De betonstop, maatregel voor het beperken van rivieroverstromingen?
Vlaanderen raakt stillaan volgebouwd en kent een te versnipperd landschap waardoor de open ruimte mettertijd schaarser wordt. Hierop lanceerde de Vlaamse Regering haar nieuw beleidsplan Ruimte Vlaanderen, beter gekend in de volksmond als de ‘betonstop’. De inname van ruimte zal hierin moeten dalen tot geen inname in 2040. Dit zou allerhande nadelen van het versnipperd landgebruik moeten verzachten. Het toepassen van de betonstop resulteerde volgens deze studie in een beperking van nadelen zoals rivieroverstromingen of droogte.
Ruimte Vlaanderen in de toekomst
Typerend voor het Vlaamse landschap zijn de vele lintbebouwingen en verkavelingen. Deze versnipperde soort van stedelijke ontwikkeling kent een aantal nadelen zoals fileleed, luchtverontreiniging, hoger energieverbruik, hittestress, enzovoort. Ook rivieroverstromingen en droogte zijn een nadeel hiervan.
Als de inname van ruimte in Vlaanderen blijft toenemen zoals vandaag het geval is, dan zal Vlaanderen praktisch volgebouwd geraken. Hoe de ruimte in Vlaanderen zal ingenomen worden is niet eenvoudig te bepalen. Wel zijn er enkele mogelijke scenario’s voor het landgebruik in Vlaanderen, opgemaakt door de Vlaamse Overheid. Het landgebruik zonder toepassing van de betonstop is het ‘Business-As-Usual’ (BAU) scenario. Een scenario voor wanneer de betonstop er daadwerkelijk komt, was niet eenduidig beschikbaar. Hiervoor zijn er vijf scenario’s beschouwd in de masterproef. Twee scenario’s hiervan zijn opgemaakt door de Vlaamse Overheid. Het totale verstedelijkt gebied had een kleinere oppervlakte dan het geval zou zijn voor de betonstop. De andere drie zijn in de studie zelf opgemaakt door gebruik te maken van het ruimtelijk rendement van een bepaalde oppervlakte. Dit ruimtelijk rendement stijgt naarmate de bereikbaarheid via openbaar vervoer toeneemt en er meer voorzieningen zijn. Uiteraard ligt het ruimtelijk rendement hoger voor de bestaande centra in Vlaanderen. Deze focus op de kernen in Vlaanderen voor stedelijke uitbreiding ligt in dezelfde lijn als de betonstop.
Landgebruik in Vlaanderen voor 2010 (boven) en het Business-As-Usual scenario in 2050 (onder).
Ruimtegebruik en rivieren
Stedelijke ontwikkeling verstoort de natuurlijke oorspronkelijke waterbalans. Dit komt in eerste instantie door de verharding van de ondergrond die gepaard gaat met stedelijke ontwikkeling. Door deze verharding verliest de oppervlakte zijn infiltratiemogelijkheid bij regenval. Het regenwater moet dan afgevoerd worden via de afwateringsvoorzieningen (rioleringen ed.) naar de dichtstbijzijnde rivier, al dan niet met tussenkomst van een waterzuiveringsinstallatie. Deze piekafvoer kent grotere volumes en verloopt sneller. In tweede instantie neemt de stedelijke ontwikkeling de natuurlijke vegetatie weg. Vegetatie kan het regenwater ophouden en zorgen voor meer verdamping. Neem de vegetatie weg en het positief effect op de regenwaterafvoer is verloren. Dit resulteert opnieuw tot grotere afvoervolumes en een sneller verloop. Het is met andere woorden door deze toename in afvoervolumes van regenwater dat ook de overstromingsvolumes kunnen gaan toenemen.
Naast rivieroverstromingen heeft stedelijke ontwikkeling ook een effect op droogte. Het verlies van de infiltratiemogelijkheid voor het regenwater in de ondergrond leidt tot een vermindering van de grondwaterstroming. Bij lange periodes zonder regenval zullen de waterlopen hierdoor een lagere waterstand of laagwaterafvoer kennen en dus meer droogte.
Betonstop als remedie?
Het toekomstig ruimtegebruik in Vlaanderen is in deze studie ingevoerd in een hydrologisch model om het effect van het veranderend landgebruik op de rivieren te bepalen. Het studiegebied waarvoor het hydrologisch model is opgemaakt is het stroomgebied van de Grote Nete. Deze studie ondervond een stijging in de piekafvoer en een daling in de laagwaterafvoer. De grootte van deze verandering is afhankelijk van het beschouwde scenario voor het toekomstig landgebruik. Het BAU-scenario, dat de grootste toename in stedelijk gebied kent, resulteert in een gemiddelde toename in piekafvoer van 11%. Dit is wanneer de betonstop niet toegepast wordt. Voor de betonstopscenario’s bedraagt de toename in piekafvoer 1,5% tot 4%, afhankelijk van het scenario. De betonstop heeft dus een duidelijk gunstig effect op het beperken van de toename in piekafvoer door de toenemende stedelijke ontwikkeling.
Hetzelfde is ondervonden voor de droogte. Voor de laagste debieten van de Grote Nete resulteerde het BAU-scenario in een daling van 7% voor dat debiet. De betonstop kende een kleinere daling van 1 tot 2,5% en zorgt voor een beperking in de daling van de laagwaterafvoer.
Bebouwde oppervlakte voor het stroomgebied van de Grote Nete in 2010 (links), 2050 met toepassing van de betonstop (rechtboven) en 2050 zonder toepassing van de betonstop of Business-As-Usual (rechtsonder).
Naast de piek- en laagwaterafvoer kan er ook naar de terugkeerperiode van een bepaald rivierafvoerdebiet gekeken worden, dit geeft de frequentie van voorkomen weer voor een bepaald debiet. Voor de Grote Nete ligt een debiet met een terugkeerperiode van 20 jaar rond het alarmpeil voor overstroming. Voor het BAU-scenario zal deze terugkeerperiode slechts 6 jaar zijn, terwijl dit voor de betonstopscenario’s tussen 13 en 17 jaar zal liggen. Voor grotere terugkeerperiodes zoals 100 jaar is dit nog opvallender: voor het BAU-scenario zal dit slechts 22 jaar zijn, voor de betonstopscenario’s 60 tot 85 jaar. Ook hier is terug het gunstig effect van de betonstop op de overstromingsproblematiek zichtbaar.
Door voornamelijk de toename in verharding is er een stijging in de piekafvoer en een daling in de laagwaterafvoer bekomen. Tussen de toename in verharding en de daling en stijging van de respectievelijke afvoer is een sterke correlatie gevonden. Voor 5% stijging in verharding voor Vlaanderen zal de piekafvoer met ongeveer 1% toenemen. Voor de laagste debieten is dit voor 5% stijging in verharding een daling van ongeveer 0,7%. Het uitvoeren van de betonstop resulteert in een beperkte toename van het stedelijk gebied alsook de hieraan verbonden verharding. Hierdoor wordt het effect op de afvoer van waterlopen beperkt.
Kan de betonstop dan als mogelijke maatregel doorgaan voor het verzachten van de problematiek rond overstromingen en droogte die volgt uit de toenemende stedelijke ontwikkeling? Deze studie ondervond dat dit wel degelijk het geval kan zijn. Naast het beperken van de toename in stedelijk gebied kunnen nog andere bronmaatregelen, zoals meer infiltratievoorzieningen, het effect verzachten. Het valt wel nog af te wachten in welke mate het beleid in werkelijkheid zal worden omgezet en wat het effect hiervan zal zijn. De aanzet is alvast gegeven en gunstig ondervonden.
Bibliografie
Agentschap Informatie Vlaanderen, 2014] Agentschap Informatie Vlaanderen (2014). Digitaal Hoogtemodel Vlaanderen II, DTM, raster, 1 m. Agentschap Informatie Vlaanderen. [Dataset geraadpleegd via Geopunt Vlaanderen: http://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/f52b1a13-86bc-4b64-8256-8…].
[Agentschap voor Natuur en Bos, 2013] Agentschap voor Natuur en Bos (2013). Groenkaart Vlaanderen 2013. Agentschap voor Natuur en Bos. [Dataset geraadpleegd
via Geopunt Vlaanderen: http://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/70c663ac-ff3e-4b9a-9867-b…].
[Agentschap voor Natuur en Bos, 2016a] Agentschap voor Natuur en Bos (2016a). Beschermde gebieden Duinendecreet. Agentschap voor Natuur en Bos. [Dataset geraadpleegd via Geopunt Vlaanderen: http://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/e2d2b914-0d56-4562-917a-b…].
[Agentschap voor Natuur en Bos, 2016b] Agentschap voor Natuur en Bos (2016b). Erkende Natuurreservaten. Agentschap voor Natuur en Bos. [Dataset geraadpleegd via Geopunt Vlaanderen: http://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/7b9424f7-bbb6-4248-9728-a…].
[AGIV, 2016] AGIV (2016). Waterondoorlaatbaarheidskaart (WOK), 5m resolutie, opname 2012. Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV). [Dataset geraadpleegd via Geopunt Vlaanderen: http://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/8e828735-1474-4bd8-8c90-b…].
[Ahn en Merwade, 2017] Ahn, K.-H. en Merwade, V. (2017). The effect of land cover change on duration and severity of high and low flows. Hydrological Processes, 31:133–149.
[Apollonio et al., 2016] Apollonio, C., Balacco, G., Novelli, A., Tarantino, E., en Piccinni, A. F. (2016). Land Use Change Impact on Flooding Areas: The Case Study of Cervaro Basin (Italy). Sustainability, 8, 996. [http://www.mdpi.com/].
[ArcGIS, 2018] ArcGIS (2018). ArcGIS. [Laatst geraadpleegd op 24 mei 2018, ArcGIS: https://www.arcgis.com/features/index.html].
[Baguis et al., 2009] Baguis, P., Roulin, E., Willems, P., en Ntegeka, V. (2009). Climate change scenarios for precipitation and potential evapotranspiration over central Belgium. Theoretical and Applied Climatology, 99(3):273–286. [https://doi.org/10.1007/s00704-009-0146-5].
[Baguis et al., 2010] Baguis, P., Roulin, E., Willems, P., en Ntegeka, V. (2010). Climate change and hydrological extremes in Belgian catchments. Hydrology and Earth System Sciences Discussions, 7:5033–5078.
[Blöschl et al., 2007] Blöschl, G., Ardoin-Bardin, S., Bonell, M., Dorninger, M., Goodrich, D., Gutknecht, D., Matamoros, D., Merz, B., Shand, P., en Szolgay, J. (2007). At what scales do climate variability and land cover change impact on flooding and low flows? Hydrological Processes, 21:1241–1247.
[Blöschl en Montanari, 2010] Blöschl, G. en Montanari, A. (2010). Climate change impacts - throwing the dice? Hydrological Processes, 24:374–381.
[Booth en Jackson, 1997] Booth, D. B. en Jackson, C. R. (1997). Urbanization of aquatic systems: Degradation thresholds, stormwater detection, and the limits of mitigation. Journal of the American Water Resources Association, 33:1077–1090.
[Booth et al., 2004] Booth, D. B., Karr, J. R., Schauman, S., Konrad, C. P., Morley, S. A., Larson, M. G., en Burges, S. J. (2004). Reviving urban streams: Land use, hydrology, biology, and human behavior. Journal of the American Water Resources Association, 40:1351–1364.
[Bormann et al., 2009] Bormann, H., Breuer, L., Gräff, T., Huisman, J., en Croke, B. (2009). Assessing the impact of land use change on hydrology by ensemble modeling (LUCHEM). IV: Model sensitivity to data aggregation and spatial (re-)distribution. Advances in Water Resources, 32:171–192.
[Breuer et al., 2009] Breuer, L., Huisman, J. A., Willems, P., Bormann, H., Bronstert, A., Croke, B. F. W., Frede, H. G., Gräff, T., Hubrechts, L., Jakeman, A. J., Kite, G., Lanini, J., Leavesley, G., Lettenmaier, D. P., Lindström, G., Seibert, J., Sivapalan, M., en Viney, N. R. (2009). Assessing the impact of land use change on hydrology by ensemble modeling (LUCHEM). I: Model intercomparison with current land uses. Advances in Water Resources, 32:129–146.
[Bronstert et al., 2002] Bronstert, A., Niehoff, D., en Bürger, G. (2002). Effects of climate and land-use change on storm runoff generation: present knowledge and modelling capabilities. Hydrological Processes, 16:509–529.
[CCI, 2015] CCI (2015). Climate Change Initiative, Land Cover (European Space Agency). [Laatst geraadpleegd op 1 februari 2018, CCI: http://maps.elie.ucl.ac.be/CCI/viewer/].
[Cheng en Wang, 2002] Cheng, S.-j. en Wang, R.-y. (2002). An approach for evaluating the hydrological effects of urbanization and its application. Hydrological Processes, 16:1403–1418.
[Copernicus Land Monitoring Service, 2012] Copernicus Land Monitoring Service (2012). CORINE Land Cover. [Laatst geraadpleegd op 1 februari 2018, CORINE Land Cover: http://land.copernicus.eu/pan-european/corine-land-cover].
[Cruise et al., 2010] Cruise, J. F., Laymon, C. A., en Al-Hamdan, O. Z. (2010). Impact of 20 years of land-cover change on the hydrology of streams in the Southeastern United States. Journal of the American Water Resources Association, 46(6):1195–1170.
[Cuo et al., 2009] Cuo, L., Lettenmaier, D. P., Alberti, M., en Richey, J. E. (2009). Effects of a century of land cover and climate change on the hydrology of the Puget Sound basin. Hydrological Processes, 23:907–933.
[Cuo et al., 2013] Cuo, L., Zhang, Y., Gao, Y., Hao, Z., en Cairang, L. (2013). The impacts of climate change and land cover/use transition on the hydrology in the upper Yellow River Basin, China. Journal of Hydrology, 502:37–52.
[De Geyter et al., 2002] De Geyter, X., Bekaert, G., en De Boeck, L. (2002). After-Sprawl: Xaveer De Geyter Architects: research for the contemporary city. NAi, Rotterdam.
[De Maeyer et al., 2015] De Maeyer, P., Daenekint, D., Merchiers, J., Paternoster, J., en Tibau, G. (2015). De Boeck Atlas. Uitgeverij De Boeck.
[De Meyer et al., 2011] De Meyer, A., Tirry, D., Gulinck, H., en Van Orshoven, J. (2011). Ondersteunend Onderzoek - Actualisatie MIRA Achtergronddocument - Bodem: Thema Bodemafdichting - Eindrapport. KU Leuven, studie uitgevoerd in opdracht van MIRA, Milieurapport Vlaanderen. [http://www.milieurapport.be/Upload/Main/MiraData/MIRA-T/02_
THEMAS/02_15/2011-04-BODEMAFDICHTING.PDF].
[De Ridder et al., 2015] De Ridder, K., Maiheu, B., Wouters, H., en van Lipzig, N. (2015). Indicatoren van het stedelijk hitte-eiland in Vlaanderen. Studie door VITO en KU Leuven, uitgevoerd in opdracht van MIRA, Milieurapport Vlaanderen.
[De Vleeschauwer et al., 2014] De Vleeschauwer, K., Weustenraad, J., Nolf, C., Wolfs, V., De Meulder, B., Shannon, K., en Willems, P. (2014). Green-blue water in the city: quantification of impact of source control versus end-of-pipe solutions on sewer and river floods. Water science and technology: a journal of the International Association on Water Pollution Research, 70 11:1825–1837.
[DHI, 2009] DHI (2009). A Modelling System for Rivers and Channels - Reference Manual. DHI, Water and Environment, H/orsholm, Denmark.
[Engelen, 2016] Engelen, G. (2016). Groeien met minder ruimte, waar ruimtelijk rendement realiseren? Vlaams Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), in opdracht van Departement Ruimte Vlaanderen.
[Galster et al., 2006] Galster, J. C., Pazzaglia, F. J., Hargreaves, B. R., Morris, D. P., Peters, S. C., en Weisman, R. N. (2006). Effects of urbanization on watershed hydrology: The scaling of discharge with drainage area. Geology, 34(9):713–716.
[Guo et al., 2008] Guo, H., Hu, Q., en Jiang, T. (2008). Annual and seasonal streamflow responses to climate and land-cover changes in the Poyang Lake basin, China. Journal of Hydrology, 355:106–122.
[Hamdi et al., 2011] Hamdi, R., Termonia, P., en Baguis, P. (2011). Effects of urbanization and climate change on surface runoff of the Brussels Capital Region: a case study using an urban soil-vegetation-atmosphere-transfer model. International Journal of Climatology, 31:1959–1974.
[Hameed, 2017] Hameed, H. M. (2017). Estimating the Effect of Urban Growth on Annual Runoff Volume Using GIS in the Erbil Sub-Basin of the Kurdistan Region of Iraq. Hydrology, 4:12. [http://www.mdpi.com/].
[He et al., 2013] He, Y., Lin, K., en Chen, X. (2013). Effect of Land Use and Climate Change on Runoff in the Dongjiang Basin of South China. Hindawi Publishing Corporation, Mathematical Problems in Engineering, page 14. [http://dx.doi.org/10.1155/2013/471429].
[Huisman et al., 2009] Huisman, J. A., Breuer, L., Bormann, H., Bronstert, A., Croke, B. F. W., Frede, H. G., Gräff, T., Hubrechts, L., Jakeman, A. J., Kite, G., Lanini, J., Leavesley, G., Lettenmaier, D., Lindström, G., Seibert, J., Sivapalan, M., Viney, N. R., en Willems, P. (2009). Assessing the impact of land use change on hydrology by ensemble modeling (LUCHEM). III: Scenario analysis. Advances
in Water Resources, 32:159–170.
[Hundecha en Bárdossy, 2004] Hundecha, Y. en Bárdossy, A. (2004). Modeling of the effect of land use changes on the runoff generation of a river basin through parameter regionalization of a watershed model. Journal of Hydrology, 292:281–295.
[Instituut voor Natuur -en Bosonderzoek, 2016] Instituut voor Natuur -en Bosonderzoek (2016). Biologische Waarderingskaart en Natura 2000 Habitatkaart - Toestand 2016. Instituut voor Natuur -en Bosonderzoek. [[Dataset geraadpleegd
via Geopunt Vlaanderen:http://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/178775e1-c743-498d-a01e-a…].
[IPCC, 2013] IPCC (2013). Climate Change 2013, The Physical Science Basis, Working Group I Contribution to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Chapter 9:741–866.
[IPCC, 2014] IPCC (2014). IPCC, 2014: Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland.
[Kiersch, 2000] Kiersch, B. (2000). Land use impacts on water resources: A literature review. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome, Italy.
[Kim en Park, 2016] Kim, H. W. en Park, Y. (2016). Urban green infrastructure and local flooding: The impact of landscape patterns on peak runoff in four Texas MSAs. Applied Geography, 77:72–81.
[Lauwaet et al., 2013] Lauwaet, D., Maiheu, B., Aertsens, J., en De Ridder, K. (2013). Opmaak van een hittekaart en analyse van het stedelijk hitte-eiland effect voor Antwerpen. Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), in opdracht van Stad Antwerpen.
[Lengoasa, 2016] Lengoasa, J. (2016). Climate Variability and Change: Impacts on Water Availability. Irrigation and Drainage, 65:149–156.
[Lin et al., 2012] Lin, Y.-P., Hong, N.-M., Chiang, L.-C., Liu, Y.-L., en Chu, H.-J. (2012). Adaptation of Land-Use Demands to the Impact of Climate Change on the Hydrological Processes of an Urbanized Watershed. International Journal of Evironmental Research and Public Health, 9:4083–4102. [http://www.mdpi.com/].
[Liu et al., 2011] Liu, T., Willems, P., Pan, X. L., Bao, A. M., Chen, X., Veroustraete, F., en Dong, Q. H. (2011). Climate change impact on water resource extremes in a headwater region of the Tarim basin in China. Hydrology and Earth System Sciences, 15(11):3511–3527. [https://www.hydrol-earth-syst-sci.net/15/3511/2011/].
[Liu et al., 2014] Liu, W., Chen, W., en Peng, C. (2014). Assessing the effectiveness of green infrastructures on urban floodingreduction: A community scale study. Ecological Modelling, 291:6–14.
[Liu en De Smedt, 2004] Liu, Y. en De Smedt, F. (2004). WetSpa Extension, A GIS-based Hydrologic Model for Flood Prediction and Watershed Management - Documentation and User Manual. Department of Hydrology and Hydraulic Engineering, Vrije Universiteit Brussel.
[Liu et al., 2017] Liu, Y., Engel, B. A., Collingsworth, P. D., en Pijanowski, B. C. (2017). Optimal implementation of green infrastructure practices to minimize influences of land use change and climate change on hydrology and water quality: Case study in Spy Run Creek watershed, Indiana. Science of the Total Environment, 601-602:1400–1411.
[Liu et al., 2016] Liu, Y., Theller, L. O., Pijanowski, B. C., en Engel, B. A. (2016). Optimal selection and placement of green infrastructure to reduce impacts of land use change and climate change on hydrology and water quality: An application to the Trail Creek Watershed, Indiana. Science of the Total Environment, 553:149–163.
[Michigan Sea Grant - Keely Dinse, 2017] Michigan Sea Grant - Keely Dinse (2017). Climate Variability and Climate Change: What is the Difference? Michigan Sea Grant. [Laatst geraadpleegd op 9 november 2017, Michigan Sea Grant: https://eos.ucs.uri.edu/EOS_Linked_Documents/michu/michug11017.pdf].
[Miller et al., 2014] Miller, J. D., Kim, H., Kjeldsen, T. R., Packman, J., Grebby, S., en Dearden, R. (2014). Assessing the impact of urbanization on storm runoff in a peri-urban catchment using historical change in impervious cover. Journal of Hydrology, 515:59–70.
[Misra, 2011] Misra, A. K. (2011). Impact of Urbanization on the Hydrology of Ganga Basin (India). Water Resources Management, 25:705–719.
[O’Driscoll et al., 2010] O’Driscoll, M., Clinton, S., Jefferson, A., Manda, A., en McMillan, S. (2010). Urbanization Effects on Watershed Hydrology and In-Stream Processes in the Southern United States. Water, 2:605–648. [http://www.mdpi.com/].
[Owrangi et al., 2014] Owrangi, A. M., Lannigan, R., en Simonovic, S. P. (2014). Interaction between land-use change, flooding and human health in Metro Vancouver, Canada. Natural Hazards, 72:1219–1230.
[Pfister et al., 2004] Pfister, L., Kwadijk, J., Musy, A., Bronstert, A., en Hoffman, L. (2004). Climate Change, Land Use Change and Runoff Prediction in the Rhine-Meuse Basins. River Research and Applications, 20:229–241.
[Poelmans, 2010] Poelmans, L. (2010). Modelling Urban Expansion and its Hydrological Impacts. PhD thesis, KU Leuven.
[Poelmans en Engelen, 2014] Poelmans, L. en Engelen, G. (2014). Verklarende factoren in de evolutie van het ruimtebeslag. Vlaams Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), in opdracht van Departement Ruimte Vlaanderen.
[Poelmans et al., 2016a] Poelmans, L., Van Esch, L., Janssen, L., en Engelen, G. (2016a). Indicatoren Ruimtelijk Rendement. Vlaams Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), in opdracht van Departement Ruimte Vlaanderen.
[Poelmans et al., 2016b] Poelmans, L., Van Esch, L., Janssen, L., en Engelen, G. (2016b). Verklarende factoren in de evolutie van het ruimtebeslag. Vlaams Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), in opdracht van Departement Ruimte Vlaanderen.
[Poelmans et al., 2011] Poelmans, L., Van Rompaey, A., Ntegeka, V., en Willems, P. (2011). The relative impact of climate change and urban expansion on peak flows: a case study in central Belgium. Hydrological Processes, 25(18):2846–2858.
[Pötz, 2016] Pötz, H. (2016). Groenblauwe netwerken: Handleiding voor veerkrachtige steden. Atelier GROENBLAUW. ISBN 978-90-9029822-1.
[QGIS, 2018] QGIS (2018). QGIS project. [Laatst geraadpleegd op 24 mei 2018, QGIS: http://www.qgis.org/].
[Ravazzani et al., 2016] Ravazzani, G., Amengual, A., Ceppi, A., Homar, V., Romero, R., Lombardi, G., en Mancini, M. (2016). Potentialities of ensemble strategies for flood forecasting over the Milano urban area. Journal of Hydrology, 539:237–253.
[Ruimte Vlaanderen, 2012] Ruimte Vlaanderen (2012). Groenboek, Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Departement Omgeving, Vlaamse Overheid.
[Ruimte Vlaanderen, 2015] Ruimte Vlaanderen (2015). Klimaatadaptatie en kwalitatieve en kwantitatieve richtlijnen voor de ruimtelijke inrichting van gebieden, Technum in opdracht van Ruimte Vlaanderen. Departement Omgeving, Vlaamse Overheid.
[Ruimte Vlaanderen, 2016] Ruimte Vlaanderen (2016). Witboek, Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Departement Omgeving, Vlaamse Overheid.
[Ruimte Vlaanderen, 2017] Ruimte Vlaanderen (2017). Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. [Laatst geraadpleegd op 17 oktober 2017, Ruimte Vlaanderen: https://www.ruimtevlaanderen.be/BRV].
[United Nations, 2008] United Nations (2008). United Nations expert group meeting on Population Distribution, Urbanization, Internal Migration and Development. United Nations Population Division. United Nations.
[Reynard et al., 2001] Reynard, N. S., Prudhomme, C., en Crooks, S. M. (2001). The flood characteristics of large U.K. rivers: Potential effects of changing climate and land use. Climatic Change, 48:343–359.
[Rose en Peters, 2001] Rose, S. en Peters, N. E. (2001). Effects of urbanization on streamflow in the Atlanta area (Georgia, USA): a comparative hydrological approach. Hydrological Processes, 15:1441–1457.
[Rubarenzya, 2007] Rubarenzya, M. H. (2007). Assesement of the Effect of Change in Land Use and Rewetting on Catchment Hydrology. PhD thesis, KU Leuven.
[Semadeni-Davies et al., 2008] Semadeni-Davies, A., Hernebring, C., Svensson, G., en Gustafsson, L.-G. (2008). The impact of land use change on catchment hydrology in large catchments: The Comet River, Central Queensland, Australia. Journal of Hydrology, 350:114–125.
[Shaw, 1994] Shaw, E. M. (1994). Hydrology in Practice. Chapman & Hall. p. 479-507.
[Siriwardena et al., 2006] Siriwardena, L., Finlayson, B. L., en McMahon, T. A. (2006). The impact of land use change on catchment hydrology in large catchments: The Comet River, Central Queensland, Australia. Journal of Hydrology, 326:199–214.
[Tabari et al., 2015] Tabari, H., Taye, M. T., en Willems, P. (2015). Water availability change in central belgium for the late 21st century. Global and Planetary Change, 131:115–123. [https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2015.05.012].
[Tavakoli et al., 2014] Tavakoli, M., De Smedt, F., Vansteenkiste, T., en Willems, P. (2014). Impact of climate change and urban development on extreme flows in the Grote Nete watershed, Belgium. Natural Hazards, 71:2127–2142.
[Tran Quoc et al., 2015] Tran Quoc, Q., De Niel, J., en Willems, P. (2015). Flexible conceptual hydrological modelling - Disaggregation from lumped catchment scale to higher spatial resolutions. Water Resources Research. Confidential manuscript submitted to Water Resources Research.
[Trudeau en Richardson, 2016] Trudeau, M. P. en Richardson, M. (2016). Empirical assessment of effects of urbanization on event flow hydrology in watersheds of Canada’s Great Lakes-St Lawrence basin. Journal of Hydrology, 541:1456–1474.
[UNISDR, 2015] UNISDR (2015). The human cost of weather related disasters 1995-2015. United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNISDR).
[USGS, 2003] USGS (2003). Effects of Urban Development on Floods. United States Geological Survey.
[Van Hecke, 1997] Van Hecke, E. (1997). Hiërarchie van de stedelijke kernen in Vlaanderen. AROHM.
[Vansteenkiste et al., 2014] Vansteenkiste, T., Tavakoli, M., Steenbergen, N. V., Smedt, F. D., Batelaan, O., Pereira, F., en Willems, P. (2014). Intercomparison of five lumped and distributed models for catchment runoff and extreme flow
simulation. Journal of Hydrology, 511:335 – 349. [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022169414000729].
[Verachtert et al., 2016] Verachtert, E., Mayeres, I., Poelmans, L., Van der Meulen, M., Vanhunsel, M., en Engelen, G. (2016). Ontwikkelingskansen op basis van knooppuntwaarde en nabijheid voorzieningen. Vlaams Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), in opdracht van Departement Ruimte Vlaanderen.
[VITO, 2013] VITO (2013). Ruimtebeslag - Vlaanderen - toestand 2013. Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), in opdracht van de Vlaamse Overheid - Vlaams Planbureau voor Omgeving. [Dataset geraadpleegd via Geopunt Vlaanderen: www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/c/c895a125-fa0c-4f3b-8ad1-8a5de6…].
[VITO, 2018] VITO (2018). Ruimtemodel Vlaanderen. [Laatst geraadpleegd op 31 januari 2018, VITO: https://ruimtemodel.vlaanderen/].
[Vlaamse Milieumaatschappij, 2017] Vlaamse Milieumaatschappij (2017). Vlaamse Hydrografische Atlas - Waterlopen, 1 september 2017. Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) - Afdeling Operationeel Waterbeheer. [Dataset geraadpleegd via Geopunt Vlaanderen: www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/4148deef-24c5-4656-b5a4-b11e2aa3…].
[Vlaamse Milieumaatschappij, 2018] Vlaamse Milieumaatschappij (2018). WATERINFO. Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) - Afdeling Operationeel Waterbeheer. [Meetgegevens geraadpleegd via Waterinfo: https://www.waterinfo.be/].
[Vlaamse Overheid, 2017] Vlaamse Overheid (2017). Gewestplan. Vlaamse Overheid - Departement Omgeving - Afdeling Vlaams Planbureau voor Omgeving. [Dataset geraadpleegd via Geopunt Vlaanderen: http://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/a65a9f57-a422-4e99-adc9-1…].
[VPO, 2016] VPO (2016). Bodemkaart: bodemtypes, substraten, fasen en varianten van het moedermateriaal en de profielontwikkeling. Vlaamse Overheid, Departement Omgeving, Vlaams Planbureau voor Omgeving (VPO). [Dataset geraadpleegd via Geopunt Vlaanderen: http://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/5c129f2d-4498-4bc3-8860-0…].
[Wang en Yang, 2013] Wang, Y. en Yang, X. (2013). Land use/cover change effects on floods with different return periods: a case study of Beijing, China. Frontiers of Environmental Science & Engineering, 7(5):769–776.
[Willems, 2009] Willems, P. (2009). A time series tool to support the multi-criteria performance evaluation of rainfall-runoff models. Environmental Modelling & Software, 24(3):311 – 321. [https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2008.09.005.
[Willems, 2013] Willems, P. (2013). Multidecadal oscillatory behaviour of rainfall extremes in Europe. Climatic Change, 120(4):931–944. [https://doi.org/10.1007/s10584-013-0837-x].
[Wouters et al., 2017] Wouters, H., De Ridder, K., Poelmans, L., Willems, P., Brouwers, J., Hosseinzadehtalaei, P., Tabari, H., Vanden Broucke, S., van Lipzig, N. P. M., en Demuzere, M. (2017). Heat stress increase under climate change twice as large in cities as in rural areas: A study for a densely populated midlatitude maritime region. Geophysical Research Letters, 44(17):8997–9007. [http://dx.doi.org/10.1002/2017GL074889].
[Yang et al., 2016] Yang, X., Chen, H., Wang, Y., en Xu, C.-Y. (2016). Evaluation of the effect of land use/cover change on flood characteristics using an integrated approach coupling land and flood analysis. Hydrology Research, 47(6):1161–1171.
[Yang et al., 2015] Yang, Y., Endreny, T. A., en Nowak, D. J. (2015). Simulating the effect of flow path roughness to examine how greeninfrastructure restores urban runoff timing and magnitude. Urban Forestry & Urban Greening, 14:361–367.
[Zhao et al., 2016] Zhao, M., Cai, H., Qiao, Z., en Xu, X. (2016). Influence of urban expansion on the urban heat island effect in Shanghai. International Journal of Geograpical Information Science, 30:2421–2441.
[Zope et al., 2016] Zope, P. E., Eldho, T. I., en Jothiprakash, V. (2016). Impacts of land use - land cover change and urbanization on flooding: A case study of Oshiwara River Basin in Mumbai, India. Catena, 145:142–154.
