Huid-op-huidcontact: Gelieve niet te storen!
Huid-op-huidcontact, wat is dat juist?
Huid-op-huidcontact is het eerste contact na de geboorte tussen de ouders en hun pasgeboren kind. Het is een uniek, ‘once-in-a-lifetime’ moment dat gegarandeerd aandacht verdient. Uit de literatuur blijkt dat zowel moeder als kind baat hebben hierbij. Het is belangrijk om stil te staan bij de vele voordelen en belangen dat dit te bieden heeft. Het werkt zowel fysiologische processen zoals stabilisatie van de parameters in de hand, alsook de hechting tussen ouders en pasgeborene. Mijn volledige bachelorproef werd gewijd aan de voordelen hiervan, doch ondervond ik uit literatuuronderzoek nog vaak dat een scheiding tussen moeder en kind na de geboorte een reëel feit is. Met dit eindwerk hoop ik interesse en aandacht op te wekken voor dit unieke moment.
In het kort
De basis van deze bachelorproef steunt op twee belangrijke onderzoeksvragen:
‘Wat is het belang van huid-op-huidcontact tussen moeder en neonaat onmiddellijk na de partus?’
‘Hoe kan de partner participeren in de contactmomenten met de neonaat onmiddellijk na de partus?’
De rode draad doorheen dit werk is het aantonen van de vele belangen van huid-op-huidcontact kort na de geboorte. Er werd besproken wat huid-op-huidcontact precies inhoudt, hoe alles in zijn werk gaat vlak na de geboorte en wat nu juist die voordelen zijn die er onlosmakelijk aan verbonden zijn. Verder wordt aangehaald hoe dit contact gegarandeerd kan worden bij prematuren of bij een keizersnede.
Voornaamste resultaten
Dat huidcontact na de geboorte tussen moeder en kind heel wat voordelen heeft, werd ondertussen wel al gesteld. Hier volgen de meest voornamelijke voordelen ten gevolge van huid-op-huidcontact.
Huidcontact versus de nageboorte
Wanneer een vrouw een gewone, vaginale bevalling achter de rug heeft, staat haar nog een volgende fase in de bevalling te wachten. De placentaire fase, ofwel de nageboorte van de placenta of moederkoek, vangt enkele minuten na de bevalling van het kind aan. Uit onderzoeken blijkt dat wanneer de moeder haar pasgeboren kindje bij zich neemt, dit positieve invloeden heeft op de duur van de nageboorte. Mede dankzij verhoogde vrijstelling van hormonen, een meer optimale temperatuur en verminderde stress. Een verkorte nageboorte is uiteraard veel aangenamer en de kersverse moeder is hierdoor ook sneller op haar gemak.
Huidcontact versus de parameters
Huid-op-huidcontact is bewezen een degelijke behandeling te zijn voor allerlei kleine en grotere aandoeningen. Zo werd bevonden dat de hartslag en de ademhaling rustiger en stabieler bleven wanneer het kindje in huidcontact mocht liggen met de moeder. Alsook het zuurstofpercentage, de temperatuur, de bloedsuikerwaarde en het gewicht kwamen sneller tot een optimale waarde en bleven ook veel stabieler in vergelijking met kindjes die niet bij de moeder mochten liggen. Deze kindjes verbleven vaak in een bedje of in een couveuse indien ze iets te vroeg geboren werden. Ook de pijn bij kinderen die bij de moeder verbleven, was beduidend minder. Dit alles kan tot een gezamenlijke conclusie leiden: kinderen die bij de moeder mogen verblijven, ervaren gemiddeld minder stress dan kinderen die dit huidcontact missen.
Huidcontact versus slaap en wenen
Deze verminderde stress zal ook de slaap van het kind ten goede komen. Het kind zal minder wenen en dus een betere slaap ervaren, waardoor ook de moeder een minder stresserend gevoel zal ervaren.
Huidcontact versus borstvoeding
Kinderen met huidcontact bleken gemiddeld sneller tot een initiatie van borstvoeding te komen. Dit wil zeggen dat deze kindjes sneller naar de borst/tepel van de moeder reiken en sneller de zuigreflex vertonen, waardoor de borstvoeding eerder tot stand zal kunnen komen. Wanneer een kindje eerder zal proberen, zal vaak ook eerder succes waargenomen worden. Wanneer een kindje succes ervaart (en dan niet alleen het kindje, maar ook de moeder), zal het gemiddeld langer blijven proberen, wat voor een langere duur van voeding zorgt. Problemen die moeder en kind kunnen ondervinden zijn bijvoorbeeld het moeilijk aanhappen van het kind aan de tepel. Wanneer de tepels niet stijf genoeg zijn voor het kind om degelijk aan te kunnen zuigen, kan eventueel een tepelhoedje de oplossing zijn. Als laatste is exclusiviteit een beduidende meerwaarde. Dit wil zeggen dat het kind geen aanvullende voeding naast borstvoeding ontvangt, zoals flesvoeding of water. Huidcontact wordt geassocieerd met een langere periode van exclusiviteit.
Huidcontact versus hechting
Misschien de meest voor de hand liggende uitkomst: hechting tussen ouders en kind. Wanneer moeder of vader hun kindje bij zich pakken, is het niet onwaarschijnlijk dat de band tussen beide zal aansterken.
Huidcontact versus hormonen en reukzin
Vrouwen en hun hormonen: zo klaar als een klontje! Het is een feit dat de hormonen heel wat schommelingen ondergaan gedurende de zwangerschap en bevalling. Huidcontact zorgt alleen maar voor een positieve invloed hierbij. Catecholamines, oxytocine, prolactine en cortisol: de vier voornaamste, respectievelijk verantwoordelijk voor reactiviteit, gelukkig gevoel, melkproductie en stress. Ook de reukzin van het kindje kent positieve invloeden van huidcontact.
Huidcontact versus post-partumdepressie
Zoals eerder beschreven: meer contact zorgt voor verminderde stress. Het feit dat de hechting tussen moeder en kind positief beïnvloed wordt, zorgt er ook voor dat een post-partumdepressie minder zal opkomen.
Prematuur en keizersnede
Anders dan gewoon: een te vroeg geboren kind en een bevalling via een keizersnede. Uit onderzoek blijkt dat een prematuur perfect stabiel kan blijven dankzij huidcontact met de moeder. Alsook bij een keizersnede dienen er enkele aanpassingen in achting genomen te worden. Huid-op-huidcontact biedt de ideale oplossing.
Conclusie
Huid-op-huidcontact dient nagestreefd te worden.
Het eerste uur na de geboorte wordt erkend als ‘het heilige uur’. In het onderzoek van Philips (2013) wordt huid-op-huidcontact vergeleken met een huwelijksceremonie. Hierbij is het ongewoon om het bruidspaar te storen, zo stellen zij dit ook met het eerste contact tussen ouders en kind na de geboorte.
“No one would think of interrupting a wedding ceremony to give the bride and groom details about the flight arrangements for their honeymoon. Everyone recognizes that this information can wait until after the ceremony is completed. Birth is another sacred event. It is a time when a new member of the family arrives, is greeted for the first time and welcomed by his or her parents.” (Philips, 2013)
Bibliografie
Adamkin, D. H., & Committee On Fetus And Newborn. (2011). Clinical Report – Postnatal Glucose Homeostasis in Late-Preterm and Term Infants. Pediatrics, 127 (3), 575-579. Doi: 10.1542/peds.2010-3851
Agentschap Zorg & Gezondheid (2016). Sensibiliseringscampagne postnatale depressie. Geraadpleegd op 16/04/18 via https://www.zorg-en-gezondheid.be/sensibiliseringscampagne-postnatale-d…
Aghdas, K., Talat, K., & Sepideh, B. (2014). Effect of immediate and continuous mother-infant skin-to-skin contact on breastfeeding self-efficacy of primiparous women: A randomized control trial. Women and Birth, 27(1), 37-40. Doi: 10.1016/j.wombi.2013.09.004
Al-Morbaty, H. Y., AShmauey, A. A., & Al-Ghamdi, A. A. (2017). The Effect of Mother and Newborn Early Skin-To-Skin Contact on the Duration of Separation and Expulsion of the Placenta. Journal of Nursing and Health Studies, 2 (2), 1-8. Doi: 10.21767/2574-2825.100016
Apgar, V. (2015). A Proposal for a New Method of Evaluation of the Newborn Infant (Originally published in July 1953, volume 32, pages 250-259). Anesthesia and Analgesia, 120 (5), 1056-1059. Doi: 10.1213/ANE.0b013e31829bdc5c
AZ Lokeren (2017). Patiënteninformatie: Verzorgen van je baby. Geraadpleegd op 15/08/2018 via http://www.azlokeren.be/fileadmin/user_upload/Folders/Kraamafdeling/Ver…
AZ Maria Middelares (2018). Onthaalbrochure Kraamafdeling. Geraadpleegd op 05/08/2018 via https://www.mariamiddelares.be/sites/default/files/FB%20231%20Onthaalbr…
Bergman, N. J., Linley, L. L., & Fawcus, S. R. (2004). Randomized controlled trial of skin-to-skin contact from birth versus conventional incubator for physiological stabilization in 1200- to 2199-gram newborns. Acta Paediatrica, 93, 779-785. Doi: 10.1080/08035250410028534
Bigelow, A., Power, M., MacLellan-Peters, J., Alex, M., & McDonald, C. (2012). Effect of mother/infant skin-to-skin contact on postpartum depressive symptoms and maternal physiological stress. Journal of Obstetric, Gynecologic, & Neonatal Nursing, 41(3), 369-382. Doi: 10.1111/j.1552-6909.2012.01350.x
Blume-Peytavi, U., Faergemann, J., Szczapa, J., Vanaclocha, F., & Gelmetti, C. (2008). Bathing and cleansing in newborns from 1 day to first year of life: recommendations from a Europian round table meeting. Journal compilation European Academy of Dermatology and Venereology, 23, 751-759. Doi: 10.1111/j.1468-3083.2009.03140.x
Borges de Sousa Freire, N., Batista Santos Garcia, J., & Carvalho Lamy, Z. (2008). Evaluation of analgesic effect of skin-to-skin contact compared to oral glucose in preterm neonates. Pain, 139, 28-33. Doi: 10.1016/j.pain.2008.02.031
Bystrova, K., Ivanova, V., Edhborg, M., Matthiesen, A.-S., Ransjö-Arvidson, A.-B., Mukhamedrakhimov, R., Uvnäs-Moberg, K., & Widström, A.-M. (2009). Early Contact versus Separation: Effects on Mother-Infant Interaction One Year Later. Birth Issues in Perinatal Care,36(2), 97-109. Doi: 10.1111/j.1523-536x.2009.00307.x
Bystrova, K., Matthiesen, A.-S., Vorontsov, I., Widström, A.-M., Ransjö-Arvidson, A.-B., & Uvnäs-Moberg, K. (2007). Maternal axillar and breast temperature after giving birth: effects of delivery ward practices and relation to infant temperature. Birth, 34 (4), 291-300.
Casey, B. M., McIntire, D. D., & Leveno, K. J. (2001). The continuing value of the apgar score for the assessment of newborn infants. The New England Journal of Medicine, 344(7), 467-471.
Chiu, S.-H., Anderson, G. C., & Burkhammer, M. D. (2005). Newborn temperature during skin-to-skin breastfeeding in couples having breastfeeding difficulties. Birth, 32 (2), 115-121.
Cho, E.-S., Kim, S.-J., Kwon, M. S., Cho, H., Kim, E. H., Jun, E. M., & Lee, S. (2016). The effects of kangaroo care in the neonatal intensive care unit on the physiological functions of preterm infants: maternal-infant attachment and maternal stress. Journal of Pediatric Nursing, 31, 430-438. Doi: 10.1016/j.pedn.2016.02.007
Cong, X., Cusson, R. M., Walsh, S., Hussain, N., Ludington-Hoe, S. M., & Zhang, D. (2012). Effects of skin-to-skin contact on autonomic pain responses in preterm infants. The Journal of Pain, 13 (7), 636-645. Doi: 10.1016/j.jpain.2012.02.008
Cong, X., Ludington-Hoe, S. M., McCain, G., & Fu, P. (2009). Kangaroo care modifies preterm infants heart rate variability in response to heel stick pain: Pilot study. Early Human Development, 85, 561-567. Doi: 10.1016/j.earlhumdev.2009.05.012
Cox, J. L., Murray, D., & Chapman, G. (1993). A controlled study of the onset, duration and prevalence of postnatal depression. British Journal of Psychiatry, 163, 27-31.
Craig, K. D., Whitfield, M. F., Grunau, R. V. E., Linton, J., & Hadjistavropoulos, H. D. (1993). Pain in the preterm neonate: behavioural and physiological indices. Pain, 52 (3), 287-299. Doi: 10.1016/0304-3959(93)90162-l
Darville, T. (2005). Chlamydia trachomatis Infection in Neonates and Young Children. Seminars in Pediatric Infectious Diseases, 16 (4), 235-244. Doi: 10.1053/j.spid.2005.06.004
Debes, A. K., Kohli, A., Walker, N., Edmond, K., & Mullany, L. C. (2013). Time to initiation of breastfeeding and neonatal mortality and morbidity: a systematic review. BMC Public Health, 13 (3), 1-14.
Demorelle, I. (2015). De roze wolk of baby blues: Een blik vanuit de Zelf-Determinatie Theorie [masterproef]. Universiteit Gent, Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen.
Dennis, C.-L., Jackson, K., & Watson, J. (2014) Interventions for treating painful nipples among breastfeeding women. Cochrane Database of Systematic Reviews.Doi: 10.1002/14651858.CD007366.pub2
Di Bartolomeo, S., Mirta, D. H., Janer, M., Fermepin, M. R., Sauka, D., Magarinos, F., & De Torres, R. A. (2001). Incidence of Chlamydia trachomatis and other potential pathogens in neonatal conjunctivitis. International Journal of Infectious Diseases, 5 (3), 139-143. Doi: 10.1016/S1201-9712(01)90088-8
Donald, S. K. (2017). Critical analysis of the implications of kangaroo mother care on a preterm infant. Journal of Neonatal Nursing, 23, 159-168. Doi: 10.1016/j.jnn.2016.10.001
Eastman, A. (2000). The Mother-Baby Dance: Positioning and Latch-On. Leaven, 36 (4), 63-68.
Echeverria Martins Arraes de Alencar, A., Clàudio Arraes, L., Cavaleanti de Albuquerque, E., & Guilherme Bezerra Alves, J. (2008). Effect of Kangaroo Mother Care on Postpartum Depression. Journal of Tropical Pediatrics, 55(1), 36-38. Doi: 10.1093/tropej/fmn083
Erlandsson, K., Dsilna, A., Fagerberg, I., & Christensson, K. (2007). Skin-to-skin care with the father after cesarean birth and its effect on newborn crying and prefeeding behavior. Birth, 34(2), 105-114.
Essa, R. E., Ismail, N. & Ismail, A. (2015). Effect of early maternal/newborn skin-to-skin contact after birth on the duration of third stage of labor and initiation of breastfeeding. Journal of Nursing Education and Practice, 5 (4), 98-107. Doi: 10.5430/jnep.v5n4p98
Evereklian, M., & Posmontier, B. (2017). The impact of kangaroo care on premature infant weight gain. Journal of Pediatric Nursing, 34,10-16. Doi: 10.1016/j.pedn.2017.02.006
Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (2013). Screening op depressie tijdens en na de zwangerschap. Geraadpleegd op 25/06/18 via https://kce.fgov.be/nl/news/screening-op-depressie-tijdens-en-na-de-zwa…
Finigan, V., & Long, T. (2014). Skin-to-skin contact: multicultural perspectives on birth fluids and birth ‘dirt’. International Nursing Review, 61 (2), 270-277. Doi: 10.1111/inr.12100
Fischer, C. B., Sontheimer, D., Bauer, J., & Linderkamp, O. (1998). Cardiorespiratory stability of premature boys and girls during kangaroo care. Early Human Development, 52, 145-153.
Fleming, S., Thompson, M., Stevens, R., Heneghan, C., Plüddemann, A., Maconochie, I., Tarassenko, L., & Mant, D. (2011). Normal ranges of heart rate and respiratory rate in children from birth to 18 years of age: a systematic review of observational studies. The Lancet, 377 (9770), 1011-1018. Doi: 10.1016/S0140-6736(10)62226-X
Gao, H., Xu, G., Gao, H., Dong, R., Fu, H., Wang, D., Zhang, H., & Zhang, H. (2015). Effect of repeated kangaroo mother care on repeated procedural pain in preterm infants: a randomized controlled trial. International Journal of Nursing Studies, 52, 1157-1165. Doi: 10.1016/j.ijnurstu.2015.04.006
Goldstein Ferber, S., & Makhoul, I. R. (2007). Neurobehavioral assessment of skin-to-skin effects on reaction to pain in preterm infants: a randomized, controlled within-subject trial. Acta Paediatrica, 97, 171-176. Doi: 10.1111/j.1651-2227.2007.00607.x
Grunau, R. E., Weinberg, J., & Whitfield, M. F. (2004). Neonatal procedural pain and preterm infant cortisol response to novelty at 8 months. Pediatrics, 114 (1), 77-84.
Heck, L. J., & Erenberg, A. (1987). Serum glucose levels in term neonates during the first 48 hours of life. The Journal of Pediatrics, 110 (1), 119-122. Doi: 10.1016/S0022-3476(87)80303-7
Heilig Hart Leuven (2017). Kraamtijdboekje. Geraadpleegd op 10/08/2018 via https://www.hhleuven.be/nl/kraamafdeling/na-de-bevalling/na-de-bevallin…
Henshaw, C., Foreman, D., & Cox, J. (2009). Postnatal blues: A risk factor for postnatal depression. Journal of Psychomatic Obstetrics & Gynecology, 25(3-4), 267-272. Doi: 10.1080/01674820400024414
Hoath, S. B., Pickens, W. L., & Visscher, M. O. (2006). The biology of vernix caseosa. International Journal of Cosmetic Science, 28,219-333. Doi: 10.1111/j.1467.2494.2006.00338.x
Hoseth, E., Joergensen, A., Ebbesen, F., & Moeller, M. (2000). Blood glucose levels in a population of healthy, breast fed, term infants of appropriate size for gestational age. Archives of disease in childhood. Fetal and neonatal edition, 83 (2), 117-119. Doi: 10.1136/fn.83.2.F117
Johnston, C., Campbell-Yeo, M., Fernandes, A., Inglis, D., Streiner, D., & Zee, R. (2014). Skin-to-skin care for procedural pain in neonates (review). Cochrane Database of Systematic Reviews, 1, 1-80. Doi: 10.1002/14651858.CD008435.pub2.
Kamlin, C. O., O’Donnell, C. P., Davis, P. G., & Morley, C. J. (2006). Oxygen saturation in healthy infants immediately after birth. The Journal of Pediatrics, 148, 585-589. Doi: 10.1016/j.peds.2005.12.050
Khan, J., Vesel, L., Bahl, R., & Martines, J. C. (2015). Timing of Breastfeeding Initiation and Exclusivity of Breastfeeding During the First Month of Life: Effects on Neonatal Mortality and Morbidity – A Systematic Review and Meta-analysis. Maternal and Child Health Journal, 19 (3), 468-479. Doi: 10.1007/s10995-014-1526-8
Kimberlin, D. W., Brady, M. T., Jackson, M. A., & Long, S. S. (2015). Red Book, 30thEdition (2015): 2015 Report of the Committee on Infectious Diseases, 30thEdition. In: Section 5: Antimicrobial Prophylaxis àPrevention of Neonatal Ophthalmia.
Kind & Gezin (2014). Bij vroeggeboorte. Geraadpleegd op 21/08/2018 via https://www.kindengezin.be/img/2014diepteinfoBijvroeggeboorte.pdf
Kind & Gezin (2008). Vitamine K suppletie. Geraadpleegd op 27/07/2018 via https://www.kindengezin.be/img/vitamine-k-suppletie.pdf
Kind & Gezin (2015). Post-partumdepressie. Geraadpleegd op 16/04/18 via https://www.kindengezin.be/zwangerschap-en-geboorte/anders-dan-verwacht…
Kostandy, R. R., Ludington-Hoe, S. M., Cong, X., Abouelfettoh, A., Bronson, C., Stankus, A., & Jarrell, J. (2008). Kangaroo care (skin contact) reduces crying response to pain in preterm neonates: pilot results. Pain management nursing, 9, (2), 55-65. Doi: 10.1016/j.pmn.2007.11.004
Lawrence, J., Alcock, D., McGrath, P., Kay, J. MacMurray, S. B., & Dulberg, C. (1993). The development of a tool to assess neonatal pain. Neonatal Network, 12 (6), 59-66.
Ludington-Hoe, S. M. (2013). Kangaroo care as a neonatal therapy. Newborn and infant nursing reviews, 13,73-75. Doi: 10.1053/j.nainr.2013.03.004
Matejcek, A., & Goldman, R. D. (2013). Treatment and prevention of ophthalmia neonatorum. Canadian Family Physician, 59 (11), 1187-1190.
Matvienko-Sikar, K., Murphy, G., & Murphy, M. (2015). The role of prenatal, obstetric, and post-partum factors in the parenting stress of mother and father of 9-month old infants. Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology, 39 (1), 47-55.
Matthews, M. K. (1988). Developing an instrument to assess infant breastfeeding behaviour in the early neonatal period. Midwifery, 4(4), 154-165.
Mikiel-Kostyra, K., Mazur, J., & Boltruszko, I. (2002). Effect of early skin-to-skin contact after delivery on duration of breastfeeding: a prospective cohort study. Acta Paediatrica, 91, 1301-1306.
Miner, D. S., Qaseem, A., & Barron, S. A. (2017). Initial Newborn Assessment. Geraadpleegd op 28/07/18 via http://www.dynamed.com/topics/dmp~AN~T116408/Initial-newborn-assessment
Mizuno, K., Mizuno, N., Shinohara, T., & Noda, M., (2004). Mother-infant skin-to-skincontact after delivery results in early recognition of own mother’s milk odour. Acta Paediatrica, 93(12), 1640-1645. Doi: 10.1111/j.1651-2227.2004.tb00856.x
Moore, E. R., & Anderson, G. C. (2007). Randomized controlled trial of very early mother-infant skin-to-skin contact and breastfeeding status. Journal of Midwifery & Women’s Health, 52(2), 116-125. Doi: 10.1016/j.jmwh.2006.12.002
Moore, E. R., Bergman, N., Anderson, G. C., & Medley, N. (2016). Early skin-to-skin contact for mothers and their healthy newborn infants (Review). Cochrane database of Systematic Reviews, 11. Doi: 10.1002/14651858.CD003519.pub4.
Moore, H. (2015). Improving kangaroo care policy and implementation in the neonatal intensive care. Journal of Neonatal Nursing, 21, 157-160. Doi: 10.1016/j.jnn.2014.11.001
New Zealand Resuscitation Council (2016). ANZCOR Guideline 13.3 – Assessment of the Newborn Infant. Geraadpleegd op 16/08/2018 via https://www.nzrc.org.nz/assets/Guidelines/Neonatal-Resus/ANZCOR-Guideli…
Nilsson, L. (1998). Het grote wonder. (24edruk). Amsterdam: Uitgeverij Ploegsma bv, De Brink.
Norsk Helseinformatikk (2018). Edinburgh postnatal depresjonsskår (EPDS). Geraadpleegd op 17/08/2018 via https://nhi.no/skjema-og-kalkulatorer/kalkulatorer/psykiatri/edinburgh-…
O’Connor, M., Allen, J., Kelly, J., Gao, Y., & Kildea, S. (2018). Predictors of breastfeeding exclusivity and duration in a hospital without Baby Friendly Hospital Initiative accreditation: A prospective cohort study. Women and Birth, 31 (4), 319-324. Doi: 10.1016/j.wombi.2017.10.013
Pejovic, N. J., & Herlenius, E. (2013). Unexpected collapse of healthy newborn infants: risk factors, supervision and hypothermia treatment. Acta Paediatrica, 102(7), 680-688. Doi: 10.1111/apa.12244
Phillips, R. (2013). The sacred hour: uninterrupted skin-to-skin contact immediately after birth. Newborn and infant nursing reviews, 13, 67-72. Doi: 10.1053/j.nainr.2013.04.001
Pilyoung, K., Feldman, R., Mayes, L. C., Eicher, V., Thompson, N., Leckman, J. F., & Swain, J. E. (2011). Breastfeeding, brain activation to own infant cry, and maternal sensitivity. The Journal of Child Psychology and Psychiatry, 52 (8), 907-915. Doi: 10.1111/j.1469-7610.2011.02406.x
Rabi, Y., Yee, W., Chen, S. Y., & Singhal, N. (2006). Oxygen saturation trends immediately after birth. The Journal of Pediatrics, 148 (5), 590-594. Doi: 10.1016/j.peds.2005.12.047
Rours, I., Hammerschlag, M. R., Ott, A., De Faber, T., Verbrugh, H. A., De Groot, R., & Verkooyen, R. P. (2008). Chlamydia trachomatis as a Cause of Neonatal Conjunctivitis in Dutch Infants. Pediatrics, 121 (2). Doi: 10.1542/peds.2007-0153
Saugstad, O. D. (2006). Oxygen saturations immediately after birth. The Journal of Pediatrics, 148 (5), 569-570. Doi: 10.1016/j.jpeds.2006.02.039
Saxton, A., Fahy, K., & Hastie, C. (2014). Effects of skin-to-skin contact and breastfeeding at birth on the incidence of PPH: A physiologically based theory. Women and Birth, 27 (4), 250-253. Doi: 10.1016/j.wombi.2014.06.004
Singh, G. (2008). Unraveling the mystery of vernix caseosa. Indian Journal of Dermatology, 53 (2), 54-60. Doi: 10.4103/0019-5154.41645
Sloan, N L., Camacho, L. W. L., Rojas, E. P., Stern, C., & Maternidad Isidro Ayora Study Team. (1994). Kangaroo mother method: randomized controlled trial of an alternative method of care for stabilised low-birthweight infants. The Lancet, 344, 782-785.
Smith, J., Plaat, F., & Fisk, N. M. (2008). The natural caesarean: a woman-centred technique. An International Journal of Obstetrics and Gynaecology, 115 (8), 1037-1042. Doi: 10.1111/j.1471-0528.2008.01777.x
SOAIDS Nederland (2010). Soa’s in het oog. Geraadpleegd op 10/08/18 via https://www.soaaids.nl/nl/item/seksoa-article/soa’s-het-oog
Stevens, J., Schmied, V., Burns, E., & Dahlen, H. (2014). Immediate or early skin-to-skin contact after a caesarean section: a review of the literature. Maternal and child nutrition, 10, 456-473. Doi: 10.1111/mcn.12128
Stone, S., Prater, L., & Spencer, R. (2015). Facilitating skin-to-skin contact in the operating room after cesarean birth. Nursing for Women’s Health, 18 (6), 486-499. Doi: 10.1111/1751-486X.12161
Strathearn, L. (2011). Maternal neglect: Oxytocin, dopamine and the neurobiology of attachment. Journal of neuroendocrinology, 23, 1054-1065. Doi: 10.1111/j.1365-2826.2011.02228.x
Thompson, R., Kruske, S., Barclay, L., Linden, K., Gao, Y., & Kildea, S. (2016). Potential predictors of nipple trauma from an in-home breastfeeding programme: A cross-sectional study. Women and Birth, 29 (4), 336-344. Doi: 10.1016/j.wombi.2016.01.002
Ukpong, D. I., Fatoye, F. O., Oseni, S. B., & Adewuya, A. O. (2003). Post partum emotional distress in mothers of preterm infants: a controlled study. East African Medical Journal, 80(6), 289-292.
UNICEF (2018). Implementing Baby Friendly standards resources: Skin-to-skin Contact. Geraadpleegd op 15/08/2018 via https://www.unicef.org.uk/babyfriendly/baby-friendly-resources/implemen…
Urlesberger, B., Kratky, E., Rehak, T., Pocivalnik, M., Avian, A., Czihak, J., Müller, W., & Pichler, G. (2011). Regional Oxygen Saturation of the Brain during Birth Transition of Term Infants: Comparison between Elective Cesarean and Vaginal Deliveries. The Journal of Pediatrics, 159 (3), 404-408. Doi: 10.1016/j.jpeds.2011.02.030
UZ Gent (2017). Borstvoeding op de Neonatale intensieve zorg. Geraadpleegd op 21/08/2018 via https://www.uzgent.be/nl/home/Lists/PDFs%20patienteninformatiefolders/B…
UZ Gent (2018). Brochure Info voor de ouders: Welkom baby. Geraadpleegd op 17/08/2018 via https://www.uzgent.be/nl/home/Lists/PDFs%20patienteninformatiefolders/w…
UZ Gent (2018). Kangoeroeën. Geraadpleegd op 21/08/2018 via https://www.uzgent.be/nl/home/Lists/PDFs%20patienteninformatiefolders/K…
UZ Gent (2008). Studentenbrochure Kraamafdeling – Verloskwartier. Geraadpleegd op 16/05/2018 via https://www.uzgent.be//nl/home/Lists/PDFs%20Opleiding/Materniteit%20en%…
UZ Leuven (2011). Baby- en moedervriendelijk bevallen binnen UZ Leuven. Geraadpleegd op 16/05/2018 via http://www.uzleuven.be/sites/default/files/Anesthesiologie/vrijdagochte…
Van Winckel, M., De Bruyne, R., Van De Velde, S., & Van Biervliet, S. (2009). Vitamin K, an update for the paediatrician. European Journal of Pediatrics, 168, 127-134. Doi: 10.1007/s00431-008-0856-1
Vlaams Parlement (2015). Voorstel van resolutie betreffende de vroegtijdige detectie en behandeling van de postnatale depressie. Geraadpleegd op 02/07/18 via https://www.vlaamsparlement.be/parlementaire-documenten/parlementaire-i…
Vlaamse Beroepsorganisatie van Vroedvrouwen (2016). Goede praktijkvoering voor de postnatale zorg. Geraadpleegd op 04/08/2018 via https://www.vroedvrouwen.be/sites/default/files/Goede%20praktijkvoering…
Waterlandziekenhuis (2017). De bekkenbodem na een ruptuur of episiotomie. Geraadpleegd op 02/08/18 via https://www.waterlandziekenhuis.nl/wp-content/uploads/26232-Bekkenbodem…
Watterberg, K. L., Aucott, S., Benitz, W. E., Cummings, J. J., Eichenwald, E. C., Goldsmith, J., Poindexter, B. B., Puopolo, K., Stewart, D. L., Wang, K. S., Barfield, W. D., Goldberg, J., Lacaze, T., Keels, E. L., Raju, T. N., Couto, J., Ecker, J. L., Wax, J. R., Bryant Borders, A. E., El-Sayed, Y. Y., Heine, R., Jamieson, D. J., Mascola, M. A., Minkoff, H. L., Stuebe, A. M., Saumners, J. E., Tuuli, M. G., Wharton, K. R., Bingham, D., Blackwell, S. C., Callaghan, W. M., Carey-Corrado, J., Choby, B., Copel, J. A., DeNicola, N., Foster, T. C., Grobman, W. A., Hearns-Stokes, R., King, T., Reddy, U., Whittlesey, C. H., Yaghmour, E. A., Joseph, G. F., Saraco, M., Hawks, D., Villalonga, M., & Guiliano, A. (2015). The Apgar Score. American Academy of Pediatrics, 136 (4). Doi: 10.1542/peds.2015-2651
WHO (2018). 3 in 5 babies not breastfed in the first hour of life. Geraadpleegd op 05/08/2018 via http://www.who.int/news-room/detail/31-07-2018-3-in-5-babies-not-breast…
WHO (2017). Care of the preterm and low-birth-weight newborn. Geraadpleegd op 22/08/2018 via http://www.who.int/maternal_child_adolescent/newborns/prematurity/en/
WHO (2018). Preterm birth. Geraadpleegd op 22/08/2018 via http://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/preterm-birth
Wiwanitkit, V. (2007). Newborn Bleeding, Breastmilk and Vitamin K Supplementation. In A. Alexopoulou, S. P. Dourakis, H. Pati, A. Soultati, U. Srinivas and V. Wiwanitkit (Ed). New Developments in Thrombohemostatic Diseases. Bangkok, Thailand.
Yee, W., Amin, H., & Wood, S. (2008). Elective Cesarean Delivery, Neonatal Intensive Care Unit Admission, and Neonatal Respiratory Distress. Obstetrics & Gynecology, 111 (4), 823-828. Doi: 10.1097/AOG.0b013e31816736e7
Zuppa, A. A., D’Andrea, V., Catenazzi, P., Scorrano, A., & Romagnoli, C. (2011). Ophthalmia neonatorum: What kind of prophylaxis? The Journal of Maternal-Fetal & Neonatal Medicine, 24 (6), 769-773. Doi: 10.3109/14767058.2010.531326
