VERDOKEN RACISME IN DE VLAAMSE GESCHREVEN PERS

Sylvie Desfossés
Persbericht

Verdoken racisme in de Vlaamse pers

Racisme komt regelmatig onder de aandacht, maar verdoken racisme blijft daarbij vaak onderbelicht. Toch zeggen en schrijven mensen nog meer dan eens dingen die blijk geven van dat verdoken racisme. Een onderzoek naar onder andere de woordkeuze en het bronnengebruik in de geschreven Vlaamse pers wees uit dat ook de media daarop geen uitzondering vormen.

Het taalgebruik van de Vlaamse kranten toont aan dat het verdoken racisme bij de etnische meerderheid ook doorschemert in de berichtgeving. Dat bleek uit onderzoek voor een masterproef journalistiek aan de VUB. Daarbij werden bijna 2000 artikels van De Morgen, De Standaard en Het Laatste Nieuws uit 140 kranten volledig doorgenomen. De artikels verschenen tussen 2 mei en 29 juni 2017.

De masterproef onderzocht onder meer het westers superioriteitsgevoel dat aan de basis ligt van verdoken racisme. Dat is (nog steeds) aanwezig in Vlaamse kranten. Ook het wij-zij-denken komt nog regelmatig voor in de berichtgeving. Zo suggereren de artikels soms onbedoeld dat de eigen “beschaafde” samenleving beter is dan andere zogenaamde “barbaarse” of “achtergestelde” culturen. Onrechtvaardigheid en discriminatie in het eigen land en het koloniale verleden lijken vergeten. De redacteurs lijken zich wel bewust van de problemen en uiten soms ook (zelf)kritiek, maar de cultuur en het perspectief van de meerderheid blijven de norm.

Andere overtuigingen of gebruiken komen in de krant vanuit dat oogpunt, zeker als ze gelinkt zijn met etnische minderheden. De ideologie en denkbeelden van de meerderheid lijken dan logisch, of de enige “juiste”, terwijl de artikels andere denkbeelden impliciet of expliciet als minderwaardig weergeven. Dat blijkt uit de woordkeuze van de redacteurs, uit de manier waarop ze over bepaalde onderwerpen of bevolkingsgroepen schrijven, en uit wie ze aan het woord laten. Thuis geen Nederlands spreken met de kinderen lijkt bijvoorbeeld uit den boze. Er is vooral aandacht voor eventuele negatieve gevolgen, zoals schoolachterstand, en positieve ervaringen komen niet of weinig aan bod.

Beeldvorming

Daarbij komen mensen met onder meer Arabische of Afrikaanse roots vooral vaak in het nieuws als dader of slachtoffer. De artikels geven ook niet altijd de nodige achtergrondinformatie of kritische duiding bij heel wat onderwerpen. Ook vluchtelingen en migranten worden niet steeds als volwaardige mensen voorgesteld in de berichtgeving. Zeker de kortere nieuwsstukjes praten over hen in termen van cijfers of als anonieme massa die de veiligheid bedreigt. Hun mensenrechten komen niet op de eerste plaats. Die interpretatiekaders of frames hebben dan een ontmenselijkend effect. Dat blijkt bijvoorbeeld sterk uit termen zoals “illegalen” en “illegale asielzoeker”.

Bijna alle experten die aan het woord komen in de krant, zijn bovendien nog steeds “witte” Belgen. De redacteurs beperken zich meer dan eens tot de experten of betrokkenen uit hun eigen netwerk die al bekend staan als gezaghebbende en dus betrouwbare bronnen. Aangezien daar weinig mensen met buitenlandse roots tussen zitten, krijgen die minder kansen om in het nieuws aan bod te komen en etnische minderheden op een positieve manier te representeren.

Door die zaken werken de media onbedoeld de negatieve beeldvorming over etnische minderheden en het verdoken racisme in de samenleving verder in de hand. Het is dan ook niet te verwonderen dat veel personen met buitenlandse roots zich niet herkennen in de berichtgeving en hun vertrouwen in de media verliezen.

De redacteurs doen wel moeite om racisme aan te kaarten. Zo laten ze ook mensen aan het woord die de dominante ideologie en het vermeende superioriteitsgevoel tegengaan, of hun ervaringen met racisme of discriminatie delen. Sommige journalisten, columnisten of opiniemakers geven blijk van inzicht, maar anderen gaan dan weer voorbij aan de complexe werkelijkheid. Ze vergelijken bijvoorbeeld bevolkingsgroepen als gelijkwaardige partijen, terwijl die in de praktijk geen gelijke kansen genieten. Het verdoken racisme zit immers na een lange (koloniale) voorgeschiedenis nog verweven in de maatschappij op verschillende niveaus, zoals op het werk en op school. Er is wel een duidelijke evolutie merkbaar, en de media kan die zeker doorzetten in de toekomst.

Bibliografie

Amnesty International. (2017). Etnisch profileren bij de politie: Analyse van het juridische kader in België. Retrieved from https://www.amnesty-international.be/sites/default/files/bijlagen/etnis…

Bellis, K. (2016). De vluchtelingencrisis in de Vlaamse kranten: Framinganalyse en expertinterviews. (Thesis). VUB, Brussel.

Bink, S. & d’Haenens, L. (2007). Islam in the Dutch press: with special attention to the Algemeen Dagblad. Media, culture & society, 29 (1): 135-149. Retrieved from https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/84599/1/2010092716124886…

Blommaert, J. & Verschueren, J. (1998). Debating diversity: Analysing the discourse of tolerance. London: Routledge.

Broos, P-J. (2016). Het woord allochtoon in de krant De Morgen. (Thesis). VUB, Brussel.

Bulckaert, L. (2008, May 2). Op expo 58 ging ‘koloniaal Congo’ aan het wankelen. Bruzz. Retrieved from http://www.bruzz.be/nl/nieuws/op-expo-58-ging-koloniaal-congo-aan-het-w…

Coates, R. (2008, January). Covert racism in the US and globally. Sociology Compass, 2/1, 208-231. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/227689902_Covert_Racism_in_the…

Coates, R.D. (Ed.). (2011, June 9). Covert racism: Theories, institutions, and experiences. Leiden: Brill.

Crombez, B. (1996). Media en allochtonen: Een literatuurstudie. In L. d’Haenens & F. Saeys (Eds.), Media en multiculturalisme in Vlaanderen (p. 6-16). Gent: Academia Press.

Deslé, E., Lesthaege R., & Witte, E. (Eds.). (1993). Denken over migranten in Europa. Brussel: VUBPress.

Devroe, I. (2007). Gekleurd nieuws? De voorstelling van etnische minderheden in het nieuws in Vlaanderen. (Thesis). Universiteit Gent.

Dines, G. & Humez, J. M. (Eds.). (1995). Gender, race and class in media. Thousand Oaks: Sage Publications.

Downing, J. & Husband, C. (2005). Representing ‘race’: Racisms, ethnicities and media. London: Sage Publications.

Essed, P. (1984). Alledaags racisme. Amsterdam: Feministische Uitgeverij Sara.

Frachon, C. (2009). Media and cultural diversity in Europe and North America. Paris: Institut Panos - Karthala.

Ghandhi, S. (Ed.). (2002). Blackstone's international human rights documents. Oxford: Oxford University Press.

Goffman, E. (1974). Frame analysis: An essay on the organization of experience. Harmondsworth: Peregrine Books.

Goovaerts, A. (2017, May 2). Word liever slim dan boos. De Morgen, p. 4.

Gopress. (2017). Retrieved from http://academic.gopress.be/nl/kiosk

Gutiérrez, F. & Wilson, C. (1995). Race, multiculturalism, and the media: From mass to class communication. Thousand Oaks: Sage Publications.

d’Haenens, L. & Saeys, F. (Eds.). (1996). Media en multiculturalisme in Vlaanderen. Gent: Academia Press.

Hall, S. (1995). The whites of their eyes: Racist ideologies and the media. In G. Dines & J. M. Humez (Eds), Gender, race and class in media (p. 18-22). Thousand Oaks: Sage Publications.

Harcup, T. & O’Neill D. (2001). What is news? Galtung and Ruge revisited. Journalism Studies, 2 (2): 261-280. Retrieved from http://dx.doi.org/10.1080/14616700118449

Hochschild, A. (2000). De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo. Amsterdam: Meulenhoff.

Jacobs, L. (2007). Het discours van de multiculturele samenleving: Een vergelijkende studie tussen De Standaard en Het Laatste Nieuws in 1987 en 2007. (Thesis). VUB, Brussel.

Karim, K. H. (2006). American media’s coverage of Muslims: The historical roots of contemporary portrayals. In E. Poole & J. E. Richardson, Muslims and the news media (p. 116-127). London: I. B. Tauris.

Lubbers, M., Scheepers, P. & Wester, F. (1998). Ethnic minorities in Dutch newspapers 1990‑5: Patterns of criminalization and problematization. Gazette: the international journal for mass communication studies, 60 (5): 415-431.

Maly, I. (2007). Cultu(u)rEnpolitiek: Over media, globalisering en culturele identiteiten. Antwerpen: Garant. Retrieved from https://www.academia.edu/1459984/Cultu_u_rENpolitiek._Over_media_global…

Maly, I. (2010, April 26). Het onzichtbare racisme. Kifkif. Retrieved from http://www.kifkif.be/actua/het-onzichtbare-racisme-3

Merckx, K. (2016). Migratie in België, vroeger en nu. In K. Merckx et al., Storia 5A (p. 99-105). Wommelgem: Van In.

Poole, E. & Richardson, J. E. (2006). Muslims and the news media. London: I. B. Tauris.

Redzic, N. (2010). Framing van de asielzoeker in de Vlaamse pers: vergelijkend onderzoek van De Morgen en Het Laatste Nieuws. (Thesis). VUB, Brussel.

Richardson, J. E. (2006). Who gets to speak? A study of sources in the broadsheet press. In E. Poole & J. E. Richardson, Muslims and the news media (p. 103-115). London: I. B. Tauris.

Ronsmans, S. (2004). Allochtonen in de Antwerpse regionale pers: een inhoudsanalytisch onderzoek naar de berichtgeving en de beeldvorming omtrent allochtonen in de Antwerpse regionale pers. (Thesis). VUB, Brussel.

Said, E. W. (1981). Covering Islam: how the media and the experts determine how we see the rest of the world. London: Routledge and Kegan.

Said, E. W. (1995). Orientalism. London: Penguin Books.

Schelfhout, E. & Verstraeten, H. (Eds.). (1998). De rol van de media in de multiculturele samenleving. Brussel: VUBPress.

Shadid, W. & Van Koningsveld, P. S. (2002). The negative image of Islam and Muslims in the West: Causes and solutions. In W. Shadid & P.S. van Koningsveld (Eds.), Religious Freedom and the Neutrality of the State: The Position of Islam in the European Union (p. 174-196). Leuven: Peeters.

Siapera, E. (2010). Cultural diversity and global media: The mediation of difference. Oxford: Wiley-Blackwell.

Soeryanto, E. (2005). Beeldvorming van asielzoekers en vluchtelingen in vier toonaangevende Vlaamse kranten van september tot december 2004: een kwantitatieve en kwalitatieve inhoudsanalyse. (Thesis). VUB, Brussel.

Staes, L. (1996). Berichtgeving over allochtonen en aanverwante thema’s in de Vlaamse pers. In L. d’Haenens & F. Saeys (Eds.), Media en multiculturalisme in Vlaanderen (p. 90-106). Gent: Academia Press.

Sterk, G. (Ed.). (2000). Media en allochtonen. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Sterk, G. (2000). In beeld: Minderheden en de mediapraktijk. In G. Sterk (Ed.), Media en allochtonen (p. 95-105). Den Haag: Sdu Uitgevers.

Temmerman, M. (Ed.). (2015). Linguïstische discoursanalyse. Brussel: VUB.

Unia. (2017). Cijferrapport Unia 2016. Retrieved from http://unia.be/files/Documenten/Jaarrapport/Cijferverslag_2016_def_(2)…

Unia. (2017). Discriminatie van personen van Sub-Saharaanse afkomst. Retrieved from http://unia.be/files/Documenten/Publicaties_docs/Dossier_negrofobie.pdf

Van Dijk, T. A. (1983). Minderheden in de media. Amsterdam: SUA Amsterdam.

Van Dijk, T. A. (1988). News analysis: Case studies of international and national news in the press. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.

Van Dijk, T. A. (1991). Racism and the press. London: Routledge. Retrieved from http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.652.7047&rep=r…

Van Dijk, T. A. (1993). Elite discourse and racism. Newbury park: Sage.

Van Dorsselaer, I. (2014). De stem van het minderhedenforum over racisme en discriminatie. Schaarbeek: Minderhedenforum. Retrieved from http://www.minderhedenforum.be/wat-zeggen-wij/discriminatie

Van Gorp, B. (2006). Framing asiel: Indringers en slachtoffers in de pers. Leuven: Acco.

Verhoeven, K. (2017, May 20). Wij verkondigen de waarheid niet. De Standaard, p. 38.

Wekker, G. (2014, October 23). Acht wetenschappelijk onderbouwde argumenten tegen Zwarte Piet. De Wereld Morgen. Retrieved from http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2014/10/23/acht-wetenschappelijk-o…

Willems, A. (2011). Onbekend ook onbemind?: een framinganalyse van de berichtgeving over de asielcrisis in De Standaard en Het Laatste Nieuws. (Thesis). VUB, Brussel.

Williams, D. R. & Williams-Morris, R. (2000). Racism and mental health: The African American experience. Ethnicity & Health, 5(3/4): 243-268. Retrieved from http://www.isr.umich.edu/williams/All%20Publications/DRW%20pubs%202000/…

 

Geciteerde artikels uit het corpus

(2017, June 13). Avondlijk hapje voor de koning. HLN, p. 2.

Housen, R. (2017). IS bestrijden zoals de Godfather. De Standaard, p. 40.

Jahjah, A. (2017, June 7). Revolte in de Rif is nog geen revolutie. De Standaard, p. 34.

Lesaffer, P. (2017, June 10). 'Wij staan hier niets te doen. Schaf ons af!’ De Standaard, p. 16.

Ongenae, C. (2017, June 17). ‘Beyoncé is geen feminisme. Dat is marketing.’ De Morgen, p. 46.

PLA. (2017, June 2). Gevangenis 20% overbevolkt. HLN, p. 15.

PLA. (2017, June 21). Rustige buurt opgeschrikt door drie autobranden in één nacht. HLN, p. 17.

Raiss, Y. (2017, June 6). Dialoog. HLN, p. 16.

Roebben, A. (2017, June 7). Zelfs wíj herkenden hem niet meer. HLN, p. 40.

Van IJzendoorn, P. (2017, June 20). 'Straks ga ik gewoon weer thee drinken. Buiten'. De Morgen, p. 6.

Van Puymbroeck, R. (2017, May 13). 'Die blanken! Je krijgt ze niet aan het werk, hè'. De Morgen, p. 42.

Vlierden, G. (2017, June 8). Hiér kan IS mee uitpakken. HLN, p. 8.

Woussen, W. (2017, june 19). 'Het leger moet buiten, de Rif is van ons'. De Standaard, p. 10.

Universiteit of Hogeschool
Journalistiek
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Professor Martina Temmerman
Kernwoorden
Share this on: