Honger, geweld en corruptie ondanks miljoenen euro's steun: Somalië, een zorgenkindje van de EU.
Armoede, gewapend conflict en politieke instabiliteit zijn al decennialang de dagelijkse realiteit in Somalië. 286 miljoen euro Europese steun moet bijdragen aan de vredesopbouw van het land, maar ondanks de gigantische budgetten die de EU voorziet, blijft de situatie in Somalië schrijnend. Democratische waarden en mensenrechten zouden beter beschermd worden, maar is het aantal schendingen echt gedaald? Waar gaat het Europese geld naartoe?
Het EU-beleid
Somalië wordt bestempeld als ‘failed state’, een staat waarin er weinig sprake is van een centrale overheidsmacht die de binnenlandse functies en internationale verplichtingen kan vervullen. Er is met andere woorden geen regering die bindende beslissingen kan nemen, controle kan uitoefenen of rechten kan beschermen. De omstandigheden waarin de Somaliërs (over)leven, lijken een ver-van-ons-bed-show. Dit verandert echter wanneer blijkt dat de EU miljoenen euro’s van haar budget aan diezelfde Somaliërs uitbesteedt.
De EU beschikt over ruime bevoegdheden die een uitgebreid extern beleid mogelijk maken. Zo kan de EU overeenkomsten sluiten met bepaalde regionale organisaties of specifieke landen. Met het bevorderen van democratische waarden en mensenrechten hoog in het vaandel, verbaast het niet dat de EU met het verscheurde Somalië in deze context relaties aangaat. De EU neemt binnen de internationale gemeenschap de voortrekkersrol op zich wat betreft het uitdelen van financiële middelen en het verschaffen van ontwikkelingshulp. Of deze Europese middelen goed besteed worden en of de geboden hulp in de praktijk zijn vruchten afwerpt in Somalië, blijft echter een vraagteken.
In de scriptie “Het externe beleid van de EU inzake democratie en mensenrechten in relatie tot de mensenrechtensituatie in de ‘failed state’ Somalië” wordt er nagegaan op welke wijze en in welke mate het externe beleid van de EU inzake democratie en mensenrechten de mensenrechtensituatie in de ‘failed state’ Somalië effectief beïnvloedt. Zo wordt er aan de hand van regionale mensenrechteninstrumenten en rapporten van internationale organisaties nagegaan of de dialoog tussen de EU en Afrikaanse landen zich vertaalt in een verbetering op het vlak van staatsopbouw en mensenrechtenbescherming.
De situatie in Somalië
Somalië staat volgens de ranglijst van Fund for Peace op de twee plaats in de lijst van ‘most failed states’. Deze ranglijst met falende staten omvat een groep landen die niet naar behoren kunnen functioneren en zo hun burgers in gevaar brengen. Somalië rolde na de onafhankelijkheid in 1960 van het ene dictatoriale regime in het andere om uiteindelijk onbestuurbaar achter te blijven. Een gebrek aan centraal gezag zorgt ervoor dat het land niet kan reageren op rampen of conflicten. De overheid is niet in staat om bescherming of openbare diensten te bieden, wat ontevredenheid in de hand werkt en gewapende conflicten doet ontstaan.
Een van de grootste problemen die de opbouw van centraal overheidsgezag in Somalië in de weg staan en mensenrechtenschendingen in de hand werken, is de aanwezigheid van de extreme moslimbeweging Al-Shabaab. Het gewapend conflict tussen de Somalische overheid en Al-Shabaab resulteert in talloze burgerslachtoffers, bomaanslagen, folteringen, willekeurige arrestaties en veroordelingen zonder proces, omkopingen, verkrachtingen, kindlegers, onteigeningen, vluchtelingenstromen enzovoort. De rechten en vrijheden die beschermd worden door het Afrikaans Mensenrechtenhandvest en andere verdragen worden voortdurend miskend.
De EU voorziet grote bedragen voor het steunen van Somalië in het bereiken van haar ontwikkelingsdoelen. Zo zou dan bijgedragen moeten worden aan het bevorderen van de democratie en mensenrechtenbescherming. De EU is in een algemeen rapport inzake democratie en mensenrechten echter vooral kritisch en stelt dat er nog te veel mensenrechtenschendingen door Al-Shabaab plaatsvinden. De EU vermeldt dat er vooruitgang plaatsvond met betrekking tot de toegang tot het rechtssysteem, maar meer concrete verbeteringen van de mensenrechtensituatie kunnen niet afgeleid worden uit de rapporten. De mensenrechtenrapporten van Human Rights Watch en Amnesty International bevestigen dat er nog te veel mensenrechtenschendingen plaatsvinden en spreken niet van een verbetering van de situatie. Integendeel, de rapporten stellen dat er sprake is van een achteruitgang wat betreft onder andere de vrijheid van meningsuiting en de kinderrechten. De VN staan in hun rapportering positief tegenover de wetten en actieplannen die Somalië probeert in te voeren. Daarbuiten kunnen de VN enkel bevestigen wat uit andere rapporten reeds blijkt: Somalië scoort nog steeds slecht op het vlak van mensenrechtenbescherming, ondanks de financiële steun van de EU.
Waar loopt het mis?
Er bestaat aldus een kloof tussen wat Somalië afspreekt en wat de Somalische overheid uiteindelijk uitvoert. De vooruitgang die geboekt werd, is niet evenredig met de hoeveelheid financiële steun die Somalië krijgt van de EU. De Europese rapporten zijn kritisch voor de situatie in Somalië, maar de Somalische overheid wordt niet op de vingers getikt. Het toezicht dat de EU uitoefent op de manier waarop de hulpmiddelen in de praktijk besteed worden, is zeer beperkt. De EU is consistent in het verschaffen van financiële steun aan Somalië, maar de praktische controle en rapportering laten te wensen over.
De vraag in hoeverre het externe beleid van de EU de mensenrechtensituatie in de ‘failed state’ Somalië beïnvloedt, is gezien de politieke kwesties, de kwaliteit van de toegankelijke bronnen en de geschiedenis van Somalië, moeilijk te beantwoorden. We weten zeker dat de EU relaties onderhoudt met Somalië en het land veel financiële steun biedt voor staatsopbouw en mensenrechtenhandhaving. Verder is het ook duidelijk dat Somalië slecht scoort op het vlak van mensenrechtenbescherming. Die tweede bevinding toont aan dat er iets misloopt bij de uitvoering van de eerste bevinding. De EU tracht Somalië te motiveren om te werken aan de bescherming van de democratie en de mensenrechten, maar slaagt er niet in om de Somalische overheid te controleren en een correcte toewijzing van de hulpmiddelen te garanderen.
Waar gaat het geld van de EU dan naartoe? Eigenlijk kunnen noch wij, noch de EU een exact antwoord geven op die vraag. Maar gezien de geschiedenis van wantrouwen door de slavenhandel en de Europese kolonisatie; en van corruptie door een gebrek aan controle en centraal gezag, kan u zich misschien wel inbeelden waarom het geld niet altijd terechtkomt waar het hoort.
Bibliografie
BIBLIOGRAFIE
Wetgeving
Europese Unie
Verdrag van Maastricht betreffende de Europese Unie van 7 februari 1992.
Verdrag van Amsterdam van 2 oktober 1997.
Verdrag betreffende de Europese Unie van 7 februari 1992, Pb.C. 326, 26 oktober 2012, 1-48.
Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie van 25 maart 1957, Pb.C. 326, 26 oktober 2012, 49-199.
European Neighbourhood and Partnership Instrument, Republic of Moldova, National Indicative Programme 2011-2013, https://ec.europa.eu/europeaid/sites/devco/files/nip-moldova-2011-2013_….
Verord.Raad (EU) nr. 235/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 2014 tot vaststelling van een financieringsinstrument voor democratie en mensenrechten in de wereld, Pb.L. 15 maart 2014, afl. 77, 85.
Doc.Raad nr. 11855/12, 25 juni 2012 houdende mensenrechten en democratie: Strategisch EU-kader en EU-actieplan, http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-11855-2012-INIT/nl/pdf.
Verenigde Naties
Resolutie 217A (III) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (10 december 1948), UN Doc. A/RES/217 (1948). (UVRM)
Resolutie 2200A (XXI) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (16 december 1966), UN Doc. A/RES/2200 (1966). (BUPO)
Resolutie 733 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (20 januari 1992), UN Doc. S/RES/733 (1992).
Resolutie 60/1 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (16 september 2005), UN Doc. A/RES/60/1 (2005).
Resolutie 1814 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (15 mei 2008), UN Doc. S/RES/1814 (2008).
Resolutie 1816 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (2 juni 2008), UN Doc. S/RES/1816 (2008).
Resolutie 1838 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (7 oktober 2008), UN Doc. S/RES/1836 (2008).
Resolutie 2093 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (6 maart 2013), UN Doc. S/RES/2093 (2013).
Resolutie 2124 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (12 november 2013), UN Doc. S/RES/2124 (2013).
Resolutie 2372 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (30 augustus 2017), UN Doc. S/RES/2372 (2017).
Rapport 231 van de Secretaris-Generaal van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties inzake Somalië (28 maart 1995), UN Doc. S/1995/231 (1995).
Rapport 42 van de Secretaris-Generaal van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties inzake de situatie in Somalië (19 januari 1996), UN Doc. S/1996/42 (1996).
Rapport 135 van de Secretaris-Generaal van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties inzake de situatie in Somalië (17 februari 1997), UN Doc., S/1997/135 (1997).
Rapport 408 van de Secretaris-Generaal van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties inzake Somalië (9 mei 2017), UN Doc. S/2017/408 (2017).
Rapport 751 van de Secretaris-Generaal van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties inzake Somalië (5 september 2017), UN Doc. S/2017/751 (2017).
Rapport 1109 van de Secretaris-Generaal van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties inzake Somalië (26 december 2017), UN Doc. S/2017/1109 (2017).
Nationaal rapport van Somalië in de Werkgroep inzake het Universeel Periodiek Toezicht van de Raad voor Mensenrechten (28 oktober 2015), UN Doc. A/HRC/WG.6/24/SOM/1 (2015).
Rapport 32/12 van de Werkgroep Universeel Periodiek Toezicht (13 april 2016), UN Doc. A/HRC/32/12 (2016).
Rapport 36/62 van de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties (6 september 2017), UN Doc. A/HRC/36/62 (2017).
Samenvatting van de Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de Verenigde Naties (6 november 2015), UN Doc. A/HRC/WG.6/23/SOM/3 (2015).
UN Doc. A/PV.183 (1948), 933 [stemming door de leden van de Algemene Vergadering van de VN over de gehele Universele Verklaring van de Rechten van de Mens].
Afrikaanse Unie
Oprichtingsverdrag van de Afrikaanse Unie van 11 juli 2000, OAU Doc. CAB/LEG/23.15 (2000), https://au.int/sites/default/files/pages/32020-file-constitutiveact_en….
Afrikaans Handvest inzake de Rechten van Mensen en Volken van 27 juni 1981, OAU Doc. CAB/LEG/67/3 rev. 5, 21 I.L.M. 58 (1982).
Afrikaans Handvest inzake de Rechten en het Welzijn van het kind van 1 juli 2000, OAU Doc. CAB/LEG/24.9/49 (1990), https://au.int/sites/default/files/treaties/7773-treaty-0014_-_african_….
Report of the African Commission’s Working Group of Experts on Indigenous Populations/Communities (2003), ACHPR Doc. OS (XXXIV)/345, 34.
Report of the Chairperson of the Commission on the Situation in Somalia (16 oktober 2014), AU Doc. PSC/PR/2(CDLXII) (2014).
Communiqué van de Vrede en Veiligheidsraad van de Afrikaanse Unie (19 januari 2007), AU Doc. PSC/PR/Comm(LXIX) (2007).
EU-Afrika
Verklaring van Barcelona inzake het Euro-mediterraan partnerschap, aangenomen op de Euro-mediterrane Conferentie, 27-28 november 1995, www.eeas.europa.eu/archives/docs/euromed/docs/bd_en.pdf.
Partnerschapsovereenkomst 2000/483/EG tussen de leden van de groep van Staten in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan, enerzijds, en de Europese Gemeenschap en haar lidstaten anderzijds van 23 juni 2000, Pb.L. 15 december 2000, afl. 317, 1.
Joint Africa-EU Strategy, Lisbon Summit, 9 december 2007, www.africa-eu-partnership.org/sites/default/files/documents/eas2007_joi….
First Action Plan (2008-2010) for the Implementation of the Africa-EU Strategic Partnership, 31 oktober 2007, www.africa-eu-partnership.org/sites/default/files/documents/jaes_action….
Second Action plan (2011-2013), 30 november 2010, www.africa-eu-partnership.org/sites/default/files/documents/03-jeas_act….
Final Report of the EU Somalia Unit and DflD: Strenghtening Civil Society in Somalia (maart 2012), https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/20130612_cs_strategy.pdf.
Roadmap 2014-2017, Fourth EU-Africa Summit, 3 april 2014, www.africa-eu-partnership.org/sites/default/files/documents/2014_04_01_….
Multi-annual Indicative Programme (MIP) of the EU's Pan-African Programme for the period 2014-2017, juli 2014.
Final Declaration AU-EU Summit: Investing in Youth for Accelerated Inclusive Growth and Sustainable Development, Abidjan Summit, 30 november 2017, www.consilium.europa.eu/media/31991/33454-pr-final_declaration_au_eu_su….
Somalië
The Provisional Constitution of the Federal Republic of Somalia, 1 augustus 2012.
The Somali Compact, 16 September 2013, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/20130916_the_somali_compact.pdf.
National Indicative Programme for Federal Republic of Somalia 2014 to 2020, 24 juni 2014, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/nip-somalia-20140619_en.pdf. &n…;
Anderen
Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens van 4 november 1950.
Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht van 23 mei 1969, United Naties Treaty Series, vol. 1155, 332.
Amerikaans Verdrag inzake de Rechten van de Mens van 22 november 1969, OAS Treaty Series, nr. 36, 1144 UNTS 123.
Rechtspraak
IGH 20 juli 1962, Certain Expenses of the United States, Advisory Opinion (1962), ICJ Reports 1962, 151.
HvJ 3 december 1996, nr. C-268/94, ECLI:EU:C:1996:461.
HvJ 23 oktober 2007, nr. C-403/05, ECLI:EU:C:2007:624.
Rechtsleer
ABTIDOON, A., “Al-Shabaab Evicted from Mogadishu”, Somalia Report 2012.
ADI, H., en SHERWOOD, M., Pan-African History, Londen, Routledge, 2003, VII-XI.
AL BAWABA, “South Sudan – ‘A Failed State Status’ Overshadows the Country’s Second Independence Anniversary”, SyndiGate Media Inc 2013, https://search.proquest.com/docview/1397796746?accountid=17215.
AMBROSE, B.P, Democratization and the Protection of Human Rights in Africa, Westport, Greenwood Publishing Group, 1995, 216 p.
AMISOM, “EU Delegation office to open in Somalia”, AMISOM News 2015, http://amisom-au.org/2015/05/eu-delegation-office-to-open-in-somalia/.
AMNESTY INTERNATIONAL, Report 2016/2017: The State of the World’s Human Rights, 2017, www.amnesty.org/download/Documents/POL1048002017ENGLISH.PDF, 409 p.
AMNESTY INTERNATIONAL, Report 2017/18: The State of the World’s Human Rights, 2018, www.amnesty.org/download/Documents/POL1067002018ENGLISH.PDF, 409 p.
ANDERSON, D. en MCKNIGHT, J., “Kenya at war: Al-Shabaab and its enemies in Eastern Africa”, African Affairs 2015, 114/454, 1–27.
ANDERSEN, L., MOLLER, B. en STEPPUTAT, F. (eds.), Fragile States and Insecure People?, New York, Palgrave, 2007, 260 p.
AYERS, A. J., “An illusion of the epoch: Critiquing the ideology of ‘failed states’”, International Politics 2012, vol. 49, 5, 568-590.
BATES, R.H., When Things Fell Apart: State Failure in Late-century Africa, New York, Cambridge University Press, 2008, 191 p.
BIGMAN, D., Poverty, Hunger, and Democracy in Africa, Londen, Palgrave Macmillan, 2011, 325 p.
BIRYABAREMA, E., “Somalia’s Puntland region declares state of emergency over drought”, Reuters 2017, www.reuters.com/article/us-somalia-drought/somalias-puntland-region-dec….
BOAS, M. en JENNINGS, K.M., “Failed states and state failure: Threats or Opportunities”, Globalizations 2007, vol. 4 (4), 475-485.
BRADBURY, M. en HEALY, S. (eds.), Whose Peace is it anyway? Connecting Somali and International Peacemaking Approaches, London, Conciliation Resources, 2010, 125 p.
BRAUTIGAM, D., The Dragon’s Gift, Oxford, Oxford University Press, 2009, 397 p.
CARDWELL, P. J. (ed.), EU External Relations Law and Policy in the Post-Lisbon Era, Den Haag, T.M.C. Asser Press, 2012, 433 p.
Central Intelligence Agency, The World Factbook: Somalia, www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/so.html.
CLAUDE, A., Democracy and Development in Africa, Washington D.C., The Brookings Institution, 1996, 173 p.
DEARDEN, L., “Mogadishu hotel attack: At least 15 dead after al-Shabaab launch bomb and shooting assault in Somalia”, Independent News 2016, www.independent.co.uk/news/world/africa/mogadishu-hotel-attack-explosio….
DE BAERE, G., Constitutional Principles of EU External Relations, Oxford, Oxford University Press, 2008, 350 p.
DE WAAL, A., “Somalia: The Logic of a Rentier Political Marketplace?”, World Peace Foundation: Reinventing Peace Blog, 24 oktober 2013, https://sites.tufts.edu/reinventingpeace/2013/10/24/somalia-the-logic-o….
DH CLAMP LTD, “The resurgence of al-Shabaab in Somalia and implications for the humanitarian sector”, EISF 2016, www.eisf.eu/news/the-resurgence-of-al-shabaab-in-somalia-and-implicatio….
DIALER, D., NEISSER, H. en OPITZ, A. (eds.), The EU’s External Action Service: Potentials for a one voice Foreign Policy, Innsbruck, Innsbruck, University Press, 2014, 205 p.
DONNELLY, J., Universal Human Rights: In Theory and Practice, New York, Cornell University Press, 2003, 336 p.
EEAS, “About the EU Delegation to Somalia”, 12 mei 2016, https://eeas.europa.eu/delegations/somalia_en/1763/About%20the%20EU%20D….
EEAS, Africa and the EU, https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/328/africa-an….
EEAS, Annual Activity Report 2016, 2017, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/aar2016_final_final.pdf, 72 p.
EEAS, “EU closer to permanent and integrated presence in Somalia”, 2015, https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-Homepage/1774/eu-close….
EIZENSTAT, S. E., “Rebuilding Weak States”, Foreign Aff. 2005, vol. 84, 134-137.
ENGLEHART, N.A., “State Capacity, State Failure, and Human Rights”, Journal of Peace Research 2009, vol. 46, nr. 2, 163-180.
EU, Annual Report on Human Rights and Democracy in the World in 2016, 2017, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/annual_report_on_human_rights_a…, 295 p.
European Commission, Democracy and human rights policy – democracy, https://ec.europa.eu/europeaid/sectors/human-rights-and-governance/demo….
EUROPEAN COMMISSION, “EU remains the world's leading donor of development assistance: €75.7 billion in 2017”, 10 April 2018, http://europa.eu/rapid/press-release_IP-18-3002_en.htm.
European Commission, International Cooperation and Development: Somalia, https://ec.europa.eu/europeaid/countries/somalia_en.
FEARON, J. D., “Why Do Some Civil Wars Last So Much Longer Than Others?”, J. Peace Res. 2004, vol. 41, 275.
FEHER, M., Powerless by Design: The Age of the International Community, Durham, Duke University Press, 2000, 184 p.
FITZGERALD, N.J., Somalia: issues, history, and bibliography, New York, Nova Publishers, 2002, 111 p.
FORSYTHE, D. en MCMAHON, P. (eds.), Human Rights and Diversity: Area Studies Revisited, Lincoln, University of Nebraska Press, 2003, 331 p.
GETTLEMEN, J., “Fueled by Bribes, Somalia’s Election Seen as Milestone of Corruption”, New York Times 2017, www.nytimes.com/2017/02/07/world/africa/somalia-election-corruption.html.
GREYSTONE PRESS STAFF, The Illustrated Library of The World and Its Peoples: Africa, North and East, New York, Greystone Press, 1967, 430 p.
GRÜNFELD, F. en HUIJBOOM, A., The failure to prevent genocide in Rwanda: The role of bystanders, Leiden, Martinus Nijhoff Publishers, 2007, 329 p.
HAMMOND, L., “Somalia rising: things are starting to change for the world's longest failed state”, Journal of Eastern African Studies 2013, 7/1, 183–193.
HELMAN, G. B., en RATNER, S. R., “Saving Failed States”, Foreign Policy 1992-93, vol. 89, 3-20.
HILL, J., “Beyond the other? A postcolonial critique of the failed state thesis”, African Identities 2005, vol. 3 (2), 139-154.
HILL, J.N.C., “Challenging the failed state thesis: IMF and World Bank intervention and the Algerian civil war”, Civil Wars 2009, vol. 11 (1), 39–56.
HOGENDOORN, E.J., “The Effective Governance Gap in EU Counter-Terrorism and Stabilisation Policy for Somalia”, ICCT 2017, 8, nr. 6.
HUMAN RIGHTS WATCH, World Report 2018, 2018, www.hrw.org/sites/default/files/world_report_download/201801world_repor…, 660 p.
ILIFFE, J., Africans: The History of a Continent, Cambridge, Cambridge University Press, 2007, 365 p.
INTERPEACE, “The search for peace: A history of mediation in Somalia since 1988”, Interpeace 2009, 13–14.
IWGIA, The Indigenous World, 2015, 569 p.
JONES, B. G., “The Political Economy of Social Crisis: Towards a Critique of the "Failed State" Ideology”, Rev. Intl Pol. Econ. 2008, vol. 15, 180.
KESSELS, E., DURNER, T. en SCHWARTS, M., “Violent Extremism and Instability in the Greater Horn of Africa: an Examination of Drivers and Responses”, Africa Center for Strategic Studies 2016, https://africacenter.org/security-article/violent-extremism-instability….
KOENIG, N., EU Security Policy and Crisis Management, Abingdon, Routledge, 2016, 184 p.
KOUTRAKOS, P., EU International Relations Law, Oxford, Hart Publishing, 2015, 644 p.
KUBE. C., “U.S. Conducts Airstrike Against Al Shabab Militants in Somalia”, NBC NEWS 2016, www.nbcnews.com/news/us-news/u-s-conducts-airstrike-against-al-shabaab-….
KUMAR, A., “A Midlife Crisis for the Treaty-Based Human Rights System?”, UN Chronicle 2016, https://unchronicle.un.org/article/midlife-crisis-treaty-based-human-ri….
LEFORT, R., Ethiopia: An Heretical Revolution?, London, Zed Press, 1983, 301 p.
MAHALU, C.R., “Human rights and development: an African perspective” in Leiden Journal of International Law, Den Haag, Institute of Social Studies, 1988, 118 p.
MCCULLOCH, N., BARNETT, A., DUNCAN, A., KINGSMITH,W., KYDD, J., OWEN, O. en WILLIAMS, G., “The Evolving Role of Political Economy Analysis in Development Practice”, The Policy Practice 2017, http://thepolicypractice.com/wp-content/uploads/2017/05/PolicyBrief11.p….
MCKIRDY, E. en KRIEL, R., “Mastermind of Kenya university attack killed in Somalia”, CNN 2016, http://edition.cnn.com/2016/06/02/africa/garissa-university-mastermind-….
MENKHAUS, K., “State Failure, State-Building, and Prospects for a “Functional Failed State” in Somalia”, AAPSS 2014, vol. 656, 154-172.
MEREDITH, M., De schatten van Afrika, Amsterdam, De Bezige Bij, 2014, 744 p.
MILLER, F., “Somalia: Government plans to reduce famine threat”, Al Jazeera 2018, www.aljazeera.com/news/2018/01/somalia-government-plans-reduce-famine-t….
MOSHA, R.S., The Heartbeat of Indigenous Africa, Londen, Garland Publishing, 2000, 280 p.
MOSHE, S.Y., Worldmark Encyclopedia of the Nations Vol. 2, New York, Worldmark Press, 1988, 330 p.
MURRAY, R., Human Rights in Africa: From the OAU to the African Union, Cambridge, Cambridge University Press, 2004, 349 p.
MUSA, A. M., “Marginalization and ethnicization in the Sudan: how the elite failed to stabilize a diverse country”, Contemporary Arab Affairs 2010, vol. 3, 551-562.
NUSOJ, 2017 Report: The Endless Violations Against Journalists And Media Workers In Somalia, Mogadishu, 2018, http://nusoj.org.so/wp-content/uploads/2018/01/2017-NUSOJ-Anual-Report….
NUSOJ, “2017 turned out to be another grim year for journalists and journalism in Somalia”, NUSOJ 2018, www.nusoj.org/2017-turned-out-to-be-another-grim-year-for-journalists-a….
NZONGOLA-NTALAJA, G., “The Failing State in the Democratic Republic of Congo”, Global Dialogue 2011, vol. 13, 70-72.
Ratification Table: African Charter on Human and Peoples' Rights, www.achpr.org/instruments/achpr/ratification/.
REY, B. en LEGRAND, J., “Het Europees nabuurschapsbeleid”, 2016, www.europarl.europa.eu/atyourservice/nl/displayFtu.html?ftuId=FTU_6.5.4…;
ROTBERG R.I., “The New Nature of Nation-State Failure”, Wash. Q. 2002, vol. 52, 86.
RUBIN, B. (ed.), The Muslim Brotherhood, New York, Palgrave Macmillan, 2010, 186 p.
RUTHERFORD K., Humanitarianism Under Fire: The US and UN Intervention in Somalia, Sterling, Kumarian Press, 2008, 162. 240 p.
RYNGAERT, C., DEKKER, I.F., WESSEL, R.A. en WOUTERS, J., (eds.), Judicial Decisions on the Law of International Organizations, Oxford, Oxford University Press, 2016, 453 p.
SMIS, S., JANSSENS, C., MIRGAUX, S. en VAN LAETHEM, K., Handboek Mensenrechten, Antwerpen, Intersentia, 2011, 660 p.
SOUTHALL, R., Democracy in Africa: Moving Beyond a Difficult Legacy, Kaapstad, HSRC Publishers, 2003, 73 p.
TAREKE, G., The Ethiopian Revolution: War in the Horn of Africa, New Haven, Yale University Press, 2009, 437 p.
THE EU SOMALIA UNIT AND DFID, Strengthening Civil Society in Somalia: Developing a Comprehensive Strategy, 2012, https://eeas.europa.eu/sites/eeas/files/20130612_cs_strategy.pdf, 70 p.
THE FEDERAL REPUBLIC OF SOMALIA, Somali Compact Progress Report 2014, 2014, http://somaliangoconsortium.org/download/578571d69a156/, 171 p.
THE FEDERAL REPUBLIC OF SOMALIA, Somali Compact Progress Report 2015, 2015, https://ims.undg.org/downloadFile/f456d4d7481aa304207a4c3ed25d50f43e068…, 81 p.
The Fund for Peace, Fragile States Index 2018, http://fundforpeace.org/fsi/data/.
Transparency International, Corruption Perception Index 2017, www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017.
UNSOM, THE WORLD BANK AND THE FEDERAL REPUBLIC OF SOMALIA, The Security and Justice Sector Public Expenditure Review, 2017, http://documents.worldbank.org/curated/en/644671486531571103/pdf/Somali…, 133 p.
UN Treaty Collection, Databases: Status of Multilateral Treaties Deposited with the Secretary-General, https://web.archive.org/web/20100901184638/http://treaties.un.org/Pages….
UPR, Somalia, www.upr-info.org/en/review/Somalia.
USCIRF, Annual Report 2009 - The Commission's Watch List: Somalia, USCIRF, 2009, http://www.refworld.org/docid/4a4f272bc.html.
VAN VOOREN, B. en WESSEL, R. A., EU External Relations Law. Text, Cases and Materials, Cambridge, Cambridge University Press, 2014, 579 p.
WILES, P., The New Communist Third World: an essay in political economy, London, Taylor & Francis, 1982, 392 p.
WORLD BANK GROUP, CPIA Africa, June 2015: Assessing Africa's Policies and Institutions, Washington DC., World Bank, 2015, https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/22366.
World Bank Group, Worldwide Governance Indicators, http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=worldwide-govern….
X, “Al-Shabab claims deadly Mogadishu attack”, Al Jazeera 2017, www.aljazeera.com/news/2017/05/mogadishu-car-bombing-leaves-dead-170524….
X, “Mohamed Abdullahi Mohamed: Help the Somali people”, Al Jazeera 2017, www.aljazeera.com/news/2017/03/mohamed-abdullahi-mohamed-somali-people-….
X, “Opening Annual General Assembly Debate, Secretary-General Urges Member States to Press in Tackling Poverty, Terrorism, Human Rights Abuses, Conflicts”, New York, 2005, GA/10386, www.unis.unvienna.org/unis/pressrels/2005/ga10386.html.
X, “Somalia faces major cholera outbreak”, Al Jazeera 2017, www.aljazeera.com/video/news/2017/03/somalia-faces-major-cholera-outbre….
X, “Somali minister shot dead near presidential palace”, Al Jazeera 2017, www.aljazeera.com/news/2017/05/somali-minister-shot-dead-presidential-p….
X, “Somalia: Transforming Hope into Stability”, International Crisis Group 2017, www.crisisgroup.org/africa/horn-africa/somalia/somalia-transforming-hop….
X, “VN waarschuwen voor grootste humanitaire crisis sinds 1945”, De Standaard 2017, www.standaard.be/cnt/dmf20170312_02776828.
YOO, J., “Fixing Failed States”, CLR 2011, vol. 99:95, 96-150.
