Ik ben hier!
- MartheJans
Wat zorgt ervoor dat iemand rechten krijgt? Doorgaans zorgt een identiteitskaart voor heel wat open deuren. Maar wat als we ergens rechten krijgen enkel omdat we er aanwezig zijn? Wat als aanwezigheid het enige criterium is?
Een vloedstroom aan crisissen
Geen dag gaat voorbij zonder dat we via kranten, sociale media en televisie te maken krijgen met berichten over de ‘vluchtelingencrisis’, de ‘migratiecrisis’... Deze meervoudige crisis lokt verschillende reacties uit. Enerzijds zien we bijvoorbeeld steeds meer grenscontroles opduiken, steeds ingewikkeldere procedures om een visum te krijgen… Anderzijds zien we echter dat veel mensen en organisaties zich vragen stellen bij de bestaande praktijken en procedures. Zij wijzen erop dat er heel wat andere manieren zijn om te reageren. Een crisis schept steeds mogelijkheden en daarbij hoop. Hoop om het anders aan te pakken!
Rechtmatige aanwezigheid biedt hoop
Rechtmatige aanwezigheid is zo’n begrip dat hoop biedt. Het zegt dat ieder aanwezig een burger is. In deze opvatting is burgerschap meer dan een wettelijke status en bijbehorende papieren. Het is een notie die begrepen moet worden vanuit de praktijk en iedereen zich eigen kan maken. Een mooi voorbeeld daarvan is CollectActif, een initiatief van een aantal mensen zonder papieren. Toen in 2015 een vluchtelingenkamp ontstond in het Maximiliaanpark besloten ze om de voedselbedeling in handen te nemen. Het zijn hier mensen zonder papieren die andere mensen zonder papieren helpen. Dit doorbreekt het klassieke beeld van hulpeloosheid als men denkt aan personen zonder papieren. De machtsverhoudingen tussen zij die hulp bieden en zij die er nodig hebben worden in vraag gesteld. CollectActif toont dat je geen wettelijke burger moet zijn om burgerschap uit te oefenen.
Rechtmatige aanwezigheid biedt de mogelijkheid aan mensen - zonder papieren - om te ageren, het biedt de ervaring dat het anders kan, dat de huidige gang van zaken doorbroken kan worden. Bij rechtmatige aanwezigheid krijgt iedereen rechten puur omdat we ergens aanwezig zijn. We zijn allen burgers die gelijke toegang hebben tot de ruimte.
Rechtmatige aanwezigheid: puur idealisme of toe te passen in de praktijk?
Rechten op basis van aanwezigheid, allemaal goed en wel, maar hoe vertaalt zich dat naar de praktijk? Kunnen we er überhaupt iets mee aanvangen of is het gewoon mooi op papier? Goede vraag die u ons stelt, wij trokken naar de praktijk en leggen jullie graag een casus voor.
Een van de praktijken die we bezochten was Globe Aroma. Globe Aroma is een open en laagdrempelig kunstenhuis in hartje Brussel. Het biedt een plek aan nieuwkomers, migranten, Brusselaars… die aan kunst willen doen. De kunstenaars wandelen binnen en doen hun ding. Tegelijkertijd is het atelier een ontmoetingsplek, een plaats waar ze een kop koffie kunnen drinken, even op internet kunnen zitten… Globe Aroma is een organisatie waar we rechtmatige aanwezigheid zien terugkomen op verschillende manieren.
Een eerste manier waarop we rechtmatige aanwezigheid zien bij Globe Aroma is hun open deur en hun specifieke inrichting. Iedereen kan er zomaar binnenwandelen en wordt er even hartelijk begroet. Iedereen begroet elkaar op dezelfde manier: personeel, artiesten, bezoekers, toevallige passanten… Er zijn tafels en stoelen, zetels, een keukentje, gratis internet, een toilet, een dak boven het hoofd. Globe Aroma biedt een simpele ruimte aan die voldoet aan een aantal noden van kunstenaars: je kan er naar toilet gaan, je kan er via sociale media in contact staan met vrienden en familie, je kan er rustig zitten schrijven, er is materiaal aanwezig…
Depuis que j’y suis passé je l’ai aimé. On aime Globe Aroma bien où on as de possibilités: ici tu vois les gens, tu as la place, tu peux t’assoir, tu peux passer ton temps, tu peux faire ton creation… (D., persoonlijke communicatie, 12 november 2017)
Globe Aroma is een plaats waar niets moet maar alles kan. In een treinstation wacht men doorgaans op een trein, bij Globe Aroma liggen geen handelingen vast. Dit is de tweede manier waarop we rechtmatige aanwezigheid zien bij Globe Aroma, het creëren van mogelijkheden. Dit creëren van mogelijkheden gaat steeds samen met een hoop dat het anders kan. Vertrekkende vanuit bestaand onrecht en deze hoop, maakt Globe Aroma nieuwe dingen mogelijk.
De wereld komt samen in Globe Aroma en mensen gaan er om met diversiteit. Er wordt niet gesproken over ‘leren’ omgaan met diversiteit. Mensen wandelen door de deuren als burger waar ze omgaan met diversiteit, zonder meer. Globe Aroma verbindt burgerschap aan doen, aan kunst. Wat het precies is dat je doet, ligt niet vast. Deze praktijkgerichte invulling van burgerschap kenmerkt rechtmatige aanwezigheid.
Om vanuit de theorie te kijken naar Globe Aroma gebruiken we een specifiek onderzoeksmethode. Ons doel was niet om kennis te vergaren, maar om het begrip van burgerschap te verbreden. Dit deden we door met een open hoofd en hart naar Globe Aroma te kijken en luisteren. Vanuit een hoopvolle bril sloegen we gade hoe rechtmatige aanwezigheid vorm krijgt binnen Globe Aroma. Een kleinschalige praktijk als Globe Aroma helpt ons om ‘openingen’ te zien, een ruimte van vrijheid en mogelijkheid aan te bieden.
Rechtmatige aanwezigheid: een zinvol kader dat barrières kan doorbreken
We deden met onze masterproef een poging om vorm te geven aan een pedagogiek van rechtmatige aanwezigheid. We kunnen besluiten dat rechtmatige aanwezigheid een zinvol kader is om te kijken naar pedagogische praktijken. Het biedt een alternatief aan voor de kaders van waaruit er doorgaans naar deze praktijken gekeken wordt. Rechtmatige aanwezigheid beschouwt op een plaats zijn als voldoende voorwaarde om burger te zijn. Het doorbreekt barrières, want:
Barrières: c’est bloqué, fermé, comme la frontière. Il faut casser les barrières. (S., persoonlijke communicatie, 23 oktober, 2017)
Bibliografie
Agnew, J. (2011). Chapter 23: Space and place. In J.A. Agnew & D.N. Livingstone (Eds.), The SAGE handbook of geographical knowledge (pp. 316-330). London, SAGE Publications Ltd. doi:10.4135/9781446201091.n24
Amin, A. (2008). Collective Culture and urban public space. City, 12, 5-24. doi:10.1080/13604810801933495
Amin, A. (2015). De migrantenstad. Ruimte & Maatschappij: Vlaams-Nederlands tijdschrift voor ruimtelijke vraagstukken, 7(1), 1-9.
Arendt, H. (1979). The decline of the nation-state and the end of the rights of man. In H. Arendt, The Origins of Totalitarianism (pp. 267-302) (New ed. with added pref.). New York: Harcourt, Brace and Jovanovich.
Briney, A. (2017, March 7). Overview of Political Geography. Retreived from: https://www.thoughtco.com
Cambré, B., & Waege, H. (2001). Kwalitatief onderzoek en dataverzameling door open interviews. In J. Billiet & H. Waege (Eds.), Een samenleving onderzocht. Methoden van sociaalwetenschappelijke onderzoek (pp. 315-342). Antwerpen, Belgium: De Boeck nv.
Cameron, J. (2015). On Experimentation. In K. Gibson, D.B. Rose, R. Fincher (Eds.), Manifesto for Living in the Anthropocene (pp. 99-102). Brooklyn, New York: Punctum books.
Cameron, J., Gibson, K., & Hill, A. (2014). Cultivating hybrid collectives: research methods for enacting community food economies in Australia and the Philippines. Local Environment, 19, 118-132. doi:10.1080/13549839.2013.855892
Cameron, J., Manhood, C., & Pomfrett, J. (2011). Bodily learning for a (climate) changing world: registering differences through performative and collective research. Local Environment, 16, 493-508, doi:10.1080/13549839.2011.573473
City of Sanctuary. (2018). Retrieved from: https://cityofsanctuary.org
Darling, J. (2009). Thinking beyond place: The responsibilities of a relational spatial politics. Geography Compass, 3/5, 1938-1954. doi:10.1111/j.1749-8198.2009.003262.x
Darling, J. (2010). A city of sanctuary: the relational re-imagining of Sheffield’s asylum politics. Transactions of the Institute of British Geographers, 35, 125-140. doi:10.1111/j.14755661.2009.00371.x
Darling, J. (2011). Giving space: care, generosity and belonging in a UK asylum drop-in centre. Geoforum, 42, 408-417. doi:10.1016/j.geoforum.2011.02.004
Darling, J. (2013). Asylum and the post-political: domopolitics, depoliticisation and acts of citizenship. Antipode, 46, 72-91. doi:10.1111/anti.12026
Darling, J. (2014a). From hospitality to presence. Peace review: A Journal of Social Justice, 26, 162-169, DOI: 10.1080/10402659.2014.906872
Darling, J. (2014b). Emotions, encounters and expectations: the uncertain ethics of ‘the field’. Journal of Human Rights Practice, 6, 201-212. doi:10.1093/jhuman/huu011
Darling, J. (2016). Forced migration and the city: Irregularity, informality, and the politics of presence. Progress in Human Geography, 21, 178-198. doi:10.1177/0309132516629004
De 3 pijlers. (n.d.). Retrieved from http://www.globearoma.be
De Genova, N., & Tazzioli, M. (2015). Europe/crisis: introducing new keywords of “the crisis” in and of “Europe”. New York, United States: Zone/ Near Futures.
Debruyne, P., & Oosterlynck, S. (2016). Rapport retrospectieve case study “De Mangoboom in Bloei” (Onderzoeksrapport DieGem).
Depraetere, A. (2015). Dagboekfragmenten uit een Vluchtelingenkamp in Brussel. Retrieved from http://www.dewereldmorgen.be
Depraetere, A., & Oosterlynck, S. (2017). ‘I finally found my place’: a political ethnography of the Maximiliaan refugee camp in Brussels. Citizenship Studies, 21, 693-709. doi:10.1080/13621025.2017.1341653
Dr Darren Webb, BA, MA, Phd. (n.d.). Retrieved from https://www.sheffield.ac.uk
Dr Jonathan Darling. (n.d.). Retrieved from https://www.research.manchester.ac.uk
Fairclough, N. (2003). Analysing discourse: textual analysis for social research. London, UK: Routledge.
Fenwick, T. (2006). The audacity of hope: towards poorer pedagogies. Studies in the Education of Adults, 38, 9-24. doi:10.1080/02660830.2006.11661521
Fenwick, T. (2015). Sociomateriality and Learning: a critical approach. In D. Scott & E. Hargreaves (Eds.), The Sage Handbook of Learning (pp. 83-93), London: SAGE Publications Ltd. doi:10.4135/9781473915213.n8
Fenwick, T. & Landri, P. (2012). Materialities, textures and pedagogies: socio-material assemblages in education. Pedagogy, Culture & Society, 20, 1-7. doi: 10.1080/14681366.2012.649421
Gibson-Graham, J.K. (2008). Diverse economies: performative practices for ‘other worlds’. Progress in Human Geography, 32, 613-632. doi:10.1177/0309132508090821
Gibson-Graham, J.K. (2014). Rethinking the economy with thick description and weak theory. Current Anthropology, 55, 147-153. doi:10.1086/676646
Gibson-Graham, J.K. (2015). Reading for difference. In K. Gibson, D.B. Rose, R. Fincher (Eds.), Manifesto for Living in the Anthropocene (pp. 103-110). Brooklyn, New York: Punctum books.
Globe Aroma. (n.d.). Retrieved from https://www.vluchtelingenwerk.be
Hannah Arendt 1906-1975. (n.d.). Retrieved from http://www.iep.utm.edu
Harbers, H., Mol, A., & Stollmeyer, A. (2002). Food matters: arguments for an ethnography of daily care. Theory, Culture, & Society, 19(5-6), 207-226.
Henri Lefebvre. (n.d.). Retrieved from https://en.wikipedia.org
Jasinski, I. (2016). Potentialism and the experience of the new. Ethics and Education, 11, 352-358, doi:10.1080/17449642.2016.1241208
JK Gibson-Graham. (n.d.). Retrieved from http://www.communityeconomies.org
Joris Vlieghe. (n.d.). Retrieved from https://ppw.kuleuven.be
Joris Vlieghe. (n.d.). Retrieved from https://www.abdn.ac.uk
Maestri, G., & Hughes, S.M. (2017). Contested spaces of citizenship: camps, borders and urban encounters. Citizenship Studies, 21, 625-639. doi:10.1080/13621025.2017.1341657
Le Manguier en Fleurs. (2016). Retrieved from http://www.manguierenfleurs.be
Masschelein, J. (2010). E-ducating the gaze: The idea of a poor pedagogy. Ethics and Education, 5, 43-53. doi:10.1080/17449641003590621
Mol, A. (2014). Heterogene ingenieurs en performatieve methoden: een interview met John Law. Sociologie, 10(3), 398-404.
Mol, A., & Mesman, J. (2017). Neonatal food and the politics of theory: some questions of method.
Social Studies of Science, 26, 419-444. doi:10.1177/030631296026002009
Mw. prof. dr. A (Annemarie) Mol. (n.d.). Retrieved from http://www.uva.nl
Noens, P., & Ramaekers, S. (2014). The family as a “gathering”: how the life of an object “makes” a family. International Journal of Child, Youth, and Family studies, 5, 722-740. doi:10.18357/ijcyfs.noensp.5422014
Oudejans, N. (2014). The right to have rights as the rights to asylum. Netherlands Journal of Legal Philosophy, 43(1), 7-26.
Prof Sharon Todd. (n.d.). Retrieved from https://www.maynoothuniversity.ie
Professor Ash Amin. (n.d.). Retrieved from https://www.geog.cam.ac.uk
Professor Katherine Gibson. (n.d.). Retrieved from https://www.westernsydney.edu.au
Professor Tara J. Fenwick. (n.d.). Retrieved from https://www.stir.ac.uk
Reckwitz, A. (2002). Toward a theory of social practices: a development in culturalist theorizing. European Journal of Social Theory, 5, 243-263. doi:10.1177/13684310222225432
Reyskens, P. & Vandenabeele, J. (2014). Educational research on community building practices: from evaluation to witnessing. In G. Biesta, M. De Bie, & D. Wildemeersch (Eds.), Civic Learning, Democratic Citizenship and the Pulic Spere (pp. 123-136). Dordrecht, Netherlands: Springer.
Reyskens, P. & Vandenabeele, J. (2015). De zin in een parade. Omgaan met diversiteit in de ateliers van Zinneke Parade. Volkskunde 2015, 3, 357-370.
Rosales, J. (2015). On Destroying What Destroys you: an interview with Thomas Nail. Retrieved from: http://criticallegalthinking.com
Schuermans, N., Spijkers, F., & Loopmans, M. (2013) Solidarity in human geography: responsibility, care, place and encounter.
Solnit, R. (2016, July 15). ‘Hope is an embrace of the unknown’: Rebecca Solnit on living in dark times. Retrieved from https://www.theguardian.com
Squire, V. (2009). The Exclusionary Politics of Asylum: Migration, Minorities, Citizenship. Basingstoke, United States of America: Palgrave.
Squire, V. (2011). From Community Cohesion to Mobile Solidarities: The City of Sanctuary network and the Strangers into Citizens campaign, Political Studies, 59, 290-307. doi:10.1111/j.1467-9248.2010.00865.x
Squire, V., & Darling, J. (2013). The “minor” politics of rightful presence: justice and relationality in City of Sanctuary. International Political Sociology, 7, 59-74. doi:10.1111/ips.12009
Swerts, T. (2016). Actie-Onderzoek: CollectActif (DieGem working paper.)
Swerts, T., Depraetere, A., Abdelhak, Z., Giovanna, P., Anas, S., & Mounya, B.D. (n.d.). CollectActif: Recepten voor burgerschap.
Todd, S. (2011). Going to the heart of the matter. Studies in Philosophy and Education, 30, 507-512. doi:10.1007/S11217-011-9252-9
Vanden Buverie, L., & Simons, M. (2016). School Stuff: A Pedagogical Regime of Enunciation? Pedagogy, Culture and Society, 25, 105-119. doi:10.1080/14681366.2016.1229689
Verhoeven, M. (2003). Boreling en beginner: nataliteit bij Hannah Arendt. (Dissertation note) Tilburg University, Theologische faculteit, Tilburg, Netherlands.
Vicki Squire. (n.d.). Retrieved from https://warwick.ac.uk
Vlieghe, J. (2013). Alphabetization as emancipatory practice. Freire, Rancière and critical pedagogy.
Philosophy of Education Yearbook 2013, 185-193.
Vrasti, W. & Dayal, S. (2016). Cityzenship: rightful presence and the urban commons. Citizenship Studies, 20, 994-1011. doi:10.1080/13621025.2016.1229196
Webb, D. (2010). Paulo Freire and ‘the need for a kind of education in hope’. Cambridge Journal of Education, 40, 327-339. doi:10.1080/0305764X.2010.526591
Webb, D. (2013). Pedagogies of hope. Studies in Philosophy and Education, 32, 397-414. doi:10.1007/s11217-012-9336-1
Wildemeersch, D., Labro, H., & Laforce, M. (2012). Het ‘mogelijke’ mogelijk maken. In F. Cousse & L. Brandt (Eds.), Jeugdwerk en Sociale Uitsluiting. Handvatten voor emanciperend jeugdbeleid (pp. 123-133). Leuven, België: Acco
