‘Het tijdstip van overlijden is 13u01’: zegt de arts op een vastberaden toon. Het onverwachte piepende geluid van de hartmonitor vult samen met onbegrip de kamer van mevrouw Finley. ‘Wat is er gebeurd?’: klonk het in ieders hoofd. Twee verpleegkundigen voeren systematisch de lijktooi uit en rollen het bed door de lange gangen van het ziekenhuis. De luide bel van het mortuarium kondigt de aankomst van mevrouw Finley aan. Hier staat een vriendelijk gezicht de verpleegkundigen op te wachten in een sterk belichte gang met een eigenaardige geur waar je je vinger maar niet op kan leggen. De arts heeft een klinische autopsie aangevraagd. Dit betekent de start van een nieuw verhaal, weliswaar het laatste verhaal van mevrouw Finley.
Het woord 'autopsie' is afkomstig van het Griekse autopsia: 'met eigen ogen zien'. Of zoals de literatuur het weergeeft; een gestandaardiseerd onderzoek van een overledene voor wetenschappelijke of medisch-juridische doeleinden. De autopsie is onderverdeeld in twee types, de klinische en de forensische autopsie. We kennen allemaal de forensische autopsie van populaire misdaadseries zoals Bones, NCIS, Body of Proof, enz. Maar wat is nu een klinische autopsie? Wat kan het ons vertellen? En hoe kan het een elementaire bijdrage leveren aan niet alleen de nabestaanden, maar de huidige maatschappij?
Een klinische autopsie is een autopsie die wordt uitgevoerd in het ziekenhuis waar de patiënt overleed. De behandelende arts wil meer duidelijkheid over het overlijden of de pathologie en vraagt aan de (klinisch) patholoog verder onderzoek. Ondanks de ziekenhuisopname, betekent dit niet noodzakelijk dat de doodsoorzaak bekend is. Het doel van een klinische autopsie beperkt zich niet alleen tot het identificeren van de oorzaak en wijze van overlijden. Het is ook een bevestiging en herziening van de ziektetoestand van de patiënt; was de diagnose juist? Was de kanker verder uitgezaaid? Heeft de geboden therapie het juiste effect gehad? Was er een andere ziekte die we gemist hebben? Kortom, de vastgestelde ziekten worden een laatste maal getoetst met de diagnose(n) en de gegeven behandeling(en). Dit wordt ook de clinico-pathologische correlatie genoemd. Het belang van post-mortem onderzoek wordt in het juiste perspectief geplaatst wanneer op wetenschappelijk vlak (grote) discrepanties (d.i. tegenstijdigheden) tussen de resultaten van de autopsie en de diagnose(n) bij leven worden aangetoond. Naast de wetenschappelijke bijdrage primeert evenzeer de bijdrage voor de nabestaanden; een laatste éénduidig antwoord met het opperste respect voor de overledene.
De autopsie heeft in de loop van de geschiedenis een uitzonderlijke bijdrage geleverd in de kennis van de anatomie en ziekten. Het was als het ware de gouden standaard in de geneeskunde. Met de komst van de technologische (r)evolutie kwam daar echter verandering in…
Er is op enkele decennia tijd een internationale dramatische daling van het aantal autopsies van 1 op 3 overlijdens in de jaren 90 naar het actuele 2 op 100. Vooral de geloofsovertuiging, de tijdsgeest van onschendbaarheid en zelfbeschikking, het blinde vertrouwen in moderne technologie en de lage financiële compensaties zijn bij de belangrijkste factoren voor deze mondiale keldering. Toch heeft een daling van post-mortem activiteiten rechtstreeks betrekking op zowel sociaal-maatschappelijk (geen antwoorden op doodsoorzaak), gezondheidszorgeconomie (foutieve gezondheidsstatistieken) als de medische technologie en curriculum (geen toetsing van nieuwe technologie/therapie, desinteresse van jonge artsen en daling van autopsiekennis).
Onze studie evalueerde de autopsieaanvragen van 2015 tot en met 2017 in het Universitair Ziekenhuis Leuven (UZ Leuven). UZ Leuven is een tertiair centrum wat betekent dat de moeilijkste en zwaarste aandoeningen hier worden behandeld. Van de 555 autopsieaanvragen voldeden 282 gevallen aan de vooropgestelde criteria. Het klinische aanvraagformulier dat zowel de klinische informatie als doodshypothese bevat, werd vergeleken met de conclusie van het autopsieverslag. In 88,8% van de gevallen beantwoorde de vraag van de aanvragende arts aan de conclusie van de patholoog. In 21.4% van de gevallen werd de klinische diagnose weerlegt en een nieuwe doodszoorzakelijke ziekte gevonden na autopsie. Met andere woorden, de autopsie heeft in één op vijf gevallen nieuwe bevindingen naar boven gebracht. Is dit veel?
Moeten we ons zorgen maken? Hoe staan we ten opzichte van de rest van de wereld? In de literatuur zien we dat het gros van de studies een medische beoordeling uitvoerde waarbij de focus wordt gelegd op het hele medische dossier (opname, hospitalisatie, diagnose, behandeling, enz.). Onze studie is gericht op een kwalitatieve beoordeling van de autopsie-aanvraag en de autopsieconclusie. Verrassend genoeg zien we opvallende gelijkenissen. Niet alleen wereldwijd, maar ook in UZ Leuven zelf. Hier onthulde een vroegere studie door Roosen et al. in 2000 een discrepantiepercentage van 26%. Deze bevinding is opmerkelijk aangezien de discrepanties vergelijkbaar zijn, hoewel er bijna twee decennia verstreken zijn, inclusief verbeteringen in diagnostische technieken. Uit de literatuur blijkt dus dat ondanks de enorme technologische vooruitgang de foutmarge sinds 1912 niet verbeterd is maar gelijk is gebleven. Kortom, de technologische (r)evolutie heeft er niet voor gezorgd dat we bij de autopsie minder nieuwe of andere ziekten vinden. Erg beangstigend als je denkt dat het aantal autopsies wereldwijd aan een vrije val bezig is.
De wereldwijde vrije val van het aantal autopsies doet denken dat de meeste artsen ervan uitgaan dat de technologische (r)evolutie een betere klinische diagnostiek mogelijk heeft gemaakt, in die mate dat post-mortem onderzoek niet meer moet aangevraagd worden. Toch toont dit onderzoek, evenals de internationale literatuur, aan dat het aantal gemiste doodsoorzakelijke ziektes niet is afgenomen maar gestabiliseerd. We hopen dat het bewustzijn, de noodzaak en de bijdrage met betrekking tot klinische autopsies zullen toenemen. Aangezien de kwaliteit van de gezondheidszorg niet alleen afhankelijk is van de diagnostische en therapeutische methoden, maar ook van de beoordeling van hun effectiviteit en de exacte doodsoorzaken door middel van post-mortem onderzoeken.
In het oudste anatomische theater (1594), gebouwd voor de universiteit van Padua te Italië, staat nog steeds het volgende gegraveerd in Latijn:“Hic est locus ubi mors gaudet succurrere vitae”. In het Nederlands: “Dit is de plaats waar de dood zich verheugt om de levenden te helpen”. Een spreuk die desondanks nog even actueel is.
Sarah Ahannach
Bibliografie
1. Dada MA, Ansari NA. The postmortem examination in diagnosis. J clin Pathol. 1996;(49):965–6.
2. Yapijakis C. Hippocrates of Kos , the Father of Clinical Medicine , and Asclepiades of Bithynia , the Father of Molecular Medicine *. In Vivo (Brooklyn). 2009;23(4):507–14.
3. Wood MJ, Guha AK. Declining Clinical Autopsy Rates Versus Increasing Medicolegal Autopsy Rates in Halifax, Nova Scotia. Arch Pathol Lab Med. 125(7):924–30.
4. van den Tweel JG, Wittekind C. The medical autopsy as quality assurance tool in clinical medicine: dreams and realities. Virchows Arch. 2016;468:75–81.
5. Douglas Harper. autopsy (n.) [Internet]. Online Etymology dictionary. [cited 2017 Nov 1]. Available from: https://www.etymonline.com/word/autopsy
6. Bassat Q, Castillo P, Alonso PL, Ordi J, Menéndez C. Resuscitating the Dying Autopsy. PLoS One. 2016;13(1).
7. Finkbeiner WE, Ursell PC, Davis RL. Autopsy Pathology: a manual and atlas. 1st ed. Churchill Livingstone; 2004. 408 p.
8. Sonderegger-iseli K, Burger S, Muntwyler J, Salomon F. Diagnostic errors in three medical eras: a necropsy study. Lancet. 2000;355(9220):2027–31.
9. Turnbull A, Osborn M, Nicholas N. Hospital autopsy : Endangered or extinct ? 2015;601–4.
10. Blokker BM, Weustink AC, Hunink MGM, Oosterhuis JW. Autopsy of Adult Patients Deceased in an Academic Hospital: Considerations of Doctors and Next-of-Kin in the Consent Process. PLoS One. 2016;11(10):1–14.
11. Sanchez H, Chamberlin GM, Collins KA, Burton EC. Autopsy Rate and Physician Attitude Towards Autopsy. Medscape [Internet]. 2017 Apr; Available from: https://emedicine.medscape.com/article/1705948-overview
12. Westphal SE, Apitzsch J, Penzkofer T, Mahnken AH. Virtual CT autopsy in clinical pathology: feasibility in clinical autopsies. Virchows Arch. 2012;461(2):211–9.
13. Meier PR, Manchester DK, Shikes RH, Clewell WH, Stewart M. Perinatal Autopsy: Its Clinical Value. Am Coll Obstet Gynecol. 1986;67(3):349–51.
14. Roosen J, Frans E, Wilmer A, C. Knockaert D, Bobbaers H. Comparison of premortem clinical diagnoses in critically ill patients and subsequent autopsy finding. Mayo Clin Proc. 2000;75(6):562.
15. Klinische en gerechtelijke autopsies: wat is het verschil? [Internet]. UZA. 2008 [cited 2017 Nov 2]. Available from: http://www.uza.be/klinische-en-gerechtelijke-autopsies-wat-het-verschil
16. Eriksson A. Forensic Pathology. In: Forensic Epidemiology. 1st ed. Academic Press; 2016. p. 151–77.
17. Van de Voorde W. Het ongewoon sterfgeval - medicolegaal postmortem onderzoek. In: Goethals J, Nieuwdorp M, editors. Multidisciplinair forensisch onderzoek - juridische en wetenschappelijke aspecten (deel 1). Brussel: Politeia; 2003. p. 169–91.
18. Autopsie [Internet]. UZ Leuven. 2009 [cited 2017 Nov 2]. Available from: https://www.uzleuven.be/nl/forensische-geneeskunde/autopsie
19. Wiegand P, Madea B, Musshoff F. International Guidelines and Accreditation in Forensic Medicine. In: Madea B, editor. Handbook of Forensic Medicine. 1st ed. Beaverton: Wiley-Blackwell; 2014.
20. Dienst Forensische Geneeskunde behaalt belangrijke accreditatie voor autopsieonderzoek. Campuskrant KU Leuven [Internet]. Leuven; 2010;1. Available from: https://nieuws.kuleuven.be/nl/campuskrant/0910/extra/dienst-forensische…
21. Morgan D. ISO/IEC 17020: 2012 Conformity assessment — Requirements for the operation of various types of bodies performing inspection. ISO/CASCO Comm Conform Assess. 2012;26.
22. Van de Voorde W. Forensische Geneeskunde. 3rd ed. die Keure; 2016. 676 p.
23. Ludwig J. Handbook of Autopsy Practice. 3rd ed. Humana Press; 2002. 592 p.
24. Burton EC, Collins KA. Autopsy Quality Metrics. Medscape [Internet]. 2006; Available from: https://emedicine.medscape.com/article/1701295-overview
25. Byard R, Payne-James J. Encyclopedia of Forensic and Legal Medicine. 2nd ed. Academic Press; 2015. 3120 p.
26. Hammad M. Autopsy protocol and procedure [Internet]. Slideshare. [cited 2017 Dec 19]. Available from: https://www.slideshare.net/farhanali911/procedure-of-autopsy
27. Description and explanation of the method of performing post-mortem examinations in the dead-house of the Berlin Charité Hospital: with especial reference to medico-legal practce [Internet]. Internet Archive. [cited 2017 Dec 19]. Available from: https://archive.org/details/b28131472
28. Ghon’s complex. Mosby’s Medical Dictionary. 2009.
29. Hill RB, Anderson RE. The Autopsy - Medical Practice and Public Policy. 1st ed. Elsevier; 2016. 320 p.
30. Koponen MA, Collins KA. The Autopsy Report. Medscape [Internet]. 2012; Available from: https://emedicine.medscape.com/article/1718019-overview
31. Koninklijk besluit 15 december 2011 betreffende de erkenning van de laboratoria voor pathologische anatomie, Belgische Staatsblad, 13 februari 2012.
32. Joint Commission International. Joint Commission International Accreditation Standards for Laboratories. 3rd editio. Joint Commission Resources, Inc. 2017. 36 p.
33. Zampieri F, Rizzo S, Thiene G, Basso C. The clinico-pathological conference, based upon Giovanni Battista Morgagni???s legacy, remains of fundamental importance even in the era of the vanishing autopsy. Virchows Arch. 2015;467(3):249–54.
34. Hutchins GM, Berman JJ, Moore W, Hanzlick R, Americ TAC of the C of AP. Practice Guidelines for Autopsy Pathology. Arch Pathol Lab Med. 1999;123(11):1085–92.
35. Clinicopathological correlation [Internet]. NCEPOD. 2006 [cited 2017 Dec 17]. Available from: http://www.ncepod.org.uk/2006Report/results_of_study_15.html
36. Adams VI. Guidelines for Reports by Autopsy Pathologists. 1st ed. Florida: Humana Press; 2008. 128 p.
37. Nichols L, Aronica P, Babe C. Are Autopsies Obsolete? Am J Clin Pathol. 1998;110(2):210–8.
38. Shojania KG, Burton EC, Mcdonald KM, Goldman L. Changes in Rates of Autopsy-Detected Diagnostic Errors Over Time. JAMA. 2003;289(21):2849–56.
39. Wittschieber D, Klauschen F, Kimmritz A, Winterfeld M Von, Kamphues C, Scholman H, et al. Who Is at Risk for Diagnostic Discrepancies ? Comparison of Pre- and Postmortal Diagnoses in 1800 Patients of 3 Medical Decades in East and West Berlin. PLoS One. 2012;7(5):12–5.
40. Winters B, Custer J, Jr SMG, Colantuoni E, Kapoor SG, Lee H, et al. Diagnostic errors in the intensive care unit : a systematic review of autopsy studies. BMJ Qual Saf. 2012;21(11):894–902.
41. Goldman L, Sayson R, Robbins S, H. Cohn L, Bettmann M, Weisberg M. The value of the autopsy in three medical eras. N Engl J Med. 1983;308(17):1000–5.
42. Pastores SM, Dulu A, Voigt L, Raoof N, Alicea M, Halpern NA. Premortem clinical diagnoses and postmortem autopsy findings : discrepancies in critically ill cancer patients. Clin Care. 2007;11(2):1–6.
43. Burton EC, Troxclair DA, Iii WPN. Autopsy Diagnoses of Malignant Neoplasms. JAMA. 1998;280(14):1245–8.
44. Kapusta ND, Tran US, Rockett IRH, De Leo D, Naylor CPE, Niederkrotenthaler T, et al. Declining autopsy rates and suicide misclassification: A cross-national analysis of 35 countries. Arch Gen Psychiatry. 2011;68(10):1050–7.
45. Baumgartner A, Anthony D. The Decline of the Autopsy in Rhode Island and Nationwide: Past Trends and Future Directions. R I Med J (2013) [Internet]. 2016;99(10):36–8. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27706277
46. Hoyert DL. The Changing Profile of Autopsied Deaths in the United States , 1972 – 2007. NCHS Data Brief. 2011;(67):1–8.
47. Davies DJ, Graves DJ, Landgren AJ, Lawrence CH, Lipsett J, MacGregor DP, et al. The decline of the hospital autopsy: a safety and quality issue for healthcare in Australia. Med J Aust. 2004;180(6):281–5.
48. Petri C. Decrease in the frequency of autopsies in Denmark after the introdction of a new autopsy act. Qual Assur Heal Care. 1993;5(4):315–8.
49. Turnbull A, Osborn M, Nicholas N. Hospital autopsy : Endangered or extinct ? J Clin Pathol. 2015;68(8):601–4.
50. Autopsy rate (%) for hospital deaths [Internet]. World Health Organization: Regional Office for Europe. 2018 [cited 2018 May 15]. Available from: https://gateway.euro.who.int/en/indicators/hfa_544-6400-autopsy-rate-fo…
51. Dienst Pathologische Ontleedkunde: Jaarverslag 2001. Leuven: Universitaire Ziekenhuizen Leuven; 2002. 68 p.
52. FAQS [Internet]. American Forensics. 2017 [cited 2017 Nov 27]. Available from: https://usaforensics.com/faqs/
53. Honoraria, prijzen en vergoedingen [Internet]. RIZIV. 2018 [cited 2018 May 15]. Available from: http://www.riziv.fgov.be/nl/themas/kost-terugbetaling/door-ziekenfonds/…
54. Collins K, Bennet AT, Hanzlick R. Case of the Month: The Autopsy and the Living. Arch Intern Med [Internet]. 1999;159(20):2391–2. Available from: http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=cin20&AN=10826195…
55. Autopsie: het laatste consult [Internet]. magUZA. 2014 [cited 2017 Nov 27]. p. 2. Available from: http://www.maguza.be/zorg/p/artikel/autopsie-het-laatste-consult
56. Artsen [Internet]. RIZIV. 2017 [cited 2017 Nov 27]. Available from: http://www.riziv.fgov.be/nl/professionals/individuelezorgverleners/arts…
57. Weustink AC, Hunink MGM, Dijke CF Van, Renken NS, Krestin GP, Oosterhuis JW. Minimally Invasive Autopsy: An Alternative to Conventional Autopsy? Radiology. 2009;250(3):897–904.
58. Roberts ISD, Benamore RE, Benbow EW, Lee SH, Harris JN, Jackson A, et al. Post-mortem imaging as an alternative to autopsy in the diagnosis of adult deaths: a validation study. Lancet. 2012;379(9811):136–42.
59. Kahl A. Public perceptions of hospital autopsies: results of a representative survey. Pathologe. 2011;32(4):345–8.
60. Sanchez H, Collins KA. Autopsy Request Process. Medscape [Internet]. 2016; Available from: https://emedicine.medscape.com/article/1730552-overview
61. Sinard JH. Factors Affecting Autopsy Rates, Autopsy Request Rates, and Autopsy Findings at a Large Academic Medical Center. Exp Mol Pathol. 2001;70(3):333–43.
62. Autopsie - Toelating van patiënt of naastbestaanden [Internet]. Orde Der Arsten - Nationale Raad. [cited 2018 May 15]. Available from: https://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/autopsie-toelating-van-pati…
63. Germeaux J. Belgische Senaat: Wetsvoorstel tot regeling van het post-mortemonderzoek [Internet]. 2005 [cited 2015 May 15]. p. 17. Available from: http://www.senate.be/www/?COLL=S&LANG=nl&LEG=3&MIval=/publications/view…
64. Hoge Raad van artsen-specialisten en van huisartsen [Internet]. Hoge Raad van geneesheren-specialisten en van Huisartsen. Brussel: P. Facon; 2016 [cited 2018 May 15]. p. 45. Available from: http://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/document…
65. Baker PB, Zarbo RJ, Howanitz PJ. Quality assurance of autopsy face sheet reporting, final autopsy report turnaround time, and autopy rates. Arch Pathol Lab Med. 1996;120(11):1003–8.
66. Haque AK, Patterson RC, Grafe MR. High Autopsy Rates at a University Medical Center: What Has Gone Right ? Arch Pathol Lab Med. 1996;120(8):727–32.
67. Battle R, Pathak D, Humble C, Key C, Vanatta P, Hill R, et al. Factors influencing discrepancies between premortem and postmortem diagnoses. JAMA. 1987;258(3):339–44.
68. Narayanan S. The Preanalytic Phase: An Important Component of Laboratory Medicine. Am J Clin Pathol. 2000;113(3):429–52.
69. Teigland A. Autopsies in Norway and Czech Republic : A comparison A look at international tendencies concerning autopsy rates , and whether these have had any impact regarding autopsy as a means of a retrospective diagnostic. Charles University in Prague; 2010.
70. Indications for Autopsy [Internet]. UC Davis Health. [cited 2017 Dec 16]. Available from: http://www.ucdmc.ucdavis.edu/pathology/services/clinical/anatomic_patho…
71. Autopsy Procedure Manual [Internet]. Brown University; 2014 [cited 2017 Dec 21]. p. 66. Available from: https://www.brown.edu/academics/medical/about/departments/pathology-lab… MANUAL 2014.pdf
72. Simpkins H, Fink L., Prasad K. Radioisotopes in tissues of patients studied at autopsy. N Engl J Med. 1997;296(8):456.
73. Tokars JI, Bell DM, Culver DH, Marcus R, Mendelson MH, Sloan EP, et al. Percutaneous injuries during surgical procedures. JAMA. 1992;267(21):2899–904.
74. Sharma BR RM. Autopsy Room : A Potential Source of Infection at Work Place in Developing Countries. Am J Infect Dis. 2005;1(1156):25–33.
75. Public Health England. A guide to the FFP3 respirator. [Internet]. NHS England; 2013. p. 8. Available from: https://www.fullsupporthealthcare.com/wp-content/uploads/2016/07/HSE-Re…
76. AC FG-MT071-PR, Forensische autopsie, versie 16, 30/03/2018.
77. Autopsy guidelines series [Internet]. The Royal College of Pathologists. 2018 [cited 2018 Apr 10]. Available from: https://www.rcpath.org/profession/clinical-effectiveness/clinical-guide…
78. AC FG-MT071-AN06, Standaard en specifieke staannames ON, versie 5, 30/12/2015.
79. Osborn M, Lowe J, Cox P, Hargitai B, Marton T. Guidelines on autopsy practice Third trimester antepartum and intrapartum stillbirth June 2017. R Coll Pathol. 2017;1–17.
80. Osborn M, Lowe J, Attanoos R, Gibbs A. Guidelines on autopsy practice Industrial/occupational-related lung disease deaths including asbestos. R Coll Pathol. 2017;1–14.
81. Osborn M, Lowe J, Cox P, Hargitai B, Marton T. Guidelines on autopsy practice : Fetal autopsy (2 nd trimester fetal loss and termination of pregnancy for congenital anomaly) June 2017. R Coll Pathol. 2017;(June):1–17.
82. Osborn M, Lowe J, Lucas S. Guidelines on Autopsy Practice Autopsy in sickle cell disease and persons with sickle cell trait April 2017 Specialist authors : R Coll Pathol. 2017;1–16.
83. Osborn M, Lowe J, Sheppard M, Suvarna SK. Guidelines on autopsy practice : Sudden death with likely cardiac pathology July 2015. R Coll Pathol. 2015;1–16.
84. Guidelines on Autopsy Practice Scenario 6 : Deaths associated with epilepsy. R Coll Pathol. 2005;1–5.
85. Lucas S. Guidelines on Autopsy Practice Scenario 5 : Maternal death. N Engl J Med. 2010;1–4.
86. Collins KA. Special Autopsy Dissections. 1st ed. Pathologists C of A, editor. 2010. 48 p.
87. Young N, Naryshkin S. An implementation plan for autopsy quality control and quality assurance. Arch Pathol Lab Med. 1993;117(5):531–4.
88. Sheaff MT, Hopster DJ. Fetal, Perinatal, and Infant Autopsies. In: Post Mortem Technique Handbook. London: Springer; 2005. p. 350–419.
89. Dinis-Oliveira RJ, Vieira DN, Magalhães T. Guidelines for Collection of Biological Samples for Clinical and Forensic Toxicological Analysis. Forensic Sci Res [Internet]. Taylor & Francis; 2016;1(1):42–51. Available from: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/20961790.2016.1271098
90. Carturan E, Tester DJ, Brost BC, Basso C, Thiene G, Ackerman MJ. Postmortem genetic testing for conventional autopsy - negative Sudden Unexplained Death. Am J Clin Pathol. 2008;129(3):391–7.
91. Tsokos M, Püschel K. Postmortem bacteriology in forensic pathology: Diagnostic value and interpretation. Leg Med. 2001;3(1):15–22.
92. Uemura K, Shintani-Ishida K, Saka K, Nakajima M, Ikegaya H, Kikuchi Y, et al. Biochemical blood markers and sampling sites in forensic autopsy. J Forensic Leg Med. 2008;15(5):312–7.
93. Addison S, Arthurs OJ, Thayyil S. Post-mortem MRI as an alternative to non-forensic autopsy in foetuses and children: From research into clinical practice. Br J Radiol. 2014;87(1036):9.
94. Rangell L. Some notes on the postanalytic phase. Int J Psychoanal Psychother. 1980;8:165–70.
95. Postanalytic phase [Internet]. labCE. [cited 2017 Dec 11]. Available from: https://www.labce.com/spg342039_postanalytic_phase.aspx
96. Linden A Van Der, Blokker BM, Kap M, Weustink AC, Riegman PH, Oosterhuis WJ. Post-Mortem Tissue Biopsies Obtained at Minimally Invasive Autopsy : An RNA-Quality Analysis. PLoS One. 2014;9(12):1–14.
97. Blokker BM, Wagensveld IM, Weustink AC, Oosterhuis WJ, Hunink MG. Non-invasive or minimally invasive autopsy compared to conventional autopsy of suspected natural deaths in adults : a systematic review. Eur J Radiol. 2016;26(4):1159–79.
98. McGuire AL, Moore Q, Majumder M, Walkiewicz M, Eng CM, Belmont JW, et al. The ethics of conducting molecular autopsies in cases of sudden death in the young. Genome Res. 2016;26(9):1165–9.
99. Tejaswi KB, Aerte Hari Periya E. Virtopsy (virtual autopsy): A new phase in forensic investigation. J Forensic Dent Sci. 2013;5(2):146–8.
100. Wichmann D, Obbelobe F, Vogel H, Wolfgang W, Nierhaus A, Braune S, et al. Virtual Autopsy as an Alternative to Traditional Medical Autopsy in the Intensive Care Unit. Ann Intern Med. 2012;156(2):123–30.
101. Thali M, Yen K, Schweitzer W, Vock P, Boesch C, Ozdoba C, et al. Viropsy, a New Imaging Horizon in Forensic Pathology: Virtual Autopsy by Postmortem Multislice Computed Tomography (MSCT) and Magnetic Resonance Imaging (MRI) - a Feasibility study. J Forensic Sci. 2003;48(2):386–403.
102. Jackowski C, Schweitzer W, Thali M, Yen K, Aghayev E, Sonnenschein M, et al. Virtopsy: postmortem imaging of the human heart in situ using MSCT and MRI. Forensic Sci Int. 2005;149(1):11–23.
103. Aghayev E, Christe A, Sonnenschein M, Yen K, Jackowski C, Thali MJ, et al. Postmortem Imaging of Blunt Chest Trauma Using CT and MRI: Comparison With Autopsy. J Thorac Imaging. 2008;23(1):20–7.
104. Shiotani S, Kohno M, Ohashi N, Yamazaki K, Nakayama H, Watanabe K, et al. Non-traumatic postmortem computed tomographic (PMCT) findings of the lung. Forensic Sci Int. 2004;139(1):39–48.
105. Gongora-Rivera F, Labreuche J, Jaramillo A, Steg PG, Hauw J-J, Amarenco P. Autopsy Prevalence of Coronary Atherosclerosis in Patients With Fatal Stroke. Stroke. 2007;38(4):1203–10.
106. Nishio H, Iwata M, Suzuki K. Postmortem Molecular Screening for Cardiac Ryanodine Receptor Type 2 Mutations in Sudden Unexplained Death. Circ J. 2006;70(11):1402–6.
107. Lindström P, Janzon L, Sternby NH. Declining autopsy rate in Sweden: a study of causes and consequences in Malmö, Sweden. J Intern Med. 1997;242(2):157–65.
108. Andrion A, Pira E, Mollo F. Pleural plaques at autopsy, smoking habits, and asbestos exposure. Eur J Respir Dis. 1984;65(2):125–30.
109. Shieh WJ, Guarner J, Layton M, Fine A, Miller J, Nash D, et al. The role of pathology in an investigation of an outbreak of West Nile encephalitis in New York, 1999. Emerg Infect Dis J. 2000;6(4):370–2.
110. van den Tweel JG. Autopsy pathology should become a recognised subspecialty [Letter to the editor]. Virchows Arch. 2008;452(5):585–7.
111. Lillie B, Donati S. Italy’s ancient medical schools: Anatomical Theatres. Italy magazine [Internet]. 2014; Available from: http://www.italymagazine.com/featured-story/italys-ancient-medical-scho…
112. PubMed [Internet]. Bethesda (MD): National Center for Biotechnology Information (NCBI). 1996 [cited 2018 Apr 10]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/
113. Web of Science [Internet]. Thomson Reuters: Clarivate Analytics. 1964 [cited 2018 Apr 10]. Available from: https://login.webofknowledge.com/
114. Limo [Internet]. KU Leuven. [cited 2018 Apr 10]. Available from: https://bib.kuleuven.be/ub/zoeken/limo
115. Tavora F, Crowder CD, Sun CC, Burke AP. Discrepancies between clinical and autopsy diagnoses: A comparison of university, community, and private autopsy practices. Am J Clin Pathol. 2008;129(1):102–9.
116. Ermenc B. Comparison of the clinical and post mortem diagnoses of the causes of death. Forensic Sci Int. 2000;114(2):117–9.
117. Kotovicz F, Mauad T, Saldiva PHN. Clinico-pathological discrepancies in a general university hospital in São Paulo, Brazil. Clinics [Internet]. 2008;63(5):581–8. Available from: http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1807-5932200800…
118. Saad R, Yamada AT, Da Rosa FHFP, Gutierrez PS, Mansur AJ. Comparison between clinical and autopsy diagnoses in a cardiology hospital. Heart. 2007;93(11):1414–9.
119. Prof. dr. Eric Verbeken, February 2018, oral communication.
120. MZG: Handleiding rapport “Overlijdens in het ziekenhuis.” FOD Volksgezondheid, DGGS Gezondheidszorg, Dienst Datamanagement; 2015.
121. Zarbo RJ, Baker PB, Howanitz PJ. The autopsy as a performance measurement tool - Diagnostic discrepancies and unresolved clinical questions: A College of American Pathologists Q- Probes study of 2479 autopsies from 248 institutions. Arch Pathol Lab Med. 1999;123(3):191–8.
122. Combes A, Mokhtari M, Couvelard A, Trouillet J-L, Baudot J, Hénin D, et al. Clinical and autopsy diagnoses in the intensive care unit: a prospective study. Arch Intern Med [Internet]. 2004;164(4):389–92. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16885787
123. Post-mortem onderzoek volwassene [Internet]. Jessa Ziekenhuis. [cited 2018 May 17]. Available from: http://www.jessazh.be/deelwebsites/pathologische-anatomie/autopsies/pos…
124. Pathalogisch-anatomische analyseaanvragen [Internet]. Ziekenhuizen GasthuisZusters Antwerpen. [cited 2018 May 17]. Available from: http://www.gzaziekenhuizen.be/ik-ben-patient/medische-diensten/laborato…
125. Pathologische ontleedkunde aanvraagformulieren [Internet]. Ziekenhuis Oost-Limburg. [cited 2018 May 17]. Available from: https://www.zol.be/pathologische-ontleedkunde/documenten-voor-artsen/aa…
126. Bosmans JML, Weyler JJ, De Schepper AM, Parizel PM. The Radiology Report as Seen by Radiologists and Referring Clinicians: Results of the COVER and ROVER Surveys. Radiology [Internet]. 2011;259(1):184–95. Available from: http://pubs.rsna.org/doi/10.1148/radiol.10101045
127. Oswal D, Sapherson D, Rehman A. A study of adequacy of completion of radiology request forms. Radiography [Internet]. Elsevier Ltd; 2009;15(3):209–13. Available from: http://dx.doi.org/10.1016/j.radi.2008.05.003
128. Cook PG, Birchall IW, Jeans WD. Audit of quality in a radiological department--a pilot study. Clin Radiol. 1991;44(5):345–9.
129. Jumah K, Gordon-Harris L, Agahowa J. Common faults in filling of radiological request forms. East Afr Med J. 1995;72(11):744–5.
130. Triantopoulou C, Tsalafoutas I, Maniatis P, Papavdis D, Raios G, Siafas I, et al. Analysis of radiological examination request form in conjunction with justification of X-ray exposures. Eur J Radiol. 2005;53(2):306–11.
131. Blokker BM, Weustink AC, Hunink MGM, Oosterhuis JW. Autopsy rates in the Netherlands : 35 years of decline. 2017;1–14. Available from: http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0178200