Wie digitaal wil zijn, moet leiden
Wie digitaal wil zijn, moet leiden
De digitale transformatie van de maatschappij is een globaal fenomeen. Digitalisering brengt radicale veranderingen teweeg in de manier waarop mensen leven en werken. Heel wat Belgische bedrijven lijken desalniettemin in een staat van totale ontkenning te verkeren. Deze bedrijven hinken bijgevolg systematisch achterop in het digitale verhaal. Dit is problematisch want digitalisering is niet nieuw, digitaal is heden de norm. Daarenboven zal digitale evolutie de komende jaren een van de sterkste motors zijn van groei, jobs en welzijn in België.
De Belgische bedrijfswereld moet digitale transformatie van organisaties broodnodig als doelstelling vooropstellen. Als de bedrijfssector innovatief en relevant wilt blijven in de toekomst is verregaande digitalisering nu meer dan ooit aan de orde. Elke organisatie uit elke bedrijfssector moet zichzelf digitaal heruitvinden en inspelen op groeikansen door digitalisering van bedrijfsprocessen. Iedere actor in de Belgische bedrijfswereld moet een digitale mindset adopteren en de benodigde digitale vaardigheden en competenties ontwikkelen. Het succes van digitale transformatie bij organisaties is vooral afhankelijk van de implementatie van een competitieve digitale strategie. Daarenboven is nood aan een positieve en proactieve attitude ten aanzien van digitale evolutie. De attitude van organisatieleden ten aanzien van digitalisering en tegenover het gebruik van digitale technologieën is immers bepalend voor het digitaliseringsproces.
Het management van Belgische organisaties bevindt zich vandaag in een transitieperiode. De verantwoordelijkheid om organisaties op degelijke en duurzame wijze doorheen digitale transformatie te gidsen, ligt uiteindelijk bij de bedrijfsleiders. Om alle medewerkers ervan te overtuigen dat de digitale agenda van een organisatie de hoogste prioriteit heeft, is het cruciaal dat digitale transformatie start vanuit het topmanagement van een organisatie. Bekwaam en doordacht leiderschap is onmisbaar tijdens het digitaliseringsproces van organisaties. Topmanagers moeten de benodigde motivatie, vaardigheden en competenties bezitten om digitalisering in goede banen te leiden. Daarenboven moeten bedrijfsleiders in staat zijn om digitale technologieën zodanig aan te wenden dat de organisatie een strategisch voordeel verwerft.
Leiderschap is evenwel een van de ultieme uitdagingen aan digitale transformatie. De meerderheid van bedrijven en bedrijfsleiders bezitten niet de juiste vaardigheden, leiderschaps- of bedrijfsstructuur om zich voldoende aan te passen aan de gevolgen van digitalisering. Een alarmerend aantal bedrijven heeft de digitale reis nog niet ten volle aangevat. Er bestaat bovendien heel wat vaagheid over de concrete impact en gevolgen van digitalisering voor bedrijven, bijgevolg verschillen bedrijven sterk qua digitale strategie en aanpak. Leiders in het digitale tijdperk kunnen niet terugvallen op de ‘traditionele’ of ‘beproefde’ regels van leiderschap in het industriële tijdperk. Wie heden een leidinggevende functie heeft, moet anders leren denken, zich anders leren gedragen en anders leren reageren. Er is bijgevolg nood aan nieuwe leiderschaps- en managementmodellen die aangepast zijn aan en inspelen op bedrijfsvoering in een digitale wereld.
Ten gevolge van digitalisering is de context van leiderschap gekenmerkt door snelheid en verandering. Leidinggevenden communiceren bovendien steeds meer met volgers via ICT. Het is bijgevolg mogelijk dat leiders in het digitale tijdperk minder fysiek aanwezig zijn in de organisatie. Dit kan de wijze van leidinggeven beïnvloeden. In het digitale tijdperk zullen autoritaire en controlerende leiderschapsvormen plaats ruimen voor leiderschapsstijlen die zelfstandigheid en vertrouwen bewerkstelligen bij alle organisatieleden.
Leiders in het digitale tijdperk moeten mensen leren omgaan met verandering. Een leider tijdens digitale transformatie is een change manager. Leiders hebben heden bijgevolg een coördinerende, communicatieve en ondersteunende rol. De voornaamste taak van leiders in het digitale tijdperk is mensen overtuigen om digitale vaardigheden te ontwikkelen en verbeteren. Daarom moeten leiders een open, positieve en flexibele attitude hebben ten aanzien van digitale transformatie. Daarenboven zetten leiders van de toekomst in op innovatief en inclusief leiderschap.
Er is tegenwoordig evenzeer behoefte aan leiders met een nieuw talentprofiel: digitaal leiders. Een digitaal leider bezit de kennis, competenties, vaardigheden en leiderschapskwaliteiten die nodig zijn om te leiden in het digitale tijdperk. Digitaal leiders hebben een diepgaand en breed inzicht in de digitale wereld en zijn in hoge mate digitaal geletterd. Deze leiders beogen de promotie en implementatie van het digitale idee in organisaties en streven naar een inclusieve digitale maatschappij. Digitaal leiders leren organisatieleden omgaan met de impact van digitalisering op dagelijks leven en werken. Zij integreren de organisatie in de digitale wereld.
Inzetten op digitaal leiderschap is nodig, nuttig en relevant voor elke leider, elke organisatie en elke bedrijfssector. Er wordt in België helaas onvoldoende aandacht geschonken aan het belang en de opportuniteiten van digitaal leiderschap. Met het doel meer focus, dialoog en participatie omtrent het topic digitaal leiderschap te bewerkstelligen, werd een persona en profiel van digitaal leiders ontwikkeld om op constructieve wijze over het onderwerp te communiceren. Met dit persona kunnen onder meer beleidsmakers en leidinggevenden van Belgische organisaties digitaal leiderschap als gespreksonderwerp voor een breed publiek toegankelijk maken. Het persona kan bovendien nuttig zijn als kapstok en houvast om een visie en strategie naar digitaal leiderschap in Belgische organisaties uit te stippelen.
Het persona van een digitaal leider bestaat uit 25 fiches. De fiches bieden allereerst inzicht in de definitie van een digitaal leider. Vervolgens wordt dieper ingegaan op demografische kenmerken, het karakter, de persoonlijkheid en waarden en normen van digitaal leiders. De levensdoelstellingen, toekomstvisie, hobby’s en interesses van digitaal leiders wordt beschreven. Alsook de opleiding, professionele ervaring, kennis, competenties, tekortkomingen en zwaktes van digitaal leiders. Er wordt ingezoomd op de beroepssectoren en organisatietypes waarin digitaal leiders werken en de taken, functie en rol van digitaal leiders wordt besproken. In het bijzonder wordt gekeken naar de ondersteunende functie van digitaal leiders. Er wordt een overzicht gegeven van de professionele doelstellingen van digitaal leiders en de strategie en aanpak die zij hanteren om deze doelstellingen te realiseren. Er is aandacht voor de motivaties en drijfredenen om digitaal leider te worden, de voordelen en opportuniteiten voor digitaal leiders en voor de uitdagingen en belemmeringen van digitaal leiders. Tenslotte licht het persona de leiderschapsstijl en werkattitude van digitaal leiders toe, de wijze waarop digitaal leiders omgaan met problemen en de professionele houding en het gedrag van digitaal leiders ten aanzien van anderen.
Auteur | Natasja Van Buggenhout
Bibliografie
Abbatiello, A., Knight, M., Philpot, S., & Roy, I. (2017). Leadership disrupted: Pushing the boundaries. In B. Pelster & J. Schwartz (Eds.), Rewriting the rules for the digital age (pp. 77-85). Deloitte University Press. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://dupress.deloitte.com/dup-us-en/focus/human-capital-trends/2017/…
Andersen, J. A. (2006). Leadership, personality and effectiveness. The Journal of Socio-Economics, 35, 1078-1091.
Aoyama, M. (2007). Persona-Scenario-Goal Methodology for User-Centered Requirements Engineering. IEEE Computer Society: 15th IEEE International Requirements Engineering Conference, 185-194.
Avolio, B. J., Sosik, J. J., Kahai, S. S., & Baker, B. (2014). E-leadership: Re-examining transformations in leadership source and transmission. The Leadership Quarterly, 25(1), 105-131.
Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., de Goede, M., Peters, V., & van der Velden, T. (2013). Basisboek Kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.
Baculard, L-. P. (2017, 2 januari). To Lead a Digital Transformation, CEOs Must Prioritize. Harvard Business Review. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://hbr.org/2017/01/to-lead-a-digital-transformation-ceos-must-prio…
Bankewitz, M., Åberg, C., & Teuchert, C. (2016). Digitalization and Boards of Directors: A New Era of Corporate Governance. Business and Management Research, 5(2), 58-69.
Belga (2016a, 29 juni). Dit jaar opnieuw 43.000 nieuwe jobs in België (HRW). Belga. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.belga.be/nl/persberichten/
Belga (2016b, 16 november). ABN Amro schrapt nog eens 1.500 banen. De Tijd. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.tijd.be/ondernemen/banken/ABN-AMRO-schrapt-nog-eens-1-500-ba…
Belga (2016c, 16 december). Glasvezelnetwerk Proximus voor de happy few (2). Belga. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.belga.be/nl/persberichten/
Belga (2016d, 6 oktober). Digitalisering: “Ben je de eerste, dan creëer je een industrie” (De Croo). Belga. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.belga.be/nl/persberichten/
Bennis, W. (2007). The Challenges of Leadership in the Modern World. American Psychologist, 62(1), 2-5.
Bersin, J. (2016, 1 december). Digital Leadership Is Not an Optional Part of Being a CEO. Harvard Business Review. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://hbr.org/2016/12/digital-leadership-is-not-an-optional-part-of-b…
Bersin, J., Pelster, B., Schwartz, J., & van der Vyer, B. (2017). Introduction: Rewriting the rules for the digital age. In B. Pelster & J. Schwartz (Eds.), Rewriting the rules for the digital age (pp. 2-17). Deloitte University Press. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://dupress.deloitte.com/dup-us-en/focus/human-capital-trends/2017/…
Bidmon, C. (2015). Beyond easy answers. New Leadership practice for the digital age. Berlin: LEAD.
Bluck, E., Carter, A., & Gold Spark Consulting (2016). The e-skills Manifesto. Brussels: European Schoolnet.
Boeije, H. (2014). Analyseren in kwalitatief onderzoek. Den Haag: Boom Lemma.
Bolden, R., & O’Regan, N. (2016). Digital disruption and the future of leadership: An interview with Rick Haythornthwaite, Chairman of Centrica and MasterCard. Journal of Management Inquiry, 25(4), 438-446. Geraadpleegd (15p.) op 17 juli, 2017 via https://www.researchgate.net/profile/Richard_Bolden/publication/2987954…
Bowersox, D. J., Closs, D. J., & Drayer, R. W. (2005). The digital transformation: technology and beyond. Supply Chain Management Review, 9(1), 22-29.
Bowles, M. (2016a, juli). Leadership in the Digital Economy (Industry 4.0) [slides]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via https://www.researchgate.net/publication/308405209_Leadership_in_the_Di…
Bowles, M. (2016b, augustus). Leadership in an Age of Disruption [slides]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via https://www.researchgate.net/publication/308405198_Leadership_in_an_Age…
Brungardt, C. L. (1998, 27 april). The new face of leadership: Implications for higher education [article]. Geraadpleegd op 18 juli, 2017 via http://www.sos.net/~donclark/leader/lead_edu.html
Buron, S., & Thomas, P. H. (2016, 13 oktober). België heeft geen beslissingscentra meer. Knack Trends, p. 22.
Buysse, B. (2016, 5 oktober). Onze arbeidsmarkt hervormen: meer dan ooit broodnodig [opiniestuk]. Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO). Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.vbo-feb.be/actiedomeinen/arbeidsmarkt--werkgelegenheid/arbei…
Cambien, K. (2016, 8 december). Gutenberg ligt definitief achter ons. Trends, p. 54.
Catlin, T., Scanlan, J., & Willmott, P. (2015). Raising your digital quotient. McKinsey Quarterly. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via http://www.mckinsey.com/business-functions/strategy-and-corporate-finan…
Chang, Y., Lim, Y., & Stolterman, E. (2008). Personas: From Theory to Practice. Proceedings: NordiCHI 2008, 439-442.
Chew, E. K. (2015). Digital Organizations of the Future. In J. Collin, K. Hiekkanen, J. J. Korhonen, M. Halén, T. Itälä, M. Helenius (eds.), IT Leadership in Transition, 13-28. Helsinki: Aalto University.
Cumps, B. (2016, 15 september). Impact digitale economie groter voor verzekeraars dan voor banken. De Tijd. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.tijd.be/dossier/krant/Impact-digitale-economie-groter-voor-v…
DasGupta, P. (2011). Literature review: e-Leadership. Emerging Leadership Journeys, 4(1), 1-36.
Day, D. V., & Antonakis, J. (2012). Leadership: Past, Present and Future. In D. V., Day & J. Antonakis (Eds.), The Nature of Leadership (pp. 3-25). Los Angeles: Sage Publications, Inc.
Day, D. V., & Antonakis, J. (2013). The future of leadership. The Wiley-Blackwell handbook of the psychology of leadership, change, and organizational development, 221-235. Geraadpleegd op 17 juli, 2017 via https://www.researchgate.net/publication/258221639_The_Future_of_Leader…
de Boer, F., & Smaling, A. (2011). Benaderingen in kwalitatief onderzoek. Den Haag: Boom Lemma uitgevers.
De Croo, A. (s.d.). Digital Belgium [webpagina]. Geraadpleegd op 9 juli, 2017 via http://digitalbelgium.be/en/digital-belgium/
De Waal, B., van Outvorst, F., & Ravestyn, P. (2016). Digital Leadership: The Objective-Subjective Dichotomy of Technology Revisited [conference paper]. Geraadpleegd op 18 juli, 2017 via https://www.researchgate.net/publication/310260335_Digital_Leadership_T…
DeRue, D. S., & Ashford, S. J. (2010). Who will lead and who will follow? A social process of leadership identity construction in organizations. Academy of Management Review, 35(4), 627-647.
Digital Belgium (2017). Digital Belgium: Status June 2017 [overheidsdocument]. Geraadpleegd op 10 juli, 2017 via http://digitalbelgium.be/en/5-priorities/digital-skills-and-jobs/
Digital Belgium (s.d.). Digital skills and jobs [webpagina]. Geraadpleegd op 10 juli, 2017 via http://digitalbelgium.be/en/5-priorities/digital-skills-and-jobs/
Dörner, K., & Edelman, D. (2015, juli). What ‘digital’ really means [article]. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via http://www.mckinsey.com/industries/high-tech/our-insights/what-digital-…
Dull Consulting (2016, 11 oktober). De echte oorzaak van het jobverlies bij ING [artikel]. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://dull.be/nieuws/strategy/de-echte-oorzaak-van-het-jobverlies-bij-…
Eder, M. (2016). Looking beyong the Innovation era [conference paper]. Geraadpleegd op 18 juli, 2017 via https://www.researchgate.net/publication/303766562_Looking_beyond_the_I…
European Commission (2014). e-skills in Europe. Belgium country report [research report]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via https://ec.europa.eu/docsroom/documents/4563/
European Commissopn (2015). E-Leadership. Digital Skills for SMEs [brochure]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via http://ec.europa.eu/growth/industry/policy/skills_en#3
EWI. Vlaamse Overheid. Departement Economie, Wetenschap en Innovatie (EWI) (2013). Methodenboek NIB roadmap 1.0 [e-book]. Geraadpleegd op 4 augustus, 2017 via http://www.ewi-vlaanderen.be/wat-doet-ewi/ondernemende-economie/slimme-…
Fitzgerald, M., Kruschwitz, N., Bonnet, D., & Welch, M. (2013). Embracing Digital Technology. A New Strategic Imperative [research report]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via https://www.capgemini-consulting.com/embracing-digital-technology-a-new…
Fitzgerald, M., Kruschwitz, N., Bonnet, D., & Welch, M. (2014). Embracing digital technology: A new strategic imperative. MIT sloan management review, 55(2), 1-15.
Floyd, I. R., Cameron Jones, M., & Twidale, M. B. (2008). Resolving incommensurable debates: a preliminary identification of persona kinds, attributes, and characteristics. Artifact, 2(1), 12-26.
Heldens, J., & Reysoo, F. (2005). De kunst van het interviewen: reflecties op het interview met een guide. Kwalon, 10(3), 106-121.
Higgs, M. (2003). How can we make sense of leadership in the 21st century? Leadership & Organization Development Journal, 24(5), 273-384.
Hinssen, P. (2010). The New Normal. Gent: MachMedia NV/Lannoo.
Hisham, S. (2009). Experimenting with the use of persona in a focus group discussion with older adults in Malaysia [article]. Geraadpleegd op 4 augustus, 2017 via https://www.researchgate.net/publication/221332082_Experimenting_with_t…
Hogan, R., & Hogan, J. (2001). Assessing Leadership: A View from the Dark Side. International Journal of Selection and Assessment, 9(1/2), 40-51.
Hogan, R., & Kaiser, R. B., (2005). What We Know About Leadership. Review of General Psychology, 9(2), 162-180.
Hogan, R., & Warrenfeltz, R. (2003). Educating the Modern Manager. Academy of Management Learning and Education, 2(1), 74-84.
Hoge Raad voor de Werkgelegenheid. Verslag 2016: Digitale economie en arbeidsmarkt [overheidsdocument]. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.werk.belgie.be/publicationDefault.aspx?id=45084
Hull, C. E. K., Hung, Y. T. C., Hair, N., Perotti, V., & DeMartino, R. (2007). Taking advantage of digital opportunities: a typology of digital entrepreneurship. International Journal of Networking and Virtual Organisations, 4(3), 290-303.
Hüsing, T., Dashja, E., Gareis, K., Korte, W. B., Stabenow, T., & Markus, P. (2015). e-leadership Skills for Small and Medium Sized Enterprises. Final Report [research report]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via http://ec.europa.eu/growth/industry/policy/skills_en#3
Jansen, H. (2012). Nog eens: kwaliteit en kwantiteit. Kwalon, 17(2), 29-33.
Jansen, H. (2012). Wat is kwalitatief in kwalitatief onderzoek. KWALON, 17(2), 6-12.
JM (2016, 22 oktober). PS wil opnieuw robottaks invoeren. De Morgen, p. 11.
Johns, H. E., & Moser, H. R. (2001). From trait to transformation: the evolution of leadership theories. Education, 110(1), 115-122.
Kane, G. C., Palmer, D., Nguyen Philips, A., Kiron, D., & Buckley, N. (2016). Aligning the Organization for Its Digital Future [research report]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via http://sloanreview.mit.edu/projects/aligning-for-digital-future/
Kaplan Devries (2002). Hogan & Warrenfeltz Domain Model [slides]. Geraadpleegd op 22 juli, 2017 via http://ekdi.kaplandevries.com/download/siop2002/Kaiser2002Slides2.pdf
Karp, T., & Helgø, T. (2008). The future of leadership: the art of leading people in a ‘‘post-managerial’’ environment. Foresight, 10(2), 30-37.
Karsten, N., & Tummers, L. (2008). To read or not to read: over de waarde van vakliteratuur in kwalitatief onderzoek. Kwalon, 13(3), 5-11.
Korhonen, J. J. (2015). The Changing Role of the CIO. In J. Collin, K. Hiekkanen, J. J. Korhonen, M. Halén, T. Itälä & M. Helenius (Eds.), IT Leadership in Transition (pp. 58-66). Helsinki: Aalto University.
Kruse, K. (2013, 9 april). What Is Leadership? [webpagina]. Geraadpleegd op 16 juli, 2017 via https://www.forbes.com/sites/kevinkruse/2013/04/09/what-is-leadership/#…
Larjovuori, R-. L., Bordi, L., Mäkiniemi, J-. P., & Heikkilä-Tammi, K. (2016). In T. Russo-Spena & C. Mele (Eds.), Proceedings 26th Annual RESER Conference 2016. What’s ahead in service research? New perspectives for business and society (pp. 1159-1172). University of Naples: RESER.
Larson, L., Miller, T., & Ribble, M. (2010). 5 Considerations for Digital Age Leaders: What Principals and District Administrators Need to Know about Tech Integration Today. Learning & Leading with Technology, 37(4), 12-15.
Libert, B., Beck, M., & Wind, Y. J. (2016, 1 juni). To Go Digital, Leaders Have to Change Some Core Beliefs. Harvard Business Review. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://hbr.org/2016/06/to-go-digital-leaders-have-to-change-some-core-…
Mackenzie, M. L. (2007). Managing in the digital environment. Leadership in the information age. A culture of continual change. Bulletin of the American Society for Information Science and Technology, 33(4), 10-13.
Mariën, I. (2016). De dichotomie van de digitale kloof doorprikt: Een onderzoek naar de oorzaken van digitale uitsluiting en naar strategieën voor een duurzaam e-inclusiebeleid [doctoraal proefschrift]. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via: http://www.ilsemarien.com/publications
Mariën, I., & Baelden, D. (2015a). 8 Profielen van Digitale Ongelijkheden. Onderzoeksrapport in kader van het IDEALiC onderzoeksproject [research paper]. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.ilsemarien.com/publications
Mariën, I., & Baelden, D. (2015b). 8 Profielen van Digitale Ongelijkheden: Fiches [research paper]. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.ilsemarien.com/publications
Mariën, I., & Baelden, D. (2015c). 8 Profielen van Digitale Ongelijkheden: Poster [research paper]. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.ilsemarien.com/publications
Marquardt, M. J. (2000). Action learning and leadership. The Learning Organization, 7(5), 233-240.
Michielsen, S. (2016a, 1 december). Tandje bij steken. De Tijd. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.tijd.be/opinie/commentaar/Tandje-bij-steken/9837041
Michielsen, S. (2016b, 24 december). bpost wordt Bpakjes. De Tijd, p. 83.
Mohammad, K. (2009). E-leadership: The emerging new leadership for the virtual organization. Journal of Managerial Sciences, 3(1), 1-21.
Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven/Den Haag: Acco.
Mouton, A. (2016, 28 juli). Digitalisering doet netto geen banen verdwijnen. Knack Trends, p. 60.
Mulder, S., & Yaar, Z. (2007). The User Is Always Right. A Practical Guide to Creating and Using Personas for the Web. Berkeley: New Riders.
Nielsen, T., & Meehan, P. (2015, 2 juli). The 5 Paradoxes of Digital Business Leadership. Harvard Business Review. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://hbr.org/2015/07/the-5-paradoxes-of-digital-business-leadership?…
Norman, D. (2004). Ad-Hoc Personas & Empathetic Focus [article]. Geraadpleegd op 4 augustus, 2017 via http://www.jnd.org/dn.mss/personas_empath.html
OECD (2016a, mei). Automation and Independent Work in a Digital Economy [policy brief]. Geraadpleegd op 7 juli, 2017 via http://www.oecd.org/employment/future-of-work.htm
OECD (2016b, juni). The Risk of Automation for Jobs in OECD Countries. A comparative Analysis. [working paper]. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/the-risk-of…
OECD (2016c, december). Skills for a Digital World [policy brief]. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.oecd.org/employment/future-of-work.htm
Oxford Economics (2017a). Leaders 2020 [white paper]. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://www.successfactors.com/en_us/download.html?a=/content/dam/succe…
Oxford Economics (2017b). Digital leadership in Financial Services [think piece]. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via http://www.oxfordeconomics.com/thought-leadership/leaders-2020/industry…
Parry, K. W. (1998). Grounded theory and social process: A new direction for leadership research. The leadership quarterly, 9(1), 85-105.
Pelster, B., & Schwartz, J. (Eds.). (2017). Rewriting the rules for the digital age. Deloitte University Press. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://dupress.deloitte.com/dup-us-en/focus/human-capital-trends/2017/…
Pelster, B., Johnson, D., Stempel, J., & van der Vyer, B. (2017). Careers and learning: Real time, all the time. In In B. Pelster & J. Schwartz (Eds.), Rewriting the rules for the digital age (pp. 29-37). Deloitte University Press. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://dupress.deloitte.com/dup-us-en/focus/human-capital-trends/2017/…
Pemberton Levy, H. (2016, 9 februari). Remake Yourself With Six Digital Leadership Personas [blogpost]. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via http://www.gartner.com/smarterwithgartner/digital_leadership_personas/
Pruitt, J., & Grudin, J. (2003). Personas: practice and Theory [article]. Geraadpleegd op 4 augustus, 2017 via https://www.microsoft.com/en-us/research/wp-content/uploads/2017/01/per…
Raskino, M., & Waller, G. (2015). Digital to the Core. Brookline: Gartner, Inc.
Raskino, M., & Waller, G. (2016, 23 februari). Six Personas For CIOs To Master To Win In Digital Business [webpagina]. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://www.forbes.com/sites/gartnergroup/2016/02/23/six-personas-for-c…
Reynebeau, M. (2016, 6 oktober). Wie gelooft die mensen nog. De Standaard, p. 35.
Riggio, R. E. (2008). Leadership development: the current state and future expectations. Consulting Psychology Journal: Practice and Research, 60(4), 383-392.
Rosier, J. (2016, 8 november). De topmanager vertelt fabeltjes. De Standaard, p. 38.
Ross, M. (2014, 17 december). Digital Leadership? Or Leadership in a Digital World? [webpagina]. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via http://www.business2community.com/leadership/digital-leadership-leaders…
Samani, H. A., Koh, J. T. K. V., Saadatian, E., & Polydorou, D. (2012). Towards robotics leadership: An analysis of leadership characteristics and the roles robots will inherit in future human society. In Asian Conference on Intelligent Information and Database Systems (pp. 158-165). Berlin, Heidelberg: Springer.
SAP SuccessFactors (2017). Leaders 2020 Global Infographic [white paper]. Geraadpleegd op 12 juli, 2017 via https://www.successfactors.com/en_us/download.html?a=/content/dam/succe…
Schoofs, N. (2016, 22 oktober). ING verschuift ook banen naar lageloonlanden. De Tijd. Geraadpleegd op 7 juli, 2017 via http://www.tijd.be/ondernemen/banken/ING-verschuift-ook-banen-naar-lage…
Schoors, K. (2017, 4 januari). Een nieuw, beter en duurzaam economisch model ontluikt. De Tijd. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.tijd.be/opinie/algemeen/Een-nieuw-beter-en-duurzaam-economis…
SERV (2016a). Vlaanderen 2030. Een uitgestoken hand [platformtekst]. Geraadpleegd op 9 juli, 2017 via http://www.serv.be/serv/publicatie/platformtekst-vlaanderen-2030
SERV (2016b, 30 maart). Platformtekst Vlaanderen 2030 [webpagina]. Geraadpleegd op 10 juli, 2017 via http://www.serv.be/serv/publicatie/platformtekst-vlaanderen-2030
SERV (2016c, s.d.). SERV [webpagina]. Geraadpleegd op 10 juli 2017, via http://www.serv.be/serv
SERV (2016d, s.d.). Wat doen we [webpagina]. Geraadpleegd op 10 juli 2017, via http://www.serv.be/serv/pagina/wat-doen-we
Smaling, A. (2006). De probleemstelling bij kennisgericht en praktijkgericht onderzoek. KWALON, 11(1), 5-11.
Smaling, A. (2009). Generaliseerbaarheid in kwalitatief onderzoek. Kwalon, 42(3), 5-12.
Smaling, A. (2010). Constructivisme in soorten. KWALON, 15(1), 20-30.
Smaling, A. (2014). Steekproeven voor generalisatie. Kwalon, 19(1), 5-13.
Smaling, A. (2015). Vaag is niet altijd verkeerd. KWALON, 20(2), 7-11.
Stalpers, J. (2007). Elicitatietechnieken in kwalitatief onderzoek. Kwalon, 12(1), 32-39.
Swanborn, P. G. (2004). Kwalitatief onderzoek en exploratie. KWALON, 9(2), 7-13.
Uhl-Bien, M., Marion, R., & McKelvey, B. (2007). Complexity Leadership Theory: Shifting leadership from the industrial age to the knowledge era. The Leadership Quarterly, 18(4), 298-318.
Valentine, E., & Stewart, G. (2015). Enterprise Business Technology Governance: Three Competencies to Build Board Digital Leadership Capability. In Proceedings of the 48th Hawaii International Conference on System Sciences (pp. 4513-4522), Kauai, HI, USA: IEEE Computer Society.
Van der Stadt, K. (2016, 14 oktober). Ontslagen door digitalisering je kan toch bezwaarlijk stellen dat we dit niet zagen aankomen. Knack datanews. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://datanews.knack.be/ict/nieuws/ontslagen-door-digitalisering-je-ka…
Van Ginneken, S. (2016, 5 oktober). Digitalisering creëert meer jobs dan ze doet sneuvelen. De Standaard, p. 7.
van Male, J. (2011). Methoden en technieken in kwalitatief onderzoek. Kwalon, 12(2), 6-13.
Van Rompuy, P. (2016, 4 oktober). Er worden meer jobs gecreëerd dan dat er verloren gaan. Maar zijn het ook even kwaliteitsvolle jobs. De Morgen. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via https://www.demorgen.be/opinie/er-worden-meer-jobs-gecreeerd-dan-dat-er…
van Staa, A., & Evers, J. (2010). ‘Thick analysis’: strategie om de kwaliteit van kwalitatieve data-analyse te verhogen. Kwalon, 15(1), 5-12.
Van Wart, M., Roman, A., Wang, X., & Liu, C. (2016). Integrating ICT adoption issues into (e-)leadership theory. Telematics and Informatics. Geraadpleegd op 19 juli, 2017 via https://www.researchgate.net/publication/310467024_Integrating_ICT_Adop…
Vanbrussel, E. (2016a, 3 oktober). Ik lig er nog wakker van. De Tijd. Geraadpleegd op 8 juni, 2017, via http://www.tijd.be/ondernemen/banken/Ik-lig-er-nog-wakker-van/9815581
Vanbrussel, E. (2016b, 24 december). Deze digitale schok is niet erger dan de vorige. De Tijd. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.tijd.be/dossier/conclusie2016/Deze-digitale-schok-is-niet-er…
Verbruggen, T. (2016, 11 oktober). Digitalisering is maar een eerste schokgolf. De Tijd. Geraadpleegd op, 7 juli, 2017 via http://www.tijd.be/opinie/column/Digitalisering-is-maar-een-eerste-scho…
Vervenne, W. (2016a, 16 september). Ik verwacht massale werkloosheid. De Tijd. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.tijd.be/politiek-economie/internationaal-algemeen/Ik-verwach…
Vervenne, W. (2016b, 4 oktober). Gevolgen voor Belgische economie beperkt. De Tijd. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via http://www.tijd.be/nieuws/archief/Gevolgen-voor-Belgische-economie-bepe…
Vlaamse Overheid (2009). Pact 2020: Een nieuw toekomstpact voor Vlaanderen [overheidsdocument]. Geraadpleegd op 9 juli, 2017 via https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/pact-2020-een-nieuw-toe…
VRT (2016, 3 oktober). Politiek reageert op massa-ontslag ING: “Een vuist maken tegen deze praktijken”. De Morgen. Geraadpleegd op 8 juli, 2017 via https://www.demorgen.be/economie/politiek-reageert-op-massa-ontslag-ing…
Wester, F. (2013). Alleen voor oude rotten. KWALON, 18(1), 3-4.
Westerman, G., & McAfee, A. (2012). The Digital Advantage: How Digital Leaders Outperform Their Peers in Every Industry [research brief]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via http://ebusiness.mit.edu/research/Briefs/TheDigitalAdvantage.pdf
Westerman, G., Tannou, M., Bonnet, D., Ferraris, P., & McAfee, A. (2012). The Digital Advantage: How Digital Leaders Outperform Their Peers in Every Industry [research report]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via http://digitalcommunity.mit.edu/docs/DOC-1105
Wilson, III E. J. (2004). Leadership in the digital Age. In G. R. Gothals, G. Sorenson & J. MacGregor Burns (Eds.), The Encyclopedia of Leadership (pp. 858-861). Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via https://www.researchgate.net/publication/237762629_LEADERSHIP_IN_THE_DI…
Wilson, III E. J., (2003). Forms and dynamics of leadership for a knowledge society: The Quad [research paper]. Geraadpleegd op 20 juli, 2017 via https://pdfs.semanticscholar.org/9468/23f6d987de53e47cc8534e3dfa38d7c90…
World Economic Forum. O’Halloran, D. (2015, 15 augustus). How technology will change the way we work [artikel]. Geraadpleegd op 10 juli, 2017 via https://cdn.relaymedia.com/amp/s/www.weforum.org/agenda/2015/08/how-tec…
Zupancic, T., Verbeke, J., Achten, H., & Herneoja, A. (2016). Digital Leadership. In A. Herneoja, T. Österlund & Markkanen, P. (Eds.), eCAADe 2016 Complexity & Simplicity Volume 1 (pp. 63-68). Oulu, Finland: Oulu School of Architecture, University of Oulu.
