Collectief online rouwen: Nabestaanden van zelfdoding voelen zich geholpen op Facebook

Carolina
Feix

Hoe ga je om met de zelfdoding van een naaste? Of nog beter: Hoe ga je om met iemand waarvan je weet dat een naaste zelfmoord heeft gepleegd? Beide vragen leiden tot een situatie waarbij zowel de doden als de (over)levenden hun mond stijf dicht houden en ons het antwoord schuldig moeten blijven. Het taboe dat rust op zelfdoding leidt tot angstvallig stille reacties van de buitenwereld. Dit bemoeilijkt het voor de nabestaanden om met het verlies om te gaan. Het vinden van een antwoord op alomtegenwoordige ‘waarom’ wordt herleid tot een vicieuze cirkel van zelfverwijt en schuldgevoelens. Nabestaanden van zelfdoding voelen zich dikwijls niet begrepen in de hulpverlening of bij hun familie, maar kunnen sinds kort troost vinden bij lotgenoten in een besloten groep op Facebook. Dit geeft aanzet tot een nieuwe manier van rouwen: het collectief online rouwen.

 “We huilen tot we stikken in ons verdriet of langzaam iets meer adem krijgen.”

Carolina Feix deed in haar thesis onderzoek naar wat nabestaanden precies in een besloten groep onder elkaar delen en welke unieke betekenis collectief online rouwen heeft. Zij deed dit aan de hand van een kwalitatief onderzoek en volgde hierbij 21 participanten online gedurende een periode van negen maanden. Dit onderzoek onthulde de innerlijke beleving van nabestaanden en uit de resultaten bleek dat gezamenlijk online rouwen tegemoet kan komen aan de noden van nabestaanden. Dit kan er mede voor zorgen dat dominante ideeën van de buitenwereld, zoals dat verdriet met de jaren over zou gaan, stilletjes aan verdwijnen. 

“Vooral in het begin had ik een enorm schuldgevoel, dan val je in een diep gat.”

De participanten die deelnamen aan dit kwalitatieve onderzoek waren 21 nabestaanden tussen 31 en 62 jaar. Negen maanden lang volgde Feix hun leefwereld in de besloten groep op Facebook en slaagde ze erin inzicht te krijgen in de complexiteit en de pijn van het rouwproces na zelfdoding. 

Uit het onderzoek blijkt dat door het besloten karakter van de groep verhalen gedeeld worden die in de offline wereld geen gehoor zouden krijgen. Het besloten karakter van deze groep in combinatie met de mogelijkheid van onmiddellijk verhalen te delen en hierop te reageren, maakt dat nabestaanden zich veilig en gesteund voelen. Daarnaast is er ook de mogelijkheid lotgenoten te observeren, dit geeft nabestaanden enerzijds het gevoel dat ze er niet alleen voor staan en anderzijds de kans om te zien hoe anderen hun rouw doormaken. 

“Hoe gaat het daarboven?”

Daarnaast biedt de besloten groep ook de mogelijkheid de overledene via de sociale media rechtstreeks aan te spreken, waardoor de relatie tussen de overledene en de spreker als het ware wordt behouden. De andere groepsleden en/of nabestaanden kunnen dan gezien worden als een publiek en zijn getuige van de boodschappen die aan de overledene worden overgebracht. Dit maakt dat er een innerlijke voorstelling wordt gecreëerd die boven het verlies staat en die ook een blijvende verbinding met de overledene vormt. Dit alles kan de nabestaande helpen het plotse verlies te verwerken. Het direct aanspreken van de overledene is dan een manier van rouw, ter herdenking van de overledene. De besloten groep kan dienen om collectief in te luisteren, te reageren en onvoorwaardelijke steun te bieden aan elkaar.

Verder staat het online met de groep delen van met schuld beladen gedachten en vragen over zelfdoding sterk in contrast met het (dood)zwijgen van zelfdoding binnen de eigen familie of de directe sociale omgeving. Dit zwijgen van de directe omgeving leidt bij de participanten in dit onderzoek tot gevoelens van onmacht als reactie op de zwijgende buitenwereld. Veel nabestaanden troffen hun geliefde zelf aan of probeerden hem nog te reanimeren. Een plots overlijden is een gebeurtenis van scheiding en afscheid en roept veel vragen op bij de achterblijvers. Hiervoor lijkt in de directe omgeving dikwijls geen plaats te zijn.

Nabestaanden krijgen geen gehoor in hun directe omgeving

Een van de participanten voelde zich overbodig en eenzaam op een familiefeest. Hij wilde naar huis. Hij werd geconfronteerd met het beeld dat familieleden hadden van rouw. Hij klopte volgens hen niet in dat plaatje. Ze vonden: “Je zult je er toch overheen moeten zetten”. Ook thuis werd deze persoon door zijn vrouw tot zwijgen gebracht als hij over de overleden dochter wou spreken. “Ze wil het niet meer over haar hebben. Ze wil niet met haar geconfronteerd worden. Ze geeft aan dat ze daar niets aan heeft.”

Binnen de groep voor nabestaanden op Facebook wordt niet gezwegen, taboe bestaat daar niet. Rouw na zelfdoding wordt als een gedeelde ervaring beleefd. Dit zorgt ervoor dat mensen niet het gevoel krijgen dat ze er alleen voor staan, maar geeft hen een samenhorigheidsgevoel. Erkenning en hoop op verdraagbare rouwgevoelens zorgen ervoor dat mensen hun verhalen durven delen. 

Begrip is het enige wat je nog kan en wil krijgen in die ondraaglijke momenten. Erkenning is misschien ook het goede woord voor wat wij elkaar hier in deze groep geven.”

Het delen van je verhaal op Facebook kan een poging zijn om gevoelens van zelfverwijt, gemis, eenzaamheid en onmacht een plaats te geven. De groep heeft hierbij een containing functie. Dit betekent dat verdriet en troost gespiegeld worden aan de nabestaanden, daarbij dient de groep onvoorwaardelijk aanwezig te zijn.

Er zijn voor elkaar is iets was in onze offline wereld niet mogelijk blijkt te zijn. Het zouden echter juist de nabestaanden van zelfdoding moeten zijn die het taboe rond rouw moeten kunnen doorbreken en bespreekbaar maken. Wie durft er naar hen te luisteren? 

Met vragen over zelfdoding kan je terecht op het gratis nummer 1813 van de Zelfmoordlijn.

Bibliografie

Anderson, R. (1974). Notes of a survivor. In S. B. Troop & W. A. Green (Eds.), The patient, death and the family, (p.77). New York, NY: Scribner.

Andriessen, K., Draper, B., Dudley, M., & Mitchell, P. B. (2015). Bereavement after suicide. Crisis, 36(5), 299-303.

Aries, P. (1982). Geschichte des Todes. (H.H. Henschen & U. Pfau, Trans.). München: Deutscher Taschenbuch Verlag. (Original work published in 1978).

Bailey, L., Bell, J., & Kennedy, D. (2015). Continuing social presence of the dead: exploring suicide bereavement through online memorialisation. New Review of Hypermedia and Multi media, 21(1-2), 72-86.

Balan, B. N. (2005). Multiple voices and methods: Listening to women who are in workplace transition. International Journal of Qualitative Methods, 4(4), 63-86.

Balick, A. (2013). The psychodynamics of social networking: Connected-up instantaneous culture and the self. Karnac books.

Bassett, D. J. (2015). Who Wants to Live Forever? Living, Dying and Grieving in Our Digital Society. Social Sciences, 4(4), 1127-1139.

Bell, J., Bailey, L., & Kennedy, D. (2015). ‘We do it to keep him alive’: Bereaved individuals’ expriences of online suicide memorials and continuing bonds. Mortality, 20(4), 375-389.

Boerner, K., & Heckhausen, J. (2003). To have and have not: Adaptive bereavement by transforming mental ties to the deceased. Death Studies, 27(3), 199-226.

Bouc, A., Han, S. H., & Pennington, N. (2016). “Why are they commenting on his page?”: Using Facebook profile pages to continue connections with the deceased. Computers in Human Behavior, 62, 635-643.

Brubaker, J. R., Hayes, G. R., & Dourish, P. (2013). Beyond the grave: Facebook as a site for the expansion of death and mourning. The Information Society, 29(3), 152-163.

Bruner, J. (1986). Actual minds, possible worlds. Cambridge, MA: Harvard University Press.



Burr, V. (2015). Social Constructionism. (3rd ed.). London: Routledge.



Carroll, B., & Landry, K. (2010). Logging on and letting out: Using online social networks to grieve and to mourn. Bulletin of Science, Technology & Society, 30(5), 341–349.

Chapple, A., & Ziebland, S. (2011). How the Internet is changing the experience of bereavement by suicide: A qualitative study in the UK. Health: 15(2), 173-187.

Chapple, A., Zibland, S., & Hawton, K. (2015). Taboo and the different death? Perceptions of those bereaved by suicide or other traumatic death. Sociology of Health & lllness, 37(4), 610-625.

Corbin, J., & Strauss, A. (2015). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (4th ed). Los Angeles, CA: Sage Publications.

Corless, I. B., Limbo, R., Bousso, R. S., Wrenn, R. L., Head, D., Lickiss, N., & Wass, H. (2014). Languages of Grief: A model for understanding the expressions of the bereaved. Health Pschology and Behavioral Medicine: an Open Access Journal, 2(1), 132-143.

Currier, J. M., Holland, J. M., & Neimeyer, R. A. (2006). Sense-making, grief, and the experience of violent loss: Toward a mediational model. Death studies, 30(5), 403-428.

De Groot, M. H., de Keijser, J., & Neeleman, J. (2006). Grief Shortly After Suicide And Natural Death: A Comparative Study Among Spouses and First‐Degree Relatives. Suicide and Life- Threatening Behavior, 36(4), 418-431.

De Vries, B., & Rutherford, J. (2004). Memorializing loved ones on the World Wide Web. OMEGA- Journal of Death and Dying, 49(1), 5-26.

Döveling, K. (2015). Emotion regulation in bereavement: Searching for and finding emotional support in social network sites. New Review of Hypermedia and Multimedia, 21(1-2), 106- 122.

Facebook (2017). Wat zijn de privacyinstelling voor groepen? Retrieved from: https://www.facebook.com/help/220336891328465?helpref=about_content

Feigelman, B., & Feigelman, W. (2008). Surviving after suicide loss: The healing potential of suicide survivor support groups. Illness, Crisis & Loss, 16(4), 285-304.

Feigelman, W., Gorman, B. S., & Jordan, J. R. (2009). Stigmatization and suicide bereavement. Death Studies, 33(7), 591-608.

Fielden, J. M. (2003). Grief as a transformative experience: Weaving through different lifeworlds after a loved one has completed suicide. International Journal of Mental Health Nursing, 12(1), 74-85.



Finlay, C. J., & Krueger, G. (2011). A space for mothers: Grief as identity construction on memorial websites created by SIDS Parents. OMEGA-Journal of Death and Dying, 63(1), 21-44.

Foucault, M., Martin, R., Martin, L., Paden, W., Rothwell, K., Gutman, H., Hutton, P. (1993). Technologien des Selbst. In L. Martin, H. Guttman & P. Hutton (Eds), Technologien des Selbst, (pp.24-62). Frankfurt: Fischer Verlag. (Original work published 1988).



Freud S. (1915). Unser Verhältnis zum Tod. In H. Lohmann (Ed.), Zeitgemäßes über Krieg und Tod. Warum Krieg? Der Briefwechsel mit Albert Einstein (pp. 66-78). Ditzingen: Reclam.

Freud S. (1917). Trauer und Melancholie. In A. Freud (Ed.), Sigmund Freud. Gesammelte Werke X, (pp. 428-446). Frankfurt: Fischer Verlag.

Gary, J. M., & Remolino, L. (2000). Coping with loss and tried through online support groups. In J. Bloom & G. Walz (Eds.), Cybercounseling and cyberlearning: Strategies and re sources for the millennium (pp. 95-114). Alexandria. VA: American Counseling Association.

Georgakopoulou, A. (2013). Storytelling on the go: Breaking news stories as a travelling genre. In M. Hatavara, L.C.Hydén & M. Hyvärinen (Eds.), The Travelling Concepts of Narrative (pp. 201-224). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Gergen,K. J. (2003). "Self And Community In The New Floating Worlds". In K. Nyriri (Ed.), Mobile Democracy: Essays On Society, Self And Politics (pp. 103-114.). Vienna: Passagen.

Gergen, K.J. (2015). An Introduction to Social Constructionism. (3rd. ed.). London: SAGE.

Giaxoglou, K. (2015). ‘Everywhere I go, you’re going with me’: Time and space deixis as affective positioning resources in shared moments of digital mourning. Discourse, Context & Media, 9, 55-63.



Gilbert, K. R. (2002). Taking a narrative approach to grief research: Finding meaning in stories. Death studies, 26(3), 223-239.



Gilligan, C., Spencer, R., Weinberg, M.K., & Bertsch, T. (2003). On the listening guide: A voice-centered relational method. In P. M. Camic, J. E. Rhodes, & L. Yardley (Eds.), Qualitative research in psychology: Expanding perspectives in methodology and design (pp. 157-172). Washington, DC: American Psychological Association.

Gorer, G. (1955). The pornography of death. Encounter, 5(4), 49-52.



Hartig, J., & Viola, J. (2016). Online Grief Support Communities: Therapeutic Benefits of Membership. OMEGA-Journal of Death and Dying, 73(1), 29-41.



Hollander, E. M. (2001). Cyber community in the valley of the shadow of death. Journal of Loss and Trauma, 6(2), 135–146.



Hooghe, A. (2008). Systemen onder druk: Rouw en verlies. In: A. Savenije, M. van Lawick, E. Reijmers (Eds.), Handboek Systeemtherapie (pp. 569-578). Utrecht: De Tijdstroom.

Irwin, M. D. (2015). Mourning 2.0—Continuing bonds between the living and the dead on Face book. OMEGA-Journal of Death and Dying, 72(2), 119-150.

Johannisson, K. (2010). Kamers van de melancholie: over angst, verveling en depressie.

(E. van der Heijden en W. Jongeneel. Vert.). Amsterdam: Ambo| Anthos. (Oorspronkelijk werk gepubliceerd in 1995).

Jordan, J. R. (2001). Is suicide bereavement different? A reassessment of the literature. Suicide and Life-Threatening behavior, 31(1), 91-102.

Jordan, J. R., & McIntosh, J. L. (2011). Is suicide bereavement different? A framework for rethink ing the question. In Grief after suicide: Understanding the consequences and caring for the survivors (pp.19-42). New York, NY: Routledge.

Jordan, J. R., & Neimeyer, R. A. (2007). Historical and contemporary perspectives on assessment and intervention. In David K. Meager & David E. Balk (Eds.), Association for death education and counseling handbook of thanatology (pp. 219-238). New York, NY: Routledge.

Kasket, E. (2012). Continuing bonds in the age of social networking: Facebook as a modern-day medium. Bereavement Care, 31(2), 62–69.

Klass, D. (2006). Continuing conversation about continuing bonds. Death Studies, 30(9), 843– 858.

Klass, D., Silverman, P., & Nickman, S. (1996). Continuing bonds: New understandings of grief. Washington, DC: Taylor & Francis.

Knieper, A. J. (1999). The suicide survivor's grief and recovery. Suicide and Life-Threatening be havior, 29(4), 353-364.

Krysinska, K., & Andriessen, K. (2010). Online support and resources for people bereaved through suicide: What is available? Suicide and Life-Threatening Behavior, 40(6), 640– 650.

Krysinska, K., & Andriessen, K. (2015). Online memorialization and grief after suicide: An analysis of suicide memorials on the Internet. OMEGA-Journal of death and dying, 71(1), 19-47.

Kübler-Ross, E. (1969). On death and dying. New York, NY: Scribner.



Labov, W. (2013). The language of life and death: The transformation of experience in oral narrative. New York, NY: Cambridge University Press.

Lakeman, R., & Fitzgerald, M. (2009). Ethical suicide research: a survey of researchers. International Journal of Mental Health Nursing, 18(1), 10-17.

Lakeman, R., McAndrew, S., MacGabhann, L., & Warne, T. (2013). ‘That was helpful... no one has talked to me about that before’: Research participation as a therapeutic activity. International Journal of Mental Health Nursing, 22(1), 76-84.

Lincoln, Y.S. & Guba, E.G. (1985). Doing What Comes Naturally. In Naturalistic Inquiry, (pp. 187- 219). Newbury Park, CA: Sage Publications.

Maple, M., Cerel, J., Jordan, J. R., & McKay, K. (2014). Uncovering and identifying the missing voices in suicide bereavement. Suicidology Online, 5(1), 1-12.

Maple, M., Edwards, H., Plummer, D., & Minichiello, V. (2010). Silenced voices: Hearing the stories of parents bereaved through the suicide death of a young adult child. Health & Social Care in the Community, 18(3), 241-248.

Marsh, I. (2010). Conditions of possibilities for formation of medical truths of suicide: 1641-1821. In: Suicide: Foucault, History and Truth (pp. 111-114). New York, NY: Cambridge University Press.

Minois, Georges. (1999). From the French Revolution to the Twentieth Century, or, From Free Debate to Silence. In History of Suicide: Voluntary Death in Western Culture (L. G. Cochrane. Trans.), (pp.302-328). Baltimore, MD: Johns Hopkins (Original work published 1995).

Neimeyer, R. A. (2000). Searching for the meaning of meaning: Grief therapy and the process of reconstruction. Death Studies, 24, 541–558.

Neimeyer, R. A. (2004). Fostering posttraumatic growth: A narrative elaboration. Psychological inquiry, 15(1), 53-59.

Neimeyer, R. A., Baldwin, S. A., & Gillies, J. (2006). Continuing bonds and reconstructing meaning: Mitigating complications in bereavement. Death studies, 30(8), 715-738.

Neimeyer, R. A., Burke, L. A., Mackay, M. M., & van Dyke Stringer, J. G. (2010). Grief therapy and the reconstruction of meaning: From principles to practice. Journal of Contemporary Psychotherapy, 40(2), 73-83.

Neimeyer, R. A., Klass, D., & Dennis, M. R. (2014). A social constructionist account of grief: Loss and the narration of meaning. Death Studies, 38(8), 485-498.

Neimeyer, R. A., & Levitt, H. (2000). What's narrative got to do with it? Construction and coher ence in accounts of loss. In J. Harvey (Ed.), Loss and trauma (pp. 401-412). Philadelphia, PA: Brunner Routledge.

Neimeyer, R. A., & Sands, D. C. (2011). Meaning reconstruction in bereavement: From principles to practice. In Neimeyer, H. Winokuer, D. Harris & G. Thornton (Eds.), Grief and bereave ment in contemporary society: Bridging research and practice (pp. 9 - 22). New York: Routledge.

Neubaum, G., Rösner, L., Rosenthal-von der Pütten, A. M., & Krämer, N. C. (2014). Psychosocial functions of social media usage in a disaster situation: A multi-methodological approach. Computers in Human Behavior, 34, 28-38.

Nolen-Hoeksema, S., & Davis, C. D. (1999). "Thanks for sharing that": Ruminators and their social support networks. Journal of Personality and Social Psychology, 77(4), 801- 814.

Paulus, T. M., & Varga, M. A. (2015). “Please know that you are not alone with your pain”: Responses to newcomer posts in an online grief support forum. Death studies, 39(10), 633- 640.

Pennington, N. (2013). You don't de-friend the dead: An analysis of grief communication by college students through Facebook profiles. Death studies, 37(7), 617-635.

Peters, K., Cunningham, C., Murphy, G., & Jackson, D. (2016). ‘People look down on you when you tell them how he died’: Qualitative insights into stigma as experienced by suicide survivors. International Journal of Mental Health Nursing, 25(3). 251-257.

Pitman, A. L., Osborn, D. P., Rantell, K., & King, M. B. (2016). The stigma perceived by people bereaved by suicide and other sudden deaths: A cross-sectional UK study of 3432 bereaved adults. Journal of psychosomatic research, 87, 22-29.

Pompili, M., Lester, D., De Pisa, E., Del Casale, A., Tatarelli, R., & Girardi, P. (2008). Surviving the suicides of significant others: A case study. Crisis, 29(1), 45-48.

Pompili, M., Shrivastava, A., Serafini, G., Innamorati, M., Milelli, M., Erbuto, D., ... & Lester, D. (2013). Bereavement after the suicide of a significant other. Indian Journal of Psychiatry, 55(3). 256.

Refslund Christensen, D., & Gotved, S. (2015). Online memorial culture: an introduction. New Re view of Hypermedia and Multimedia, 21(1-2). 1-9.

Ricoeur, P. (1991). ‘Life in quest of narrative’. In D. Wood (ed) On Paul Ricoeur: Narrative and Interpretation, (p. 20-26). London: Routledge.

Roidner, J. (2011). Clifford Geertz (1926—2006), "Dichte Beschreibung. Bemerkungen zu einer deutenden Theorie von Kultur" (1973). Kultur Poetik, 11(1), 111-119.

Rossetto, K. R., Lannutti, P. J., & Strauman, E. C. (2015). Death on Facebook Examining the roles of social media communication for the bereaved. Journal of Social and Personal Relation ships, 32(7), 974-994.

Root, B. L., & Exline, J. J. (2014). The role of continuing bonds in coping with grief: Overview and future directions. Death studies, 38(1), 1-8.

Sands, D., & Tennant, M. (2010). Transformative learning in the context of suicide bereavement. Adult Education Quarterly, 60(2), 99-121.

Sauter, T. (2014). ‘What’s on your mind?’Writing on Facebook as a tool for self-formation. New Media & Society, 16(5), 823-839.

Sermijn, J., Devlieger, P., & Loots, G. (2008). The narrative construction of the self: Selfhood as a rhizomatic story. Qualitative Inquiry, 14(4), 632-650.

Shields, C., Kavanagh, M., & Russo, K. (2015). A qualitative systematic review of the bereavement process following suicide. OMEGA-Journal of death and dying, 0(0). 1-29.

Stroebe, M. S., & Schut, H. (1999). The Dual Process Model of coping with bereavement: Rationale and description. Death Studies, 23, 197-224.

Swartwood, R. M., Veach, P. M., Kuhne, J., Lee, H. K., & Ji, K. (2011). Surviving grief: An analysis of the exchange of hope in online grief communities. OMEGA-Journal of Death and Dying, 63(2), 161-181.

Tamboukou, M. (2010). Nomadic Narratives, Visual Forces: Gwen John's Letters and Paintings. Retrieved from:

https://books.google.de/books?hl=en&lr=&id=4s6XlBZLimkC&oi=fnd&pg=PR9&o…

R60j1&sig=yaKjHvDh1BzY2sC08n1K-28PtTc#v=onepage&q=event&f=false

Varga, M. A., & Paulus, T. M. (2014). Grieving online: Newcomers’ constructions of grief in an online support group. Death Studies, 38(7), 443-449.

Walter, T. (2015). New mourners, old mourners: online memorial culture as a chapter in the histo ry of mourning. New Review of Hypermedia and Multimedia, 21(1-2), 10-24.

Walter, T., Hourizi, R., Moncur, W., & Pitsillides, S. (2012). Does the internet change how we die and mourn? Overview and analysis. Omega-Journal of Death and Dying, 64(4), 275-302. Wiggins, S., McQuade, R., & Rasmussen, S. (2016). Stepping Back From Crisis Points The Provision and Acknowledgment of Support in an Online Suicide Discussion Forum. Qualitative Health Research, 26(9), 1240-1251.

White, M., & Epston, D. (1990). Narrative means to therapeutic ends. New York NY: Norton&Company.

Wojtkowiak, J., Wild, V., & Egger, J. (2012). Grief experiences and expectance of suicide. Suicide and Life-Threatening behavior, 42(1), 56-66.

Woodyatt,C.R., Finneran, C.A., Stephenson, R. (2016). In-Person Versus Online Focus Group Discussions: A Comparative Analysis of Data Quality. Qualitative Inquiry, 26(6). 741-749.

Worden, J.W. (2009). Grief Counseling and grief therapy: A handbook for the mental health practitioner (4th ed.). New York, NY: Springer Publishing Company.

Varga, M. A., & Paulus, T. M. (2014). Grieving online: Newcomers’ constructions of grief in an on line support group. Death studies, 38(7), 443-449.

Villanueva O’Driscoll, J., & Loots, G. (2014). Tracing Subjective Drives: A Narrative Approach to Study Youth’s Engagement with and Disengagement from Armed Groups in Colombia. Qualitative Research in Psychology, 11(4), 365-383.

Download scriptie (1.59 MB)
Universiteit of Hogeschool
Vrije Universiteit Brussel
Thesis jaar
2017
Promotor(en)
Prof. Dr. G. Loots