Van lichaam naar leven: de grootmoeder der performance kunst onder de loep
Ze doopte zichzelf de “grootmoeder der performance kunst,” en terecht, want haar oeuvre behelst een indrukwekkende vijfenveertig jaar aan performance-, schilder- en beeldende kunst (1973-2018). Van haar generatie aan performance artiesten is Marina Abramovich één van de weinigen die tot laat in haar carrière furore maakt: van bloederige zelfverminking tot het het plaatsen van pythons op haar hoofd tot satanistische etentjes met Lady Gaga; de Servische artieste blijft een kei in het opzoeken van grenzen.
Sterrenstatus
Anno 2018 is het best mogelijk dat je geen greintje interesse toont in kunst of zelfs maar weet wat performance art betekent, maar de naam Abramovich zal zeker een belletje doen rinkelen. Wie herinnert er zich niet de meme die de spot dreef met haar tentoonstelling in het MoMa? Of toen haar naam opdook in het Pizzagate schandaal? Of wanneer Sex and the City de draak stak met haar werk? Voeg daar haar gewaagde performances, haar vriendschap met Lady Gaga en haar ruzie met Jay-Z aan toe, en het wordt al snel duidelijk dat Marina Abramovich in gelijke mate geliefd en gehaat wordt. Van journalisten tot academici, van beroemdheden tot de kunstwereld, zowat iedereen lijkt zich een mening te hebben gevormd over de Servische artiest.
The Artist is Present (2010), Abramovich’s performance in het Museum of Modern Art, bombardeerde de kunstenaar tot celebrity. Haar performance brak het bezoekersrecord, blies sociale media op en toverde de stoep voor het museum om tot kampeerplaats. In de jaren nadien bleef ze in de spotlight, vooral omdat Jay-Z zijn videoclip Picasso Baby modelleerde op The Artist is Present. Abramovich maakte haar debuut als performance kunstenaar echter al in 1973, en de evolutie en impact van haar werk gaan vaak verloren tussen het geschreeuw van de roddelbladen. Daarbij wordt Abramovich’s lange oeuvre vaak onderverdeeld in drie categorieën: voor, tijdens en na haar werk- en liefdesrelatie met kunstenaar Uwe Laysiepen. Dat doet nog meer afbreuk aan Abramovich’s eigenheid en creativiteit. De masterproef Immaterial Girl: conceptual shifts in the performances and sculptures of Marina Abramovich, heeft daarom als opzet voorbij die gehypete persona te kijken en de essentie van haar kunst uit te diepen, beginnend bij haar allereerste performance.
Van lichaam naar leven
Een jonge vrouw met een grote neus en een ruige bos zwart haar knielt op de grond, waar tien messen en een taperecorder liggen. Het publiek houdt zijn adem in wanneer de vrouw, bleek en beheerst, de recorder met een klik start en het eerste mes neemt. Ze spreidt de vingers van haar linkerhand en met haar rechter ramt ze de punt van het scherpe mes snel en doelbewust tussen haar vingers. Wanneer ze zichzelf verwondt, neemt ze het volgende mes. Het duurt niet lang of de grond is besmeurd met bloed. De tien messen afgewerkt, spoelt de vrouw de recorder terug en imiteert ze het ritme van de vorige opname. Wanneer ze hetzelfde ritme met de tien messen heeft afgerond, spoelt ze de taperecorder opnieuw terug zodat de twee overlappende ritmes te horen zijn. Ze staat op en wandelt weg. De toeschouwers gaan uit hun dak. Het jaar is 1973 en dit stuk, Rhythm 10, zou de kunstenaar Marina Abramovich vormen.
Het werk van Marina Abramovich onderscheidt zich van andere performance kunst omdat het steeds lichamelijke en mentale grenzen opzoekt. Abramovich maakt gebruik van schokeffect, vervreemding, zelfverminking, catharsis, spiritualiteit, reiniging en langdurige maar vooral veeleisende technieken om het bewustzijn te vergroten. Daarbij speelt het publiek voor de artiest een cruciale rol. De manier waarop zij zowel haar eigen bewustzijn als kunstenaar als dat van de toeschouwer bespeelt, toont een duidelijke evolutie van een focus op het lichaam naar een focus op het leven. Het bewustzijn wordt niet enkel aangesproken door performance, maar ook door beeldhouwwerk. Abramovich gebruikt edelmetalen, waardevolle mineralen en natuurlijke grondstoffen als opstapje voor een meer spirituele en geestelijke ervaring van kunst.
Niet enkel de manier waarop Abramovich haar publiek bij haar werk betrekt, maakt een indrukwekkende evolutie door in die vijfenveertig jaar performance. Ook haar esthetica is er een die verschuift van een focus op het lichaam naar een focus op het leven. Gedurende haar beginjaren puurt ze uit typische en vaak gewelddadige performance tradities, zoals Weens Actionisme, bodyart en feministische performance. Wanneer ze breekt met partner Laysiepen en haar solocarrière verder uitbouwt, begint ze te werken met energie, mindfulness en bewustwording. Zo maakt haar werk een geleidelijke maar sterke verschuiving van een materiële naar een immateriële kunstpraktijk.
“Art must be a part of life”
Deze masterproef onderzoekt hoe het performance- en beeldend werk van Marina Abramovich is geëvolueerd sinds haar debuut in 1973 tot en met haar laatste performance project In Residence (2015). In Residence toont zich als een optelsom van verscheidene ideeën en technieken die de artiest verzamelde gedurende haar indrukwekkende oeuvre, waarin haar rol als kunstenaar bijna volledig overbodig wordt. Het onderzoek in deze masterproef gaat dieper in op Abramovich’s benadering tot en haar relatie met het publiek, en betrekt daarbij ook haar beeldhouwwerken. Marina Abramovich is er op een unieke manier in geslaagd om de dimensie van publieksinteractie te veranderen en heeft zo haar droom waargemaakt om kunst werkelijk een deel van het leven te maken. Zoals ze schrijft in haar memoires: “Art must be a part of life. Art has to belong to everybody.” Dit onderzoek hoopt bij te dragen tot een eerste stap naar het vinden van ontwikkelingen in Abramovich’s indrukwekkende lichaam aan werk.
Bibliografie
References
Abramović, Marina. Artist Body. Performances 1969-1997. Charta, 1998.
Abramović, Marina. Walk Through Walls. A Memoir. Penguin Books, 2016.
Alston, Adam. Beyond Immersive Theatre: Aesthetics, Politics and Productive Participation. Macmillan Publishers, 2016.
Anderson, Laurie & Abramović, Marina. “Marina Abramović: The Frances Dittmer Series on Contemporary Art.” BOMB, no. 84, 2003, 24-31.
Antonello, Pierpaolo and Farneti, Roberto. “Antigone’s Claim: A Conversation with Judith Butler.” Theory and Event, vol. 12, no. 1, 2009.
Auslander, Philip. “The Performativity of Performance Documentation.” PAJ: A Journal of Performance and Art, vol. 28, no. 3, 2006, 1-10.
Avgikos, Jan. “Lass dich treiben.” Artist Body. Performances 1969-1997. Charta, 1998, 352-355.
Balkin, Sarah and D’Urso, Sandra. “‘My relationship to the public is changing’: Marina Abramović: In Residence.” The Drama Review, vol. 61, no. 3, 2017, 94-111.
Birringer, Johannes H. Media & Performance: Along the Border. The John Hopkins University Press, 1998.
Bleuler, Marcel. “In Bed with Marina Abramović: Mediatizing Women’s Art as Personal Drama.” The Mediatization of the Artist, edited by Rachel Esner and Sandra Kisters, Palgrave Macmillan, 2018, 131-145.
Butler, Judith. Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. Routledge, 1990.
Carlson, Marla. “When Marina Abramović Dies: A Biography by James Westcott.” Contemporary Theatre Review, vol. 21, no. 4, 2011, 538-539.
Carlson, Marla. “Mapping Abramović, from Affect to Emotion.” Performance, Feminism and Affect in Neoliberal Times, edited by Elin Diamond, Denise Varney & Candice Amich, Palgrave Macmillan, 2017, 133-145.
Carlson, Marvin A. Performance. A Critical Introduction. 2nd ed., Routledge, 2004.
Carlson, Marvin A. Performance. A Critical Introduction. 3rd ed., Routledge, 2017.
Chen, Mel Y. Animacies: Biopolitics, Racial Mattering, and Queer Affect. Duke University Press, 2012.
Diamond, Elin. “The Shudder of Catharsis in Twentieth-Century Performance.” Performativity and Performance, edited by Andrew Parker and Eve Kosofsky Sedgwick, Routledge, 1995, 152-172.
Elliott, Dave. “Foreword.” Marina Abramović: objects performance video sound, edited by Chrissie Iles, Museum of Modern Art, 1995, 9.
Fischer-Lichte, Erika. The Show and the Gaze of Theatre. A European Perspective. University of Iowa Press, 1997.
Ford, Andrew. “Katharsis: The Ancient Problem.” Performativity and Performance, edited by Andrew Parker and Eve Kosofsky Sedgwick, Routledge, 1995, 109-132.
Forte, Jeanie. “Women’s Performance Art: Feminism and Postmodernism.” Theatre Journal, vol. 15, no. 2, 1988, 217-235.
Friedman, Ken. "Fluxus: A Laboratory of Ideas." Fluxus and the Essential Questions of Life, edited by Jacquelynn Baas, University of Chicago Press, 2011, 35-44.
Fuchs, Georg. Die Schaubühne der Zukunft. Schuster und Loeffler, 1905.
Goldberg, RoseLee. “Here and Now.” Marina Abramović: objects performance video sound, edited by Chrissie Iles, Museum of Modern Art, 1995, 11-19.
Heinrich, Falk. “Flesh as Communication. Body Art and Body Theory.” Contemporary Aesthetics, 12 January 2012, www.contempaesthetics.org/newvolume/pages/article.php?articleID=633. Accessed 5 May 2018.
Iles, Chrissie. “Cleaning the Mirror.” Marina Abramović: objects performance video sound, edited by Chrissie Iles, Museum of Modern Art, 1995, 21-43.
Iles, Chrissie. “Der Körper in der video-Installation unter spezieller Berücksichtigung der drei neuen video-Installationen von Marina Abramović ‘Cleaning the Mirror I, II, III.” Artist Body. Performances 1969-1997. Charta, 1998, pp. 338-341.
Jones, Amelia. Body Art/Performing the Subject. University of Minnesota Press, 1998.
Jones, Amelia. Self/Image. Technology, Representation and The Contemporary Subject. Routledge, 2006.
Jones, Amelia. “’The Artist is Present’: Artistic Re-enactments and the Impossibility of Presence.” TDR: The Drama Review, vol. 55, no. 1, 2011, 16-45.
Jones, Amelia and Stephenson, Andrew. “Introduction.” Performing the Body/Performing the Text, edited by Amelia Jones and Andrew Stephenson, Routledge, 1999, 1-10.
Marcus, Sharon. “Celebrity 2.0: The Case of Marina Abramović.” Public Culture, vol. 27, no. 1, 2015, 21-52.
Novakov, Anna. “Points of Access; Marina Abramović’s 1975 Performance ‘Role Exchange’.” Women’s Art Journal, vol. 24, no. 2, 2003, 31-35.
Phelan, Peggy. “Marina Abramovic: Witnessing Shadows.” Theatre Journal, vol. 56, no. 4, 2004, 569-577.
Sakellaridou, Elizabeth. “’Oh My God, Audience Participation!’ Some Twenty-First-Century Reflections.” Comparative Drama, vol. 48, no 1 & 2, 2014, 13-38.
Schneemann, Carolee. More than Meat Joy: Complete performance works and Selected Writings, edited by Bruce McPherson, New Paltz: Documentext, 1979.
Schneider, Rebecca. Performing Remains. Art and War in Times of Theatrical Reenactment. Routledge, 2011.
Ursprung, Philip. “’Catholic Tastes’: Hurting and healing the body in Viennese Actionism in the 1960s.” Performing the Body/Performing the Text, edited by Amelia Jones and Andrew Stephenson, Routledge, 1999, 138-152.
Internet Sources
Abramović, Marina. Artwork: 512 Hours. www.marinaabramovic.com/solo.html. Accessed 28 January 2018.
Abramović, Marina. Artwork: Early Works. www.marinaabramovic.com/early.html. Accessed 26 May 2018.
Abramović, Marina. Artwork: Works with Ulay. www.marinaabramovic.com/ullay.html. Accessed 3 July 2018.
Abramović, Marina. Biography. www.marinaabramovic.com/bio.html. Accessed 20 May 2018.
Abramović, Marina. Transitory Objects. www.marinaabramovic.com/transitory.html. Accessed 29 January 2018.
Artsy. Artwork. Hannah Wilke, Intra-Venus Series #6. www.artsy.net/artwork/hannah-wilke-intra-venus-series-number-6-february…. Accessed 29 January 2018.
Chiroux, Mattis. Is Our Military Addicted to ‘War Porn’? Huffington Post, www.huffingtonpost.com/matthis-chiroux/is-our-military-addicted-_b_1206…. Accessed 21 May 2018.
Kappala-Ramsay, Gemma. Meltdown 2012-Marina Abramovic: ‘Artists can do whatever they want’. The Guardian, www.theguardian.com/music/2012/jul/30/meltdown-2012-marina-abramovic-in…. Accessed 28 January 2018.
Mangolte, Babette. Marina Abramoviç - Seven Easy Pieces by Marina Abramoviç (2007). UbuWeb Film & Video, http://ubu.com/film/abramovic_seven.html. Accessed 5 May 2018.
Mette Ingvartsen. Performances: 21 Pornographies. www.metteingvartsen.net/performance/21-pornographies. Accessed 28 March 2018.
Moma Learning. Investigating Identity. The Body in Art. The Museum of Modern Art, www.moma.org/learn/moma_learning/themes/investigating-identity/the-body…. Accessed 16 November 2017.
Rose, Steve. Carolee Schneemann: ‘I never thought I was shocking’. The Guardian, www.theguardian.com/artanddesign/2014/mar/10/carole-schneemann-naked-ar…. Accessed 25 November 2017.
The Art Story. Artists. Marina Abramović. Synopsis. www.theartstory.org/artist-abramovic-marina.htm. Accessed 30 May 2018.
The Art Story. Artists. Yoko Ono. Artworks. www.m.theartstory.org/artist-ono-yoko-artworks.htm#pnt_1. Accessed 22 November 2017.
Other Sources
Ingvartsen, Mette. 21 Pornographies. 27 March 2018, performance, STUK Soetezaal, Leuven. Aftertalk with Charlotte Vandevyver.
