., de Haes, H. A. U. (2013b). Livestock depredation and mitigation methods practised by resident and nomadic pastoralists around Waza National Park, Cameroon. Oryx. 47(2): 237-242.
Tuqa, J. H., Funston, P. J., Musyoki, C., Ojwang, G. O., Gichuki, N. N., Bauer, H., Tamis, W., Dolreny, S., Van’t Zelfde, M., de Snoo, G. R., de Iongh, H. H. (2015). Impact of severe climate variability on lion home range and movement patterns in the Amboseli ecosystem, Kenya. Global Ecology and Conservation. 2: 1-10.
(2016). World Statistics Pocket Book. United Nations, New York.
Valeix, M., Hemson, G., Loveridge, A. J., Mills, G., Macdonald, D. W. (2012). Behavioural adjustments of a large carnivore to access secondary prey in a human-dominated landscape. Journal of Applied Ecology. 49: 73-81.
Van Bommel, L., Bij de Vaate, M. D., De Boer, W. F., & De Iongh, H. H. (2007). Factors affecting livestock predation by lions in Cameroon. African journal of ecology, 45(4), 490-498.
Van Orsdol, K. G., Hanby, J. P., & Bygott, J. D. (1985). Ecological correlates of lion social organization (Panthers, leo). Journal of Zoology, 206(1), 97-112.
Visser, R., de Iongh, H.H., Jirmo, T. 2011. Temporal and spatial dynamics of lions in Amboseli. The effects of drought on lion population size and structure, livestock depredation lion home ranges and movement. Master thesis
Vitousek, P. M., Mooney, H. A., Lubchenco, J., Melillo, J. M. (1997). Human Domination of Earth’s Ecosystems. Science. 277: 494-499.
Woodroffe, R., Grinsberg, J. R. (1998). Edge effects and the extinction of populations inside protected areas. Science. 280: 2126-8.
Woodroffe, R. (2000). Predators and people: using human densities to interpret declines of large carnivores. Animal conservation, 3(02), 165-173.
Woodroffe, R., & Frank, L. G. (2005). Lethal control of African lions (Panthera leo): local and regional population impacts. Animal Conservation, 8(1), 91-98.
Woodroffe, R., Frank, L.G., Lindsey, P.A. (2007). Livestock husbandry as a tool for carnivore conservation in Africa’s community rangelands: a case–control study. Biodivers. Conserv. 16: 1245.
