In 1754 overleed Margarita de Hondt te Mechelen, een single vrouw. In haar staat van goed werd het bezit van een saye fallie vermeld, een lange zwarte sjaal die gebruikt werd als hoofd- en halsdoek. Failles waren voornamelijk in trek bij weduwes. Wapens daarentegen, zoals een cruysboog, behoorden specifiek toe aan mannen volgens het gewoonterecht.
De huisraad waar we tegenwoordig allemaal gretig gebruik van maken, kent een lange geschiedenis. Heb je ooit al nagedacht over het bed waar je in slaapt, of de kasten bij je thuis? Of de stoel waar je vermoedelijk op zit terwijl je dit leest? De afwezigheid van stoelen kon in de achttiende eeuw bijvoorbeeld een teken zijn van armoede. Velen maakten dan ook gebruik van kisten of bedden om op te zitten. Of heb je ooit gedacht dat je andere huisraad zou kunnen hebben dan je broer of nonkel? Met als enige reden hiervoor je geslacht of burgerlijke status?
In deze verhandeling werd een analyse gemaakt van de verschillen in de materiële cultuur te Mechelen in de achttiende eeuw op basis van burgerlijke staat. Aangezien alleenstaand zijn economische implicaties had, konden we immers verwachten dat singles minder bezittingen zouden gehad hebben dan weduw(e)(naar)s en zij op hun beurt minder dan gehuwden. Ook geslacht speelde een rol. Mannen en vrouwen werden immers een andere rol toegedicht met betrekking tot consumptie, omdat ze andere posities in het huishouden bekleedden. Op basis van 106 staten van goed, geselecteerd per burgerlijke staat en geslacht (gehuwde mannen, gehuwde vrouwen, single mannen, single vrouwen, weduwnaars en weduwes), werd hun huisraad vergeleken.
Over het algemeen betekende singleness in achttiende-eeuws Mechelen niet dat men minder bezittingen had. Ook het bezit van weduw(e)(naar)s verschilde niet fundamenteel van dat van gehuwden. Uiteraard was het mogelijk dat singles en/of weduw(e)(naar)s een armere levensstijl hadden dan gehuwden, maar dat was eerder individueel en persoonlijk bepaald dan rechtstreeks het gevolg van de burgerlijke staat. De verschillen vallen dan ook eerder te verklaren vanuit persoonlijke wensen van een specifieke bevolkingsgroep, bijvoorbeeld weduw(e)(naar)s die hun overleden huwelijkspartner wilden eren door het dragen van rouwkledij. Ook het streven van singles naar het sociale aspect (al dan niet van een gezinsleven) via de aanwezigheid van zitplaatsen, servies en bestek past in dit kader.
Ook het onderscheid tussen mannen of vrouwen toonde geen grote verschillen. Louter het verwarmingsgerei en slaapmeubilair manifesteerden zich hoofdzakelijk bij mannen. Bij de kledij die, veel meer dan andere huisraad, eenduidig aan mannen of vrouwen toebehoorde, werd duidelijk dat er veel onderlinge vermenging was. Zo kwam bij de gehuwde mannen en weduwnaars kledij van de echtgenote voor of vice versa. Dit doet de vraag rijzen bij welke andere voorwerpen van de huisraad eveneens een vermenging van het bezit plaatsvond die minder vanzelfsprekend en duidelijk is.
Er mag echter niet vergeten worden dat materiële cultuur door diverse factoren beïnvloed werd en dat de verschillen die naar voor kwamen niet altijd louter door burgerlijke staat te verklaren vallen, maar ook door klasse of het wonen in de stad of op het platteland. Het is daarom belangrijk om de relatie tussen materiële cultuur en burgerlijke staat niet causaal te benaderen, maar als een verband te beschouwen. Zoals vermeld is het cruciaal om de sociaal-economische positie van de onderzochte personen niet uit het oog te verliezen en de gegevens steeds te linken aan biografische informatie, zoals vermogen of beroep. In deze verhandeling werd hiermee rekening gehouden, bijvoorbeeld door de opdeling in vermogensklassen of de aparte behandeling van de beroepsgebonden voorwerpen in een specifieke categorie. Bovendien schuilen achter vele tendenzen andere verklaringen. Wanneer alleenstaanden geen servies of bestek bezaten in tegenstelling tot de gehuwden en weduw(e)(naar)s, mag niet direct geconcludeerd worden dat zij niet deelnamen aan de civiliseringstendens, maar moet er ook nagedacht worden over andere verklaringen, zoals het inwonen bij gezinnen waarbij ze aan tafel konden schuiven of het samenwonen met andere singles.
Dat er geen algemene of opvallende tendenzen te bemerken vallen, wilt niet zeggen dat onderzoek naar verschillen in bezit op basis van burgerlijke staat overbodig is. Eerder onderzoek toonde reeds aan dat gehuwden, singles en weduw(e)(naar)s anders in het leven stonden en anders benaderd werden. Een aantal subtiele maar veelzeggende voorbeelden in deze verhandeling bevestigen deze hypothese en tonen dus het nut van het onderzoek aan.
Onuitgegeven bronnen
Stadsarchief Mechelen
Weeskamer, 153, pagina 59 verso.
Weeskamer, 153, pagina 90.
Weeskamer, 153, pagina 123.
Weeskamer, 154, pagina 59 verso.
Weeskamer, 154, pagina 63 verso.
Weeskamer, 154, pagina 139 verso.
Weeskamer, 154, pagina 149 verso.
Weeskamer, 156, pagina 10 verso.
Weeskamer, 156, pagina 15.
Weeskamer, 156, pagina 16.
Weeskamer, 156, pagina 36.
Weeskamer, 156, pagina 40.
Weeskamer, 157, pagina 24.
Weeskamer, 157, pagina 57.
Weeskamer, 157, pagina 122.
Weeskamer, 158, pagina 51 verso.
Weeskamer, 158, pagina 62.
Weeskamer, 159, pagina 101.
Weeskamer, 160, pagina 15 verso.
Weeskamer, 160, pagina 17.
Weeskamer, 160, pagina 109.
Weeskamer, 161, pagina 6.
Weeskamer, 161, pagina 14 verso.
Weeskamer, 161, pagina 27 verso.
Weeskamer, 161, pagina 46 verso.
Weeskamer, 161, pagina 55.
Weeskamer, 161, pagina 71 verso.
Weeskamer, 161, pagina 183 verso.
Weeskamer, 161, pagina 198 verso.
Weeskamer, 162, pagina 7 verso.
Weeskamer, 162, pagina 54 verso.
Weeskamer, 162, pagina 57.
Weeskamer, 162, pagina 123.
Weeskamer, 162, pagina 137 verso.
Weeskamer, 162, pagina 138 verso.
Weeskamer, 164, pagina 1.
Weeskamer, 164, pagina 26.
Weeskamer, 164, pagina 91.
Weeskamer, 165, pagina 32 verso.
Weeskamer, 165, pagina 46.
Weeskamer, 165, pagina 107.
Weeskamer, 165, pagina 110 verso.
Weeskamer, 166, pagina 20.
Weeskamer, 166, pagina 22.
Weeskamer, 167, pagina 181 verso.
Weeskamer, 167, pagina 187.
Weeskamer, 168, pagina 38 verso.
Weeskamer, 168, pagina 156.
Weeskamer, 169, pagina 3.
Weeskamer, 170, pagina 35 verso.
Weeskamer, 170, pagina 71 verso.
Weeskamer, 170, pagina 104 verso.
Weeskamer, 171, pagina 50 verso.
Weeskamer, 171, pagina 133 verso.
Weeskamer, 171, pagina 136.
Weeskamer, 172, pagina 35 verso.
Weeskamer, 172, pagina 159 verso.
Weeskamer, 172, pagina 195 verso.
Weeskamer, 173, pagina 96.
Weeskamer, 177, pagina 15.
Weeskamer, 181, pagina 6 verso.
Weeskamer, 181, pagina 99 verso.
Weeskamer, 182, pagina 35.
Weeskamer, 182, pagina 79.
Weeskamer, 182, pagina 130 verso.
Weeskamer, 184, pagina 160.
Weeskamer, 185, pagina 139 verso.
Weeskamer, 187, pagina 53.
Weeskamer, 187, pagina 180.
Weeskamer, 189, pagina 140.
Weeskamer, 192, pagina 70.
Weeskamer, 192, pagina 237.
Weeskamer, 193, pagina 107.
Weeskamer, 193, pagina 140.
Weeskamer, 193, pagina 180.
Weeskamer, 193, pagina 324.
Weeskamer, 193, pagina 332.
Weeskamer, 193, pagina 342.
Weeskamer, 193, pagina 358.
Weeskamer, 195, pagina 112.
Weeskamer, 197, pagina 6.
Weeskamer, 197, pagina 140.
Weeskamer, 198, pagina 26.
Weeskamer, 198, pagina 35.
Weeskamer, 198, pagina 38.
Weeskamer, 198, pagina 120.
Weeskamer, 198, pagina 188.
Weeskamer, 198, pagina 350.
Weeskamer, 200, pagina 141.
Weeskamer, 200, pagina 150.
Weeskamer, 200, pagina 194.
Weeskamer, 200, pagina 323.
Weeskamer, 201, pagina 6.
Weeskamer, 201, pagina 111.
Weeskamer, 201, pagina 212.
Weeskamer, 201, pagina 236.
Weeskamer, 201, pagina 249.
Weeskamer, 201, pagina 279.
Weeskamer, 201, pagina 559.
Weeskamer, 203, pagina 51.
Weeskamer, 203, pagina 89.
Weeskamer, 203, pagina 96.
Weeskamer, 203, pagina 112.
Weeskamer, 203, pagina 143.
Weeskamer, 203, pagina 269.
Weeskamer, 204, pagina 15 verso.
Weeskamer, 204, pagina 23.
Weeskamer, 204, pagina 27.
Literatuur
Baatsen, Inneke, Bruno Blondé, Sofie De Caigny en Britt Denis. “In de keuken.” In Antwerpen à la carte, uitgegeven door Leen Beyers en Ilja Van Damme, 98-127. Kontich: BAI, 2016.
Baatsen, Inneke, Julie De Groot en Isis Sturtewagen. “Single Life in Fifteenth-Century Bruges: Living Arrangements and Material Culture at the Fringes of Urban Society.” In Single Life and the City 1200 – 1900, uitgegeven door Julie De Groot, Isabelle Devos en Ariadne Schmidt, 179-202. Houndmills: Palgrave Macmillan, 2015.
Baulant, Micheline. “Niveau de vie paysans autour de Meaux en 1700 et 1750.” Annales. Histoire, Sciences Sociales 30 (1975): 505-518.
Baulant, Micheline. “Typologie des inventaires après décès.” In Probate inventories. A new source for the historical study of wealth, material culture and agricultural development, uitgegeven door Ad Van der Woude en Anton Schuurman, 33-42. Utrecht: HES, 1980.
Berg, Maxine. “Consumption in eighteenth- and early nineteenth-century Britain.” In The Cambridge Economic History of Modern Britain. Volume I: industrialisation, 1700 – 1860, uitgegeven door Roderick Floud en Paul Johnson, 357-387. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
Bernauw, Ineke. “Den Oilsjtersen boedel: van merremit tot veschut. Comparatieve studie van het nalatenschap op basis van de staten van goed in de tweede helft van de 18de eeuw.” Masterproef, Universiteit Gent, 2013.
Blondé, Bruno. “Conflicting Consumption Models? The Symbolic Meaning of Possessions and Consumption amongst the Antwerp Nobility at the End of the Eighteenth Century.” In Fashioning old and new: changing consumer preferences in Europe (seventeenth-nineteenth centuries), uitgegeven door Bruno Blondé, Natacha Conquery, Jon Stobart en Ilja Van Damme, 61-79. Turnhout: Brepols, 2009.
Blondé, Bruno. “Toe-eigening en de taal der dingen: vraag- en uitroeptekens bij een stimulerend cultuurhistorisch concept in het onderzoek naar de materiële cultuur.” Volkskunde 104 (2003): 159-173.
Blondé, Bruno en Ilja Van Damme. “Fashioning Old and New or Moulding the Material Culture of Europa (Late Seventeenth-Early Nineteenth Centuries).” In Fashioning old and new: changing consumer preferences in Europe (seventeenth-nineteenth centuries), uitgegeven door Bruno Blondé, Natacha Conquery, Jon Stobart en Ilja Van Damme, 1-13. Turnhout: Brepols, 2009.
Blondé, Bruno en Wouter Ryckbosch. “Arriving to a Set Table: The Integration of Hot Drinks in the Urban Consumer Culture of the Eighteenth-Century Southern Low Countries.” In Goods from the East: trading Eurasia 1600-1800, uitgegeven door Maxine Berg, Felicia Gottmann, Hanna Hodacs en Chris Nierstrasz, 309-327. London: Palgrave Macmillan, 2015.
Boone, M. “De Gentse staten van goed als bron voor de kennis van de materiële cultuur: mogelijkheden en beperkingen.” In Bronnen voor de geschiedenis van de materiële cultuur: staten van goed en testamenten, uitgegeven door Frank Daelemans, 51-74. Brussel: Archief- en bibliotheekwezen in België, 1988.
Bourgeois, Inez. “Decoratieve voorwerpen en binnenhuisversiering in de 18de eeuw te Gent. Vloer- en wandbekleding. Gordijnen. Schilderijen. Spiegels. Sfeer of pracht en praal.” Oostvlaamse zanten: driemaandelijks algemeen tijdschrift voor volkskunde 63, nr. 2 (1988): 81-99.
Braudel, Fernand. Civilisation matérielle, économie et capitalisme: XVe-XVIIIe siècle. Parijs: Colin, 1979.
“Bruno Blondé.” Universiteit Antwerpen. Geraadpleegd 09.05.2018. https://www.uantwerpen.be/nl/personeel/bruno-blonde/publicaties/.
“Centre for Urban History (CSG) at University of Antwerp.” Universiteit Antwerpen. Geraadpleegd 19.02.2018. https://www.uantwerpen.be/en/research-groups/centre-urban-history/.
Daelemans, Frank, ed. Bronnen voor de geschiedenis van de materiële cultuur: staten van goed en testamenten. Brussel: Archief- en bibliotheekwezen in België, 1988.
Danneel, M. “De Brugse wezenboeken als bron. Mogelijkheden en beperkingen.” In Bronnen voor de geschiedenis van de materiële cultuur: staten van goed en testamenten, uitgegeven door Frank Daelemans, 31-50. Brussel: Archief- en bibliotheekwezen in België, 1988.
David, J. B. Geschiedenis van de stad en de heerlykheid van Mechelen. Leuven: Vanlinthout, 1854.
De Brouwer, Jozef. “De kerk en het ontspanningsleven in het aartsbisdom Mechelen in het begin van de 18de eeuw.” In Van Granvelle tot Danneels: capita selecta uit 450 jaar geschiedenis van het aartsbisdom Mechelen (1559-2009), uitgegeven door Jaak Ockeley, 163-182. Brussel: Koninklijk Historisch Genootschap van Vlaams-Brabant en Brussel, 2009.
De Chevil, Rika. “Studie over het ambachtswezen te Mechelen in verband met de demografische evolutie van de stad.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1956.
De Decker, Petra. “Sociaal-economische analyse van de levensomstandigheden in een plattelendsgemeenschap. Casus: het Ambacht Maldegem in de 18de eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 2003.
De Groot, Julie, Isabelle Devos en Ariadne Schmidt, eds. Single life and the city 1200-1900. Houndmills: Palgrave Macmillan, 2015.
De Longé, Guillaume Philémon. Coutumes de la ville de Malines. Brussel: Gobbaerts, 1879.
De Nijn, H. “De revolutionaire hervormingen onder het Franse Bewind.” In De geschiedenis van Mechelen, uitgegeven door Raymond van Uytven, 195-197. Tielt: Lannoo, 1991.
De Nijn, H. “Het stadsbestuur van Mechelen gedurende de Franse en Nederlandse overheersing.” Handelingen van de Koninklijke kring voor oudheidkunde, letteren en kunst van Mechelen 92 (1988): 285-315.
De Roo, R. “De Leuvense vaart. Een aspect van de economische politiek van de Oostenrijkers.” Handelingen van de Koninklijke kring voor oudheidkunde, letteren en kunst van Mechelen 55 (1951): 105-115.
De Vijlder, Nicolas. “Antwerps paardenbezit in de zeventiende en achttiende eeuw.” Vlaamse Stam 50, nr. 1 (2014): 12-20.
De Vries, Jan. “De huishoudportemonnee en de spulletjes. Een poging zicht te krijgen op de gezinshuishouding vanaf de vijftiende eeuw.” In Aards geluk. De Nederlanders en hun spullen 1550 – 1850, uitgegeven door Anton Schuurman, Jan de Vries en Ad Van der Woude, 29-79. Amsterdam: Uitgeverij Balans, 1997.
De Vries, Jan. “Peasant demand patterns and economic development: Friesland 1550 – 1750.” In European peasants and their markets. Essays in agrarian economic history, uitgegeven door William N. Parker en Eric L. Jones, 205-259. Princeton: Princeton University Press, 1976.
De ware vrienden van het archief. Geraadpleegd 19.02.2018. http://www.dewarevrienden.net/DWV/.
Depla, Barbara. “De consumptierevolutie in de Nieuwe Tijd: casus: de stad Roeselaere en de omringende plattelandsdorpen in de 18de eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1968.
Deren, Sophie. “Pandlening en de materiële cultuur in Gent tijdens de 17e eeuw.” Masterproef, Universiteit Gent, 2009.
Devos, Isabelle, Ariadne Schmidt en Julie De Groot. “Introduction. Unmarried and Unknown: Urban Men and Women in the Low Countries Since the Early Modern Period.” Journal of Urban History 42, nr. 1 (2016): 3-20.
Dibbits, Hester. Vertrouwd bezit: materiële cultuur in Doesburg en Maassluis 1650-1800. Nijmegen: SUN, 2001.
Diddens, Hendrik. Woordenboek van het Mechels dialekt. Een poging tot inventarizatie van het taalmateriaal en typisch taalgebruik. Mechelen: Diddens, 1986.
Dierickx, Michiel. “Historische kroniek. Het katholicisme in Noord-Nederland in de XVIe en XVIIeeeuw.” Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren. Geraadpleegd 01.04.2018. http://www.dbnl.org/tekst/_str007194701_01/_str007194701_01_0076.php.
Douglas, Mary en Baron Isherwood. The World of Goods. Londen: Routledge, 1996.
Elias, Norbert. Über den Prozess der Zivilisation. Basel: Haus zum Falken, 1939.
Fairchilds, Cissie. “Consumption in Early Modern Europe. A Review Article.” Comparative Studies in Society and History 35, nr. 4 (1993): 850-851.
Froide, Amy. Never married: Singlewomen in Early Modern England. Oxford: Oxford University Press, 2005.
Hermans, V. Inventaire des archives de la ville de Malines. Mechelen: A. Olbrechts-De Maeyer, 1894.
Heyndels, Indra. “"Om 't naeckt en hongerigh kint te spyzen": de zorg over weeskinderen op het einde van het Ancien Régime in Mechelen.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 2000.
“Historische woordenboeken Nederlands en Fries.” Instituut voor de Nederlandse taal. Geraadpleegd 22.05.2018, http://gtb.inl.nl/search/.
Hufton, Olwen. “Women in history. Early modern Europa.” Past and Present 101 (1983): 125-141.
Hussey, David en Margaret Ponsonby. “Single People and the Material Culture of the English Urban Home in the Long Eighteenth Century.” In Single Life and the City 1200 – 1900, uitgegeven door Julie De Groot, Isabelle Devos en Ariadne Schmidt, 203-223. Houndmills: Palgrave Macmillan, 2015.
Installé, Henri. “Bestuursinstellingen van de heerlijkheid Mechelen (11e eeuw-1795).” In De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Brabant en Mechelen tot 1795, uitgegeven door Raymond Van Uytven, Claude Bruneel en Herman Coppens, 835-864. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 2000.
Installé, Henri. “Consuetudo pro lege servatur. Sprokkelingen uit het Mechels gewoonterecht.” Handelingen van de Koninklijke kring voor oudheidkunde, letteren en kunst van Mechelen 93 (1989): 53-131.
Installé, Henri. “Een veeleer traditionele economie en standenmaatschappij.” In De geschiedenis van Mechelen, uitgegeven door Raymond van Uytven, 183-192. Tielt: Lannoo, 1991.
Installé, Henri. “Groeiende grieven tegen de Oostenrijkse regeringsbemoeiingen en de hervormingen.” In De geschiedenis van Mechelen, uitgegeven door Raymond van Uytven, 192-195. Tielt: Lannoo, 1991.
Janssens, Valéry. Het geldwezen der Oostenrijkse Nederlanden. Brussel: Paleis der Academiën, 1957.
Jonckheere, Ineke. “Boer zkt comfort: studie van het consumptiegedrag in relatie tot de levenscyclus in het land van Wijnendaele in de 18e eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 2005.
Kamermans, Johan A. Materiële cultuur in de Krimpenerwaard in de zeventiende en achttiende eeuw. Ontwikkeling en diversiteit. Wageningen: Landbouwuniversiteit Wageningen, 1999.
Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Mechelen. Geraadpleegd 19.02.2018. http://www.oudheidkundigekring.be/mechelen/.
Kuijpers, Simon. “Materiële cultuur in Lokeren, Eksaarde en Daknam in de 17de en 18de eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 2006.
Kuuse, Jan. “The probate inventory as a source for economic and social history.” Scandinavian Economic History Review 22 (1974): 22-31.
Lambrecht, Thijs. “Krediet en de rurale economie in Vlaanderen tijdens de 18de eeuw.” PhD diss., Universiteit Gent, 2007.
Laslett, Peter. Family life and illicit love in earlier generations. Essays in historical sociology. Cambridge: Cambridge University Press, 1977.
Maes, Louis-Theo. Costumen van de stad Mechelen. Brussel: CAD, 1960.
Markkanen, Erki. “The use of probate inventories as indicators of personal wealth during the period of industrialization: the financial resources of the Finnish rural population 1850 – 1911.” Scandinavian Economic History Review 26 (1978): 66-83.
McKendrick, Neil. “The Consumer Revolution of Eighteenth-Century England.” In The Birth of a Consumer Society: the Commercialization of Eighteenth-century England, uitgegeven door Neil McKendrick, John Brewer en J.H. Plumb, 9-33. Londen: Europa Publications Limited, 1982.
Mechant, Maja. “Levensomstandigheden en overlevingsstrategieen van armen in het Land van Nevele (1690-1789).” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 2006.
Monballieu, Ida. “Bijdrage tot de studie van de Weeskamer te Mechelen gezien in het probleem van de herkomst en de verspreiding van de weeskamer.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1968.
Muchembled, Robert. “Luxe et dynamisme social à Douai au 17ieme siècle.” In Nouvelles approches concernant la culture de l’habitat, uitgegeven door Roland Baetens en Bruno Blondé, 197-211. Turnhout: Brepols, 1991.
“Numismatiek.” Familiegeschiedenis. Geraadpleegd 07.04.2018. https://familiegeschiedenis.be/hulpwetenschappen/numismatiek.
Ockeley, Jaak. “De religieuze wereld in het aartsbisdom.” In Van Granvelle tot Danneels: capita selecta uit 450 jaar geschiedenis van het aartsbisdom Mechelen (1559-2009), uitgegeven door Jaak Ockeley, 191-212. Brussel: Koninklijk Historisch Genootschap van Vlaams-Brabant en Brussel, 2009.
Ockeley, Jaak. “Het aartsbisdom Mechelen: Voorgeschiedenis en historisch-geografische situatie.” In Van Granvelle tot Danneels: capita selecta uit 450 jaar geschiedenis van het aartsbisdom Mechelen (1559-2009), uitgegeven door Jaak Ockeley, 7-39. Brussel: Koninklijk Historisch Genootschap van Vlaams-Brabant en Brussel, 2009.
Ockeley, Jaak. “Regulieren, monialen en religieuzen in het aartsbisdom Mechelen in de Nieuwe Tijd.” Handelingen van de Koninklijke kring voor oudheidkunde, letteren en kunst van Mechelen 98 (1994): 65-80.
Overlaet, Kim. “Replacing the family? Beguinages in early modern western European cities: an analysis of the family networks of beguines living in Mechelen (1532–1591).” Continuity and change 29, nr. 3 (2014): 325-347.
Overlaet, Kim. “To be or not to be a beguine in an early modern town: piety of pragmatism? The Great Beguinage of St Catherine in sixteenth-century Mechelen.” In Single Life and the City 1200 – 1900, uitgegeven door Julie De Groot, Isabelle Devos en Ariadne Schmidt, 138-157. Houndmills: Palgrave Macmillan, 2015.
Palliser, Bury. Histoire de la dentelle. Parijs: Firmin-Didot, 1890.
Pinnel, Lena. “Achttiende-eeuwse juwelen in de Zuidelijke Nederlanden. Een onderzoek naar juwelen, portretten en boedelinventarissen.” Masterproef, Universiteit Gent, 2014.
Pisters, Ine. “Gentse woninginterieurs uit de 18e eeuw. Bedden, tafels, toilet-, zit- en opbergmeubels.” Oostvlaamse zanten: driemaandelijks algemeen tijdschrift voor volkskunde 63, nr. 2 (1988): 71-80.
Pisters, Josephine. “Eenvoud en luxe binnenshuis: studie van Gentse interieurs uit de 18e eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1983.
Poukens, Johan en Nele Provoost. “Respectability, Middle-Class Material Culture and Economic Crisis: The Case of Lier in Brabant, 1690-1770.” Journal of Interdisciplinary History 42, nr. 2 (2011): 159-184.
Provoost, Nele. “Genegenheid tussen vier muren. Informele contacten en sociale relaties van alleenstaande vrouwen in testamenten (Lier, 1670-1755).” Tijdschrift voor sociale en economische geschiedenis 7, nr. 3 (2010): 3-25.
Put, E. “Tussen barokke vroomheid en ontkerkelijking: de katholieke geloofsbeleving.” In De geschiedenis van Mechelen, uitgegeven door Raymond van Uytven, 201-207. Tielt: Lannoo, 1991.
Renkin, G. “De organisatie van klein- en groothandel in vis en aanverwante producten door het Mechels visverkopersambacht tijdens de 18de eeuw.” Bijdragen tot de geschiedenis 83 (2000): 37-59.
Roche, Daniel. La culture des apparences: une histoire du vêtement (XVIIe – XVIIIe siècle). Paris: Fayard, 1989.
Roche, Daniel. Histoire des choses banales: naissance de la consommation (XVIIe – XIXe siècle). Paris: Fayard, 1997.
Roegiers, Jan. “Routine, reorganisatie en revolutie (1759-1802).” In Het Aartsbisdom Mechelen-Brussel: 450 jaar geschiedenis, uitgegeven door Jan De Maeyer, Eddy Put, Jan Roegiers, André Tihon en Gerrit Vanden Bosch, 231-296. Antwerpen: Halewijn, 2009.
Ryckbosch, Wouter. “A consumer revolution under strain: consumption, wealth and status in eighteenth-century Aalst (Southern Netherlands).” PhD diss., Universiteit Antwerpen en Universiteit Gent, 2012.
Ryckbosch, Wouter. “Early modern consumption history: current challenges and future perspectives.” BMGN – Low Countries Historical Review 130 (2015): 57-84.
Ryckbosch, Wouter. “Recent onderzoek naar Mechelens verleden. Materialiteit en stedelijk weefsel.” In Uw toren is niet af, uitgegeven door Heidi De Nijn, 52-56. Mechelen: Stedelijke Musea Mechelen, 2014.
Sarti, Raffaella. Europe at home. Family and material culture 1500-1800. New Haven: Yale University Press, 2002.
Sarti, Raffaella. Thuis in Europa. Wonen, eten en kleden in Europa van 1500 – 1800. Rotterdam: Donkers, 2004.
Schelstraete, Carl, Hilde Kintaert en Dorine De Ruyck. Het einde van de onveranderlijkheid. Arbeid, bezit en woonomstandigheden in het land van Nevele tijdens de 17e en de 18e eeuw. Nevele: Heemkundige kring Het Land van Nevele, 1986.
Schmidt, Ariadne en Manon van der Heijden. “Women alone in early modern Dutch towns: opportunities and strategies to survive.” Journal of Urban History 42, nr. 1 (2016): 21-38.
Schmidt, Ariadne, Isabelle Devos en Bruno Blondé. “Single and the City: Men and Women Alone in North-Western European Towns since the Late Middle Ages.” In Single Life and the City 1200 – 1900, uitgegeven door Julie De Groot, Isabelle Devos en Ariadne Schmidt, 1-24. Houndmills: Palgrave Macmillan, 2015.
Schuurman, Anton. Materiële cultuur en levensstijl. Een onderzoek naar de taal der dingen op het Nederlandse platteland in de 19e eeuw: de Zaanstreek, Oost-Groningen, Oost-Brabant. Wageningen: Landbouwuniversiteit Wageningen, 1989.
Schuurman, Anton. “Probate inventories: research issues, problems and results.” A.A.G. Bijdragen 23 (1980): 19-31.
Shammas, Carole. The pre-industrial consumer in England and America. New York: Oxford University Press, 1990.
Simons, Maarten. “De materiële cultuur te Mechelen in de vroege zeventiende eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, 2005.
Slokker, Nico. Ruggengraat van de stedelijke samenleving. Amsterdam: Aksant, 2010.
Soly, Hugo. “Materiële cultuur te Gent in de 18e eeuw: een terreinverkenning.” Oostvlaamse zanten: driemaandelijks algemeen tijdschrift voor volkskunde 63 (1988): 3-15.
Stadeler, J. “Passementmakers te Mechelen.” Mechlinia 3 (1924): 97-100 en 139-142.
Stobart, Jon. “Rich, Male and Single: The Consumption Practices of Edward Leigh, 1742–86.” In Single Life and the City 1200 – 1900, uitgegeven door Julie De Groot, Isabelle Devos en Ariadne Schmidt, 224-243. Houndmills: Palgrave Macmillan, 2015.
Terryn, C. “Tafelen en tafelgerei in Gent.” Oostvlaamse zanten: driemaandelijks algemeen tijdschrift voor volkskunde 63 (1988): 25-32.
Thirsk, Joan. Economic policy and projects. The Development of a Consumer Society in Early Modern England. Oxford: Clarendon Press, 1978.
Tihon, André. “Les religieuses en Belgique du XVIIIe au XXe siecle. Approche statistique.” Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 7 (1976): 1-54.
“Universiteitsbibliotheek.” Universiteit Gent. Geraadpleegd 10.04.2018. https://lib.ugent.be/.
Van Assche, Jo. “Rond de benoeming van kardinaal Johannes Henricus de Franckenberg als aartsbisschop van Mechelen (1759).” In Van Granvelle tot Danneels: capita selecta uit 450 jaar geschiedenis van het aartsbisdom Mechelen (1559-2009), uitgegeven door Jaak Ockeley, 183-190. Brussel: Koninklijk Historisch Genootschap van Vlaams-Brabant en Brussel, 2009.
Van Bauwel, Annelies. “Subcultuur of traditioneel patroon? Een genderonderzoek naar de materiële cultuur van de Gentenaars uit de tweede helft van de achttiende eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1999.
Van Damme, Ilja en Reinoud Vermoesen. “Second-hand consumption as a way of life: public auctions in the surroundings of Alost in the late eighteenth century.” Continuity and change 24, nr. 2 (2009): 275-305.
Van de Wiel, C. “De begijnhoven en de vrouwelijke kloostergemeenschappen in het aartsbisdom Mechelen (1716-1801). Deel I.” Ons geestelijk erf 44 (1970): 142-212 en 241-327.
Van de Wiel, C. “De begijnhoven en de vrouwelijke kloostergemeenschappen in het aartsbisdom Mechelen (1716-1801). Deel II.” Ons geestelijk erf 45 (1971): 179-214.
Van de Wiel, C. “De begijnhoven en de vrouwelijke kloostergemeenschappen in het aartsbisdom Mechelen (1716-1801). Deel III.” Ons geestelijk erf 46 (1972): 278-344 en 367-428.
Van der Haegen, Herman. “Sociaal-economische en demografische structuur van de Vlaamse bevolking in het jaar IV.” Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 1-2 (1981): 27-58.
Van Koolbergen, Hans. “De materiële cultuur van Weesp en Weesperkarspel in de zeventiende en achttiende eeuw.” Volkskundig bulletin 9 (1983): 3-52.
Van Koolbergen, Hans. “Ontwikkelingen in het boedelinventarisonderzoek.” Volkskundig Bulletin 13 (1987): 250-259.
Van Germeersch, Iris. “Studie over de sociaal-financiële status der beoefenaars van de geneeskundige professie te Gent in de 18e eeuw, aan de hand van een analyse van staten van goed.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1987.
Van Hammé, F.O. Mechelen. De oude hoofdstad van de Nederlanden. Amsterdam: De Lange, 1949.
Van Nevel, Lisa. “Materiële cultuur op het platteland tijdens de 18e eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 2005.
Van Ryckeghem, Jan. “Eenvoud en raffinement: een studie van de Gentse achttiende-eeuwse kleding in sociaal-economisch perspectief.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1985.
Van Uytven, Raymond, ed. De geschiedenis van Mechelen. Tielt: Lannoo, 1991.
Verbeek, Agnes. “De lagere bevolkingsklassen te Mechelen in de 2°helft van de achttiende eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1970.
Verbeemen J. “De demografische evolutie van Mechelen (1370-1800).” Handelingen van de Koninklijke kring voor oudheidkunde, letteren en kunst van Mechelen 57 (1953): 63-98.
Verbeemen, J. “De Mechelse economie rond 1740.” Tijdschrift voor geschiedenis en folklore 19 (1956): 78-85.
Verbeemen, J. “Mechelen in 1796. Demografische en sociaal-economische studie.” Handelingen van de Koninklijke kring voor oudheidkunde, letteren en kunst van Mechelen 58 (1954): 135-179.
Verhaeghe, Frans. “Materiële cultuur, archeologie, geschiedenis en staten van goed.” In Bronnen voor de geschiedenis van de materiële cultuur: staten van goed en testamenten, uitgegeven door Frank Daelemans, 131-206. Brussel: Archief- en bibliotheekwezen in België, 1988.
Vermoesen, Reinoud. “Over wezen en wafelijzers. Mogelijkheden en beperkingen van staten van goed in het historisch onderzoek.” Bladwijzer 1, nr. 2 (2011): 1-16.
Vermoesen, Reinoud. “Welvaart en ongelijkheid in een achttiende-eeuwse kleine stad. Casus Aalst.” Het Land van Aalst 60 (2008): 54-63.
Vervaeck, Solange. “De samenstelling van de gegoede stand te Mechelen op het einde van de XVIIIe eeuw en in het begin van de XIXe eeuw (1796-1813).” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1959.
Voskuil, J.J. “Boedelbeschrijvingen als bron voor de kennis van groepsvorming en groepsgedrag.” Volkskundig bulletin 13 (1987): 30-58.
Voskuil, J.J. “De verspreiding van koffie en thee in Nederland.” Volkskundig bulletin 14 (1988): 69-93.
Weatherill, Lorna. “A possession of one's own: Women and Consumer Behavior in England, 1660-1740.” Journal of British Studies 25, nr. 2 (1986): 131-156.
Weatherill, Lorna. Consumer behaviour and material culture in Britain, 1660-1760. New York: Routledge, 1988.
Weyns, Jozef. Volkshuisraad in Vlaanderen: naam, vorm, geschiedenis, gebruik en volkskundig belang der huiselijke voorwerpen in het Vlaamse land van de Middeleeuwen tot de Eerste Wereldoorlog. Beerzel: Ter Speelbergen, 1974.
Wouters, Dirk. “De sociaal-ekonomische status van de schepenen te Mechelen in de tweede helft van de veertiende eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1982.
Wijnant, Liliane. “De Gentse staten van goed 1400-1404: proeve van historisch commentaar.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1967.
Wijsenbeek-Olthuis, Thera. Achter de gevels van Delft. Hilversum: Verloren, 1987.
Zeischka, Siger. “Strukturen en leefpatronen aan het einde van het Ancien Régime: Zaffelare in de achttiende eeuw: een sociaal-economische analyse op basis van staten van goed.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 2001.