Cinematic Universe: een DIY-handleiding
“You’ve become part of a bigger universe. You just don’t know it yet”
(Nick Fury, in Iron Man, 2008)
Deze iconische woorden waren niet enkel gericht aan hoofdpersonage Tony Stark, maar evenzeer aan het kijkende publiek. Het maakte duidelijk dat Iron Man het begin betekende van een veel groter verhaal: het Marvel Cinematic Universe (MCU). Hoewel Marvel als onafhankelijke filmstudio begon, slaagden ze er niettemin in om een invloedrijk model binnen de filmwereld te introduceren: het cinematic universe (CU). Deze studie werpt een nadere blik op het opkomende fenomeen, door hier verschillende aspecten van te bestuderen.
Waarschijnlijk hebt u de term al eens zien voorbijkomen. Als dit niet het geval is, bewijzen bovenstaande titels tenminste dat het een vaak voorkomend thema vormt in de pers rond de filmwereld. Vele studio’s proberen momenteel CU’s te lanceren rond verschillende personages: Godzilla, Hannah Barbara, Hasbro, The Conjuring… . De toenemende populariteit was voor mij de geschikte motivatie om een nadere blik te werpen op het fenomeen. Hiernaast ontbrak er nog een algemene definitie van een CU door de recente natuur van het concept. Dit werk onderzocht drie verschillende facetten van het MCU en vergeleek deze met twee andere voorbeelden: het DC Extended Universe (DCEU) van Warner Bros. en het Dark Universe (DU) van Universal.
Uitbouw van een macro-narratief
Als eerste focuste ik op hoe de verschillende films van het MCU intertekstueel verbonden waren, m.a.w. hoe de films samen één grote verhaallijn vormen: een macro-narratief. Uit de literatuur bleek dat het MCU sterk inzet op zowel het brengen van individuele films op zich, als kleine linken binnen deze films om duidelijk te maken dat het om een groter universum gaat. Zo staat de eerste Iron Man volledig op zichzelf, maar is op de achtergrond al het schild van Captain America te zien. Deze verborgen visuele referenties worden aangeduid met de term easter eggs.
Hierbij vergeleken spenderen beide het DCEU en het DU meer aandacht aan world-building: via verscheidene narratieve elementen duidelijk maken dat alle films zich afspelen binnen eenzelfde fictionele wereld, zoals terugkerende personages, objecten en plaatsen. De helden van DC zijn zo sneller geneigd elkaar te ontmoeten binnen hun universum. Het DU bestaat slechts uit één film, The Mummy (2017), maar niettemin zijn er binnen het verhaal al talloze verwijzingen naar een groter universum te vinden. Het omringende persdiscours maakte het mogelijk om het verdere verloop van hun macro-narratief te schetsen en welke narratieve elementen hierbij van belang zouden zijn.
De aanwezigheid van transmediale productie
In het volgende gedeelte verbreedde ik de focus naar hoe het macro-narratief van de films verdergezet wordt in andere mediavormen, wat aangeduid wordt met de term transmedia storytelling. Zo hebben de films van het MCU bijhorende comics, televisieseries, kortfilms en videogames die de wereld verder uitbreiden. Marvel startte origineel met een Marvel Creative Committee om alle transmediale productie te overzien, maar deze groeide doorheen de jaren uit elkaar. Dit heeft een invloed op de uiteindelijke samenhang tussen de producten, waarbij de televisieseries narratief gescheiden blijven. Het DCEU heeft een meer geïntrigeerde strategie, waarbij alle productie binnen de verschillende distributietakken van Warner Bros. valt. Op deze wijze zijn er gedeelde auteursfiguren te vinden tussen de platformen, zoals regisseur Zack Snyder die meeschreef aan enkele comics. Bovendien vormden de boeken een verdere uitdieping voor de motivaties en gebeurtenissen binnen de films.
Het DU lijkt met zijn één transmediaal product, een video game die zich afspeelt tijdens de climax van de film, dan weer te horen binnen een cross-mediale strategie, waarbij hetzelfde verhaal opnieuw verteld wordt in een ander platform. Wat alle universums gemeen hebben is een zekere focus op het cinematische, waarbij de transmediale producten slechts uitkomen rond de release van een film. Hierbij dient het cinematische als parent text: het visuele referentiepunt voor de andere producten.
Het belang van brand-building
Tenslotte werd in het laatste luik gekeken naar de invloed van het merk achter het universum. Zo kon Marvel rekenen op een sterk brand discours bij de lancering van hun nieuwe filmdivisie. Hierbij kwamen ze als kleine onafhankelijke studio op om hun personages op een getrouwe wijze naar het scherm te brengen. Vele thematieken komen dan ook terug vanuit de gloriejaren van het bedrijf, waarbij het belang van de fan en het creatief denken van de auteur centraal staan. Het DCEU lijkt zich dan weer af te zetten van de kernwaarden van het bedrijf. De helden ondergaan zo een deconstructie, wat eerder binnen de stijl van regisseur Zack Snyder lijkt te horen. Hoewel hij een consistente toon bracht tijdens de eerste reeks van DCEU-films, zorgde zijn aftreden voor een stilistische en narratieve wijziging in het midden van het universum. Het DU hechtte dan weer net zoals Marvel veel belang aan hun achtergrondmateriaal, waarbij in het omringende persdiscours veel aandacht gegeven werd aan de oudere monsterfilms van Universal. Voor de release van de eerste film werd het universum al uitgebreid voorgesteld in de pers met een officiële castfoto, website, themamuziek en logo.
Conclusie
Hoewel alle drie universums met de noemer CU bestempeld worden, zijn er toch heel wat verschillen in hun uiteindelijke aanpak. Hiernaast is er nog veel meer onderzoek en invalshoeken mogelijk. Zo kan een publieksonderzoek interessant zijn naar welke elementen nu aantrekkelijk zijn voor het volgen van een dergelijk universum. Marvel trekt momenteel nog steeds het voortouw, met enorm financiële en kritische successen. Net zoals de rijke Obadiah Stane een replica probeerde te maken van het robotharnas van Tony Stark, dat gefabriceerd was in een grot met enkele resten, proberen nu ook grotere studio’s met meer kapitaal en middelen het recept van een CU na te bootsen. Niemand heeft echter tot zover een gelijkaardig succes kunnen vinden.
“All right, sir, that's what we're trying to do, but... honestly, it's impossible.
[shouting] Tony Stark was able to build this in a cave! With a box of scraps!”
(William Ginter Riva & Obadiah Stane, in Iron Man, 2008)
Bibliografie
7. Bibliografie
7.1. Wetenschappelijke bronnen
• Alberich, R., Miro-Julia, J., & Rosselló, F. (2002, 11 februari). Marvel universe looks almost like a real social network. Geraadpleegd op 2/05/2018 op het World Wide Web: https://arxiv.org/abs/cond-mat/0202174
• Alfaro, M.J.A. (1996). Intertextuality: Origins and development of the concept. Atlantis, 1 (2), 268-285.
• Andrews, M., Squire, C., & Tamboukou, M. (Eds.). (2007). Doing narrative research in the social sciences. London: Sage Publications.
• Atkinson, P., Coffey, A., & Delamont, S. (2003). Key themes in qualitative research. Walnut Creek, CA: AltaMira.
• Basuroy, S., Chatterjee, S., & Ravid, S. A. (2003). How critical are critical reviews? The box office effects of film critics, star power, and budgets. Journal of Marketing, 67(4), 103-117.
• Beaty, B. (2016). Superhero fan service: Audience strategies in the contemporary interlinked Hollywood blockbuster. The Information Society, 32(5), 318-325.
• Bordwell, D. (1985). Narration in the fiction film. Madison, Wisconsin: University of Wisconson Press.
• Bordwell, D. (2006). The way Hollywood tells it: Story and style in modern movies (98-99). Berkeley: University of California.
• Bordwell, D., & Thompson, K. (2013). Film art: An introduction (10th ed.). New York: McGraw-Hill.
• Brown, D., & Krzywinska, T. (2009). Movie-games and game-movies: Towards an aesthetics of transmediality. In W. Buckland (Ed.), Film theory and contemporary Hollywood movies (86–102). New York, NY: Routledge.
• Bryan, P.C. (2017). Geeking out and hulking out: toward an understanding of Marvel fan communities. In K. E. Lane (Ed.), Age of the geek: Depictions of nerds and geeks in popular media (149-165). London: Palgrave Macmillan.
• Burke, L. (2012). Superman in green. An audience study of comic book film adaptations Thor and Green Lantern. Participations: Journal of Audience & Reception Studies, 9(2), 97-119.
• Calandro Jr, J. (2009). Distressed M&A and corporate strategy: Lessons from Marvel entertainment group's bankruptcy. Strategy & Leadership, 37(4), 23-32.
• Calbreath-Frasieur, A. (2014). Iron Man: building the Marvel Cinematic Universe. Scope: An Online Journal of Film and Television Studies, 26(1), 25-31.
• Caldwell, J. (2008). Production cultures: Industrial reflexivity and critical practice in film and television (341). Durham, NC: Duke University Press.
• Claverie, E. (2017). Ambiguous Mr. Fox: Black actors and interest convergence in the superhero film. The Journal of American Culture, 40(2), 155-168.
• Collier, D., & Mahon, J. E. (1993). Conceptual “stretching” revisited: Adapting categories in comparative analysis. American Political Science Review, 87(4), 845-855.
• Daniels, L. (1995). DC comics: Sixty years of the world’s favorite comic book heroes. Boston: Little Brown.
• Dena, C. (2014). Transmedia as “unmixed media” aesthetics. In Polson, D.; Cook, A.M.; Velikovsky, J.T., & Brackin, A.L. (Eds.). Transmedia practice: A collective approach (3-16). Oxford: Inter-Disciplinary Press.
• Denison, R. (2016). Franchising and film in Japan: Transmedia production and the changing roles of film in contemporary Japanese media cultures. Project Muse, 55(2), 67-88.
68
• Dowd, T., Fry, M., Niederman, M.‚ & Steif, J. (2013). Storytelling across worlds. Transmedia for creatives and producers. New York & London: Focal Press.
• Eco, U. (1979). The Role of the reader: Explorations in the semiotics of texts. Indiana: Indiana University Press.
• Evans, E. J. (2008). Character, audience agency and transmedia drama. Media, Culture & Society, 30(2), 197-213.
• Evans, E. (2011) Transmedia television: Audiences, new media and daily life. London: Routledge.
• Fast, K., & Örnebring, H. (2017). Transmedia world-building: The Shadow (1931–present) and Transformers (1984–present). International Journal of Cultural Studies, 20(6), 636-652.
• Fellman, P. (2010). Iron Man: America’s Cold War champion and charm against the communist menace. Voces Novae: Chapman University Historical Review, 2(1), 11-21.
• Flanagan, M. (2014). Joe Johnston and Marvel Studios unearth a Brooklyn antique. Scope: An Online Journal of Film and Television Studies, 26(1), 17-24.
• Flanagan, M., McKenny, M., & Livingstone, A. (2016). The Marvel studios phenomenon: Inside a transmedia universe. New York: Bloomsbury Academic.
• Frey, L., Botan, C., & Kreps, G. (1999). Chapter 9: Textual analysis. In L. Frey, C. Botan & G. Kreps (Eds.), Investigating communication (225-256). Boston: Allyn & Bacon.
• Friedenthal, A. (2011). Monitoring the past: DC Comics’ crisis on infinite earths and the narrativization of comic book history. ImageTexT: Interdisciplinary Comics Studies, 6(2).
• Gambarato, R. R. (2012). Signs, systems and complexity of transmedia storytelling. Estudos em Comunicação, 12(1), 69-83.
• Graves, M. (2017). The Marvel one-shots and transmedia storytelling. In M. Yockey (Ed.), Make ours Marvel: Media convergence and a comics universe (234-247). Texas: University of Texas Press.
• Gray, J. (2009). Show sold separately: promos, spoilers, and other media paratexts (2-3). New York: New York University
• Hadas, L. (2014a). Authorship and authenticity in the transmedia brand: The case of Marvel's Agents of S.H.I.E.L.D. Networking Knowledge: Journal of the MeCCSA Postgraduate Network, 7(1), 7 – 17.
• Hadas, L. (2014b). Iron Man 3: Launching phase 2. Scope: An Online Journal of Film and Television Studies, 26(1), 4-7.
• Hernández-Pérez, M., & Ferreras Rodriguez, J. G. (2014). Serial narrative, intertextuality, and the role of audiences in the creation of a franchise: An analysis of the Indiana Jones Saga from a cross-media perspective. Mass Communication and Society, 17(1), 26-53.
• Innocenti, V., & Pescatore, G. (2015). Changing series: Narrative models and the role of the viewer in contemporary television seriality. Between, 4(8), 1-15.
• Jancovich, M. (2008). Pale shadows: Narrative hierarchies in the historiography of 1940s horror. In L. Geraghty & M. Jancovich (Red.), The Shifting definitions of genre: Essays on labeling films, television shows and media (15-33). North Carolina: McFarland.
• Jenkins, H. (2006). Convergence culture: Where the old and new media collide. New York: NYU Press.
• Jenkins, H. (2009b, 12 december). Revenge of the origami unicorn: The remaining four principles of transmedia storytelling. Geraadpleegd op 23/07/2018 op het World Wide Web: http://henryjenkins.org/blog/2009/12/revenge_of_the_origami_unicorn.html
• Jenkins, H. (2011, 31 juli). Transmedia 202: further reflections. Geraadpleegd op 2/05/2018 op het World Wide Web: http://henryjenkins.org/2011/08/defining_transmedia_further_re.html
• Johnson, D. (2012). Cinematic destiny: Marvel studios and the trade stories of industrial convergence. Cinema Journal, 52(1), 1-24.
69
• Jung, J. E., Lee, O. J., You, E. S., & Nam, M. H. (2017). A computational model of transmedia ecosystem for story-based contents. Multimedia Tools and Applications, 76(8), 10371-10388.
• Klastrup, L., & Tosca, S. (2004). Transmedial worlds - rethinking cyberworld design. 2004 International Conference on Cyberworlds, 1(1), 409-416.
• Konzal, W. (2012). Entertainment architecture: Constructing a framework for the creation of an emerging transmedia form. Journal of Cultural Science, 5(2), 120-152.
• Kurtz, B. W. D. (2014). Introduction: transmedia practices: A television branding revolution. Networking Knowledge: Journal of the MeCCSA Postgraduate Network, 7(1), 1-6.
• Lane, K. E. (Ed.). (2017). Age of the geek: Depictions of nerds and geeks in popular media. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Liu, Y. (2006). Word of mouth for movies: Its dynamics and impact on box office revenue. Journal of marketing, 70(3), 74-89.
• Lury, C. (2004) Brands: The logos of the global economy. London: Routledge
• Mamatas, N. (2008). Holy Signifier, Batman! Dallas, TX: BenBella books.
• Mason, J. (2002). Qualitative Researching: Second edition (103-120). London: Sage. Publications.
• Maxwell, J. A. (2004). Using qualitative methods for causal explanation. Field Methods, 16(3), 243-264.
• Meskin, A. (2007). Defining comics? The Journal of Aesthetics and Art Criticism, 65(4), 369-379.
• Mikos, L. (2017). Transmedia storytelling and mega-narration: Audiovisual production in converged media environments. In S. Sparviero, C. Peil, & G. Balbi (Eds.), Media convergence and deconvergence (159-175). London: Palgrave Macmillan.
• Mills, M.C. (2008). Comparative research. In L. M. Given (Ed.), The SAGE encyclopedia of qualitative research methods (100-103). California: SAGE Publications, Inc.
• Mirrlees, T. (2014). The Economics, geopolitics and ideology of an imperial film commodity. Cineaction, 1(1), 4-11.
• Mittell, J. (2009). Lost in a great story: Evaluation in narrative television (and television studies). In R. Pearson (Ed.), Reading lost: Perspectives on a hit television show (119-138). London: I.B. Tauris.
• Packard, S. (2015). Closing the open signification: Forms of transmedial storyworlds and chronotopoi in comics. Storyworlds: A Journal of Narrative Studies, 7(2), 55-74.
• Patton, M. (1990). Qualitative evaluation and research methods. Newbury Park, California: Sage Publications, Inc.
• Polson, D., & Deen, T. (2017; 6 december). The Marvel Cinematic Universe mixed reality mobile experience. QAGOMA. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: https://eprints.qut.edu.au/114025/1/Polson%202017%20-%20MCU%20Mobile%20…
• Proctor, W. (2014). Avengers assembled: The Marvel transmedia universe. Scope: An Online Journal of Film and Television Studies, 26(1), 8-16.
• Reulink, N., & Lindeman, L. (2005). Kwalitatief onderzoek. Geraadpleegd op 17/04/2018 op het World Wide Web:
http://www.cs.ru.nl/~tomh/onderwijs/om2%20(2005)/om2_files/syllabus/kwa…
• Richter, A. (2016). “The Marvel Cinematic Universe as a transmedia narrative” by Ádám Richter. Americana, E-Journal of American Studies in Hungary, 7(1).
• Riessman, C.K. (2008). Narrative analysis. In L. M. Given (Ed.), The SAGE encyclopedia of qualitative research methods (100-103). California: SAGE Publications, Inc.
• Ryan, M. L. (2009). Cheap plot tricks, plot holes, and narrative design. Narrative, 17(1), 56-75.
70
• Santi, A. (2015). Selling the silver bullet. The “Lone Ranger” and transmedia brand licensing (206). Austin: University of Texas Press.
• Scolari, C.A. (2009). Transmedia storytelling: Implicit consumers, narrative worlds, and branding in contemporary media production. International Journal of Communication, 3(1), 586-606.
• Scott, S. (2017). Modeling the Marvel everyfan: Agent Coulson and/as transmedia fan culture. Palabra Clave, 20(4), 1042-1072.
• Taylor, A. (2014). Avengers dissemble! Transmedia superhero franchises and cultic management. Journal of Adaptation in Film & Performance, 7(2), 181-194.
• Totaro, D. (2011). Comparative film analysis. Off Screen, 15(9).
• Weaver, T. (2013). Comics for film, games, and animation. Using comics to construct your transmedia storyworld. New York and London: Focal Press.
• Wolf, M.J.P. (2012). Building imaginary worlds: The theory and history of subcreation. New York: Routledge.
• Velikovsky, J.T. (2014). Story & transmedia [PowerPoint slides]. Geraadpleegd op 26/07/2018 op het World Wide Web: https://www.slideshare.net/joeteevee/story-transmedia-2014-jt-velikovsky
7.2. Online Artikels:
• Abad-Santos, A. (2017, 17 november). Justice League’s 2 end-credits scenes, explained. Geraadpleegd op 16/04/2018 op het World Wide Web: https://www.vox.com/culture/2017/11/16/16657142/justice-league-post-cre…
• Acuna, K. (2016, 8 augustus). This one image shows how the tone of ‘Suicide Squad’ changed dramatically behind the scenes. Geraadpleegd op 17/04/2018 op het World Wide Web: http://www.thisisinsider.com/suicide-squad-trailers-show-lighter-tone-2…
• Agard, C. (2017, 15 september). From Batman to Zeta Project: A guide to the DC animated universe. Geraadpleegd op 10/05/2018 op het World Wide Web: http://ew.com/tv/2017/09/15/dc-animated-universe-guide/
• Ahmed, T. (2016, 27 maart). The story of how ‘Batman v Superman’ almost happened 15 years ago. Geraadpleegd op 14/04/2018 op het World Wide Web: http://www.newsweek.com/story-how-batman-v-superman-almost-happened-15-…
• Amaya, E. (2018, 13 juni). Your full list of all upcoming DC movies- with key details. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: https://editorial.rottentomatoes.com/article/full-list-of-all-upcoming-…
• Anderton, J. (2016, 27 september). Dracula Untold’s Luke Evans says Universal’s classic monster movie team-up is still a happening thing. Geraadpleegd op 24/04/2018 op het World Wide Web: http://www.digitalspy.com/movies/news/a809269/dracula-untolds-luke-evans-
• Archbold, P. (2017, 26 oktober). Cinematic universes you didn’t know are being made. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web: https://www.looper.com/80593/cinematic-universes-didnt-know-made/
• Armitage, H. (2018, 26 februari). Zack Snyder confirms Justice League fan theory about Superman’s black costume. Geraadpleegd op 28/07/2018 op het World Wide Web: http://www.digitalspy.com/movies/justice-league/news/a850910/justice-le…
71
• Auger, A. (2017, 29 september). DC extended universe isn’t the official name of DC’s movie universe. Geraadpleegd op 17/04/2017 op het World Wide Web: https://screenrant.com/dceu-movie-universe-official-name/
• Barnhardt, A. (2018, 13 april). Arrowverse crossover talks for next season have already begun. Geraadpleegd op 10/05/2018 op het World Wide Web: http://comicbook.com/dc/2018/04/13/arrowverse-crossover/
• Bell, C. (2016, 22 maart). Zack Snyder explains why Grant Gustin wasn’t cast as The Flash in Justice League. Geraadpleegd op 26/07/2018 op het World Wide Web: http://www.mtv.com/news/2797214/grant-gustin-zack-snyder-the-flash-just…
• Box Office Mojo. (2017, 9 juni). The Mummy. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: https://www.boxofficemojo.com/movies/?id=mummy2016.htm
• Bradley, L. (2017, 13 juni). Universal invented movie universes: why are they having such a hard time with them now? Geraadpleegd op 24/04/2018 op het World Wide Web: https://www.vanityfair.com/hollywood/2017/06/the-mummy-dark-universe
• Breznican, A. (2013, 11 april). ‘Man of Steel’ will open door for more DC comics superhero movies. Geraadpleegd op 28/07/2018 op het World Wide Web: http://ew.com/article/2013/04/11/man-of-steel-dc-comics-superhero-movie…
• Cecchini, M. (2016a, 23 maart). Man of Steel: complete DC comics easter eggs and references guide. Geraadpleegd op 08/05/2018 op het World Wide Web: http://www.denofgeek.com/us/books-comics/superman/253979/man-of-steel-c…
• Cecchini, M. (2016b, 12 augustus). Suicide Squad: complete DC comics easter eggs and character guide. Geraadpleegd op 08/05/2018 op het World Wide Web: http://www.denofgeek.com/us/movies/suicide-squad/257482/suicide-squad-c…
• Cecchini, M. (2017, 23 september). Batman v Superman: Dawn of Justice- complete DC comics easter eggs and reference guide. Geraadpleegd op 08/05/2018 op het World Wide Web: http://www.denofgeek.com/us/movies/batman-v-superman-dawn-of-justice/25…
• Cecchini, M. (2018a, 12 februari). Wonder Woman movie: complete DC comics easter eggs and reference guide. Geraadpleegd op 08/05/2018 op het World Wide Web: http://www.denofgeek.com/us/movies/wonder-woman/265390/wonder-woman-mov…
• Cecchini, M., & Dandy, J. (2018b, 29 maart). Justice League: every DC comics easter egg and reference. Geraadpleegd op 08/05/2018 op het World Wide Web: http://www.denofgeek.com/us/movies/justice-league/268930/justice-league…
• Chitwood, A. (2016, 5 augustus). Surprise! Zack Snyder directed a scene in ‘Suicide Squad’. Geraadpleegd op 28/07/2018 op het World Wide Web: http://collider.com/suicide-squad-zack-snyder-flash-scene/
• Chitwood, A. (2018a, 4 april). 7 cinematic universes that never got off the ground. Geraadpleegd op 18/05/2018 op het World Wide Web: http://collider.com/cinematic-universes-that-were-cancelled/#dark-unive…
• Chitwood, A. (2018b, 10 maart). Here’s a full list of upcoming DC movies: from ‘Aquaman’ to ‘Flashpoint’. Geraadpleegd op 08/05/2018 op het World Wide Web: http://collider.com/upcoming-dc-movies
72
• Colbert, S.M. (2018, 13 februari). Zack Snyder’s Justice League storyboard reveals deleted Darkseid knightmare scene. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: https://screenrant.com/justice-league-zack-snyder-storyboard-darkseid-k…
• Collura, S. (2018, 18 januari). Rom: Spaceknight and M.A.S.K. movies ‘not likely’ to happen. Geraadpleegd op 17/04/2018 op het World Wide Web: http://www.ign.com/articles/2018/01/19/rom-spaceknight-and-mask-movies-…
• Connelly, B.C. (2013, 13 juni). David Goyer tells me how Man of Steel will “cause” the Justice League Movie. Geraadpleegd op 17/05/2018 op het World Wide Web: https://www.bleedingcool.com/2013/06/13/david-goyer-tells-me-how-man-of…
• Cornet, R. (2014, 18 juli). Batman v Superman: Dawn of Justice- Geoff Johns: ‘no DC movie/tv crossover’. Geraadpleegd op 10/05/2018 op het World Wide Web: http://www.ign.com/articles/2014/07/18/batman-v-superman-dawn-of-justic…
• Couch, A. (2016, 4 december). ‘The Mummy’ reboot trailer unwraps secrets of the monsters shared universe. Geraadpleegd op 25/04/2018 op het World Wide Web: https://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/mummy-reboot-trailer-secr…
• Coyle, J. (2017, 13 november). In ‘Justice League’, DC looks beyond Batman and Superman. Geraadpleegd op 16/04/2018 op het World Wide Web: https://www.washingtontimes.com/news/2017/nov/13/in-justice-league-dc-l…
• Crow, D. (2018a, 5 maart). Universal monsters: how the Wolf Man created the first cinematic universe. Geraadpleegd op 24/04/2018 op het World Wide Web: http://www.denofgeek.com/us/movies/universal-monsters/240433/universal-…
• Crow, D. (2018b, 1 juni). Why Star Wars can never be the Marvel Cinematic Universe. Geraadpleegd op 31/07/2018 op het World Wide Web: http://www.denofgeek.com/us/movies/solo-a-star-wars-story/273854/why-st…
• Davis, J. (2017, 9 maart). ‘Kong: Skull Island’ is how you start a cinematic universe right. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web: https://www.complex.com/pop-culture/2017/03/kong-skull-island-and-legen…
• DCE Editorial. (2012, 19 januari). DC Entertainment reveals brand new identity. Geraadpleegd op 18/05/2018 op het World Wide Web: https://www.dccomics.com/blog/2012/03/06/dc-entertainment-reveals-new-b…
• Di Placido, D. (2017, 31 maart). 4 upcoming cinematic universes. Geraadpleegd op 18/05/2018 op het World Wide Web: https://www.forbes.com/sites/danidiplacido/2017/03/31/4-upcoming-cinema…
• Donaldson, K. (2018, 25 mei). The best, the worst, and weirdest adaptations of Dracula. Geraadpleegd op 26/07/2018 op het World Wide Web: http://www.syfy.com/syfywire/the-best-worst-and-weirdest-adaptations-of…
• Donnelly, M., & Gonzalez, U. (2016, 3 augustus). Inside the fight for ‘Suicide Squad’: Director pressured to lighten dark vision. Geraadpleegd op 16/04/2018 op het World Wide Web: https://www.thewrap.com/inside-the-fight-for-suicide-squad-director-pre…
73
• Douglas, E. (2010, 26 april). Exclusive: Marvel Studios production head Kevin Feige. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web: http://www.superherohype.com/features/100681-exclusive-marvel-studios-p…
• Edwards, M. (2017, 5 juni). Alex Kurtzman interview: The Mummy, Transformers. Geraadpleegd op 27/04/2018 op het World Wide Web: http://www.denofgeek.com/uk/movies/alex-kurtzman/49857/alex-kurtzman-in…
• Erfanian, S. (2016, 4 februari). Mad Max director George Miller on his lost Justice League film. Geraadpleegd op 14/04/2018 op het World Wide Web: http://uk.ign.com/articles/2016/02/04/mad-max-director-talks-lost-justi…
• Fleming Jr., M. (2014, 16 juli). Universal taps Alex Kurtzman, Chris Morgan to relaunch classic movie monster franchises. Geraadpleegd op 29/07/2018 op het World Wide Web: https://deadline.com/2014/07/universal-classic-movie-monsters-805169/
• Fleming Jr., M. (2017, 5 oktober). ‘Bride of Frankenstein’ back to lab as London pre-production postponed; Javier Bardem & Angelina Jolie expected to wait. Geraadpleegd op 24/04/2018 op het World Wide Web: http://deadline.com/2017/10/bride-of-frankenstein-
• Ford, R., & Kit, B. (2014, 15 oktober). How ‘Dracula Untold’s new ending could tie into Universal’s monster universe. Geraadpleegd op 24/04/2018 op het World Wide Web: https://www.hollywoodreporter.com/news/how-dracula-untolds-new-ending-7…
• Foutch, H. (2017, 3 oktober). Bill Condon on how his ‘Bride of Frankenstein’ subverts and honors the original. Geraadpleegd op 27/04/2018 op het World Wide Web: http://collider.com/bride-of-frankenstein-remake-details-bill-condon#da…
• Franich, D. (2014, 15 oktober). Warner Bros. announces 10 DC movies, including ‘Wonder Woman’. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: http://ew.com/article/2014/10/15/justice-league-green-lantern-wonder-wo…
• Fritz, B. (2016, 8 september). Warner Bros.’s new strategy on DC: lighten up, superheroes. Geraadpleegd op 17/05/2018 op het World Wide Web: https://www.wsj.com/articles/warner-bros-s-new-strategy-on-dc-lighten-u…
• Gilyadov, A. (2017, 22 mei). Dark Universe announced as Universal monsters shared universe. Depp, Bardem, Condon and Elfman confirmed. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: http://www.ign.com/articles/2017/05/22/dark-universe-announced-as-unive…
• Goldberg, M. (2016, 25 maart). Zack Snyder explains why Batman breaks his big rule in ‘Batman V Superman’. Geraadpleegd op 18/05/2018 op het World Wide Web: http://collider.com/batman-v-superman-killing-zack-snyder/
• Goldberg, M. (2017, 12 juni). ‘The Mummy’: What the ending signals for the ‘Dark Universe’. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: http://collider.com/the-mummy-ending-explained/
• Goldberg, M. (2018, 12 februari). Zack Snyder was reportedly fired from ‘Justice League’. Geraadpleegd op 18/05/2018 op het World Wide Web: http://collider.com/zack-snyder-fired-from-justice-league/#images
• Graser, M. (2014, 21 augustus). Universal veers from superhero trend for a monster plan. Geraadpleegd op 29/07/2018 op het World Wide Web: https://variety.com/2014/film/news/universal-horror-monsters-vampires-a…
• Guerrasio, J. (2017, 12 juni). Why ‘The Mummy’ has no post-credits scene. Geraadpleegd op 25/04/2018 op het World Wide Web: http://www.businessinsider.com/the-mummy-no-post-credits-scene-2017-6?i…
74
• Han, A. (2015, 21 september). Zack Snyder says ‘Man of Steel 2’ is Batman V Superman. Geraadpleegd op 17/04/2018 op het World Wide Web: http://www.slashfilm.com/zack-snyder-man-of-steel-2-batman-v-superman/
• Handy, E. (2017, juni 8). Universal monsters: the very first cinematic universe. Geraadpleegd op 24/04/2018 op het World Wide Web: http://bloody-disgusting.com/editorials/3440966/universal-monsters-firs…
• Hughes, M. (2018a, 30 januari). What Zack Snyder’s DCEU was really all about, and why so many people rejected it. Geraadpleegd op 17/05/2018 op het World Wide Web: https://www.forbes.com/sites/markhughes/2018/01/30/what-zack-snyders-dc…
• Hughes, M. (2018b, 23 maart). ‘Justice League’ was a sad failure in studio leadership. Forbes. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: https://www.forbes.com/sites/markhughes/2018/03/23/justice-league-was-a…
• Hughes, M. (2018c, 25 juli). The cultural impact of ‘The Dark Knight’ 10 years later. Geraadpleegd op 28/07/2018 op het World Wide Web: https://www.forbes.com/sites/markhughes/2018/07/25/the-cultural-impact-…
• Jagernauth, K. (2017, 4 december). Christopher Nolan explains his “advantage” that made the “Dark Knight” trilogy a unique success. Geraadpleegd op 28/07/2018 op het World Wide Web: https://theplaylist.net/christopher-nolan-advantage-dark-knight-2017120…
• Kit, B. (2016, 17 mei). ‘Batman v Superman’ fallout: Warner Bros shakes up executive roles (exclusive). Geraadpleegd op 16/04/2018 op het World Wide Web: https://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/batman-v-superman-fallout…
• Kit, B., & Couch, A. (2017, 8 november). Universal’s ‘Monsterverse’ in peril as top producers exit (exclusive). Geraadpleegd op 29/07/2018 op het World Wide Web: https://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/alex-kurtzman-chris-morga…
• Kit, B., & Masters, K. (2015, 3 september). Marvel’s civil war: Why Kevin Feige demanded emancipation from CEO Ike Perlmutter. Geraadpleegd op 24/07/2018 op het World Wide Web: https://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/marvels-civil-war-why-kev…
• Kroll, J. (2014, 16 juli). Alex Kurtzman and Chris Morgan team up to reboot Universal’s monsters. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: https://variety.com/2014/film/news/alex-kurtzman-and-chris-morgan-team-…
• Kroll, J. (2016, 31 oktober). ‘The Flash’ movie loses director Rick Famuyiwa. Geraadpleegd op 16/04/2018 op het World Wide Web: http://variety.com/2016/film/news/the-flash-loses-director-rick-famuyiw…
• Kuchera, B. (2018, 13 februari). Report: Zack Snyder was fired from Justice League (update). Geraadpleegd op 14/04/2018 op het World Wide Web: https://www.polygon.com/2018/2/13/17007872/zack-snyder-justice-league-f…
• Kupra, D. (2017, 5 juni). 13 essential facts about Dark Universe (Universal’s shared monster universe). Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: http://za.ign.com/the-mummy-reboot/107199/feature/13-essential-facts-ab…
• Lang, B. (2015, 17 november). How Universal plans to bring its monster movies back to life (exclusive). Geraadpleegd op 29/07/2018 op het World Wide Web: https://variety.com/2015/film/news/universal-monster-movies-mummy-dracu…
• Lang, B. (2016, 12 oktober). ‘Wonder Woman’ producer, director promise film will be more ‘optimistic’ then ‘Batman v Superman’. Geraadpleegd op 17/04/2018 op het World Wide
75
Web: http://variety.com/2016/film/news/wonder-woman-patty-jenkins-batman-v-s…
• Lee, B. (2013, 11 april). Suicide Squad: David Ayer reveals the real reason for those reshoots. Geraadpleegd op 17/05/2018 op het World Wide Web: http://www.digitalspy.com/movies/suicide-squad/news/a790222/suicide-squ…
• Liptak, A. (2017, 8 november). The Dark Universe’s architects have abandoned the project. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: https://www.theverge.com/2017/11/8/16610248/universal-dark-universe-mon…
• Lovett, J. (2018, 6 januari). Zack Snyder shares his AFI award for ‘Wonder Woman’. Geraadpleegd op 28/07/2018 op het World Wide Web: http://comicbook.com/dc/2018/01/06/wonder-woman-afi-award-zack-snyder/
• Marnell, B. (2017, 22 november). Every way Zack Snyder’s Justice League was changed. Geraadpleegd op 28/07/2018 op het World Wide Web: https://nerdist.com/every-way-zack-snyders-justice-league-changed-nerdi…
• Matadeen, R. (2017, 9 juli). How Wonder Woman is a visual game changer for the DCEU. Geraadpleegd op 17/05/2018 op het World Wide Web: https://www.cbr.com/wonder-woman-movie-best-visuals-dceu/
• Mendelson, S. (2017a, 14 maart). ‘Kong: Skull Island’ gives Warner Bros its third cinematic universe. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web: https://www.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/03/14/kong-skull-islan…
• Mendelson, S. (2017b, 22 juli). New ‘Justice League’ poster is really colourful and optimistic. Geraadpleegd op 17/05/2018 op het World Wide Web: https://www.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/07/22/new-justice-leag…
• Mendelson, S. (2017c, 7 augustus). Box office: ‘The Dark Tower’ is the latest failed cinematic universe. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web: https://www.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/08/07/box-office-the-d…
• Moorhead, M.V. (2016, 9 maart). The weirdest versions of Frankenstein in tv, literary, and film history. Geraadpleegd op 26/07/2018 op het World Wide Web: https://www.phoenixnewtimes.com/arts/the-weirdest-versions-of-frankenst…
• Parkhurst, S. (2017, 5 april). Marvel and DC aren’t the only shared cinematic universes- here are 6 more upcoming movie universes. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web: http://www.businessinsider.com/shared-cinematic-universes-besides-marve…
• Plumb, A. (2013, 20 juni). 15 Man of Steel easter eggs you may have missed. Geraadpleegd op 14/05/2018 op het World Wide Web: https://www.empireonline.com/movies/features/man-steel-easter-eggs/
• Riesman, A. (2017, 29 september). DC rethinks its universe. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web: http://www.vulture.com/2017/09/dc-wonder-woman-movie-strategy-universe…
• Sandwell, I. (2017, 20 september). Wonder Woman’s Patty Jenkins has explained why there wasn’t a post-credits scene. Geraadpleegd op 16/04/2018 op het World Wide Web: http://www.digitalspy.com/movies/wonder-woman/news/a838553/wonder-woman…
76
• Schwartz, T. (2017, 4 november). Justice League cast on Zack Snyder vs. Joss Whedon’s influence on the movie. Geraadpleegd op 16/04/2018 op het World Wide Web: http://www.ign.com/articles/2017/11/04/justice-league-cast-producer-add…
• Sciretta, P. (2016, 21 juni). ‘Justice League’: Batman’s new vehicles and technology, where is Superman and more. Geraadpleegd op 08/05/2018 op het World Wide Web: http://www.slashfilm.com/justice-league-batmans-new-tech/2/
• Setoodeh, R., & Lang, B. (2017, 14 juni). Inside ‘The Mummy’ troubles: Tom Cruise had excessive control (exclusive). Geraadpleegd op 16/05/2018 op het World Wide Web: http://variety.com/2017/film/news/the-mummy-meltdown-tom-cruise-1202465…
• Siegel, T. (2017, 31 mei). Can Universal create a Marvel-like universe with ‘The Mummy’ and other monster films. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web: https://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/can-universal-create-a-ma…
• Smith, E., & Schuker, L. (2009). Disney nabs Marvel heroes. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web: https://www.wsj.com/articles/SB125172509349072393
• Staskiewicz, K. (2015a, 2 juli). Zack Snyder defends Man of Steel ending. Geraadpleegd op 07/05/2018 op het World Wide Web: http://www.ew.com/article/2015/07/02/man-steel-ending...-zack-snyder-ma…
• Staskiewicz, K. (2015b, 6 juli). Batman v Superman star Henry Cavill talks Dawn of Justice plot. Geraadpleegd op 17/05/2018 op het World Wide Web: http://www.ew.com/article/2015/07/06/henry-cavill-superman-sequels/
• Taylor-Foster, K. (2017, 4 juni). ‘The Mummy’ producer says Phantom and Hunchback will join Dark Universe. Geraadpleegd op 24/04/2018 op het World Wide Web: http://fandom.wikia.com/articles/mummy-producer-says-phantom-hunchback-…
• Trumbore, D. (2016, 4 december). ‘The Mummy’: Alex Kurtzman confirms ‘Dracula Untold’ is not canon, teases Jekyll’s role. Geraadpleegd op 24/04/2018 op het World Wide Web: http://collider.com/the-mummy-universal-monsters-shared-universe/#dracu…
• Universal Pictures. (2017, 22 mei). Universal Pictures unveils “Dark Universe” with name, mark and musical theme for its classic monsters series of films. Geraadpleegd op 29/07/2018 op het World Wide Web: http://www.darkuniverse.com/
• Waid, M. (2013, 14 juni). Man of Steel, since you asked. Geraadpleegd op 18/05/2018 op het World Wide Web: http://thrillbent.com/blog/man-of-steel-since-you-asked/
• Watercutter, A. (2017, 6 juni). Wonder Woman and the importance of the female hero moment. Geraadpleegd op 18/07/2018 op het World Wide Web:
https://www.wired.com/2017/06/wonder-woman-hero-moment/
• Weintraub, S. (2013, 31 mei). Zack Snyder talks MAN OF STEEL sequel and JUSTICE LEAGUE; says ‘you’ve got to get Superman further down the road’ before JUSTICE LEAGUE. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: http://collider.com/justice-league-movie-news-zack-snyder/
• Welch, A. (2017, 23 augustus). Why Wonder Woman is a lighter DCEU movie, according to Patty Jenkins. Geraadpleegd op 18/05/2018 op het World Wide Web: https://screenrant.com/wonder-woman-dceu-lighter-tone-patty-jenkins/
• Weldon, G. (2013, 18 april). A Superman for all seasons. Geraadpleegd op 18/05/2018 op het World Wide Web: https://newrepublic.com/article/112941/superman-75th-anniversary-how-ma…
• Wilding, J. (2016, 24 maart). Exclusive: Zack Snyder explains in detail why The Dark Knight kills in Batman v Superman. Geraadpleegd op 18/05/2018 op het World Wide Web:
77
https://www.heyuguys.com/exclusive-zack-snyder-explains-detail-dark-kni…
• Wildling, J. (2018, 13 februari). Darkseid “knightmare” deleted scene revealed in one of Zack Snyder’s JUSTICE LEAGUE storyboards. Geraadpleegd op 25/07/2018 op het World Wide Web: https://www.comicbookmovie.com/justice_league/darkseid-knightmare-delet…
