Zwijgen is zilver, spreken is strafbaar: naar nieuwe verbale uitingsmisdrijven in de strijd tegen terreur?
1. Inleiding: je suis confused
“Sachez que ce soir, en ce qui me concerne, je me sens Charlie Coulibaly.”
Met deze woorden die hij op zijn Facebookprofiel postte, zette de controversiële komiek Diedonné M’Bala M’Bala Frankrijk op zijn kop. Terwijl men wereldwijd de terroristische aanslagen op het satirische tijdschrift Charlie Hebdo veroordeelt, vereenzelvigt de komiek zich immers met één van de daders van deze aanslagen: Amédy Coulibaly. Toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Bernard Cazeneuve noemde de uitlating “verwerpelijk”, en de heer M’Bala M’Bala werd dan ook strafrechtelijk vervolgd wegens “het verheerlijken van terrorisme”.
Nochtans was net het hele punt van de Je suis Charlie-beweging om het recht op vrije meningsuiting te verdedigen. Geldt datzelfde recht dan niet voor iedereen?
Je suis confused. [1]
2. Over uitingsdelicten en terrorisme
Toch is het antwoord duidelijk: neen. Het recht op vrijheid van meningsuiting kent wel degelijk grenzen. Zeker in tijden van terreur(dreiging) lijken die grenzen echter almaar op te schuiven: het criminaliseren van uitingen die steeds verder van een effectief terroristisch misdrijf verwijderd zijn, is uitgegroeid tot een ware trend.
Het is deze trend die in deze bijdrage centraal staat. Meer bepaald wordt in deze thesis onderzocht of België – in de strijd tegen terrorisme – nood heeft aan nieuwe verbale uitingsmisdrijven (lees: aan nieuwe “misdrijven die uitingen vanwege hun terroristisch gerelateerde inhoud strafbaar stellen”).
3. Niemand boodschap aan inaccurate antiterreur-boodschap
Wanneer we de betreffende onderzoeksvraag voorleggen aan de publieke opinie, lijkt er van enige twijfel weinig sprake te zijn: iedereen Charlie, behalve wanneer het op “terroristen” aankomt, toch?
Fout. In deze scriptie wordt duidelijk dat een efficiënte en gerechtvaardigde strafrechtelijke reactie op terroristische meningsuitingen – en ruimer op terreur in het algemeen – niet zomaar voor het grijpen ligt. Integendeel: dit proefschrift toont vanuit rechtsvergelijkend perspectief aan dat té ruime strafbaarstellingen van terrorist speechvoor een heleboel mogelijke problemen kunnen zorgen, en dat zowel op mensenrechtelijk als op strafrechtelijk vlak.
Wanneer we evolueren naar een strafrecht dat onder het mom van “veiligheid” de eigen fundamentele principes waarop het is gesteund uitholt, plegen we contradictorisch genoeg zélf een aanslag op onze rechtsstaat. Wanneer we té veel mensen juridisch het zwijgen opleggen, schuiven we de eigen democratische waarden en normen aan de kant. En dat niemand daar boodschap aan heeft, is net de boodschap van deze thesis, die om die reden elkeen aanbelangt.
De vrijheid van meningsuiting – als één van de hoekstenen van onze Westerse samenleving – is een hoog rechtsgoed. Reden te meer dus om er als burger zorg voor te dragen, door tijdens het lezen van deze scriptie mee stil te staan bij de huidige criminaliseringspolitiek die het met deze vrijheid helaas niet altijd even nauw neemt.
[1] Naar de uitspraak van de Amerikaanse comedian Jon Stewart na de arrestatie van Diedonné M’Bala M’Bala.
Bibliografie
1. BELEIDSDOCUMENTEN
- Internationaal en Europees
- INTERNATIONAL STANDARD SERIES, The Johannesburg Principles on National Security, Freedom of Expression and Acces to Information (Article 19), Londen, november 1996.
- VN-MENSENRECHTENRAAD, Report of the Special Rapporteur on the promotion and protection of human rights and fundamental freedoms while countering terrorism (22 december 2010), UN Doc. A/HRC/16/51 (2010).
- VN-MENSENRECHTENCOMITÉ, General Comment No. 34 on Article 19: Freedoms of Opinion and Expression (juni 2011), UN Doc.CCPR/C/GC/34 (2011).
- VN-MENSENRECHTENRAAD, Report of the United Nations High Commissioner for Human Rights on the protection of human rights and fundamental freedoms while countering terrorism (19 december 2014), UN Doc.A/HRC/28/28 (2014).
- VN-VEILIGHEIDSRAAD, Global survey of the implementation of Security Council Resolution 1624 (2005) by Member States (28 januari 2016), UN Doc.S/2016/50 (2016).
- VN-VEILIGHEIDSRAAD, Security Council Meeting of World Leaders Calls for Legal Prohibition of Terrorist Incitement, 5261stMeeting, beschikbaar via: https://www.un.org/press/en/2005/sc8496.doc.htm(geraadpleegd op 28 maart 2018).
- COMMITTEE OF EXPERTS ON TERRORISM (CODEXTER), “Collection of relevant case-law of the European Court of Human Rights related to “apologie du terrorisme” and “incitement to terrorism”, Straatsburg, 2004, beschikbaar via: http://www.europarl.europa.eu/document/activities/cont/200804/20080403A…(geraadpleegd op 1 februari 2018).
- ADVIES VAN HET EUROPEES EN SOCIAAL COMITÉ over het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad over terrorismebestrijding en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/475/JBZ van de Raad inzake terrorismebestrijding (COM (2015) 625 final – 2015/0281 (COD)), Pb. L.18 mei 2016, afl. 177.
- AMNESTY INTERNATIONAL REPORT 2015/16, “The state of the worlds human rights”, beschikbaar via: https://www.amnesty.org.uk/files/pol1025522016english.pdf(geraadpleegd op 23 december 2017).
- JOINT SUBMISSION by Amnesty International, the International Commission of Jurists, and the Open Society Justice Initiative and the Open Society European Policy Institute on the European Commissions proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on Combating Terrorism and Replacing Council Framework Decision 2002/475/JHA on Combating Terrorism, beschikbaar via: https://www.opensocietyfoundations.org/sites/default/files/submission-e…(geraadpleegd op 7 december 2017).
- Nationaal
- TAUBIRA, C., “Circulaire n° 2015/0213/A13 du 12 janvier 2015 concernant infractions commises à la suite des attentats terroristes commis les 7, 8 et 9 janvier 2015”,12 januari 2015, beschikbaar via: http://www.justice.gouv.fr/publication/circ_20150113_infractions_commis…(geraadpleegd op 23 december 2017).
- JOINT COMMITTEE ON HUMAN RIGHTS (Verenigd Koninkrijk),The CoE Convention on the Prevention of Terrorism (januari 2007), HL Paper 26/HC 247.
- UK HOME OFFICE, Operation of Police Powers under the Terrorism Act 2000: data tables, financial year ending March 2014, tabel A_05a (2015), beschikbaar via: https://www.gov.uk/government/statistics/operation-of-police-powers-und…(geraapleegd op 8 april 2017).
- UK SENTENCING COUNCIL, Sentencing Guidelines for Terrorism Offences 2018, beschikbaar via: https://www.sentencingcouncil.org.uk/wp-content/uploads/Terrorism-Offen…(geraadpleegd op 2 april 2018).
2. RECHTSLEER
- Boeken, bijdragen en artikelen
- ALEGRE, S., “Human rights concerns relevant to legislating on provocation or incitement to terrorism and related offences”, Briefing PaperEuropees Parlement2008, 8p.
- ALEXANDER, L., “Incitement and Freedom of Speech” in HAZAN, F. & KRETZMER, D. (eds.), Freedom of Speech and Incitement against Democracy, Leiden, Brill Nijhoff, 2000, 100-118.
- ARAI-TAKAHASHI, Y., The Margin of Appreciation Doctrine and the Principle of Proportionality in the Jurisprudence of the ECHR, Cambridge, Intersentia, 2002, 300p.
- BARENDT, E., Freedom of Speech, New York, Oxford University Press, 2005, 526p.
- BECCARIA, C., Dei delitti e delle pene, 1764 (editie door FABIETTI, R., Milaan, Letteratura Italiana Einaudi, 1973, 117p.
- BOSMA, H., Freedom of Expression in England and Under the ECHR, in Search of a Common Ground, Cambridge, Intersentia, 2000, 327p.
- BOULOC, B., Droit pénal général, Parijs, Dalloz, 2017, 780p.
- BUYSE, A., “Dangerous expressions: the ECHR, violence and free speech”, ICLQ 2014, Vol. 63, 491-503.
- BYCHAWSKA SINIARSKA, D., Protecting the right to freedom of expression under the European Convention on Human Rights: a handbook for legal practitioners, Straatsburg, Raad van Europa, 2017, 124p.
- CANNIE, H. & VOORHOOF, D., “The abuse clause and freedom of expression in the European Human Rights Convention: an added value for democracy and human rights protection?”, Utrecht, NQHR 2011, Vol. 29/1, 54-83.
- CLAES, E. & VANDAELE, A., “L’effet direct des traités internationaux. Une analyse en droit positif et en théorie du droit axée sur les droits de l’homme”, B.T.I.R.2001, 411-491.
- CLEIREN, C.P.M., KUNST, M.J.J., SCHOEP, G.K., TEN VOORDE, J.M. & VAN DER LEUN, J.P., Criteria voor strafbaarstelling in een nieuwe dynamiek, Den Haag, Boom Lemma Uitgevers, 2012, 177p.
- CLIJNS, J., “Strafrecht als ultimum remedium. Levend leidmotief of archaïsch desideratum?”, Ars Aequi2012, 11-18.
- DARBISHIRE, H., Media and Democracy, Straatsburg, Raad van Europa, 1998, 175p.
- DEBAUCHE, M., DE HERDT, J., ROZIE, J., TAEYMANS, M. & VANDERMEERSCH, D., “Het voorstel van voorontwerp van nieuw Boek I Strafwetboek. Na 150 jaar eindelijk tijd om ‘de sprong’ te wagen…”, NC2017, Vol. 13, nr. 1, 1-9.
- DE COENSEL, S., “Legitimiteit van de strafbaarstelling van het aanzetten tot terrorisme. De uitbreiding van artikel 140bisSw. vanuit een internationaalrechtelijk en mensenrechtelijk perspectief” in VERHAGE, A. & VERMEULEN, G. (eds.), Mensenrechten en opsporing, terrorisme en migratie, Antwerpen, Maklu, 2017, 53-79.
- DE GRAAF, J. & SCHMID, A.P., Violence as Communication. Insurgent Terrorism and the Western News Media, Londen, SAGE Publications, 1982, 175p.
- DE ROOS, T. A., Strafbaarstelling van economische delicten, een crimineel-politieke studie, Arnhem, Gouda Quint, 1987, 263p.
- DE THAN, C. & HEATON, R., Criminal law, Oxford, Oxford University Press, 2010, 606p.
- DEVLIN, P., The Enforcement of Morals, Londen, Oxford University Press, 1968, 154p.
- DOSWALD-BECK, L. Human Rights in Times of Conflict and Terrorism, Oxford, Oxford University Press, 2011, 600p.
- DYER, A., “Freedom of expression and the advocacy of violence”, Netherlands Quarterly of Human Rights2014, Vol. 33/1, 78-107.
- EHLERS, D., European Fundamental Rights and Freedoms, Berlijn, Walter de Gruyter, 2007, 644p.
- FEINBERG, J., The Moral Limits of the Criminal Law, Volume 2: Offence to Others, New York, Oxford University Press, 1985, 328p.
- FEINBERG, J., The Moral Limits of the Criminal Law, Volume 4: Harmless Wrongdoings, New York, Oxford University Press, 1988, 380p.
- FLEUREN, J. & GERARDS, J., Implementatie van het EVRM en de uitspraken van het EHRM in de nationale rechtspraak, een rechtsvergelijkend onderzoek, Nijmegen, WODC Ministerie van Veiligheid en Justitie, 2013, 294p.
- GALLI, F. & STUBBS, K. S., “Inchoate offences. The sanctioning of an act prior to and irrespective of the commission of any harm”, Editions de l’Université de Bruxelles2012, Brussel, 291-304.
- GERARDS, J., “Judicial Deliberations in the European Court of Human Rights” in ADAMS, M., BOMHOFF, J. & HULS, N., The legitimacy of highest courts’ rulings: judicial deliberations and beyond, Den Haag, T.M.C. Asser Press, 2008, 1-25.
- GUNTHER, G., “Learned Hand and the Origins of Modern First Amendment Doctrine: Some Fragmants from History”, Harvard Law Review1975, Vol. 27, 754-763.
- HAECK, Y. & VANDELANOTTE, J., Handboek EVRM: Algemene Beginselen,Antwerpen, Intersentia, 2004, 949p.
- HARE, I. & WEINSTEIN, J., Extreme Speech and Democracy, Oxford, Oxford University Press, 2010, 647p.
- HARTLEY, T. C., The Foundations of European Union Law, Oxford, Oxford University Press, 2010, 501p.
- HAZAN, F. & KRETZMER, D., Freedom of Speech and Incitement against Democracy, Leiden, Brill Nijhoff, 2000, 197p.
- HUYBRECHTS, L., “Straffen” in SPRIET, B., VAN DAELE, D., VERBRUGGEN, F., & VERSTRAETEN, R., Strafrecht als roeping. Liber Amicorum Lieven Dupont, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2005, 419-432.
- HUYTTENS, E., Discussions du Congrès national de Belgique 1830-1831, Brussel, Société Typographique Belge, 1844, I, 643p. (Vilain XIIII).
- JANSSENS, A.L.J. & NIEUWENHUIS, A.J. Uitingsdelicten, Deventer, Kluwer, 2015, 456p.
- KISKA, R., “Hate Speech: a Comparison between the European Court of Human Rights and the United States Supreme Court Jurisprudence”, Regent U. L. Rev.2012, Vol. 25, 107-151.
- LACAZE, M., “Actualités de la répression et de la prévention du terrorisme par le droit pénal français”, Montesquieu Law Review2015, Bordeaux, nr. 3, 1-9.
- LESAFFER, R. C.H., Inleiding tot de Europese Rechtsgeschiedenis, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2008, 481p.
- MELIA, M.C., “Terrorism and Criminal Law: the Dream of Prevention, the Nightmare of the Rule of Law”, New Criminal Law Review2011, Vol. 14, nr. 1, 108-122.
- MILL, J. S., On Liberty,Londen, J.W. Parker and Son, 1859, 207p.
- MURRAY, D., “Freedom of expression, counter-terrorism and the internet in light of the UK Terrorism Act 2006 and the jurisprudence of the European Court of Human Rights”, Netherlands Quarterly of Human Rights 2009, Vol. 27 (3), 331-360.
- OP DE BEECK, J., De bedreigde vrijheid: de strijd om uw vrije meningsuiting, Amsterdam, Overamstel Uitgevers, 2017, 272p.
- PILLAY, N., “Freedom of speech and incitement to criminal activity: a delicate balance”, New English Journal of Comparative and International Law2008, Vol. 14, 203-210.
- PIN, X., Droit pénal général 2017, Parijs, Dalloz, 2017, 572p.
- PLATO, Apology, vertaald door JOWETT, B., Auckland, The Floating Press, 2011, 62p.
- PRECHT, T., “Home grown terrorism and Islamist radicalisation in Europe”, Danish Ministry of Justice, Kopenhagen, 2007, 11p.
- RONEN, Y. “Incitement to terrorist acts and international law”, Leiden Journal of International Law2010, Vol. 23 (3), 654-674.
- ROZIE, J. & VANDERMEERSCH, D., “Op zoek naar de optimale straf. Krachtlijnen m.b.t. de bestraffing van het (voorstel van) voorontwerp van nieuw Boek I van het Strafwetboek in kaart gebracht”, Panopticon2017, Vol. 38, nr. 4, 276-284.
- ROZIE, J., “Over de toetsingsbevoegdheid van de strafrechter bij onredelijke straffen” in ROZIE, J., RUTTEN, S. & VAN OEVELEN, A. (eds.), Toetsing van sancties door de rechter, Antwerpen, Intersentia, 2011, 37-66.
- SAXONHOUSE, A. W., Free Speech and Democracy in Ancient Athens, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, 235p.
- SOTTIAUX, S. & VAN DER SCHYFF, G., “Methods of International Human Rights Adjudication: Towards a More Structured Decision-Making Process for the European Court of Human Rights”, International and Comparative Law Review2008, Vol. 31, 115-143.
- SOTTIAUX, S., “Leroy v. France: Apology of Terrorism and the Malaise of the European Court of Human Rights’ Free Speech Jurisprudence”, European Human Rights Law Review2009, Vol. 3, 415-427.
- SOTTIAUX, S. Terrorism and the Limitation of Rights: The European Convention on Human Rights and the United States Constitution, Londen, Hart Publishing, 2008, 472p.
- TRAEST, P., VAN DEN WYNGAERT, C. & VANDROMME, S., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2017, 1406p.
- UZMAN, J., “Straatsburg en Westminster: over het EVRM in de Britse rechtspraak”, NTM/NJCM Bull.2010, nr. 7, 766-780.
- VAN DE KERCKHOVE, M. & TULKENS, F., Introduction au droit pénal. Aspects juridiques et criminologiques, Brussel, Kluwer, 2005, 449p.
- VAN DE KERCKHOVE, M., “Développements récents et paradoxaux du principe de légalité criminelle et de ses corollaires essentiels” in POUILLET, Y. & VUYE, H. (eds.), Liber Amicorum Jean du Jardin, Antwerpen, Kluwer, 2001, 299-320.
- VAN GINKEL, B., “Incitement to Terrorism: a matter of Prevention or Repression?”, Den Haag, ICCT Research Paper2011, 105p.
- VELAERS, J., De beperkingen van de vrijheid van meningsuiting, Deel II, Antwerpen, Maklu, 1991, 907p.
- VERVAELE, J., Rechtsstaat en recht tot straffen, Antwerpen, Kluwer, 1990, 538p.
- VOORHOOF, D., “Geen expressievrijheid voor haatzaaien en antisemitisme”, De Juristenkrant 2015, nr. 319, 6-7.
- VOORHOOF, D., Vrijheid van meningsuiting, racisme en revisionisme, Gent, Academia Press, 1995, 236p.
- VRIELINK, J., Van haat gesproken?: een rechtsantropologisch onderzoek naar de bestrijding van rasgerelateerde uitingsdelicten in België, Antwerpen, Maklu, 2010, 770p.
- ZEDNER, L., “Pre-crime and post-criminology”, Theoretical Criminology2007, Vol. 11, 261-281.
- Online bronnen
- GEENS, K., “Arrest Grondwettelijk Hof”, 15 maart 2018, beschikbaar via: https://www.koengeens.be/news/2018/03/15/arrest-grondwettelijk-hof(geraadpleegd op 10 april 2018).
- GEENS, K., “De sprong naar het recht van morgen: hercodificatie van de basiswetgeving”, 6 december 2016, beschikbaar via: https://cdn.nimbu.io/s/1jn2gqe/assets/1481026673705/De%20sprong%20naar%…(geraadpleegd op 1 april 2018).
- LE POINT, “Apologie du terrorisme: 385 condamnations en 2015”, beschikbaar via: http://www.lepoint.fr/justice/apologie-du-terrorisme-385-condamnations-…(geraadpleegd op 23 december 2017).
- NOORLANDER, P., “Recent Trends in Strasbourg Case Law – Freedom of Expression in Decline” (2008), beschikbaar via: http://freespeechnotebook.blogspot.com.au/2008/10/recent-trends-in-stra…(geraadpleegd op 1 februari 2018).
- PÉREZ, M. F., “The time has come to complain about the EU Terrorism Directive”, 15 februari 2017, beschikbaar via: https://free-group.eu/2017/02/15/the-time-has-come-to-complain-about-th…(geraadpleegd op 22 december 2017).
- RASTELLO, C., “Apologie du terrorisme: les juges vont-ils trop loin?”,L’Obs21 januari 2015, beschikbaar via: http://tempsreel.nouvelobs.com/societe/20150120.OBS0379/apologie-du-ter…- loin.html(geraadpleegd op 6 april 2018).
- THE GUARDIAN, “Blair: uproot this ideology of evil”, beschikbaar via: https://www.theguardian.com/politics/2005/jul/14/religion.july7(geraadpleegd op 26 december 2017).
- VAN MILL, D., “Freedom of Speech”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy2002, beschikbaar via: https://plato.stanford.edu/entries/freedom-speech/#MilHarPriHatSpe(geraadpleegd op 28 maart 2018).
- VOORHOOF, D., “European Court of Human Rights: Where is the Chilling Effect?”, beschikbaar via: www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/ ConfAntiTerrorism/ECHR_en.pdf (geraadpleegd op 1 februari 2018).
- VRIELINK, J., “Te veel antiterrorisme moeten we ook niet verheerlijken”, 2015, beschikbaar via: https://www.law.kuleuven.be/home/onderzoek/nieuws-onderzoek/vrielink_te…(geraadpleegd op 8 april 2018).
- X., “EU Counterterrorism Directive Seriously Flawed”, 20 november 2016, beschikbaar via: https://www.hrw.org/news/2016/11/30/eu-counterterrorism-directive-serio….(geraadpleegd op 22 december 2017).
