Zorgnoden van personen met MS in de kijker
- Dr. MelissaDesmedt
Mede door de sterke stijging van het aantal personen met (meerdere) chronische aandoeningen neemt ook het belang van ‘geïntegreerde’ of onderling goed afgestemde en gecoördineerde zorg toe. In het voorjaar vond in het kader van een masterproefstudie een grootschalig onderzoek plaats naar geïntegreerde zorg. De doelstelling was de zorgnoden van Vlaamse MS-patiënten in kaart brengen, waarna een onderscheid naar ondersteuning gemaakt werd tussen zelf- en casemanagement. Daarnaast werd de visie naar geïntegreerde zorg geschetst. De realisatie werd mogelijk via een online vragenlijst in samenwerking met de MS-Liga en UGent. Dit artikel tracht een overzicht te geven van de resultaten, gerapporteerd door 446 participanten.
Zorgnoden
Voor het lichamelijke domein rapporteren de participanten zorgnoden voor drie stellingen, namelijk ‘krachtverlies’ (58,75%), ‘verplaatsingen’ (55,41%) en ‘loophulpmiddel’ (52,35%). Het betreft hoofdzakelijk hulp bij het uitvoeren van dagelijkse handelingen zoals bijvoorbeeld huishoudelijke taken en informatie hoe om te gaan met de klachten. Daarnaast worden hulp naar rolstoelverplaatsingen, transfers en evenwichtsstoornissen frequent aangehaald.
Voor het mentale domein rapporteren de participanten hulp voor twee stellingen, namelijk ‘dingen onthouden’ (51,19%) en ‘op maatgerichte informatie’ (52,23%). Vragen in functie van zelftraining en tips om dingen beter te onthouden komen meermaals terug. Daarnaast is er nood aan informatie omtrent mogelijke vrijetijdsbestedingen, het ziekteverloop, financiële voordelen en mogelijke behandelopties waarbij er een heldere uitleg door de arts verschaft wordt. Deze informatie, gebundeld in een startkit, zou een grote meerwaarde kunnen zijn.
Voor het dagelijks functioneren wordt slechts voor één stelling hulp gerapporteerd, namelijk ‘dagelijkse handelingen’ (70,07%). Poetsen, koken en boodschappen zijn handelingen waar de meerderheid van de participanten hulp bij behoeft. Omwille van beperkte financiële middelen is het echter niet altijd haalbaar om deze hulp in te schakelen.
Tot slot rapporteert de meerderheid geen zorgnoden voor zingeving, kwaliteit van leven en sociaal-maatschappelijk participeren.
Zelf- en casemanangement
Wanneer een onderscheid gemaakt wordt tussen zelf- en casemanagement kunnen we vaststellen dat de participanten in staat zijn zorgnoden op te lossen door ondersteuning van zelfmanagement voor 10 van de 27 onderdelen. Dit houdt in dat er op zelfstandige basis, zonder externe ondersteuning, een oplossing gerealiseerd kan worden. Opvallend hierbij is dat alle hulpvragen naar zingeving en kwaliteit van leven beantwoord kunnen worden door middel van zelfmanagement. Daarnaast geven de participanten aan dat ze voor de overige zeventien onderdelen hulp behoeven van een casemanager (zorgverlener, mantelzorger of externe hulp). Uitgezonderd voor ‘hulp bij dingen onthouden’ hebben de participanten voor de overige onderdelen van het mentaal domein ondersteuning van een casemanager nodig. Dit geldt eveneens voor de onderdelen van het sociaal-maatschappelijk participeren en dagelijks functioneren (uitgezonderd ‘keukenhulpmiddelen’). Deze resultaten tonen aan dat er meer nood is aan casemanagement dan aan zelfmanagement.
In de literatuur zijn reeds heel wat positieve bevindingen over de ondersteuning van een casemanager te vinden. Hieruit blijkt dat een casemanager enkele zorgnoden van de participanten kan beantwoorden. Omwille van zijn coördinerende rol is het immers mogelijk dat hij een hogere toegankelijkheid tot informatie, en een grote betrokkenheid bij het nemen van beslissingen creëert (Hudon et al., 2015). Daarnaast is het mogelijk om meer patiëntgericht en proactief te werken, met een betere follow-up als gevolg (Jansen et al., 2015). Een casemanager die ondersteunt bij het opstellen van een zorgplan levert een hogere patiëntbetrokkenheid bij keuzes, verhoogde communicatie tussen verzorgers en een betere organisatie en toegankelijkheid (Mastelbos et al., 2014). Inzetten van een casemanager kan eveneens kostenbesparend werken aangezien door zijn begeleiding, dubbele en onnodige behandelingen kunnen vermeden worden.
Geïntegreerde zorg
Tot slot werd het belang van de elementen naar geïntegreerde zorg bevraagd. In een dergelijke aanpak vertrekt men vanuit het standpunt en de zorgbehoeften/noden van de persoon en tracht men de verschillende stappen van het zorgproces beter op elkaar te laten aansluiten door samenwerking in een zogenaamd multidisciplinair team. Zo’n team bestaat doorgaan uit de huisarts, arts-specialist, verpleegkundige, mantelzorger en eventuele andere hulpverleners indien nodig.
De organisatie van het zorgproces, patiëntondersteuning, informatiesystemen en beslissingsondersteuning worden in het algemeen als eerder belangrijk gescoord. Daarnaast scoorden de participanten de lokale ondersteuning neutraal.
Belangrijke resultaten om aan te halen zijn dat 80,21% van de participanten het belangrijk vindt dat zorgverleners hun kennis bijscholen, 85,76% vindt het belangrijk dat rekening gehouden wordt met wat zij belangrijk vinden, en 75% van de participanten vindt het belangrijk dat zorgverleners onderling communiceren. Echter 12,85% van de participanten vindt het niet belangrijk dat hun dossier elektronisch verloopt. Daarbijkomend vindt 75,70% het echter wel belangrijk dat zorgverleners elektronisch informatie delen. Eveneens relevant om te vermelden is dat 19,09% en 17,71% van de participanten het niet belangrijk vindt dat ze worden aangemoedigd om een bijeenkomst bij te wonen of aan sociale activiteiten deel te nemen, in tegenstelling tot de zorgnoden waar duidelijk naar voren komt dat de participanten nood hebben aan lotgenotencontact.
Toekomst
De uitkomsten van dit onderzoek zijn een goede basis voor de uitbouw van een geïntegreerd zorgmodel voor de doelgroep MS, aangezien het mogelijk werd om in deze studie de objectieven met betrekking tot zorg vanuit het patiëntperspectief in kaart te brengen. Op basis van de vragenlijst werd een tool ontwikkeld die in de praktijk gebruikt zal worden bij de aanmelding van nieuwe MS-Liga leden. Op deze manier wordt het mogelijk om een overzicht van aanwezige zorgnoden te bekomen en hierop in te spelen. Dankzij het inzicht naar zelf- en casemanagement is het eveneens mogelijk voor de MS-Liga om hun maatschappelijk werkers zo efficiënt mogelijk in te zetten.
RUTH DE NIL
Bibliografie
Hudon, C., Chouinard, M. C., Diadiou, F., Lambert, M., & Bouliane, D. (2015). Case Management in Primary Care for Frequent Users of Health Care Services With Chronic Diseases:A Qualitative Study of Patient and Family Experience. Annals of family medicine,13(6),523-528.doi:10.1370/afm.1867
Mastelbos, N., Gunn, M., Majeed, A., Car, J., & Pappas, Y. (2014). Assessing patients' experience of integrated care:a survey of patient views in the North West Londen Integrated Care Pilot. International Journal of Integrated Care.
Jansen, D. L., Heijmans, M., & Rijken, M. (2015). Individual care plans for chronically ill patients within primary care in the Netherlands:Dissemination and associations with patient-characteristics and patient-perceived quality of care. Scandinavian journal of primary health care,33(2),100-106.doi:10.3109/02813432.2015.1030167
Bibliografie
Alles is gezondheid. (sd). Opgehaald van http://www.allesisgezondheid.nl/content/positieve-gezondheid
Baan, C., Hutten, J., & P.M., R. (2004). Afstemming in de zorg Een achtergrondstudie naar de zorg voor mensen met een chronische aandoening. Bilthoven: RIVM.
ADDIN EN.REFLIST Balbale, S. N., Etingen, B., Malhiot, A., Miskevics, S., & LaVela, S. L. (2016). Perceptions of Chronic Illness Care Among Veterans With Multiple Chronic Conditions. Mil Med, 181(5), 439-444. doi:10.7205/milmed-d-15-00207
Bayen, E., Papeix, C., Pradat-Diehl, P., Lubetzki, C., & Joël, M. (2015). Patterns of objective and subjective burden of informal caregivers in multiple sclerosis. France: Behavioral Neurology.
Biezen, Ruby; Jones, Kay M and Piterman, Leon. Managing chronic disease: Patients'
views and attitudes to using a broadband based service [online]. Australian
Family Physician, Vol. 42, No. 8, Aug 2013: 578-581
Björnberg, A. (2017). Euro Health Consumer Index 2016. Health Consumer Powerhouse.
Bodenheimer, T., & Sinsky, C. (2014). From Triple to Quadruple Aim: Requires care of the provider. San Franciso: University of California.
Bodenheimer T, Wagner EH, Grumbach K. Improving primary care for patients
with chronic illness. JAMA. 2002;288(14):1775-9.
Bosch, A. (2005). Health literacy - Werken aan een ‘gezondheidsvaardig’ Nederland
Verslag van een onderzoek naar de waarde van het concept ‘health literacy’ voor de Nederlandse gezondheidsbevordering. Woerden: Uitgeverij NIGZ.
Carlin, C. S., Higuera, L., & Anderson, S. (2017). Improving patient-centered care by assessing patient preferences for multiple sclerosis disease-modifying agents: a state-choice experiment. The Permanente Journal, 16-102.
Cifuentes, M., Davis, M., Fernald, D., Gunn, R. Dickinson, P. en Cohen, D. (2015).
Electronic Health Record challenges, workarounds and solutions observed in practices integrating behavioral health and primary care. JABFM, 28.
Compston, A., & Coles, A. (2008). Multiple Sclerosis. The Lancet, 372(9648), 1502-
1517. doi:10.1016/S0140-6736(08)61620-7
Cramm, J. M., & Nieboer, A. P. (2013). High-quality chronic care delivery improves experiences of chronically ill patients receiving care. Int J Qual Health Care, 25(6), 689-695. doi:10.1093/intqhc/mzt065
Dawda, P., McRae, I. S., Yen, L., Islam, M. M., Bagheri, N., Jowsey, T.,Parkinson, A. (2015). Does it matter who organises your health care? International Journal of Integrated Care, 15, 11.
Dejesus, R. S., Vickers, K. S., Howell, L. A., & Stroebel, R. J. (2012). Qualities of care managers in chronic disease management: patients and providers' expectations. Prim Care Diabetes, 6(3), 235-239. doi:10.1016/j.pcd.2012.03.003
del Rio-Lanza, A. B., Suarez-Alvarez, L., Suarez-Vazquez, A., & Vazquez-Casielles, R. (2016). Information provision and attentive listening as determinants of patient perceptions of shared decision-making around chronic illnesses. Springerplus, 5, 10. doi:10.1186/s40064-016-3086-4
De Maeseneer, J. (2016, februari 16). conferentie eerstelijnszorg: de hervorming van de eerstelijnszorg in Vlaanderen. België.
Diensthoofd sociale dienst-MS-Liga. (2017, oktober 11). persoonlijke mailing.
Dutta, R., & Trapp, B.D. (2007). Pathogenesis of axonal and neurological damage in
multiple sclerosis. Neurology, 68(3), S22-S31. doi:10.1212/01.wnl.0000275229.13012.32
Edward H. Wagner, S. M. (2005). Finding common ground: patient-centeredness and evidence-based chronic illness care. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 7-15.
European Union. (2017). Tools and methodologies to assess integrated care in Europe. Luxembourg: European Commission.
Everink, I. H., van Haastregt, J. C., Maessen, J. M., Schols, J. M., & Kempen, G. I. (2017). Process evaluation of an integrated care pathway in geriatric rehabilitation for people with complex health problems. BMC Health Serv Res, 17(1), 34. doi:10.1186/s12913-016-1974-5
Fan, V., Reiber, G., Diehr, P., Burman, M., McDonell, M., & Fihn, S. (2005). Functional status and patient satisfaction: a comparison of ischemic heart disease, obstructive lung disease, and diabetes mellitus. USA: Journal of General Internal Medicine.
Farfan-Portet, M.-I., Denis, A., Mergaert, L., Daue, F., Mistiaen, P., & Gerkens, S. (2015). THUISHOSPITALISATIE: OPTIES VOOR EEN BELGISCH MODEL. Brussel: Kenniscentrum voor de gezondheidszorg.
Federale overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid, V. v. (2017). Opgehaald van www.integreo.be: https://www.integreo.be/nl/geintegreerde-zorg/context
Federale overheid. (n.d.). ‘Gemeenschappelijk Plan voor chronisch zieken goedgekeurd, met als titel: “Geïntegreerde zorg voor een betere gezondheid’. Retrieved from https://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshea…
Federation Multiple Sclerosis International. (2013). MS-atlas. Londen: Multiple
Sclerosis International Federation.
Feigin, V. L., & Vos, T. (2017). Global, regional, and national burden of neurological disorders during 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015. Lancet Neurol, 877–97.
Francis, D., McPheeters, M., Noud, M., Penson, D., & Feurer, I. (2006). Checklist to operationalize developmental characteristics and applicability of patient-reported outcome measures’.
Fernstrom, K. M., Shippee, N. D., Jones, A. L., & Britt, H. R. (2016). Development and validation of a new patient experience tool in patients with serious illness. BMC Palliative Care, 15, 10. doi:10.1186/s12904-016-0172-x
Fradgley, E. A., Paul, C. L., Bryant, J., & Oldmeadow, C. (2016). Getting right to the point: identifying Australian outpatients' priorities and preferences for patient-centred quality improvement in chronic disease care. Int J Qual Health Care, 28(4), 470-477. doi:10.1093/intqhc/mzw049
Francis, D., McPheeters, M., Noud, M., Penson, D., & Feurer, I. (2006). Checklist to operationalize developmental characteristics and applicability of patient-reported outcome measures’.
Frei, A., Senn, O., Huber, F., Vecellio, M., Steurer, J., Woitzek, K., . . . Steurer-Stey, C. (2014). Congruency of diabetes care with the Chronic Care Model in different Swiss health care organisations from the patients' perspective: A cross sectional study. Swiss Medical Weekly, 144, 6. doi:10.4414/smw.2014.13992
Fullwood, C., Kennedy, A., Rogers, A., Eden, M., Gardner, C., Protheroe, J., & Reeves, D. (2013). Patients' Experiences of Shared Decision Making in Primary Care Practices in the United Kingdom. Medical Decision Making, 33(1), 26-36. doi:10.1177/0272989x12464825
Goranitis, I., Coast, J., & Al-Janabi, H. (2014). An investigation into the construct validity of the Carer Experience Scale (CES). UK: Qual Life Res.
Gröne, O., & Garcia-Barbero, M. (2001). A position paper of the WHO European office for integrated health care services. International journal of integrated care.
Health Services Management Centre. (2006). Improving care for people with long-
term conditions. A review of UK and international frameworks. Bermingham.
Heger, I., Luteijn, A., Van Duijvendijk, M., & Van Der Lans, J. (2012). Retrieved from http://psychopharmacologyuvt.pbworks.com/w/page/53133949/Kopie%202%20-%…)
Hill, K. M., Twiddy, M., Hewison, J., & House, A. O. (2014). Measuring patient-perceived continuity of care for patients with long-term conditions in primary care. BMC Fam Pract, 15, 191. doi:10.1186/s12875-014-0191-8
Hudon, C., Chouinard, M. C., Diadiou, F., Lambert, M., & Bouliane, D. (2015). Case Management in Primary Care for Frequent Users of Health Care Services With Chronic Diseases: A Qualitative Study of Patient and Family Experience. Annals of family medicine, 13(6), 523-528. doi:10.1370/afm.1867
Hupperts, R. (2018). www.msresearch.nl. Opgehaald van https://msresearch.nl/vitamine-d-beïnvloedt-zowel-het-ontstaan-als-het-…
Jansen, D. L., Heijmans, M., & Rijken, M. (2015). Individual care plans for chronically ill patients within primary care in the Netherlands: Dissemination and associations with patient characteristics and patient-perceived quality of care. Scandinavian journal of primary health care, 33(2), 100-106. doi:10.3109/02813432.2015.1030167
Jansen, D., Krol, B., Groothoff, J., & Post, D. (2007). Integrated care for MS patients.
Disability and Rehabilitation, 597-603.
Jan Van Es Instituut. (2014). De 7 stappen op weg naar triple aim . Almere.
Leuven, U. (2018, januari 5). www.uzleuven.be. Retrieved from https://www.uzleuven.be/nl/multiple-sclerose-ms
Kuks, J.B.M, Snoek, J.W. & Van Oosten B.W. (2012). Multiple sclerose en
aanverwante aandoeningen. In J.B.M. Kuks & J.W. Snoek (red.), Klinische Neurologie (pp 659 -368). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Kurtzke, J.E. Rating Neurologic Impairment in Multiple Sclerose. An Expanded Disability Status Scale (EDSS). Neurology 1983; 33:1444-1452.
Lonergan, R., Kinsella, K., Fitzpatrick, P., Duggan, M., Jordan, S., Bradley, D., . . . Tubridy, N. (2015). Unmet needs of multiple sclerosis patients in the community. Mult Scler Relat Disord, 4(2), 144-150. doi:10.1016/j.msard.2015.01.003
Lublin , F., Reingold , S., Cohen , J., Cutter , G., Sørensen , P., Thompson , A., . . . Polman, C. (2014, Juli 15). Defining the clinical course of multiple sclerosis: the 2013 revisions. Neurology, 278–286.
Lyngso, A., Godtfredsen, N. S., Host, D., & Frolich, A. (2014). Instruments to assess integrated care: a systamtic review. international journal of integrated care.
Marrie, R. A. (2004). Enviromental risk factors in multiple sclerosis aetiology. The
Lancet
Neurology, 3 , 709-717. Geraadpleegd via http://neurology.thelancet.com
Mastelbos, N., Gunn, M., Majeed, A., Car, J., & Pappas, Y. (2014). Assessing patients' experience of integrated care: a survey of patient views in the North West Londen Integrated Care Pilot. International Joutnal of Integrated Care.
McHugh MD, Kutney-Lee A, Cimiotti JP, Sloane DM, Aiken LH. Nurses’ widespread
job dissatisfaction, burnout, and frustration with health benefits signal problems for patient care. Health Aff (Millwood). 2011;30(2):202–210.
McIlfatrick, S. (2007). Assessing palliative care needs: views of patients, informal carers and healthcare professionals. Journal of Advanced Nursing, 57(1), 77-86.
MS-Liga Vlaanderen . (2018). Opgeroepen op maart 2018, van www.ms-vlaanderen.be: http://www.ms-vlaanderen.be/leven-met-ms/wat-is-ms/medische-info
MS-Liga Vlaanderen. (2018). Opgehaald van www.ms-vlaanderen.be: http://www.ms-vlaanderen.be/leven-met-ms/wat-is-ms/hoe-wordt-de-diagnos…
MS-Liga Vlaanderen. (2018). Opgeroepen op maart 2018, van www.ms-vlaanderen.be: http://www.ms-vlaanderen.be/leven-met-ms/wat-is-ms/wat-zijn-de-oorzaken…
MS-Liga Vlaanderen. (2018). Opgeroepen op maart 2018, van www.ms-vlaanderen.be: http://www.ms-vlaanderen.be/leven-met-ms/wat-is-ms/behandeling
MS-Liga Vlaanderen. (2018). Opgehaald van http://www.ms-vlaanderen.be/ms-liga/wat-doen-we/doelstellingen
Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D., & The PRISMA Group. (2009).
Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analyses: The PRISMA Statement. Open Medicine Journal, 123-130.
Morel, M. (2016). Het Plan chronisch zieken: Geïntegreerde zorg voor een betere
gezondheid? CM-informatie 266. CM.
Nolte, E., & McKee, M. (2008). Caring for perople with chronic conditions- A health system perspective. England: Open University Press.
Olesen, J., Gustavsson, A., & Svensson, M. (2012). The economic
cost of brain disorders in Europe. European Journal of Neurology, 155-162.
Onderzoeksproject CORTEXS. (2013). Opgehaald van http://www.cortexs.be
Paulus, D., Van Den Heede, K., & Mertens, R. (2012). Position paper: orgnisatie van zorg voor chronische zieken in België. Federaal Kenniscentrum voor de gezondheidszorg.
Pluye, P. (2014). Combining the power of stories and the power of numbers: Mixed Methods Research and Mixed Studies Reviews. Annual Review of Public Health, 29-45.
Ramanujam , R., Hedström , A., Manouchehrinia, A., Alfredsson, L., Olsson, T., Bottai, M., & Hillert, J. (2015). Effect of Smoking Cessation on Multiple Sclerosis Prognosis. 1117-1123.
Rijken, M., Bekkema, N., Boeckxstaens, P., Schellevis, F. G., De Maeseneer, J. M., & Groenewegen, P. P. (2014). Chronic Disease Management Programmes: an adequate response to patients' needs? Health Expectations, 17(5), 608-621. doi:10.1111/j.1369-7625.2012.00786.x
RIZIV. (2017, augustus 18). Retrieved from http://www.riziv.fgov.be/: http://www.riziv.fgov.be/nl/professionals/informatie-algemeen/Paginas/g…
Rottger, J., Blumel, M., Linder, R., & Busse, R. (2017). Health system responsiveness and chronic disease care - What is the role of disease management programs? An analysis based on cross-sectional survey and administrative claims data. Social Science & Medicine, 185, 54-62. doi:10.1016/j.socscimed.2017.05.034
Schmidt, S., Thyen, U., Herrmann-Garitz, C., Bomba, F., & Muehlan, H. (2016). The Youth Health Care measure-satisfaction, utilization, and needs (YHC-SUN)-development of a self-report version of the Child Health Care (CHC-SUN) proxy-measure. BMC Health Serv Res, 16, 189. doi:10.1186/s12913-016-1419-1
Scientific Institute of Public Health Health interview survey [Brussels;2008.
Available from: https://www.wivisp.be/epidemio/epifr/CROSPFR/HISFR/TABLE08.HTM
Shi, L., Makinen, M., Lee, D. C., Kidane, R., Blanchet, N., Liang, H., . . . Wu, J. (2015). Integrated care delivery and health care seeking by chronically-ill patients - a case-control study of rural Henan province, China. Int J Equity Health, 14, 98. doi:10.1186/s12939-015-0221-8
Singer, S. J., Friedberg, M. W., Kiang, M. V., Dunn, T., & Kuhn, D. M. (2013). Development and preliminary validation of the Patient Perceptions of Integrated Care survey. Med Care Res Rev, 70(2), 143-164. doi:10.1177/1077558712465654
Smidth, M., Olesen, F., Fenger-Gron, M., & Vedsted, P. (2013). Patient-experienced effect of an active implementation of a disease management programme for COPD - a randomised trial. BMC family practice, 14, 10. doi:10.1186/1471-2296-14-147
Stichting MEO. (2016). Retrieved from https://www.msweb.nl/wat-is-ms/diagnose-ms/
Suter, P., Hennessey, B., Florez, D., & Suter, N. (2011). The home-based chronic care model: redesigning home health for high quality care delivery. Chronic Respiratory Disease, 43-52.
Thomas, J., Iyer, N. N., & Collins, W. B. (2014). Associations between Perceived Chronic Care Quality, Perceived Patient Centeredness, and Illness Representations among Persons with Diabetes. Journal for Healthcare Quality, 36(5), 50-59. doi:10.1111/jhq.12077
Thompson, A. J., Banwell, B. L., Barkhof, F., Carroll, W. M., Coetzee, T., Comi, G.,. .
. Miller, D. H. (2018, februari). Diagnosis of multiple sclerosis: 2017 revisions of the McDonald criteria. Lancet Neurology, p162–173.
Uijen, A. A., Schers, H. J., Schene, A. H., Schellevis, F. G., Lucassen, P., & van den Bosch, W. J. (2014). Experienced continuity of care in patients at risk for depression in primary care. Eur J Gen Pract, 20(3), 161-166. doi:10.3109/13814788.2013.828201
Valentijn, P., Schepman, S.M., Opheij, W., & Bruijnzeels, M.A. (2013). Understanding
integrated care: a comprehensive conceptual framework based on the
integrative functions of primary care. International Journal of Integrated Care, 13(Jan-Ma), online.
Vedsted, P., & Heje, H. N. (2008). Association between patients’ recommendation of their GP and their evaluation of the GP. Denmark: Scandinavian Journal of Primary Health Care.
Vilans. (2011, juni 29). Opgehaald van www.invoorzorg.nl: http://www.invoorzorg.nl/ivz/informatie-de-betekenis-van-het-chronic-ca…
Walker, K. O., Stewart, A. L., & Grumbach, K. (2016). Development of a survey instrument to measure patient experience of integrated care. BMC health services research, 16(1), 193.
Wakerley, B., Nicholas, R., & Malik, O. (2008). Multiple Sclerosis. Medicine, 36(12),
625-629. doi:10.1016/j.mpmed.2008.10.003
Weber, D., & Hupperts, D. (2001). Multiple Sclerose. Nijmegen: Inmerc bv, Wormer.
WHO. (2017). Retrieved from www.who.int: http://www.who.int/chp/en/
WHO. (2008). http://www.who.int/. INTEGRATED HEALTH SERVICES - WHAT AND WHY?: http://www.who.int/healthsystems/technical_brief_final.pdf
WORLD HEALTH ORGANIZATION, REGIONAL OFFICE FOR EUROPE, 1998. Use of well-being measures in primary health care - the DepCare project health for all. Target 12. E60246. Geneva: WHO.
Wynia, K., Nissen, J., Hoekzema, E., & De Keyser, J. (2006). Casemanagement voor mensen met chronische ziekte. Verpleegkunde, 242-253.
Zuvich, R. L, McCauly, J. L, Pericak-Vance, M. A., & Haines, J. L. (2009). Genetics
and pathogenesis of multiple sclerosis. Seminars in Immunology, 21, 328-333. doi:10/1016/j.smim.2009.08.003
