Stap voor stap ge-wennen aan de kinderopvang samen met ouders, kinderen & kinderbegeleiders
Toename van de formele kinderopvang
In België wordt er maar liefst 51.6% van de kinderen, jonger dan drie jaar, opgevangen in de formele kinderopvang. Het gaat hier over groepsopvang en gezinsopvang. De type kinderopvang neemt nog jaar na jaar toe. Het is uitermate belangrijk dat de kinderen en ouders goed opgevangen worden zodat er kan gebouwd worden aan een kwaliteitsvolle kinderopvang, met een geleidelijke overgang van thuis naar de opvanglocatie. Wat is nu ‘goed’? Wat dat voor het ene kindje goed is, is dat niet per se voor het andere.
Starten in de kinderopvang veroorzaakt stress
Nieuwe situaties brengen stress en spanningen met zich mee. Dit is zo voor kinderen, jongeren en volwassenen, in gelijk welke situatie. Baby’s en jonge kinderen, die gewend zijn om het grootste deel van hun tijd bij mama of papa door te brengen, ervaren stress als ze van de ene dag op de andere ‘gedropt’ worden in de kinderopvang. Plots komt het kindje in een totaal nieuwe omgeving terecht, met nieuwe prikkels en ongekende situaties. Het gaat om een omgeving waarmee het niet vertrouwd is, omringt door mensen dat het niet kent. Het ervaart dit als een ingrijpende gebeurtenis die gepaard gaat met stress, spanningen en wantrouwen.
Het ene kind kan gemakkelijker omgaan met deze veranderingen dan het andere. Ongeacht hoe het kind reageert, is het belangrijk dat de kinderbegeleiders bijzondere aandacht geven aan deze nieuwe kindjes. Verhoogde stress zorgt immers voor een verhoogd risico op wiegendood en angsten. Het kindje gaat zich in het algemeen slechter voelen. Dit uit zich vaak in de vorm van hevige huilbuien, verstoring van de eetlust en een veranderd slaappatroon. Dit heeft ook een impact thuis.
De ouders ervaren eveneens stress. Ze zijn vaak bang om hun kindje achter te laten in de opvang en hebben het gevoel tekort te schieten als mama of papa. Dit gevoel is normaal en hoort bij de ingrijpende gebeurtenis die de ouders, samen met hun kindje, doormaken. Het maakt het daarom niet minder erg voor de ouders.
Bijzondere aandacht voor kwetsbare gezinnen
Kwetsbare gezinnen ervaren nog meer stress en hebben nood aan extra ondersteuning. In Vlaanderen alleen al leeft 12% van de kinderen tussen 0 en 18 jaar in een gezin met een verhoogd armoederisico. De kinderopvang kan voor deze gezinnen een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van de kinderen. Zo kan er preventief of ondersteunend gewerkt worden bij kwetsbare gezinssituaties. Bijzondere aandacht, voor deze kinderen die continue onder stress leven, is uitermate belangrijk, in het bijzonder bij de opstart in de opvang.
Omgaan met stress bij nieuwe situaties in de kinderopvang
Stress in een nieuwe situatie is normaal. Het is aan de kinderopvang om hier op een correcte manier mee om te gaan en ervoor te zorgen dat de overgang van thuis naar opvang zo geleidelijk mogelijk verloopt. Het is niet omdat stress normaal gedrag is, dat er vanuit de kinderopvang niet preventief kan op ingespeeld worden, wetende dat er gezondheidsrisico’s aan verbonden zijn.
Zowel het kindje als de ouders moeten de kans krijgen om te wennen aan de opvang. Wennen staat voor het gewend geraken. Wennen in de kinderopvang is noodzakelijk om een vertrouwensband binnen de opvang op te bouwen. Zo kan er gewerkt worden aan de verdere, gezonde ontwikkeling van ieder kind en de ondersteuning van iedere ouder.
In de vorm van een wenbeleid, waarbij zowel de ouders, kindjes als kinderbegeleiders actief betrokken worden bij het opstarten in de kinderopvang, kan hiermee aan de slag gegaan worden.
Het onderzoek, vertrekkend vanuit de occasionele kinderopvang in Antwerpen, biedt hier mogelijke antwoorden op. De occasionele kinderopvang in Antwerpen heeft als specifieke doelgroep kwetsbare gezinnen.
Naar praktische handvatten vanuit een wetenschappelijk onderbouwd wenbeleid
Om een antwoord te bieden aan deze noden, zijn er praktische handvatten ontwikkeld, gebaseerd op een wetenschappelijk onderbouwd wenbeleid. Deze handvatten bieden een houvast en een leidraad voor alle betrokken partijen. Deze praktische handvatten vertalen zich onder andere in:
Wennen is maatwerk, waarbij in functie van de noden van het gezin in kwestie dient gewerkt te worden. Dit gebeurt voor elk gezin op zijn eigen tempo, rekening houdend met de eigenheid van ouders en kindje.
Mits het creëren van bewustwording rond het belang van wennen, binnen de organisaties die kinderopvang organiseren, kan er gekomen worden tot een doordacht en praktisch wenbeleid, dat het welbevinden van de kinderen en ouders in de opvang ondersteunt. Aan de organisaties om hiervoor een draagvlak te creëren en hiermee aan de slag te gaan.
Albers, E.M. (2010). The challenges of child care of very young infants. Nijmegen: Radboud Universiteit.
Antwerpen. (2014). Lokaal overleg kinderopvang (LOK). Geraadpleegd op 29 maart 2017, via https://www.antwerpen.be/nl/info/52d5052839d8a6ec798b4c13/#!
Bakker, I., Bakker, K., van Dijke, A., & Terpstra, L. (1998). O&O in perspectief. Utrecht: NIZW.
Belgische Federale Overheidsdiensten. (2017). Beroepsgeheim. Geraadpleegd op 2 maart 2017, via http://www.belgium.be/nl/justitie/privacy/beroepsgeheim/
Bogaerts, S. (2015). Gezinssociologie: Bachelor in de Gezinswetenschappen 2e opleidingsfase. Brussel: Odisee.
Bourmanne, R. (2010). Verbeteren door zelfevaluatie. Brussel: Politeia nv.
Bowlby, J. (1969). Attachment and loss. Vol I: Attachment. New York: Basic Books.
Brants, D. (z.d.). De sociale functie van de kinderopvang: een uitdaging tot meer kwaliteit. Geraadpleegd op 2 april 2017, via http://docplayer.nl/4087547-De-sociale-functie-van-de-kinderopvang-een-…
Cijfers en rapporten. (z.d.). Geraadpleegd op 2 november 2016, via http://www.kindengezin.be/cijfers-en-rapporten/cijfers/kansarmoede/geme…
Cooper, G., Hoffman, K., Marvin, R. & Powell, B. (1999 & 2000). The Circle of Security project: Attachment-based intervention with caregiver-pre-school child dyads. Attachment & Human Development,4(1), pp. 107-124.
Daniëls, K., & Geenen, G. (2013). Helpende Handen in de kinderopvang: Gehechtheid bij kwetsbare kinderen, ouders en kindbegeleiders. Leuven: Buurthuis ’t Lampeke.
Delfos, M.F. (2014). Ik ben aan ze gehecht: over gehechtheid als een boei in nood. (2de druk). Amsterdam: SWP.
Erikson, E.H. (1993). Childhood and society (3de druk). New York- Londen: W.W. Norton & Company
Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen. (2008). Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen: Psychotherapieonderzoek Ugent. Geraadpleegd op 24 januari 2017, via http://www.psychotherapie.ugent.be/#
Formesyn, N., et al. (2017). Kansarm maar niet kansloos: Een grondrechtenbenadering van kinderarmoedebestrijding. Leuven-Den Haag: Acco.
Geenen, G., & Corveleyn, J. (2010). Helpende handen: Gehechtheid bij kwetsbare ouders en kinderen. (4de druk). Tielt: Lannoo.
Goossens, N. (2016). De occasionele kinderopvang in Antwerpen: Occasionele Kinderopvang is DroomOpvang: OKiDO Kievit. (Paper). Brussel: Odisee.
Goossens, N. (2016). Opdracht Gezinspedagogiek: Gezinnen in soorten. (Paper). Brussel: Odisee.
Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen. (z.d.). Medewerkers en onderzoekers. Geraadpleegd op 24 januari 2017, via http://www.hig.be/nl/content/medewerkers-en-onderzoekers
Kind en Gezin. (z.d.). Attesten inkomenstarief 2017. Geraadpleegd op 4 juni 2016, via http://www.kindengezin.be/kinderopvang/sector-babys-en-peuters/attesten…
Kind en Gezin. (2009). De sociale functie van kinderopvang: Visietekst Platform Vernieuwing kinderopvang 2009. Geraadpleegd op 29 maart 2017 via http://www.kindengezin.be/img/Platform-vernieuwing-sociale-functie.doc
Kind en Gezin. (2015). Het kind in Vlaanderen. (Brochure). Brussel: Kind en Gezin
Kind en Gezin. (2015). Jaarverslag 2014. Geraadpleegd op 29 juni 2016, via http://www.kindengezin.be/img/JV2014.pdf
Kind en Gezin. (2014). Een pedagogisch raamwerk voor de kinderopvang van baby’s en peuters. Geraadpleegd op 23 oktober 2016, via http://www.kindengezin.be/img/pedagogische-raamwerk.pdf
Kind en Gezin. (z.d.). Lokaal Loket Kinderopvang. Geraadpleegd op 26 oktober 2016, via http://www.kindengezin.be/kinderopvang/lokaal/lokaal-loket-kinderopvang/
Kind en Gezin. (z.d.). Referentiekader. Geraadpleegd op 2 november 2016, via http://www.kindengezin.be/kinderopvang/sector-babys-en-peuters/vergunni…
Kind en Gezin. (z.d.). Visie en beleid. Geraadpleegd op 23 oktober 2016, via http://www.kindengezin.be/kinderopvang/cijfers-en-beleid/visie-en-belei…
Kind en Gezin. (2015). Veranderingen in regelgeving kinderopvang principieel goedgekeurd. Geraadpleegd op 2 november 2016, via http://www.kindengezin.be/nieuws-en-actualiteit/2015/20150616-veranderi…
Kind en Gezin. (2015). Vergunningsvoorwaarden: groepsopvang. Geraadpleegd op 2 november 2016, via http://www.kindengezin.be/img/vergunningsvoorwaarden-groepsopvang.pdf
Kind en Gezin. (2016). Waar staat de kinderopvang 2 jaar na invoering van het decreet? Geraadpleegd op 23 oktober 2016, via http://www.kindengezin.be/nieuws-en-actualiteit/2016/20160511-waar-staa…
Kind en Gezin. (2011). Wennen en extra toezicht in de opvang om wiegendood te voorkomen. Geraadpleegd op 22 maart 2017, via http://www.kindengezin.be/nieuws-en-actualiteit/2011/20111026-wennen-en…
Kind en Gezin. (z.d.). ZiKo en ZiKo-Vo. Geraadpleegd op 4 maart 2017, via http://www.kindengezin.be/kinderopvang/sector-babys-en-peuters/pedagogi…
Kinderopvang in Antwerpen: OKiDO. (z.d.). Geraadpleegd op 16 oktober 2016, via http://www.kinderopvang.digipolisweb.be/node/89527
Lambrechts, I. & Verhaert, S. (2015). Cahier kinderopvang: Wennen. Brussel: Politeia nv.
Landelijke Kinderopvang. (z.d.). De sociale functie van kinderopvang: Visie, achtergrond en werkwijzen van Landelijke Kinderopvang. Wijgmaal: Landelijke Kinderopvang.
Landelijke Kinderopvang. (z.d.). Omgaan met ouders in de kinderopvang (Richtlijnen). Wijgmaal: Landelijke Kinderopvang.
Landelijke Kinderopvang. (2015). Jaarverslag 2014. (Jaarverslag). Wijgmaal: Landelijke Kinderopvang.
Landelijke Kinderopvang. (2016). Pedagogische beleid. Wijgmaal: Landelijke Kinderopvang vzw.
Landelijke Kinderopvang. (2015). Missie, visie, doelstellingen en strategie. Wijgmaal: Landelijke Kinderopvang vzw.
Landelijke Kinderopvang. (2014). Wennen in de opvang. Wijgmaal: Landelijke Kinderopvang vzw.
Luyten, D. (2016). Bemoeien met gezinnen: Inleiding tot het gezinsbeleid in Vlaanderen. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Meurs, P. (2014). Ontwikkelingspsychologie: Bachelor in de Gezinswetenschappen. Brussel: Odisee.
Nys, K. (2008). Ouders in perspectief: Theoretische onderbouwing en evaluatie van vraag- en perspectiefgericht opvoedingsondersteunend groepswerk met maatschappelijke kwetsbare gezinnen. (Proefschrift). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
Oei, T.I. (2011). Forensisch psychiatrische snippers. Nijmegen: WLP.
Pak, M. & Vandekerckhove, A. (2016) Opvang en onderwijs voor alle jonge kinderen! Beleidsaanbevelingen uit het Forum. (Publicatie). Brussel: Koning Boudewijnstichting.
Peeters, J. (2012). De neerwaartse spiraal doorbroken: de professionaliteitsdiscussie in de kinderopvang. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Peeters, J. (2008). Een internationaal perspectief op professionaliteit in de kinderopvang in Vlaanderen. Gent: Universiteit Gent. Faculteit Psychologische en Pedagogische Wetenschappen.
Recht-Op vzw. (2000). Dossier Kinderopvang: “Mag ik mijn kinderen meebrengen?”. Antwerpen: Recht-Op vzw.
Regie Kinderopvang. (2015). Ondersteuning kinderopvangsector. Geraadpleegd op 26 oktober 2016, via https://www.antwerpen.be/nl/info/5576ad61b1a8a75e7f8b4596/regie-kindero…!
Stekelbees vzw. (2007). Wij gaan voor ouderparticipatie. Wijgmaal: Stekelbees vzw.
Stekelbees vzw. (2015). Huishoudelijk reglement Kinderdagverblijf Stekelbees. Wijgmaal: Stekelbees vzw.
Stekelbees vzw. (2016). OKiDO Stekelbees Merksem. (Perstekst). Wijgmaal: Stekelbees vzw.
Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting. (2016). Publieke diensten en armoede: een bijdrage aan politiek debat en politieke actie. Geraadpleegd op 15 april 2017, via http://www.armoedebestrijding.be/tweejaarlijksverslag8.htm
Tavecchio, L. W. C., & van IJzendoorn, M. H. (1984). Niet alle banden binden even vast. De gehechtheidstheorie van John Bowlby. Psychologie, 3(11), p. 18-25.
The Margaret S. Mahler Child Development Foundation. (2014). Margaret Mahler. Geraadpleegd op 20 december 20016, via http://margaretmahler.org/index.php?nav=bio
Van Crombrugge, H. (2006). Denken over opvoeding: Inleiding in de pedagogiek. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Van Crombrugge, H. (2009). Ouders in soorten. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
Vandenbroeck, M. (2012). Pedagogisch Management in de kinderopvang. (5de druk). Amsterdam: SWP
Van der Straeten, L. (2016). Maatschappelijke dienstverlening: Bachelor in de Gezinswetenschappen. Brussel: Odisee.
Vandewaerde, I. (23 november 2016). Persoonlijke communicatie, via interview.
Vanobbergen, B. (2016). Spelen in zwarte sneeuw. Tielt: Lannoo Campus.
Van Rosmalen, L., Van der Veer, R., Van der Horst, F. (2015). Ainsworth’s strange situation procedure: the origin of an instrument. Journal of the History of the Behavioral Sciences, vol. 51 (3), pp. 261-282.
VBJK, PBD Stad Gent. (2006). Ouderparticipatie ook voor vaders! Hoe kan je vaders betrekken bij kinderopvang? Gent: Flora vzw
Vlaamse Overheid. (2012). Decreet houdende de organisatie van kinderopvang van baby's en peuters (1). Geraadpleegd op 29 juni 2016, via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi/api2.pl?lg=nl&pd=2012-06-15&numac=…
Vlaamse Overheid. (2014). Besluit van de Vlaamse Regering houdende de vergunningsvoorwaarden en het kwaliteitsbeleid voor gezinsopvang en groepsopvang van baby's en peuters (als: Vergunningsbesluit van 22 november 2013). Geraadpleegd op 23 oktober 2016, via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&…
Vlaamse Overheid. (2014). Besluit van de Vlaamse Regering houdende de subsidies en de eraan gekoppelde voorwaarden voor de realisatie van specifieke dienstverlening door gezinsopvang en groepsopvang van baby’s en peuters. Geraadpleegd op 23 oktober 2016, via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi/article_body.pl?language=nl&caller…
Vlaamse Onderwijsraad. (2011). Advies opvang en onderwijs voor jonge kinderen (OOJK). Geraadpleegd op 2 april 2017, via http://www.vlor.be/advies/advies-over-opvang-en-onderwijs-voor-jonge-ki…
Vlaams Parlement (2016). Beleidsbrief: Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 2016-2017. Geraadpleegd op 29 maart 2017, via http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2016-2017/g941-1.pdf
Vlaams Parlement (2012). Ontwerp van decreet houdende de organisatie van kinderopvang van baby’s en peuters: tekst aangenomen door de plenaire vergadering. Geraadpleegd op 23 oktober 2016, via http://www.jovandeurzen.be/sites/jvandeurzen/files/decreet%20kinderopva…
Vlaamse Regering (2014). Welzijn, Volksgezondheid en Gezin: Beleidsnota 2014-2019. Geraadpleegd op 26 oktober 2016, via http://www.jovandeurzen.be/sites/jvandeurzen/files/Beleidsnota_2014_201…
Vliegen, N. (2007). De prille interactie. Het ontstaan van de gehechtheidsrelatie. Leuven-Apeldoorn: Garant.
Werk en opleiding. (z.d.) Geraadpleegd op 28 februari 2016, via http://ocmw.antwerpen.be/ik-zoek-hulp/werk-en-opleiding
Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen. (2016). Geraadpleegd op 29 juni 2016, via http://wetten.overheid.nl/BWBR0017017/2016-01-01
Wigwam. (2010). Kinderopvang en ontmoeting: Het verhaal van Wigwam, een open huis voor het hele gezin. Hasselt: Clavis.