Diagnose coloncarcinoom en het verlammend effect op patiëntgerichte communicatie

Debbora Steemans
Persbericht

Het verlammend effect van een kankerdiagnose op onze communicatie

Debbora Steemans

Kent u iemand die kanker heeft of ervaart u zelf deze verschrikkelijke ziekte? Dan begrijpt u het spreekwoord: “met de mond vol tanden staan”, want wat zeg je tegen iemand die kanker heeft? In mijn scriptie, ging ik vanuit mijn perspectief als endoscopie-verpleegkundige, op zoek naar het antwoord op deze uitdagende vraag.

Cijfers over kanker

Dagelijks worden in België duizenden patiënten geconfronteerd met een kankerdiagnose. Om exact te zijn werden in 2015, 67.087 nieuwe diagnoses van kanker geregistreerd door Stichting Kankerregister. Verder tonen deze cijfers aan dat ongeveer één op drie mannen en één op vier vrouwen voor hun 75ste verjaardag met de ziekte te maken krijgt. Met mijn achtergrond als endoscopie-verpleegkundige focus ik mij vooral op het coloncarcinoom (dikkedarmkanker), wat zich in de top drie van meest frequente tumoren bevindt. In totaal waren er 8.727 nieuwe incidenten van dikkedarmkanker, waarvan 4.887 mannen en 3.840 vrouwen.

top 10 cancers in 2015

Enkele jaren geleden was dikkedarmkanker een ‘hot topic’, wat toe te schrijven valt aan het Vlaams bevolkingsonderzoek naar dikkedarmkanker dat in oktober 2013 startte. Dit onderzoek houdt in dat 55- tot 74-jarigen zich tweejaarlijks gratis kunnen laten screenen via een test die bloed opspoort in de stoelgang. De toegenomen cijfers die volgden in 2014 tonen aan dat het bevolkingsonderzoek doeltreffend is. Er worden meer kankers opgespoord in een vroeg stadium, die sneller en met betere genezingskans behandeld kunnen worden. Men schat dat jaarlijks ongeveer 400 overlijdens als gevolg van dikkedarmkanker kunnen worden voorkomen. Helaas belandt deze test nog regelmatig in de afvalbak en hangt er nog steeds een taboesfeer rond de coloscopie (darmonderzoek). Als verpleegkundige kan ik het belang van dit bevolkingsonderzoek niet genoeg benadrukken. Ik ben regelmatig getuige van kankerpatiënten die achteraf spijt hebben dat ze niet eerder hebben deelgenomen. Velen denken dat er niets aan de hand is omdat ze zich goed voelen, maar niets is minder waar. Symptomen van dikkedarmkanker uiten zich vaak pas in een vergevorderd stadium.  

Tijdens mijn literatuurstudie werd ik vele malen geconfronteerd met de uitspraak: ‘kankerpatiënten hebben nood aan goede communicatie’. Het is bewezen dat goede communicatie en oprechte steun een hoopvolle rots in de branding kunnen zijn. Gezien de confronterende cijfers over kanker en de nood aan goede communicatie, had ik geen boeiender en uitdagender onderwerp kunnen kiezen om in de kijker te zetten.

Communiceren is een kunst

Communiceren is een kunst en een vaardigheid. Het verbeteren van de eigen communicatie vereist het bezit van zelfbewustzijn, gevoeligheid en de bereidheid tot zelfreflectie. Verder kost dit tijd, voldoende oefening en een groot doorzettingsvermogen. Mijn scriptie geeft dus geen letterlijk antwoord op de vraag: ‘Wat zeg ik tegen iemand die kanker heeft?’ Wél probeer ik via mijn scriptie een zo groot mogelijk publiek te boeien over de kunst van het communiceren. Ik wil mensen stimuleren om met hun eigen communicatie aan de slag te gaan en zich meer in te zetten en stil te staan bij deze basisvaardigheid.

De elf steunpilaren van patiëntgerichte communicatie

Ik heb tientallen studies ontleed en nog meer communicatietips ontdekt tijdens mijn literatuurstudie. Uiteindelijk heb ik mij verdiept in de meest voorkomende en relevante communicatietips- en vaardigheden. Als resultaat kan ik concluderen dat patiëntgerichte communicatie bestaat uit (1) respect tonen, (2) eenvoudige en verstaanbare taal gebruiken, (3) correcte informatie geven, (4) non-verbale communicatie gebruiken en beheren, (5) eerlijkheid en vertrouwen bieden, (6) empathie tonen, (7) actief luisteren, (8) open vragen stellen, (9) emotionele steun bieden, (10) een gezond gevoel voor humor hebben en (11) communiceren over normale en dagdagelijkse onderwerpen. Het gebruik van deze steunpilaren speelt een belangrijke rol in het handhaven van het algemeen welbevinden bij kankerpatiënten.

Tijdens het schrijven van mijn scriptie heb ik veel inzicht gekregen in mijn eigen communicatie. Zo blijkt namelijk dat de steunpilaar empathie mijn grootste valkuil is. Ik ben heel empathisch en moet mijn tranen vaak bedwingen in het bijzijn van patiënten. Ik kan mij enorm inleven in de gevoelens en emoties van anderen en neem mijn verdriet regelmatig mee naar huis. Maar ik ben ook maar een mens en het is nu eenmaal mijn passie om voor anderen te zorgen. Ik omschrijf mezelf graag als een geboren verpleegster in hart en nieren!

Met mijn scriptie wil ik dus niet enkel anderen stimuleren om aan de slag te gaan met hun eigen communicatie, zelf ben ik er ook wijzer van geworden. Ik sta communicatief sterker in mijn schoenen dan ooit tevoren!

Zakboekje als educatiemiddel

Om mijn boodschap aan de man te brengen, ben ik op zoek gegaan naar een strategie die de theorie in praktijk kan omzetten. In de literatuur heb ik verschillende strategieën ontdekt, zoals een voorlichtingsprogramma of een bijscholing. Ik wilde het echter over een andere boeg gooien en heb een zakboekje met communicatietips na een kankerdiagnose ontwikkeld. De doelstellingen van dit zakboekje zijn: (1) de zelfzekerheid betreffende de eigen communicatie met kankerpatiënten verhogen en (2) de drempel tot het voeren van patiëntgerichte communicatie verlagen. Het zakboekje includeert getuigenissen van kankerpatiënten en persoonlijke communicatievoorbeelden. Er staan enkele handige communicatietools in en de lezer kan zich nadien toetsen aan de hand van een zelftest met verbetersleutel.

pocketbook

Na het finaliseren van dit zakboekje heb ik getracht de effectiviteit ervan te meten. Veertien verpleegkundigen hebben het zakboekje beoordeeld aan de hand van twee vragenlijsten. Na een grondige analyse blijkt dat 64,28 % zich zelfzekerder voelt betreffende de eigen communicatie en 78,57 % is bereid vaker patiëntgerichte communicatie te gebruiken. Verder hebben ook enkele artsen en een communicatiespecialist het zakboekje gelezen en allen waren ze het eens over de meerwaarde ervan. Ik durf dan ook met trots meedelen dat mijn zakboekje een bewezen meerwaarde biedt aan de kunst van het communiceren!

In theorie is mijn zakboekje gemaakt voor verpleegkundigen omdat ik graag een educatiemiddel voor collega's wilde ontwerpen. In praktijk is dit zakboekje een aanrader voor iedereen die iemand kent die kanker heeft.

Graag zou ik willen afsluiten met voor mij persoonlijk de meest innemende spreuk over communicatie.

Communicatie gaat niet zozeer over ‘zenden en ontvangen’ maar over ‘begrijpen en verbinden’.

Bibliografie

Baatrup, G. (2015). Multidisciplinary Treatment of Colorectal Cancer: Staging - Treatment - Pathology - Palliation: Cham : Springer International Publishing : Imprint Springer.

Baer, L., & Weinstein, E. (2012). Improving oncology nurses' communication skills for difficult conversations.(Online Exclusive CNE Article/Journal Club). Clinical Journal of Oncology Nursing, 17(3), E45.

Banerjee, S. C., Manna, R., Coyle, N., Shen, M. J., Pehrson, C., Zaider, T., . . . Bylund, C. L. (2015). Oncology nurses' communication challenges with patients and families: A qualitative study. Nurse Education in Practice, 16(1), 193-201. doi:10.1016/j.nepr.2015.07.007

Belgian Federal Government, F. e. (2015). Sterftetafels en levensverwachting. Retrieved from http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/sterfte_leven/…

Brown, O., Ham-Baloyi, W., van Rooyen, D. R. M., Aldous, C., & Marais, L. C. (2016). Culturally competent patient–provider communication in the management of cancer: An integrative literature review. In Glob Health Action (Vol. 9).

C.M. ten Have, E. (2011). Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen, De patiënt centraal. Amsterdam: reed Business.

Carpenito, L. J., Brinksma, A., Hellema, F., Jansen, G., Kleve, R., & Van Der Cingel, M. (2012). Zakboek verpleegkundige diagnosen (Vierde druk ed.): Groningen : Noordhoff.

Centrum voor kankeropsporing, C. (2015). Dikkedarmkanker. Retrieved from https://dikkedarmkanker.bevolkingsonderzoek.be/nl/dikkedarmkanker

Choudhary, A., & Gupta, V. (2015). Teaching communications skills to medical students: Introducing the fine art of medical practice. International Journal of Applied and Basic Medical Research, 5(Suppl 1), S41-S44. doi:10.4103/2229-516X.162273

De Vries, A. M. M., de Roten, Y., Meystre, C., Passchier, J., Despland, J. N., & Stiefel, F. (2013). Clinician characteristics, communication, and patient outcome in oncology: a systematic review.

Endoscopy, A. S. o. G. (2013). Role of endoscopy in the staging and management of colorectal cancer. Gastrointestinal Endoscopy, 78(1), 5.

Jochems, A. A. F., & Joosten, F. W. M. G. (2012). Coëlho, Zakwoordenboek der Geneeskunde. Amsterdam: Reed Business.

Katrien Bombeke, A. C., Katleen De Stobbeleir, Manu Keirse, Sofie Eelen, Karin Haustermans, Eva Jacobs, Koen Van Eygen, Chantal Van Audenhove, Angelique Verzelen. (2014). Slechtnieuwsgesprekken: aanbevelingen voor een betere communicatie met de kankerpatiënt en zijn naasten. In. Brussel: Vlaamse Liga tegen Kanker.

Kitson, A., Marshall, A., Bassett, K., & Zeitz, K. (2013). What are the core elements of patient-centred care? A narrative review and synthesis of the literature from health policy, medicine and nursing. Journal of Advanced Nursing, 69(1), 4-15. doi:10.1111/j.1365-2648.2012.06064.x

Mazor, K. M., Beard, R. L., Alexander, G. L., Arora, N. K., Firneno, C., Gaglio, B., . . . Gallagher, T. H. (2013). Patients' and family members' views on patient‐centered communication during cancer care. PsychoOncology, 22(11), 2487-2495. doi:10.1002/pon.3317

McCarthy, B. (2014). Patients' perceptions of how healthcare providers communicate with them and their families following a diagnosis of colorectal cancer and undergoing chemotherapy treatment. European Journal of Oncology Nursing, 18(5), 452-458. doi:10.1016/j.ejon.2014.05.004

Moore, P. M., Rivera Mercado, S., Grez Artigues, M., & Lawrie, T. A. (2013). Communication skills training for healthcare professionals working with people who have cancer.

Naughton, C. A. (2018). Patient-Centered Communication. Pharmacy (Basel, Switzerland), 6(1). doi:10.3390/pharmacy6010018

Peeters, M., Leroy, R., Robays, J., Veereman, G., Bielen, D., Ceelen, W., . . . Verleye, L. (2014). Dikkedarmkanker: diagnose, behandeling en follow-up (218A). Retrieved from Brussel:

Pehrson, C., Banerjee, S. C., Manna, R., Shen, M. J., Hammonds, S., Coyle, N., . . . Bylund, C. L. (2015). Responding empathically to patients: Development, implementation, and evaluation of a communication skills training module for oncology nurses. Patient Education and Counseling, 99(4), 610-616. doi:10.1016/j.pec.2015.11.021

Prouty, C. D., Mazor, K. M., Greene, S. M., Roblin, D. W., Firneno, C. L., Lemay, C. A., . . . Gallagher, T. H. (2014). Providers' perceptions of communication breakdowns in cancer care. Journal of general internal medicine, 29(8), 1122. doi:10.1007/s11606-014-2769-1

Ross, L., Petersen, M., Johnsen, A., Lundstrøm, L., & Groenvold, M. (2012). Cancer patients’ evaluation of communication: a report from the population-based study ‘The Cancer Patient’s World’. Supportive Care in Cancer, 21(1), 235-244. doi:10.1007/s00520-012-1516-6

Salmon, P., & Young, B. (2017). A new paradigm for clinical communication: critical review of literature in cancer care.

Stichting Kankerregister, B. C. R. (2015). Cijfers over kanker. Retrieved from http://www.kankerregister.org/Contact

Stichting tegen Kanker, K. (2017). Dikkedarmkankers. Retrieved from http://www.kanker.be/alles-over-kanker/alle-types-kanker/colorectale-di…

Wiechula, R., Conroy, T., Kitson, A. L., Marshall, R. J., Whitaker, N., & Rasmussen, P. (2015). Umbrella review of the evidence: what factors influence the caring relationship between a nurse and patient?