Valkuil bij een sport in opmars: voeding bij adolescente rugbyspelers
- JanaCamphens
5000 leden tegen 2020: dat is het ambitieuze doel van Rugby Vlaanderen. Dat steeds meer jongeren de weg vinden naar het rugbyveld bewijst dat de sport steeds populairder wordt. Terwijl rugbyspelers in Angelsaksische landen idolen zijn, is rugby in België een niche sport. Maar ook in onze clubs zit jong talent. En als zij dan echt mogen dromen, dan willen ze zich met het nationale team ooit plaatsen voor een groot tornooi zoals het wereldkampioenschap of de olympische spelen.
Professionele ondersteuning
Tijd voor een meer professionele aanpak, vonden de Vlaamse Rugbybond en Gent Rugby Football Club. Met de oprichting van Flanders Rugby Academy (FRA) – de Vlaamse topsportschool Rugby Union - willen ze beloftevolle rugbyspelers de kans geven om zich verder te ontwikkelen.
© Gent Rugby Football Club
Ondanks het grote aanbod aan wetenschappelijke studies uit het buitenland, is de begeleiding rond voeding bij rugby in België nagenoeg onbestaande. Flore De Vylder en Jana Camphens gingen daarom voor hun bachelorproef op zoek naar werkpunten in het eet- en drinkpatroon van deze adolescente topsporters.
Wat de kleur van urine je kan vertellen
Bij FRA was 57% van de atleten gedehydreerd bij de start van de inspanning. Deze trend geldt overigens niet enkel bij rugbyspelers. Onderzoek toonde eerder al aan dat de meerderheid van de jonge sporters onvoldoende drinkt doorheen de dag. Aangezien het lichaam voor 60 % uit water bestaat en deze stof een rol speelt bij talloze fysiologische processen in het lichaam is het essentieel dat een sporter optimaal gehydrateerd aan de training of wedstrijd begint. Er bestaat echter een eenvoudig trucje om te weten of je gedurende de dag voldoende vocht hebt ingenomen. Hoe donkerder de kleur van de urine, hoe slechter gehydrateerd. Bij een lichtgele kleur kan een sporter optimaal aan de inspanning starten.
© Urine Color Chart (Armstrong, 2000)
Drinken, drinken, drinken
Ook vochtinname tijdens de inspanning bleek een hekelpunt in het voedingspatroon van de atleten van FRA. Hoeveel een sporter moet drinken wordt individueel berekend en is afhankelijk van het zweetverlies van het individu. Slechts 21% van de atleten dronk voldoende. Als gevolg daarvan was er gemiddeld 0.28% gewichtsverlies na de inspanning maar bij enkelen werden waarden vastgesteld tot 1.04%. Reeds bij 1% gewichtsverlies is er een daling van het coördinatie- en concentratievermogen. In een later stadium is ook prestatieverlies, vermindering van het uithoudingsvermogen en verstoring van krachtinspanningen mogelijk.
Brandstof voor het lichaam
Stel je voor dat je 100 km met de auto zou gaan rijden, maar nog slechts voldoende benzine hebt voor 50 km. Aan de helft van het traject zal de auto stilvallen. Op net dezelfde manier werkt ons lichaam bij het sporten.
Tijdens de inspanning moeten rugbyspelers daarom 30 gram koolhydraten per uur innemen. Geen enkele atleet van FRA bereikte deze aanbeveling. Bij velen onder hen was koolhydraatinname zelfs onbestaande. Ook hier wees eerder onderzoek uit dat bij de meeste teamsporters onvoldoende energie beschikbaar is. Deze tekorten zorgen onvermijdelijk voor vermoeidheid, prestatieverlies en blessures.
Hypotoon, isotoon of hypertoon?
Bij sport hangen, door het gebruik van sportdrank tijdens de training of wedstrijd, vocht- en energieaanbreng onlosmakelijk aan elkaar vast. De samenstelling van dranken die door de atleet gedronken worden tijdens de inspanning varieert naargelang de behoefte om te hydrateren of energie aan te brengen.
© Flore De Vylder en Jana Camphens
Een hypotone dorstlesser heeft een lage osmolariteit - het aantal moleculen in de vloeistof is lager dan die in het bloed. Deze drank zal vóór of na de inspanning gebruikt worden om een toestand van hydratatie te bekomen wanneer geen behoefte is aan extra koolhydraten.
Wanneer een drank evenveel moleculen bevat als het bloedplasma, noemen we deze isotoon. Er werden aan deze drank meer koolhydraten toegevoegd wat hem ideaal maakt tijdens de inspanning omdat zowel vocht en energie zullen aangevuld worden.
Een hypertone drank wordt zelden gebruikt omdat er kans is op het ontstaan van maag- en darmproblemen. Het is uitzonderlijk wel aangewezen bij inspanningen in koude temperaturen aangezien er op dat moment minder vocht verloren gaat maar wel veel energie nodig is.
De diëtist als lid van het team
Steeds vaker eist de diëtist zijn plek op als lid van de sporttechnische staf. Aan de hand van hydratatietesten en het bijhouden van voedingsinname kan de diëtist een plan opstellen om iedere speler individueel te begeleiden. Bij een team zoals FRA, waar kennis rond sportvoeding beperkt is, is in eerste instantie vooral sensibilisering belangrijk. Infosessies en workshops brengen de groep kennis bij rond sportvoeding. Er wordt hen aangeleerd welke voeding op welk tijdstip noodzakelijk is. Vele spelers zullen praktische tools nodig hebben. Voor hen kan de diëtist een eetschema opstellen of recepten ontwerpen. Posters in het clublokaal en de kleedkamers herinneren de spelers er aan om op vastgelegde tijdstippen – voor, na en tijdens training – te eten en drinken.
© Flore De Vylder en Jana Camphens
Het belang van oefenen op drank- en voedselinname tijdens training wordt vaak onderschat. Het moet atleten gewoon laten worden aan het gevoel van sporten met voeding in de maag. Het geeft hen ook de kans om te experimenteren met verschillende volumes en smaken om te bepalen welke inname ze tolereren en wat het best bij hen past.
© Gent Rugby Football Club
Maar zijn bovengenoemde inspanningen voldoende om tot blijvende verandering te komen? Uit de resultaten van de bachelorproef blijkt van niet. Na 5 weken waren de rugbyspelers zich duidelijk meer bewust van vochtinname tijdens de inspanning. Hun hydratatietoestand vóór de inspanning en koolhydraatinname tijdens de inspanning liet echter nog steeds te wensen over. Er moet daarom een sociale omgeving gecreëerd worden die de atleet ondersteunt en stimuleert. Een continu sensibiliseringsbeleid, waarbij zowel de sportdiëtist, ouders, staf als trainer sleutelfiguren zijn, is daarom nodig.
Nog veel werk aan de winkel dus, al zijn we wel op de goede weg. Enkele rugbyspelers van de topsportschool haalden recent de selectie voor de nationale ploeg of kregen een contract bij een buitenlandse club. Misschien wordt het in de nabije toekomst wel werkelijkheid, die selectie voor een belangrijk tornooi. Wel goed eten en drinken dan.
Bibliografie
Ainsworth, B.E. et al. (2011). Compendium of Physical Activities: a second update of codes and MET values. Medicine and Science in Sports and Exercise, 43, nr. 8, pp. 1575-1581.
Agostoni, C. et al. (2013). Scientific Opinion on Dietary Reference Values for Energy. EFSA Journal, 11, nr. 1, pp. 1-112.
Aragon, A.A. & Schoenfeld, B.J. (2013). Nutrient timing revisited: is there a post-exercise anabolic window? Journal of the International Society of Sports Nutrition, 10, nr. 5, pp. 1-11.
Areta, J.L. et al. (2013, mei). Timing and distribution of protein ingestion during prolonged recovery from resistance exercise alters myofibrillar protein synthesis. The Journal of Physiology, 591, nr. 9, pp. 2319 - 2331.
Arnaoutis, G. et al. (2015, december). Fluid balance during training in elite young athletes of different sports. Journal of Strength and Conditioning Research, 29, nr. 12, pp. 3447-3452.
Armstrong, L. E. (2000). Performing in Extreme Environments (1e druk). Champaign: Human Kinetics.
Atkinson, F.S., Foster-Powell, K. & Brand-Miller, J.C. (2008). International Tables of Glycemic Index Load Values: 2008. Diabetic Care, 31, nr. 12, pp. 2281-2283.
Baker, L.B., Heaton, L.E., Nuccio, R.P. & Stein, K.W. (2014, april). Dietitian-Observed Macronutrient Intakes of Young Skill and Team-Sport Athletes: Adequacy of Pre, During and Postexercise Nutrition. Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 24, nr. 2, pp. 166-176.
Bargh, M.J., King, R.F., Gray, M.P. & Jones, B. (2017, maart). Why do team-sport athletes drink fluid in excess when exercising in cool conditions? Applied physiology nutrition and metabolism, 42, nr. 3, pp. 271-277.
Barnes, M.J. (2014, juli). Alcohol: Impact on Sports Performance and Recovery in Male Athletes. Sports Medicine, 44, nr. 7, pp. 909-919.
Basualto-Alarcon, C., Jorquera, G., Altamirano, F., Jaimovich, E. & Estrada, M. (2013, september). Testosterone signals through mTOR and androgen receptor to induce muscle hypertrophy. Medicine & Science in Sports & Exercise, 45, nr. 9, pp. 1712-1720.
Bean, A. (2017) The Complete Guide to Sports Nutrition. (8e druk). London: Bloomsbury.
Bennett, M. (2013). A Comparison of Somatotype Characteristics among Player Positions in Collegiate Rugby Union Players [thesis]. Cardiff Metropolitan University, Cardiff School of Sport.
Blows, W.T. (2015). The Biological Basis of Clinical Observations (2e druk). Oxon: Routledge.
Bompa, T. & Claro, F. (2015). Periodization in Rugby. (1e druk). Aachen: Meyer & Meyer.
Bradley, W.J. (2017). Investigations into the physiological and metabolic demands of elite rugby players: understanding how best to fuel the athlete [doctoraat]. Liverpool John Moores University, School of Sports and Exercise Sciences.
Bradley, W.J. et al. (2015, februari). Quantification of training load, energy intake, and physiological adaptations during a rugby preseason: a case study from an elite European rugby union squad. Journal of Strength and Conditioning Research, 29, nr. 2, pp. 534-544.
Bradley, W.J. et al. (2015, juni). Energy intake and expenditure assessed ‘in-season’ in an elite European rugby union squad. European Journal of Sport Science, 15, nr. 6, pp. 469-479.
Bradley, W.J. et al. (2016, december). Muscle glycogen utilisation during Rugby match play: Effects of pre-game carbohydrate. Journal of Science and Medicine in Sport, 19, nr. 12, pp. 1033-1038.
Bradley, W.J. et al. (2017, september). Metabolic demands and replenishment of muscle glycogen after a rugby league match simulation protocol. Journal of Science and Medicine in Sport, 20, nr. 9, pp. 878-883.
Brannigan, J. (2016, februari). Strength and Conditioning for Rugby Union. (1e druk). Marlborough: The Crowood Press.
Burke, L.M., Hawley, J.A., Wong, S.H.S. & Jeukendrup, A.E. (2011, juni). Carbohydrates for training and competition. Journal of Sports Sciences, 29, nr. 1, pp. 17-27.
Butte, N.F. et al. (2017, augustus). A Youth Compendium of Physical Activities: Activity Codes and Metabolic Intensities. Medicine & Science in Sports & Science: online voorpublicatie.
Carlton, A. & Orr, R.M. (2015, december). The effects of fluid loss on physical performance: A critical review. Journal of Sport and Health Science, 4, nr. 4, pp. 357-363.
Casa, D.J. et al. (2015). National Athletic Trainers’ Association Position Statement: Exertional Heat Illnesses. Journal of Athletic Training, 50, pp. 986-1000.
Castro-Sepulveda, M. et al. (2016, juni). Effects of Beer, Non-Alcoholic Beer and Water Consumption before Exercise on Fluid and Electrolyte Homeostasis in Athletes. Nutrients, 8, nr. 6, pp. 345-346.
Changstrom, B., Brill, J. & Hecht, S. (2017, september). Severe Exercise-Associated Hyponatremia in a Collegiate American Football Player. Current Sports Medicine Reports, 16, nr. 5, pp. 343-345.
Clarke, J.S., Highton, J., Close, G.L. & Twist, C. (2016, november). Carbohydrate and caffeine improves high intensity running of elite rugby league interchange players during simulated match play. Journal of Strength and Conditioning Research: online voorpublicatie.
Cunningham, D.J. et al. (2016, november). Movement Demands of Elite Under- 20s and Senior International Rugby Union Players. Plos One Journal, 11, nr. 11, pp. 1-13.
Dardevet, D. (2016, juni). The Molecular Nutrition of Amino Acids and Proteins: A Volume in the Molecular Nutrition Series. (1e druk). Cambridge: Academic Press.
Del Coso, J. et al. (2013, juni). Caffeine-containing energy drink improves sprint performance during an international rugby sevens competition. Amino Acids, 44, nr. 6, pp. 1511-1519.
De Oliveira, E.P., Burini, R.C. & Jeukendrup, A. (2014, mei). Gastrointestinal Complaints During Exercise: Prevlance, Etiology, and Nutritional Recommendations. Sports Medicine, 44, nr. 1, pp. 79-85.
Desbrow, B., Murray, D. & Leveritt, M. (2013, december). Beer as a Sports Drink? Manipulating Beer’s Ingredients to Replace Lost Fluid. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 23, nr. 6, pp. 593-600.
Desbrow, B. et al. (2015, juni). Manipulations to the Alcohol and Sodium Content of Beer for postexercise Hydration. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 25, nr. 3, pp. 262-270.
Driskell, J.A. & Wolinsky, I. (2009). Nutritional Concerns in Recreation, Exercise, and Sport. (1e druk). Boca Raton: Taylor & Francis Group.
Evans, M., Cogan K.E., Egan, B. (2017, mei). Metabolism of ketone bodies during exercise and training: physiological basis for exogenous supplementation. The Journal of Physiology, 595, nr. 9, pp. 2857-2871.
Feng, H., Juan, L., Zewen, L., Chia-Chen, C., Wenge, Y. & Li, Z. (2016, november). Redox Mechanism of Reactive Oxygen Species in Exercise. Frontiers in Physiology, 7, nr. 486, pp. 1-10.
Fink, H.H., Mikesky, A.E. & Burgoon, L.A. (2017, januari). Practical Applications in Sports Nutrition. (3e druk). Burlington: Jones & Bartlett Learning.
Frayn, K.N. (2013, maart). Metabolic Regulation: A Human Perspective. (3e druk). Hoboken: John Wiley & Sons.
Fullagar, H.H.K., Duffield, R., Skorski, S., Coutts, A.J., Julian, R. & Meyer, T. (2015, november). Sleep and Recovery in Team Sport: Current Sleep-Related Issues Facing Professional Team-Sport Athletes. International Journal of Sports Physiology and Performance, 10, nr. 8, pp. 950-957.
Gandy, J. (2015, juni). Water intake: validity of population assessment and recommendations. European Journal of Nutrition, 54, nr. 2, pp. 11-16.
Golby, J. & Wood, P. (2016). The Effects of Psychological Skills Training in Mental Toughness and Psychological Well-Being of Student-Athletes. Psychology, 7, pp. 901-913.
Gravelle, B.L. et al. (2015, juli). Soft drinks and in vitro dental erosion. General Dentistry, 63, nr. 4, pp. 33-38.
Greenwood, M., Kalman, M. & Antonio, D. (2008, november). Nutritional Supplements in Sports and Exercise. (1e druk). Berlijn: Springer Science & Business Media.
Hall, A.H., Leveritt, M.D., Ahuja, K.D. & Shing, C.M. (2013, juni). Coingestion of carbohydrate and protein during training reduces training stress and enhances subsequent exercise performance. Applied physiology, nutrition and metabolism, 38, nr. 3, pp. 597-604.
Harms-Aris, C. & Geerets, T. (2012). Sportvoedingsatlas: een wereld te winnen. (2e druk). Nieuwegein: Arko Sports Media.
Hausswirth, C. (2015, september). Nutrition and Performance in Sport: Science at the Tip if the Fork. (1e druk). Parijs: INSEP éditions.
Heaton, L.E. et al. (2017, november). Selected In-Season Nutritional Strategies to Enhance Recovery for Team Sport Athletes: A practical Overview. Sports Medicine, 47, nr. 11, pp. 2201-2218.
Hellsten, Y. (2015, december). Role of reactive oxygen spieces and antioxidants in the cardiovascular system and adaptations to exercise training. Journal of Science and Medicine in Sport, 19, pp. 77-78.
Hew-Butler, T. et al. (2015, juli). Statement of the Third International Exercise-Associated Hyponatremia Consensus Development Conference, Carlsbad, California, 2015. Clinical Journal of Sport Medicine, 25, nr. 4, pp. 303-320.
Hoffman, J. (2014, maart). Physiological Aspects of Sport Training and Performance. (2e druk). Champaign: Human Kinetics.
Hull, P. (2010, maart). Glucose Syrups: Technology and Applications (1e druk). Hoboken: John Wiley & Sons.
Jagim, A.R., Camic, C.L., Kisiolek, J., Luedke, J., Erickson, J., Jones, M.T. & Oliver, J.M. (2017, juli). The accuracy of resting metabolic rate prediction equations in athletes. The Journal of Strength and Conditioning Research: online voorpublicatie.
Jensen, T.E., Angin, Y., Sylow, L. & Richter, E.A. (2014, december). Is contraction-stimulated glucose transport feedforward regulated by Ca2+? Experimental Physiology, 99, nr. 12, pp. 1562-1568.
Jeukendrup, A.E. & Gleeson, M. (2010). Sport Nutrition: An Introduction to Energy Production and Performance. (2e druk). Champaign: Human Kinetics.
Jeukendrup, A.E. (2014). A Step Towards Personalized Sports Nutrition: Carbohydrate Intake During Exercise. Sports Medicine, 44, nr. 1, pp. 25-33.
Jeukendrup, A.E. (2017). Training the Gut for Athletes. Sports Medicine, 47, nr. 1, pp. 101-110.
Jimenez-Pavon, D., Cervantes-Borunda, M.S., Diaz, L.E., Marcos, A. & Castillo, M.J. (2016, december). Effects of a moderate intake of beer on markers of hydration after exercise in the heat: a crossover study. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 12, nr. 26, pp. 1-8.
Jones, B.L., O’Hara, J.P., Till, K. & King, R.F. (2015, januari). Dehydration and hyponatremia in professional rugby union players: a cohort study observing english premiership rugby union players during match play, field, and gym training in cool environmental conditions. Journal of Strength and Conditioning Research, 29, nr. 1, pp. 107 - 115.
Joyce, D. & Lewindon, D. (2014, mei). High-Performance Training for Sports. (1e druk). Champaign: Human Kinetics.
Joyner, M.J. & Casey, D.P. (2015, april). Regulation of Increased Blood Flow (Hyperemia) to Muscles During Exercise: A Hierarchy of Competing Physiological Needs. Physiological Reviews, 95, nr. 2, pp. 549-601.
Kenefick, R.W. (2018, januari). Drinking Strategies: Planned Drinking Versus Drinking to Thirst. Sports Med, 48, nr. 1, pp. 31-37.
Kenefick, R.W. & Cheuvront, S.N. (2016, april). Physiological adjustments to hypohydration: Impact on thermoregulation. Autonomic Neuroscience: Basic and Clinical, nr. 196, pp. 47-51.
Kenney, W.L. (2015). Physiology of Sport and Exercise. (6e druk). Champaign: Human Kinetics.
Kerksick, C.M. et al. (2017, augustus). International socety of sports nutrition position stand: nutrient timing. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 14, nr. 33, pp. 1-21.
King, M.A., Clanton, T.L. & Laitano, O. (2015, december). Hypertherm, dehydration, and osmotic stress: unconventional sources of exercise-induced reactive oxygen species. American Journal of Physiology, 310, nr. 2, pp. 105-114.
Knapik, J.J. et al. (2016, januari). Prevalence of Dietary Supplement Use by Athletes: Systematic Review and Meta-analysis. Sports Medicine, 46, nr. 1, pp. 103-123.
Kraemer, W.J., Fleck, S.J. & Deschenes, M.R. (2011, maart). Exercise Physiology: Integrating Theory and Application. (1e druk). Baltimore: Lippincott Williams & Wilkins.
La Monica, M.B. et al. (2016, september). Physical Differences between Forwards and Backs. The Journal of Strength and Conditioning Research, 30, nr. 9, pp. 2382-2391.
Lindsay, A. & Costello J.T. (2017, januari). Realising the Potential of Urine and Saliva as Diagnostic Tools in Sport and Exercise Medicine. Sports Medicine, 47, nr. 1, pp. 11-31.
Lin, Y.T., Chiu, M.S. & Chang, C.K. (2017, juni). Branched-chain amino acids and arginine improve physical but not skills performance in two consecutive days of exercise. Science & Sports: online voorpublicatie.
Longland, T.M., Oikawa, S.Y., Mitchell, C.J., Devries, M.C. & Phillips, S.M. (2016, maart). Higher compared with lower dietary protein during an energy deficit combined with intense exercise promotes greater lean mass gain and fat mass loss: a randomized trial. American Journal for Clinical Nutrition, 103, nr.3, pp. 738-746.
Lukaski, H.C. (2017, juli). Body Composition: Health and Performance in Exercise and Sport. Boca Raton: CRC Press.
MacKenzie, K., Slater, G., King, N. & Byrne, N. (2015, augustus). The measurement and Interpretation of Dietary Protein Distribution during a Rugby Preseason. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 25, nr. 4, pp. 353-358.
Magee, P.L., Gallagher, A.M. & McCormack, J.M. (2017, april). High Prevalence of Dehydration and Inadequate Nutritional Knowledge Among University and Club Level Athletes. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 27, nr. 2, pp. 158-168.
Matthan, N.R., Ausman, L.M., Meng, H., Tighiouart, H. & Lichtenstein, A.H. (2016, oktober). Estimating the reliability of glycemic inde values and potential sources of methodological and biological variability. The American Journal of Clinical Nutrition, 104, nr. 4, pp. 1004-1013.
McArdle, W.D., Katch, F.I. & Katch V.L. (2013). Sports and Exercise Nutrition. (4e druk). Philadelphia: LWW.
McArdle, W.D., Katch, F.I. & Katch V.L. (2014). Exercise Physiology, Nutrition, Energy and Human Performance. (1e druk). Philadelphia: LWW.
McArdle, W.D., Katch, F.I. & Katch V.L. (2015). Essentials of Exercise Physiology. (5e druk). Philadelphia: LWW.
McLaren, S.J., Weston, M., Smith, A., Cramb, R. & Portas, M.D. (2016). Variability of physical performance and player match loads in professional rugby union. Journal of Science and Medicine in Sport, 19, pp. 493-497
McLester, J. & St. Pierre, P. (2008). Applied Biomechanics: Concepts and Connections. (1e druk). Belmont: Thomson Higher Education.
Meyer, F., Szygula, Z. & Wilk, B. (2016, januari). Fluid Balance, Hydration and Athletic Performance. (1e druk). Boca Raton: Taylor & Francis Group.
Miller, K.C. (2015, september). Rethinking the Cause of Exercise-Associated Muscle Cramping: Moving beyond Dehydration and Electrolyte Losses. Current Sports Medicine, 14, nr. 5, pp. 353-354.
Morehen, J.C., Routledge, H.E., Twist, C., Morton, J.P. & Close, G.L. (2015, januari). Position specific differences in the anthropometric characteristics of elite European Super League rugby players. European Journal of Sport Science, 15, nr. 6, pp. 523-529.
Morris, D.M., Huot, J.R., Jetton, A.M., Collier, S.R. & Utter, A.C. (2015, oktober). Acute Sodium Ingestin Before Exercise Increases Voluntary Water Consumption Resulting in Preexercise Hyperhydration and Improvement in Exercise Performance in the Heat. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 25, nr. 5, pp. 456-462.
Molfino, A., Gioia, G., Fanelli, F.R. & Muscaritoli, M. (2013, september). Beta-hydroxy-beta-methylbutyrate supplementation in health and disease: a systematic review of randomized trials. Amino Acids, 45, nr. 6, pp. 1273-1292.
Moore, D.R. et al. (2015, juli). Carbohydrate and Protein for Endurance Athletes. American College of Sports Medicine, 14, nr. 4, pp. 294-300.
Mueller, K. & Hingst, J. (2013). The Athlete’s Guide to Sports Supplements. (2e druk). United States: Human Kinetics.
Muth, N.D. (2014, november). Sport Nutrition for Health Professionals. (1e druk). Philadelphia: F.A. Davis.
Nuccio, R.P., Barnes, K.A., Carter, J.M. & Baker, L.B. (2017, mei). Fluid Balance in Team Sport Athletes and the Effect of Hypohydration on Cognitive, Technical, and Physical Performance. Sports Medicine, 47, nr. 10, pp. 1951-1982.
Ormsbee, M.J., Bach, C.W. & Baur, D.A. (2014). Pre-Exercise Nutrition: The Role of Macronutrients, Modified Starches and Supplements on Metabolism and Endurance Performance. Nutrients, 6, pp. 1782-1808.
Outram, S. & Stewart, B. (2015, februari). Doping through supplement use: a review of the available empirical data. International Journal of Sports Nutrition and Exercise Metabolism, 25, nr. 1, pp. 54-59.
Papaioannou, A.G. & Hackfort, D. (2014). Companion to Sport and Exercise Psychology: Global perspectives and fundamental concepts. (1e druk). New York: Routledge.
Patton, K.T. (2015, februari). Anatomy and Physiology. (1e druk). Edinburgh: Elsevier Health Sciences.
Peinado, A.B., Rojo-Tirado, M.A., Benito, P.J. (2013, juli). Sugar and physical exercise: the importance of sugar for athletes. Nutricion hospitalaria, 28, pp. 48-56.
Perrier, E.T., Johnson, E.C., McKenzie, A.L., Ellis, L.A. & Armstrong, L.E. (2016, augustus). Urine colour change as an indicator of change in daily water intake: a quantitative analysis. European Journal of Nutrition, 55, nr. 5, pp. 1943 - 1949.
Plowman, S.A. & Smith, D.L. (2013, februari). Exercise Physiology for Health, Fitness and Performance. (4e druk). Philadelphia: LWW.
Pook, P. (2012). Complete Conditioning for Rugby. (1e druk). Champaign: Human Kinetics.
Poppendick, W., Wegmann, M., Ferrauti, A., Kellmann, M, Pfeiffer, M & Meyer, T. (2016, februari). Massage and Performance Recovery: A Meta-Analytical Review. Sports Medicine, 2, nr. 46, pp. 183-204.
Pugh, J.N., Fearn, R., Morton, J. & Close, G.L. (2017). Gastrointestinal symptoms in elite athletes: time to recognise the problem? British Journal of Sports Medicine: online voorpublicatie.
Quarrie K.L., Hopkins W.G., Anthony, M.J. & Gill, N.D. (2013). Positional demands of international rugby union: Evaluation of player actions and movements. Journal of Science and Medicine in Sport, nr. 16, pp. 353-359.
Roh, H.T., So, W.Y., Cho, S.Y. & Suh, S.H. (2017, augustus). Effects of Fluid Ingestion on Brain-Derived Neurotrophic Factor and Cognition During Exercise in the Heat. Journal of human kinetics, 58, pp. 73-86.
Rosner, M.H. (2015, juli). Preventing Deaths Due to Exercise-Associated Hyponatremia: The 2015 Consensus Guidelines. Clinical Journal of Sport Medicine, 24, nr. 4, pp. 301-302.
S.n. (2005). Maten en gewichten: handleiding voor een gestandaardiseerde kwantificering van voedingsmiddelen. (1e druk). Brussel: Hoge Gezondheidsraad.
S.n. (2015). A Beginner’s Guide to Rugby Union. (1e druk). Dublin: World Rugby.
S.n. (2016, september). Voedingsaanbevelingen voor België. (1e druk). Brussel: Hoge Gezondheidsraad.
S.n. (2017). Belgische voedingsmiddelentabel. (6e druk). Brussel: Nubel VZW.
S.n. (2017). Nederlandse voedingsmiddelentabel. (48e druk). Den Haag: Stichting Voedingscentrum Nederland.
S.n. (2017). Spelregels van Rugby Union. (1e druk). Dublin: World Rugby.
S.n. (2017). World Rugby heat guideline (1e druk). Dublin: World Rugby.
S.n. (2018). Prohibited List. (1e druk). Montreal: WADA.
Schiavon, M. et al. (2013, augustus). Postprandial glucose fluxes and insulin sensitivity during exersice: A study in healthy individuals. American Journal of Physiology, 305, nr. 4, pp. 557-566.
Schwingshackl, L. & Hoffmann, G. (2014, mei). Comparison of High vs. Normal/Low Protein Diets in Renal Function in Subjects without Chronic Kindney Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. PLOS One, 9, nr. 5, pp. 1-13.
Shepherd, J. (2013, mei). The Complete Guide to Sports Training. (1e druk). Londen: Bloomsbury Publishing.
Smith, D.R., Kong, R.F.G.J., Duckworth, L.C., Sutton, L., Preston, T., O’Hara, J.P. & Jones, B. (2018, maart). Energy expenditure of ruby players during a 14-day in-season period, measured using doubly labelled water. European Journal of Applied Physiology, 118, nr. 3, pp. 647-656.
Snijders, T. et al. (2015, juni). Protein Ingestion before Sleep Increases Muscle Mass and Strength Gains during Prolonged Resistance-Type Exercise Training in Healthy Young Men. American Society for Nutrition, 145, nr. 6, pp. 1178-1184.
Speranza, M.J., Gabbett, T.J., Johnston, R.D. & Sheppard, J.M. (2016, februari). Effect of Strength and Power Training on Tackling Ability in Semiprofessional Rugby League Players. Journal of Strength & Conditioning Research, 30, nr.2, pp. 336-343.
Stevens, C.J., Taylor, L. & Dascombe, B.J. (2017, mei). Cooling During Exercise: An Overlooked Strategy for Enhancing Endurance Performance in the Heat. Sports Medicine, 47, nr. 5, pp. 829-841.
Stipanuk, M.H. & Caudill, M.A. (2013, augustus). Biochemical, Physiological, and Molecular Aspects of Human Nutrition. Edinburgh: Elsevier Health Sciences.
Stoker, H.S. (2012, januari). General, Organic and Biological Chemistry. (1e druk). Boston: Cengage Learning.
Suarez-Arrones, L. et al. (2013, november). Running Demands and Heart Rate Response in Rugby Union Referees. Journal of Strength & Conditioning Research, 27, nr. 11, pp. 2946-2951.
Tee, J.C., Lambert, M.I. & Coopoo, Y. (2016, april). GPS Comparison of Training Activities and Game Demands of Professional Rugby Union. International Journal of Sports Science & Coaching, 11, nr.2, pp. 200-211.
Ten Haaf, T. & Weijs, P.J.M. (2014, oktober). Resting Energy Expenditure Prediction in Recreational Athletes of 18-35 Years: Confirmation of Cunningham Equation and an Improved Weight-Based Alternative. PLOS, 9, nr. 10, pp. 1-8.
Thomas, D.T., Erdman, K.A. & Burke, L.M. (2016, maart). American College of Sports Medicine Joint Position Statement. Nutrition and Athletic Performance. Medicine and Science in Sports and Exercise, 48, nr. 3, pp. 543-568.
Till, K. & Jones, B. (2015, november). Science of Sport: Rugby. (1e druk). Loughborough: The Crowood Press.
Trommelen, J. et al. (2016, september). Resistance Exercise Augments Postprandial Overnght Muscle Protein Synthesis Rates. Medicine and Science in Sports and Exercise, 48, nr. 12, pp. 2571-2525.
Tucker, M.A., Six, A., Moyen, N.E., Satterfield, A.Z. & Ganio, M.S. (2017, mei). Effect of hypohydration on postsynaptic cutaneous vasodilation and sweating in healthy men. American Journal of Physiology, 312, nr. 5, pp. 637-642.
Tucker, W.J., Angadi, S.S. & Gaesser, G.A. (2016, november). Excess Postexercise Oxygen Consumption After High-Intensity and Sprint Interval Exercise, and Continuous Steady-State Exercise. Journal of Strength & Conditioning Research, 30, nr. 11, pp. 3090-3097.
Twist, C. & Worsfold, P. (2014, november). The Science of Rugby. (1e druk). Abingdon: Routledge.
Urdampilleta, A. & Gómez-Zorita, S. (2014, januari). From dehydration to hyperhidration isotonic and diuretic drinks and hyperhydratant aids in sport. Nutrición Hospitalaria, 29, nr. 1, pp. 21-25
Van Vliet, S., Burd, N.A. & Van Loon, L.J. (2015, juli). The Skeletal Muscle Anabolic Response to Plant- versus Animal-Based Protein Consumption. Journal of Nutrition, 145, nr. 9, pp. 1981-1991.
Vigez. (2018). Gedragsdeterminanten. Geraadpleegd op 14 mei 2018 via https://www.gezondleven.be/themas/gezondheidsbevordering/gedragsdetermi…
Von Hurst, P.R., Walsh, D.C.I., Conlin, C.A., Ingram, M., Kruger, R. & Stoneshouse, W. (2015, april). Validity and reliability of bioelectrical impedance analysis to estimate body fat percentage against air displacement plethysmography and dual-energy X-ray absorptiometry. Nutrition and dietetics, 73, nr. 2, pp. 197-204.
Vrijens, J. & Bourgois, J. (2016, augustus). Basis voor verantwoord trainen. (1e druk). Gent: PVLO.
Wilkinson, D.J. et al. (2013, april). Effects of leucine and its metabolite B-hydroxy-B-methylbutyrate on human skeletal muscle protein metabolism. Journal of Physiology, 591, nr. 11, p. 2911-2923.
Willockx, B. (2015). Sportverzorging: Wat werkt echt? (1e druk). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
World Rugby. (2018). World Rugby Rankings. Geraadpleegd op 5 maart 2018 via https://www.worldrugby.org/rankings/wru
Woodhouse, A. (2015). Sleep quality and wellbeing in professional rugby players. British Journal of Sports Medicine. 49, nr. 2, pp. 5-10.
