Minder goede zorg voor transgender personen door negatieve attitudes: wat kunnen we eraan doen?
“Er is onvoldoende informatie over behandelingen en operaties, en autoritaire, paternalistische en pathologische attitudes bestaan in overvloed.” (trans vrouw, 22 jaar)
Dit is slechts één van de vele negatieve reacties van een transgender respondent binnen het onderzoek van de masterproef. Wanneer gevraagd wordt naar de organisatie van de algemene, als wel de trans-specifieke gezondheidszorg, de hulpvaardigheid en kennis van hulpverleners, als wel de mate van discriminatie in alle mogelijke vormen, komen al snel negatieve evaluaties aan het licht.
De term transgender (of kortweg trans) is een paraplubegrip. Het verwijst naar die mensen wiens genderexpressie en/of genderidentiteit verschilt van de conventionele verwachtingen dat iemand geboren in een mannelijk lichaam zich ook een jongen zal voelen en tonen, en vice versa voor iemand geboren in een vrouwelijk lichaam.
Uit eerdere studies bleek dat transpersonen negatieve ervaringen met hulpverleners ervaarden, zoals ongepaste nieuwsgierigheid, onbegripvolle reacties, belachelijk gemaakt worden, tot zelfs discriminatie. Zo veranderde, in een eerder uitgevoerde Belgische studie, één derde van alle transpersonen van huisarts omwille van diens negatieve reactie. Deze negatieve ervaringen vinden hun oorsprong bij vooroordelen, stereotypes en soms zelfs stigmatisatie ten aanzien van transpersonen. Deze vooroordelen, stereotypes en stigma’s vertalen zich dikwijls in negatieve attitudes. Deze attitudes zijn niet alleen aanwezig bij hulpverleners binnen de gezondheidszorg, maar zijn ruim verspreid binnen alle lagen van de maatschappij. Denk maar aan onlangs gepubliceerde krantenkoppen zoals ‘Zou u ook applaudisseren als Bo van Spilbeek uw dochter was’ of het recente debat in Terzake over de (ab)normaliteit van een geslachtsverandering. De doorgaans positieve reacties worden vaak snel vergezelt door negatieve commentaren.
Ook het algemene gebrek aan kennis over het transgender thema heeft een belangrijk effect op de houding en reacties ten opzichte van transpersonen. Bijvoorbeeld vragen rond genderidentiteit worden nog dikwijls verward met vragen rond seksuele oriëntatie.
Als gevolg van de negatieve ervaringen, wachten transpersonen vaak lang voordat ze beroep doen op een dokter of andere hulpverlener, of veranderen ze van hulpverlener omwille van diens negatieve reactie. Een bijkomend gevolg is een minder goede gezondheid, lichamelijke klachten en een lage levenskwaliteit. De collectieve impact van deze ervaringen stelt transpersonen in verhoogde mate bloot aan risico’s zoals roken, drug- en/of alcoholgebruik. Ook hun mentale en fysieke gezondheid kan er onder lijden, met een grotere kans op zelfmoordgedachten en -pogingen.
Verschillen in attitudes
Om een duidelijker zicht te krijgen op de opvattingen van hulpverleners, werden deze binnen de masterproef vergeleken met de opvattingen van transpersonen zelf in vijf Europese landen (Georgië, Polen, Servië, Spanje en Zweden). Op basis van dit onderzoek kunnen we nagaan of er al dan niet een noodzaak is tot extra training van hulpverleners of het uitschrijven van richtlijnen voor een trans-sensitieve gezondheidszorg.
De resultaten tonen aan dat hulpverleners over het algemeen negatievere attitudes hebben ten opzichte van verschillende trans-specifieke thema’s dan transpersonen zelf. Zo zien ze het trans zijn meer als een psychiatrische stoornis en geloven ze dat transpersonen vaker mentale gezondheidsproblemen hebben dan personen zonder transgender achtergrond of identiteit. Ook staan hulpverleners negatiever tegenover het nieuwe behandelmodel van transpersonen, waarbij transpersonen zelf meer inspraak hebben bij hun behandeling. In het huidige behandelmodel ligt de uiteindelijke beslissing over het behandelplan nog altijd bij de hulpverlener, wat inspraak van de transpersoon zelf minimaliseert.
Misschien nog belangrijker dan de te verwachten verschillen tussen hulpverleners en transpersonen, vond het onderzoek verschillende resultaten naargelang land, leeftijd en opleidingsgraad. Respondenten uit Spanje en Zweden, jongere respondenten of hoger opgeleiden, zijn opvallend vaker voorstander van een evolutie naar het nieuwe model waar transpersonen zelf kunnen beslissen over hun behandeling. De verschillen in leeftijd en opleiding bleven ook bestaan wanneer over alle landen heen gekeken werd, en kunnen dus niet toegeschreven worden aan enkel culturele verschillen. Dat respondenten uit Spanje en Zweden meer openstaan voor een evolutie naar het nieuwe model is niet zo vreemd, gezien beide landen vooroplopen in de organisatie van transzorg, en progressiever zijn op maatschappelijk en juridisch vlak betreffende transgenderzorg. Spanje en Zweden hebben een goed georganiseerde trans-specifieke gezondheidszorg, iets wat nog ontbreekt in de andere drie landen. Zo is het, anno 2018, bijvoorbeeld niet meer noodzakelijk om gesteriliseerd te worden alvorens een wijziging van geslachtsregistratie op officiële documenten te bewerkstelligen. Dit is wel nog het geval in landen zoals Georgië en Servië. Ook moet een getrouwde transpersoon niet meer scheiden om deze wijziging te verwezenlijken, zoals wel nog vereist in Polen en Servië. De gevonden verschillen zijn interessant aangezien deze verschillen kunnen wijzen op een grotere noodzaak aan bewustmaking binnen bepaalde bevolkingsgroepen. Uit het onderzoek bleek dat een training/bewustmaking namelijk meer nodig is in landen zoals Georgië en Servië, voor oudere mensen en lager opgeleide mensen.
Fundamentele verbetering is vereist
Op basis van dit onderzoek kunnen we suggereren dat trainingen en protocollen nodig zijn om hulpverleners kennis te laten vergaren rond het transgender thema en trans-specifieke zorg. Voor bestaande protocollen kan al verwezen worden naar de Standards of Care editie 7 (SOC7), ontwikkeld door de World Professional Association for Transgender Health (WPATH), die een overzicht geeft van behandelprotocollen voor transpersonen die zorg zoeken. Het algemene doel van de SOC is om klinische begeleiding te bieden aan zorgverleners actief in de transgenderzorg. Er wordt gezocht naar een veilig en effectief behandelingsplan zodat de transpersoon een blijvend persoonlijk comfort kan bereiken, terwijl algemene gezondheid, psychisch welbevinden en zelfontplooiing gemaximaliseerd worden. Deze protocollen zullen worden aangepast en worden verbeterd binnen de volgende versie van de SOC (versie 8). Op basis van deze uitgevoerde studie kunnen eveneens trainingen ontworpen worden, ook specifiek voor de mogelijks meer conservatieve subgroepen. Dit kan ervoor zorgen dat hun attitudes een tolerantere en positievere vorm aannemen. Deze initiatieven kunnen zo ook de drempel tot hulpverlening verlagen en uiteindelijk leiden tot een betere gezondheid van transpersonen.
Bibliografie
Aghdgomelashvili, E., Gvianishvil, N., Todua, T., & Ratiani, T. (2015). Needs of transgender people in healthcare. Retrieved from Women’s Initiatives Supporting Group (WISG) website: http://women.ge/data//WISG%20Needs%20of%20Transgender%20persons%20in%20…
Allport, G. W. (1935). Attitudes. In A handbook of social psychology (pp. 798-844). Worchester, Masachusettes: Clark University Press.
Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Reading, MA: Addison-Wesley.
American Psychological Association. (2015). Guidelines for Psychological Practice with Transgender and Gender Nonconforming People. . American Psychologist, 70(9), 832-864. doi:doi.org/10.1037/a0039906
Arcelus, J., Bouman, W. P., Van den Noorgate, W., Claes, L., Witcomb, G., & Fernandez-Arana, F. (2015). Systematic review and meta-analysis of prevalence studies in transsexualism. European Psychiatry, 30(6), 807-815. doi:10.1016/j.eurpsy.2015.04.005
Au, K. W., & Man, D. W. (2006). Attitudes toward people with disabilities: a comparison between health care professionals and students. International Journal of Rehabilitation Research, 29(2), 155-160. doi:10.1097/01.mrr.0000210048.09668.ab
Bachman, S. S., Vedrani, M., Drainoni, M. L., Tobias, C., & Andrew, J. (2007). Variations in provider capacity to offer accessible health care for people with disabilities. American Journal of Physical Medicine& Rehabilitation, 6(3), 533-545. doi:10.1097/PHM.0b013e3182555ea4
Balon, R., & Morreale, M. K. (2010). What has happened to teaching human sexuality in psychiatric training programs? . Academic Psychiatry, 34(5), 325-327. doi:10.1176/appi.ap.34.5.325
Balzer, C., & Hutta, J. S. (2015). Transrespect versus transphobia. The social experience of trans and gender-diverse people in Colombia, India, the Philipines, Serbia, Thailand, Tonga, Turkey and Venezuela. Retrieved from Transrespect versus Transphobia Worldwide (TvT) website: https://transrespect.org/wp-content/uploads/2015/08/TvT-PS-Vol11-2015.p…
Bauer, G. R., Hammond, R. T., Travers, R., Kaay, M., Hohenadel, K. M., & Boyce, M. (2009). "I Don't Think This is Theoretical; This Is Our Lives": How Erasuer Impacts Health Care for Transgender People. Journal of the Association of Nurses in AIDS Care, 20(5), 348-361. doi:10.1016/j.jana.2009.07.004
Bauer, G. R., Zong, X., Scheim, A. I., Hammond, R., & Thind, A. (2015). Factors Impacting Transgender Patients' Discomfort with Their Family Physicians: A Respondent-Driven Sampling Survey. PLOS ONE, 10(12), e01450446. doi:10.1371/journal.pone.0145046
Beek, T. F., Cohen-Kettenis, P. T., W.P., B., de Vries, A. L. C., Steensma, T. D., Witcomb, G. L., . . . Kreukels, B. P. C. (2016). Gender Incongruence of Adolescence and Adulthood: Acceptability and Clinical Utility of the World Health Organization's Proposed ICD-11 Criteria. PLOS ONE, 11(10), e0160066. doi:10.1371/journal.pone.0160066
Bjornberg, A. (2016). Euro health consumer index. . Retrieved from Health Consumer Powerhouse website: https://healthpowerhouse.com/media/EHCI-2016/EHCI-2016-report.pdf
Blanton, H., Christie, C., & Dye, M. (2002). Social Identity versus Reference Frame Comparisons : The Moderating Role of Steretype Endorsement. Journal of Experimental Social Psychology, 38(3), 253-267. doi:doi:10.1006/jesp.2001.1510
Bockting, W. O. (1999). From construction to context: Gender through the eye of transgendered. Siecus Report, 28(1), 3-7.
Bockting, W. O., Robinson, B., Benner, A., & Scheltema, K. (2004). Patient satisfaction with transgender health services. Journal of Sex & Marital Therapy, 30(4), 277-294. doi:10.1080/00926230490422467
Breckler, S. J. (1984). Empirical validation of affect, cognition and behavior as distinct components of attitude. Journal of Personality and Social Psychology, 47(6), 1191-1205. doi:10.1037//0022-3514.47.6.1191
Brown, R. (2010). Prejudice, Its Social Psychology. West Sussex: Wiley-Blackwell.
Brown, S., Kucharska, J., & Marczak, M. (2017). Mental health practitioners’ attitudes towards transgender people: A systematic review of the literature. International Journal of Transgenderism, 19(1), 4-24. doi:10.1080/15532739.2017.1374227
Carrera-Fernández, M. V., Lameiras-Fernández, M., & Rodríguez-Castro, Y. (2013). Spanish Adolescents’ Attitudes toward Transpeople : Proposal and Validation of a Short Form of the Genderisme and Transphobia Scale. Journal of Sex Research, 51(6), 654-666. doi:10.1080/00224499.2013.773577
Cavanaugh, T., Hopwood, R., & Lambert, C. (2016). Informed Consent in the Medical Care of Transgender and Gender-Nonconforming Patients. AMA Journal of Ethics, 18(11), 1147-1155. doi:10.1001/journalofethics.2016.18.11.sect1-1611
Chan, B., Skocylas, R., & Safer, J. D. (2016). Gaps in Transgender Medicine Content Identified Among Canadian Medical School Curricula. Transgender Health, 1(1), 142-150. doi:10.1089/trgh.2016.0010
Chapman, R., Watkins, R., Zappia, T., Nicol, P., & Shields, L. (2012). Nursing and medical students' attitude, knowledge and beliefs regarding lesbian, gay, bisexual and transgender parents seeking health care for their children. Journal of Clinical Nursing, 21(7-8), 938-945. doi:10.1111/j.1365-2702.2011.03892.x.
Childs, H. L. (1965). Public Opinion: Nature, Formation, and Role (N. J. Princeton Ed.). Toronto, New York, Londen: D. van Nostrand.
Coenders, M., Lubbers, M., & Scheepers, P. (2003a). Majorities’ attitudes towards minorities in (former) Candidate Countries of the European Union: Results from the Eurobarometer in Candidate Countries 2003. Retrieved from Fundamental Rights Agency website: http://fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/Report-3.pdf
Coenders, M., Lubbers, M., & Scheepers, P. (2003b). Majorities’ attitudes towards minorities in European Union Member States: Results from the Standard Eurobarometers 1997-2000-2003. Retrieved from Mighealthnet website: http://mighealth.net/eu/images/6/66/Rep2.pdf
Coenders, M., Lubbers, M., & Scheepers, P. (2003c). Majorities’ attitudes towards minorities in Western and Eastern European Societies: Results from the European Social Survey 2002-2003. Retrieved from Fundamental Right Agency website: http://fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/Report-4.pdf
Coleman, E., Bockting, W., Botzer, M., Cohen-Kettenis, P., De Cuypere, G., Feldman, J., . . . Zucker, Z. (2012). Standards of care for the health of transsexual, transgender, and gender-nonconforming people, version 7. International Journal of Trangenderism, 13(4), 165-232. doi:10.1080/15532739.2011.700873
Collin, L., Reisner, S. L., Tangpricha, V., & Goodman, M. (2016). Prevalence of transgender depends on the "case" definition: a systematic review. Journal of Sexual Medicine, 39(6), 613-626. doi:10.1016/j.jsxm.2016.02.001
Cooley, C. H. (1909). The Theory of Public Opinion. New York: Charles Scribner's Sons.
Crocker, J. (2005). De sociale psychologie van stigmatisering. Tijdschrift voor seksuologie, 29(1), 4-10.
Croft, C., & Asmussen, L. (1993). A developmental approach to sexuality education: Implications for medical practice. Journal of Adolescent Health, 14(2), 109-114. doi:10.1016/1054-139X(93)90094-6
D'haese, L., Dewaele, A., & Van Houtte, M. (2014). Geweld tegenover holebi's II: een online survey over ervaringen met holebigeweld in Vlaanderen en de nasleep ervan. Retrieved from Steunpunt Gelijkekansenbeleid website: http://www.steunpuntgelijkekansen.be/wp-content/uploads/Geweld-tegenove…
D'haese, L., Dewaele, A., & Van Houtte, M. (2015). Coping with antigay violence: in-depth interviews with Flemish LGB adults. Journal of Sex Research, 52(8), 912-923. doi:10.1080/00224499.2014.990554
De Cuypere, G., Van Hemelrijck, M., Michel, A., Carael, B., Heylens, G., Rubens, R., . . . Monstrey, S. M. (2007). Prevalence and demography of transsexualism in Belgium. European Psychiatry, 22(3), 137-141. doi:10.1016/j.eurpsy.2006.10.002
De Vries, A. L., & Cohen-Kettenis, P. T. (2012). Clinical management of gender dysphoria in children and adolescents: The Dutch approach. Journal of Homosexuality, 59(3), 301-320. doi:10.1080/00918369.2012.653300
Devine, P. G. (1989). Stereotypes and Prejudice: Their Automatic and Controlled Components. Journal of Personality and Social Psychology, 56(1), 5-18. doi:0022-3514/89/$00.75
Devkota, H. R., Murray, E., Kett, M., & Groce, N. (2017). Healthcare provider’s attitude towards disability and experience of women with disabilities in the use of maternal healthcare service in rural Nepal. Reproductive health, 14. doi:10.1186/s12978-017-0330-5
Dierckx, M., Meier, P., & Motmans, J. (2017). Beyond the Box: A Comprehensive Study of Sexist, Homophobic, and Transphobic Attitudes Among the Belgian Population. Digest, 4(2), 5. doi:10.11116/digest.4.1.1
Đurić, M., & Todorić, V. (2006). Creating health policy respectful to needs of LGBTI community. Advocacy for LGBTI Friendly Health Care Providers. . Retrieved from Belgrade: Gayten-LGBT
Dy, G. W., Osbun, N. C., Morrison, S. D., Grant, D. W., & Merguerian, P. A. (2016). Exposure to and Attitudes Regarding Transgender Education Among Urology Residents. Journal of Sexual Medicine, 13(10), 1466-1472. doi:10.1016/j.jsxm.2016.07.017
Ehrlich, H. J. (1969). Attitudes, behavior, and the intervening variables. American Sociologist, 4, 29-34.
Ekehammer, B., & Akrami, N. (2003). The relation between personality and prejudice: A variable- and a person-centered approach. European Journal of Personality, 17(6), 449-464. doi:10.1002/per.494
Eurofound. (2012). Third European Quality of Life Survey. Retrieved from Eurofound website: https://www.eurofound.europa.eu/sites/default/files/ef_files/surveys/eq…
European Commission. (2012). Special Eurobarometer 393. Discrimination in the EU in 2012. Retrieved from European Comission website: https://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/ResultDoc/…
Eyssel, J., Koehler, A., Dekker, A., Sehner, S., & Nieder, T. O. (2017). Needs and concerns of transgender individuals regarding interdisciplinary transgender healthcare: A non-clinical online survey. PLOS ONE, 12(8), e0183014. doi:10.1371/journal.pone.0183014
Fisk, N. (1973). Gender dysphoria syndrome (the how, what and why of a disease). In D. Laub & P. Gandy (Eds.), Proceedings of the second interdisciplinairy symposium on gender dysphoria syndrome (pp. 7-14). Standford, CA: University Medical Center.
Fundamental Rights Agency. (2014). Being Trans in the European Union. Comparative analysis of EU LGBT survey data. Retrieved from Fundamental Rights Agency website: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra-2014-being-trans-eu-compa…;
Fundamental Rights Agency. (2016). Professionally speaking: challenges to achieving equality for LGBT people. Retrieved from Fundamental Rights Agency website: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2016-lgbt-pub…
Gatineau-Fattaccini, Thouin-Palat, Boucard, Fournier, J., & Pierrat, E. (2017). AFFAIRE A.P., GARÇON ET NICOT c. FRANCE. (79885/12, 52471/13, 52596/13). Strasbourg: European Court of Human Rights Retrieved from http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-172556
Glynn, C., & McLeod, J. M. (1984). Publin opinion du jour: An examination of the spiral or silence. Public Opinion Quarterly, 48(4), 731-740. doi:10.1086/268879
Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity. London: Penguin.
Grant, J. M., Mottet, L. A., Tanis, J., Harrison, J., Herman, J. L., & Keisling, M. (2011). Injustice at every turn: A report of the national transgender discrimination survey. Retrieved from National Gay and Lesbian Task Force website: http://www.thetaskforce.org/static_html/downloads/reports/reports/ntds_…
Grant, J. M., Mottet, L. A., Tanis, J., Herman, J. L., Harrison, J., & Keisling, M. (2010). National Transgender Discrimination Survey Report on Health and Health Care. Retrieved from National Gay and Lesbian Task Force website: http://www.thetaskforce.org/static_html/downloads/resources_and_tools/n…
Haddock, G., & Zanna, M. P. (1988). Predicting Prejudicial Attitudes: the Importance of Affect, Cognition, and the Feeling-Belief Dimension. In NA - Advances in Consumer Research (Vol. 20, pp. 315-318). Provo, Utah: Association for Consumer Research.
Haider-Markel, D. P., & Joslyn, M. R. (2008). Beliefs About the Origins of Homosexuality and Support for Gay Rights, an Empirical Test of the Attribution Theory. Public Opinion Quarterly, 72(2), 291-310. doi:10.1093/poq/nfn015
Herek, G. M., & Capitanio, J. P. (1996). "Some of My Best Friends": Intergroup Contact, ConcealableStigma, and Heterosexuals' Attitudes Toward Gay Men and Lesbians. Personality and Social Psychology Bulletin, 22(4), 412-424. doi:10.1177/0146167296224007
Herek, G. M., Chopp, R., & Strohl, D. (2007). Sexual stigma: Putting sexual minority health issues in context. In The health of sexual minorities: Public health perspectives on lesbian, gay, bisexual, and transgender populations. (pp. 171-208). New York Springer.
Hill, D., & Willoughby, B. (2005). The Development and Validation of the Genderism and Transphobia Scale. Sex Roles, 53(7), 531-544. doi:10.1007/s11199-005-7140-x
Hines, S. (2007). Transforming gender. Transgender practices of identity intimacy and care. Bristol: Policy Press.
IBM Corp. (2016). IBM SPSS Statistics for Windows, version 24.0. Armonk, New York: IBM Corp.
International Commission of Jurists (ICJ). (2006). The Yogyakarta Principles: Principles on the application of international human rights law in relation to sexual orientation and gender identity Yogyakarta: International Commission of Jurists (ICJ) Retrieved from http://yogyakartaprinciples.org/wp-content/uploads/2016/08/principles_e…
Kanamori, Y., & Cornelius-White, J. H. D. (2017). Counselors’ and Counseling Students’ Attitudes toward Transgender Persons. Journal of LGBT Issues in Counseling, 11(1), 36-51. doi:10.1080/15538605.2017.1273163
Kidd, J. D., Bockting, W., Cabaniss, D. L., & Blumenshine, P. (2016). Special-“T” Training: Extended Follow-up Results from a Residency-Wide Professionalism Workshop on Transgender Health. Academic Psychiatry, 40(5), 802–806. doi:10.1007/s40596-016-0570-7
Köhler, R., & Ehrt, J. (2016). Toolkit: Legal Gender Recognition in Europe. Retrieved from Transgender Europe website: https://tgeu.org/wp-content/uploads/2017/02/Toolkit16LR.pdf
Kunda, Z., & Spencer, S. J. (2003). When Do Stereotypes Come to Mind and When Do they Color Judgement? A Goal-Based Theoretical Framework for Stereotype Activation and Application. Psychological Bulletin, 129(4), 522-544. doi:10.1037/0033-2909.129.4.522
Kuyper, L., & Wijsen, C. (2014). Gender identities and Gender Dysphoria in the Netherlands. Archives of Sexual Behavior, 43(2), 377-385. doi:10.1007/s10508-013-0140-y
LaPiere, R. (1934). Attitudes vs. Action. Social Forces, 13(2), 230–237. doi:10.2307/2570339
Lelutiu-Weinberger, C., Pollard-Thomas, P., Pagano, W., Levitt, N., Lopez, E. I., Golub, S. A., & Radix, A. E. (2016). Implementation and Evaluation of a Pilot Training to Improve Transgender Competency Among Medical Staff in an Urban Clinic. Transgender Health, 1(1), 45-53. doi:10.1089/trgh.2015.0009
Likert, R. (1932). A technique for the measurement of attitudes. New York: The Science Press.
Link, B. G., & Phelan, J. C. (2001). Conceptualizing Stigma. Annual Review of Sociology, 27(1), 363-385. doi:10.1146/annurev.soc.27.1.363
Lippmann, W. (1922). Public Opinion. New York: Harcourt, Brace and Company.
Loftus, G. R., & Loftus, E. F. (1976). Human memory — The processing of information. Hillsdale: Erlbaum Associates
Lombardi, E. (2009). Varieties of Transgender/Transsexual Lives and Their Relationship with Transphobia. Journal of Homosexuality, 56(8), 977-992. doi:10.1080/00918360903275393
Maio, G., & Haddock, G. (2009). The psychology of attitude and attitude change. London: SAGE Publications.
Massachusetts Institute of Technology. (2006, 09/05/2006). Allies Toolkit: Useful Terminology about Trans and Gender Variant People. Retrieved from http://web.mit.edu/trans/TGterminology.pdf
McArthur, L. A., Kiesler, C. A., & Cook, B. P. (1969). Acting on an attitude as a function of self-percept and inequity. Journal of Personality and Social Psychology, 12(4), 295-302. doi:10.1037/h0027789
McGuire, W. J. (1966). The current status of cognitive consistency theories. In Cognitive consistency: Motivational antecedents and behavioral consequents. (pp. 1-46). New York: Academic Press.
McGuire, W. J. (1985). Attitudes and attitude change. In Handbook of social psychology: Special fields and applications. (3 ed., Vol. 3, pp. 136-314). New York: Random House.
Meyer-Bahlburg, H. F. (2010). From mental disorder to iatrogenic hypogonadism: Dilemmas in conceptualizing gender identity variants as psychiatric conditions. Archives of Sexual Behavior, 39(2), 461-476. doi:10.1007/s10508-009-9532-4
Meyer zu Hoberge, S. (2009). Prävalenz, Inzidenz und Geschlechterverhältnis der Transsexualität anhand der bundesweit getroffenen Entscheidungen nach dem Transsexuellengesetz in der Zeit von 1991 bis 2000. (Doctoral dissertation), Christian-Albrechts-Universität, Christian-Albrechts-Universität website. Retrieved from http://macau.uni-kiel.de/servlets/MCRFileNodeServlet/dissertation_deriv…;
Morrison, S., Chong, H., Holt, S., Vedder, N., Joyner, B., & Friedrich, J. S., M. (2017). The Current State of Surgical Training in Transgender Care - A National Survey of Urology And Plastic Surgery Residency Programs. Journal of Sexual Medicine, 14(2), e26-e27. doi:10.1016/j.jsxm.2016.12.066
Motmans, J. (2010). Being transgender in Belgium: Mapping the legal and social situation of transgender people. Retrieved from Institute for the equality of women and men website: https://igvm-iefh.belgium.be/sites/default/files/downloads/34%20-%20Tra…
Motmans, J., Meier, P., & T'Sjoen, G. (2013). Geweld op basis van transgenderisme. Eerste tussentijds rapport. Retrieved from Steunpunt Gelijke Kansenbeleid website: http://www.steunpuntgelijkekansen.be/wp-content/uploads/Geweldervaringe…
Nisbett, R. E., & Ross, L. (1980). Human inference: Strategies and shortcomings of social judgment. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
Noelle-Neumann, E. (1984). The Spiral of Silence. Public opinion - our social skin. Chicago: The University of Chicago Press.
Obedin-Maliver, J., Goldsmith, E. S., Stewart, L., White, W., Tran, E., Brenman, S., . . . Lunn, M. R. (2011). Lesbian, gay, bisexual, and transgender-related content in undergraduate medical education. Journal of the American Medical Asoociation, 306(9), 971-977. doi:10.1001/jama.2011.1255
Ostrom, T. M. (1969). The relationship between the affective, behavioral, and cognitive components of attitude. Journal of experimental social psychology, 5(1), 12-30. doi:10.1016/0022-1031(69)90003-1
Paris, M. J. (1993). Attitudes of medical students and health-care professionals toward people with disabilities. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 74(8), 818-825. doi:0003-9993(93)90007-W
Pauly, I. B. (1971). Human sexuality in medical and practice. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 5(3), 206-219. doi:10.3109/00048677109159646
Pfeiffer, D., Sam, A. A., Guinan, M., Ratliffe, K. T., Robinson, N. B., & Stodden, N. J. (2003). Attitudes Toward Disability in the Helping Professions. Disability Studies Quarterly, 23(2), 132-149. doi:10.18061/dsq.v23i2.420
Price, V. (1989). Social identification and public opinion: Effects of communication group conflict. The Public Opinion Quaterly, 53(2), 197-224. doi:10.1086/269503
Regan, D. T., & Fazio, R. (1977). On the Consistency Between Attitudes and Behavior: Look to the Method of Attitude Formation. Journal of experimental social psychology, 13(1), 28-45. doi:10.1016/0022-1031(77)90011-7
Regional Office for Europe WHO. (1998). Use of Well-Being Measures in Primary Health Care - The DepCare Project. Health for All. Retrieved from World Health Organization (WHO) website: http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0016/130750/E60246.pdf
Reynolds, W. M. (1982). Development of reliable and valid short forms of the marlowe-crowne social desirability scale. Journal of Clinical Psychology, 38(1), 119-125. doi:10.1002/1097-4679(198201)38:1<119::AID-JCLP2270380118>3.0.CO;2-I
Rokeach, M., & Kliejunas, P. (1972). Behavior as a function of attitude-toward-object and attitude-toward-situation. Journal of Personality and Social Psychology, 22(2), 194-201. doi:10.1037/h0032614
Rondahl, G. (2009). Students' inadequate knowledge about lesbian, gay, bisexual and transgender persons. International Journal of Nursing Education Scholarship, 6(1). doi:10.2202/1548-923X.1718
Rosenberg, M. J., & Hovland, C. I. (1960). Cognitive, affective and behavioral components of attitudes. In Attitude organization and change. (pp. 1-14). New Haven, Connecticut: Yale University Press.
Sabin, J. A., Rivara, F. P., & Greenwald, A. G. (2008). Physician implicit attitudes and stereotypes about race and quality of medical care. Medical Care, 46(7), 678-685. doi:10.1097/MLR.0b013e3181653d58
Satchidanand, N., Gunukula, S. K., Lam, W. Y., McGuigan, D., New, I., Symons, A. B., . . . Akl, E. A. (2012). Attitudes of healthcare students and professionals toward patients with physical disability: a systematic review. Am J Phys Med Rehabil, 91(6), 533-545. doi:10.1097/PHM.0b013e3182555ea4
Schechter, L. S., D'Arpa, S., Cohen, M. N., Kocjancic, E., Claes, K. E. Y., & Monstrey, S. (2017). Gender Confirmation Surgery: Guiding Principles. Journal of Sexual Medicine, 14(6), 852-856. doi:10.1016/j.jsxm.2017.04.001
Seaborne, L. A., Prince, R. J., & Kushner, D. M. (2015). Sexual Health Education in U.S. Physician Assistant Programs. Journal of Sexual Medicine, 12(5), 1158-1164. doi:10.1111/jsm.12879
Shiraev, E., & Sobel, R. (2005). People and their opinion: Thinking critically about Public Opinion. New York: Pearson Education.
Smiley, A., Burgwal, A., Orre, C., Summanen, E., García Nieto, I., Vidic, J., . . . Köhler, R. (2017). Overdiagnosed but Underserved. Trans Healthcare in Georgia, Poland, Serbia, Spain, and Sweden: Trans Health Survey. Retrieved from Transgender Europe website: https://tgeu.org/wp-content/uploads/2017/10/Overdiagnosed_Underserved-T…
Snelgrove, J. W., Jasudavisius, A. M., Rowe, B. W., Head, E. M., & Bauer, G. R. (2012). “Completely out-at-sea” with “two-gender medicine”: A qualitative analysis of physician-side barriers to providing healthcare for transgender patients. BMC Health Services Research, 12(1), 110-123. doi:10.1186/1472-6963-12-110
Socias, M. E., Marshall, B. D. L., Aristegui, I., Romero, M., Cahn, P., & Kerr, T. (2014). Factors associated with healthcare avoidance among transgender women in Argentina. International Journal for Equity in Health, 13(1), 81. doi:10.1186/s12939-014-0081-7
Splichal, S. (1999). Public opinion: developments and controversies in the twentieth century. Oxford: Rowman & Littlefield Publishers.
Stryker, S. (2006). (De)Subjugated Knowledges. An Introduction to Transgender Studies. . In S. Stryker & S. Whittle (Eds.), The Transgender Studies Reader (pp. 1-17). New York/London: Routledge.
Tee, N., & Hegarty, P. (2006). Predicting opposition to the civil rights of trans persons in the United Kingdom. Journal of Community & Applied Social Psychology, 16(1), 70-80. doi:10.1002/casp.851
(2018). In Terzake, Van geslacht veranderen, de (ab)normaalste zaak ter wereld?
Testa, R. J., Habarth, J., Peta, J., Balsam, K., & Bockting, W. (2015). Development of the Gender Minority Stress and Resilience Measure. Psychology of Sexual Orientation and Gender Diversity, 2(1), 65-78. doi:10.1037/sgd0000081
Thalhammer, E., Zucha, V., Enzenhofer, E., Salfinger, B., & Ogris, G. (2001). Attitudes towards minority groups in the European Union. Retrieved from European Commission website: http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/archives/ebs/ebs_138_…
Thurstone, L. L. (1928). Attitudes can be measured. American Journal of Sociology, 33(4), 529-554. doi:10.1086/214483
Tönnies, F. (1887). Gemeinschaft und gesellschaft. Leipzig: Fues's Verlag.
Transgender Europe. (2016a, 26/08/2016). Trans Rights Europe Map. Retrieved from http://tgeu.org/wp-content/uploads/2016/05/Trans-mapA_Map2016july.pdf
Transgender Europe. (2016b, 26/08/2016). Trans Rights Europe Index Retrieved from http://tgeu.org/wp-content/uploads/2016/05/trans-map-B-july2016.pdf
UNESCO Institute for Statistics, OECD, & Eurostat. (2015). ISCED 2011 Operational Manual: Guidelines for Classifying National Education Programmes and Related Qualifications. Paris: OECD Publishing.
Van Caenegem, E., Wierckx, K., Elaut, E., Buysse, A., Dewaele, A., Van Nieuwerburgh, F., . . . T'Sjoen, G. (2015). Prevalence of Gender Nonconformity in Flanders, Belgium. Archives of Sexual Behavior, 44(5), 1281-1287. doi:10.1007/s10508-014-0452-6
Van Landeghem, A. (2018, 1/2/2018). Zou u ook applaudisseren als Bo uw dochter was? De Standaard. Retrieved from http://www.standaard.be/cnt/dmf20180131_03332488
van Wijk, E., van de Meerendonk, B., Bakker, F., & Vanwesenbeeck, I. (2005). Moderne homonegativiteit: De constructie van een meetinstrument voor het meten van hedendaagse reacties op zichtbare homoseksualiteit in Nederland. Tijdschrift voor seksuologie, 29(1), 19-27.
Vidic, J. (2015). Research on health professionals' attitudes and knowledge on LGBTI topics Journal Article. Centre for Promotion of LGBTIQ Human Rights. Gayten-LGBT. Belgrade.
Vrouenraets, L. J. J. J., Fredriks, A. M., Hannema, S. E., Cohen-Kettenis, P. T., & de Vries, M. C. (2015). Early Medical Treatment of Children and Adolescents With Gender Dysphoria. Journal of Adolescent Health, 57(4), 367-373. doi:10.1016/j.jadohealth.2015.04.004
Wallien, M. S., Swaab, H., & Cohen-Kettenis, P. T. (2007). Psychiatric co-morbidity among clinically referred children with gender identity disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 46(10), 1207-1314. doi:10.1097/chi.0b013e3181373848
Warner, L. G., & DeFleur, M. L. (1969). Attitude as an interactional concept: Social constraint and social distance as intervening variables between attitudes and action. American Sociological Review, 34(2), 153-169. doi:10.2307/2092174
White Hughto, J. M., Rose, A. J., Pachankis, J. E., & Reisner, S. L. (2017). Barriers to Gender Transition-Related Healthcare: Identifying Underserved Transgender Adults in Massachusetts. Transgender Health, 2(1), 107-118. doi:10.1089/trgh.2017.0014
Whittle, S., Turner, L., & Al-Alami, M. (2007). Engendered penalties: transgender and transsexual people's experiences of inequality and discrimination. Retrieved from Press for Change website: http://www.pfc.org.uk/pdf/EngenderedPenalties.pdf
Whittle, S., Turner, L., Combs, R., & Rhodes, S. (2008). Transgender Eurostudy: legal survey and focus on the transgender experience of health care. Retrieved from The European Region of the International Lesbian and Gay Association website: https://www.ilga-europe.org/sites/default/files/Attachments/transgender…
Willoughby, B. L. B., Hill, D. B., Gonzalez, C. A., Lacorazza, A., Macapagal, R. A., Barton, M. E., & Doty, N. D. (2010). Who Hates Gender Outlaws? A Mulitsite and Multinational Evaluation of the Genderism and Transphobia Scale. International Journal of Transgenderism, 12(4), 254-271. doi:10.1080/15532739.2010.550821
Wilson, P., Sharp, C., & Carr, S. (1999). The prevalence of gender dysphoria in Scotland: a primary care study. British Journal of General Practice, 49(449), 991-992.
Winter, S., De Cuypere, G., Green, J., Kane, R., & Knudson, G. (2016). The Proposed ICD-11 Gender Incongruence of Childhood Diagnosis: A World Professional Association for Transgender Health Membership Survey. Archives of Sexual Behavior, 45(7), 1605-1615. doi:10.1007/s10508-016-0811-6
World Health Organisation. (2018). International classification of diseases 11 (ICD-11). Geneva: World Health Organisation.
World Health Organization. (2010). International Classification of diseases and related health problems, 10th revision. Geneva, Switzerland: WHO Press.
Zeluf, G., Dhejne, C., Orre, C., Mannheimer, L. N., Deogan, C., Höijer, J., & Thorson, A. E. (2016). Health, disability and quality of life among trans people in Sweden–a web-based survey. BMC Public Health, 16(1), 903-918. doi:10.1186/s12889-016-3560-5
