We reizen steeds vaker en we zoeken alsmaar verdere oorden op. Het vliegtuig opent veel exotische deuren voor gegoede wereldburgers. In het jaar 2100 verwacht men dat er grofweg negen keer zo veel kilometers zullen worden gevlogen t.o.v. vandaag en dat de gemiddelde reisafstand zal verdubbelen. De CO2 uitstoot die dit met zich meebrengt maakt het onmogelijk om de klimaatdoelen van Parijs te halen aldus Paul Peeters[1]. Onderzoek voorspelt dat de toenemende emissies van de luchtvaart en de scheepvaart bijna de helft (43%) van de emissiereducties voor de komende 10 jaar zullen tenietdoen die naar verwachting zullen worden gerealiseerd door de inspanningen van de andere vervoersectoren in Europa[2]. Om Parijs te halen, zal ook de luchtvaart inspanningen moeten leveren. Momenteel valt de luchtvaart buiten het klimaatakkoord. Hoewel de sector aangespoord wordt om een duurzamer beleid na te streven, blijken de maatregelen die ze voorstellen veel te zwak.
De impact van vliegreizen
In 2017 onderzochten Seth Wynes & Kimberly Nicholas van de Universiteit van Lund (Zweden) de impact van enkele zogenaamde duurzame acties op de persoonlijke CO2 uitstoot. Wat blijkt, als je afziet van reizen met het vliegtuig, heeft dit een grotere impact op het klimaat dan een vegetarisch dieet of het opgeven van je wagen. Het vermijden van één trans-Atlantische retour vlucht per jaar heeft zelfs 2 keer zo veel impact op jouw CO2 uitstoot als het overschakelen op een vegetarische levensstijl. Niet enkel de CO2 uitstoot heeft een impact op het klimaat. Ook andere stoffen zoals roetdeeltjes, stikstof, waterdamp etc. hebben een impact op de klimaatsopwarming. Uiteraard hebben ook andere gerelateerde activiteiten een invloed op de emissies van de luchtvaartindustrie. Denk maar aan de werking van de luchthavens, de catering, het onderhoud,… de volledige bedrijfsvoering in de luchtvaart draagt bij in de totale uitstoot.
Internationalisering en duurzaamheid aan de UGent
Internationalisering maakt integraal deel uit van de academische wereld. Zowat in elk stadium van de academische carrière wordt reizen aangemoedigd. Startende onderzoekers verwerven geloofwaardigheid dankzij internationale erkenning en publicaties. Eenmaal actief in het academisch milieu is de verwachting dat jonge academici netwerken en relaties onderhouden die hun thuisinstelling ten goede komt. Voor hoogleraars zijn keynote-lezingen en strategische deelnames aan internationaal erkende conferenties onderdeel van de functiebeschrijving en van cruciaal belang voor het veiligstellen van de onderzoeksfinanciering. De UGent wil echter ook een duurzame instelling zijn maar zijn duurzaamheid en internationalisering te verzoenen? Als universiteit vervul je tevens een voorbeeldfunctie in onze maatschappij; geen betere plek op aarde om jonge geesten tot duurzame wereldburgers om te vormen. Kan de UGent een duurzaam ecologisch beleid uitstippelen zonder daarbij economisch en sociaal aan duurzame ontwikkeling in te boeten?
Bewustwording
Ongeveer 24% van alle CO2 uitstoot van een universiteit zou het gevolg zijn van vliegreizen. Door de immense impact van vliegen op het klimaat is het belangrijk dat academici zich afvragen of aanwezigheid op een conferentie of vergadering echt noodzakelijk is. Nature heeft in 2008 een serie gepubliceerd over bijeenkomsten die wereld veranderende gevolgen hadden maar suggereert ook in een redactioneel commentaar dat "wetenschappers tegenwoordig zelden verwachten dat ze veel nieuwe wetenschap zullen horen tijdens een conferentie" en dat “de proliferatie van vergaderingen soms wordt aangestuurd door onderzoekers die hun cv's willen opvullen, en door het prestige dat aan een instelling wordt toegekend door een dergelijk evenement te organiseren”.[3]
Academici moeten zich bewust zijn van de milieu-impact van hun reisgedrag en moeten zich de vraag stellen of hun aanwezigheid te verantwoorden valt in het licht van de uitstoot die hierdoor wordt geproduceerd.
CO2 impact van de UGent
Sinds juli 2017 heeft de univeriiteit Gent een raamcontract voor het boeken van dienstreizen. Dankzij dit contract kan de universiteit nauwkeurig bijhouden hoeveel dienstreizen met de trein en het vliegtuig worden geboekt. Er kon voor het eerst berekend worden hoeveel de CO2 uitstoot van dienstreizen aan de UGent bedraagt. Gedurende een periode van 9 maanden werd 2226,58 ton CO2 uitgestoten, enkel en alleen door het vliegverkeer van het UGent personeel.
2226,58 ton CO2 komt overeen met: 111.329 bomen die 1 jaar groeien, de ademhaling van 3050 personen voor 1 jaar of 232 dagen waarop een 2,3MW windmolen moet draaien.
Duurzame internationalisering
Een correcte en volledige dataverzameling is cruciaal om zicht te krijgen op de totale CO2-impact van het UGent personeel. Heel wat medewerkers gebruiken jammer genoeg het raamcontract nog niet en boeken hun reizen liever zelf. Dit houdt in dat de uitstoot van de UGent voor dienstreizen nog veel groter is dan hierboven berekent (tot 60% meer). Het is van groot belang dat de UGent zijn medewerkers verplicht om reizen te boeken via het centrale systeem. Verder werkten we een beleid uit gebaseerd op drie pijlers: Sensibiliseren, Vermijden en als laatste Compenseren.
Als studente bij het duurzaamheidskantoor van de UGent stelde ik in het voorjaar van 2018 een “duurzame stedenlijst” op. De lijst bevat bestemmingen waarheen vanaf heden niet meer mag worden gevlogen. Al deze steden zijn met de trein snel en makkelijk te bereiken. Bewustwording onder de universitaire collega’s wordt gestimuleerd door de “I didn’t fly” campagne. Dit logo kunnen academici aan presentaties op congressen toevoegen of kunnen ze kleven op een zichtbare plaats om andere academici aan te sporen dezelfde duurzame beweging te maken. Dankzij de uitkomst van deze thesis, het duurzaamheidskantoor en het werk van vele milieubewuste UGent medewerkers werd CO2 compensatie verplicht aan de universiteit Gent. De universiteit bevindt zich in de ideale positie om deze duurzame reisbeweging onder academici en studenten uit te dragen.
[1] Peeters, P. (2017). Tourism’s impact on climate change and its mitigation challenges: How can tourism become ‘climatically sustainable’?
[2] Vergeer R. (2016). The share of aviation and maritime transport in the EU’s transport related fossil fuel demand. CE Delft.
[3] Meeting expectations (2008). Nature; 455:836. {PubMed}
Airbus (2017). Global Market Forecast 2017-2036: Growing Horizons. Geraadpleegd via: http://www.airbus.com/content/dam/corporate-topics/publications/backgro…
Anderson, K. (2012). The inconvenient truth of carbon offsetts. Nature 484(7). doi:10.1038/484007a
Banister, D., Hickman, R. (2013). Transport futures: thinking the unthinkable. Transport Policy, 29, p283-293.
Barr, S., Coles, T., & Shaw, G. (2008). Changing behaviours for a changing climate: a lifestyles approach. Paper presented at the International Conference on Climate change impacts and adaptation: Dangerous rates of change: Exeter.
Becken, S. & Mackey B. (2016). What role for offsetting aviation greenhouse gas emissions in a deep-cut carbon world? Journal of Air Transport Management, 63(C), p71-83.
Boeing (2017). Current market outlook. Geraadpleegd via: http://www.boeing.com/resources/boeingdotcom/commercial/market/current-…
Bonnett, A. (2006). The Need for Sustainable Conferences. Area, 38, p229-230.
Cames, M, Graichen, J., Siemons, A., Cook, V. (2015). European Union, 2015 Emission Reduction Targets for International Aviation and Shipping. Study for the ENVI Committee
Cames, M., Dr. Ralph O. Harthan (Öko-Institut) Dr. Jürg Füssler (INFRAS) Michael Lazarus (SEI) Carrie M. Lee (SEI) Pete Erickson (SEI) Randall Spalding-Fecher (Carbon Limits) (2016). How additional is the Clean Development Mechanism? Analysis of the application of current tools and proposed alternatives. Study prepared for DG CLIMA. Berlin.
Carter, N., & Ockwell, D. G. (2007). New labour, new environment? An analysis of the Labour government’s policy on climate change and biodiversity loss. Report prepared for Friends of the Earth.
Center for Biological Diversity Report (2015). Airplane Pollution Report 2015. Geraadpleegd via: https://www.biologicaldiversity.org/news/press_releases/2015/airplane-e…
Chèze, B., Gastineau, P., Chevallier, J. (2011). Forecasting world and regional aviation jet fuel demands to the mid-term (2025). Energy Policy Volume, 39, p5147-5158.
Christensen, N., Rothberger, H., Wood, W., & Matz, D. (2004). Social norms and identity relevance: a motivational approach to normative behaviour. Personality and Social Psychology Bulletin, 30(10), p1295–1309.
Cialdini, R. B. (2006). Influence: Psychology of persuasion. New York: Collins business essentials, HarperCollins.
Climate challenge (2013). Het albedo-effect. (WWF). Geraadpleegd via http://www.climatechallenge.be/nl/klimaatverandering-woord-en-beeld/wat… op 28 december 2017).
Climate Neutral Group (2014) Procedure emissiefactoren 2017-2018. Geraadpleegd via https://www.climateneutralgroup.com/wp-content/uploads/2014/09/Procedur…
Climate Neutral Group (2017) Review emissiefactoren. Geraadpleegd via https://www.climateneutralgroup.com/wp-content/uploads/2018/02/20180202-
Dams, D. (2015). Impact op consumentengedrag - Onderzoek naar compensatielabels voor vliegtuigreizen en de toepasbaarheid hiervan voor de Universiteit Antwerpen, (Masterproef, Universiteit Antwerpen, Antwerpen, België).
De Cleene, D. (23 juli 2016). Duurzaamvliegen is een illusie. EOS magazine.
DEFRA (2017) Methodology paper. Geraadpleegd via https://www.gov.uk/government/publications/greenhouse-gas-reporting-con…
Den Ouden, J., Muys, B., Mohren, F., Verheyen, K. (2010). Bosecologie en bosbeheer. Acco.
Dubois, G., Ceron, J.P., 2006. Tourism/leisure greenhouse gas emission forecasts for 2050: factors for change in France. Journal of Sustainable Tourism, 14, p172-191.
EPA (2015). Proposed Finding That Greenhouse Gas Emissions From Aircraft Cause or Contribute to Air Pollution That May Reasonably Be Anticipated To Endanger Public Health and Welfare and Advance Notice of Proposed Rulemaking. Federal Register, 80 (126).
EPA (2016) Technical Support Document: Social Cost of Carbon for Regulatory Impact Analysis.(in opdracht van United States Government).
EPA (2016). Climate change indicators in the United States, 2016 Fourth edition. Geraadpleegd via: https://www.epa.gov/climate-indicators#explore
EPA (2017) Repeal of Carbon Pollution Emission Guidelines for Existing Stationary Sources: Electric Utility Generating Units. (in opdracht van United States Government)
European Council (2017) Reform of the EU : Council endorses deal with European parliament (Press Release) Geraadpleegd via http://www2.consilium.europa.eu/nl/press/press-releases/2017/11/22/refo…).
European Council (2018) EU reform council approves new rules for the period 2021 to 2030. (Press Release) Geraadpleegd via http://www.consilium.europa.eu/nl/press/press-releases/2018/02/27/eu-em…
Faber, J. & Schep, E. (2016). A comparison between CORSIA and the EU ETS for Aviation. CE Delft Geraadpleegd via: https://www.cedelft.eu/publicatie/a_comparison_between_corsia_and_the_e…
Forster, P. M., Richardson, T., Maycock, A. C., Smith, C. J., Samset, B. H., Myhre, G., Andrews, T., Pincus, R. and Schulz, M. (2016). Recommendations for diagnosing effective radiative forcing from climate models for CMIP6. Journal of Geophysical Research. Atmos., 121(12), 460–475. doi:10.1002/2016JD025320.
Global Carbon Project (2015). Carbon budget and trends in 2015. Geraadpleegd via www.globalcarbonproject.org/carbonbudget.
Gössling, S. & Cohen, S., (2014). Why sustainable transport policies will fail: EU climate policy in the light of transport taboos. Journal of Transport Geography, 39, p197-207
Gössling, S. & Peeters, P. (2009). ‘It Does Not Harm the Environment!’ An Analysis of Industry Discourses on Tourism, Air Travel and the Environment. Journal of Sustainable Tourism, 15(4), p402-417, doi: 10.2167/jost672.0
Gössling, S., Broderick, J;, Upham, J ., Ceron, J.P., Dubois, G., Peeters, P. & Strasdas W. (2009) Voluntary Carbon Offsetting Schemes for Aviation: Efficiency, Credibility and Sustainable Tourism. Journal of Sustainable Tourism, 15(3), p223-248. doi:10.2167/jost758.0
Gössling, S., Ceron, J. P., Dubois, G., & Hall, M. C. (2012). Hypermobile travellers. In Gössling, S. & Upham; P. (Eds.). Climate Change and Aviation: "Issues, Challenges and Solutions" p131-150.
Gössling, S., Peeters, P. (2007). ‘It does not harm the environment!’ an analysis of industry discourses on tourism, air travel and the environment. Journal of Sustainainable Tourism, 15, p402–417.
Gössling, S., Upham, P. (2009). Aviation and Climate Change: Issues, Challenges and Solutions. Earthscan, London; Stirling VA.
Green Office Maastricht – Commuting and business travel policy proposal Geraadpleegd via: https://www.greenofficemaastricht.nl/publications
Griggs, D, Stafford-Smith, M., Gaffney, O., Rockström, J., Öhman, M.C., Shyamsundar, P., Steffen, W., Glaser, G., Kanie, N.,& Noble, I. (2013). Policy: Sustainable development goals for people and planet. Nature, 495, 305–307. doi:10.1038/495305a
Gupta, S. et al. (2007). 13.3.1 Evaluations of existing climate change agreements. In Metz, B., Davidson, O.R., Bosch, P.R., Dave, R., Meyer, L.A. (Eds), Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.
Hansen, J., Sato, M., & Ruedy, R. (1997). Radiative forcing and climate response. Journal of Geophysical Research, 102(D6), 6831–6864. doi:10.1029/96JD03436.
Hiltner, K. (2016). A practical guide: A NEARLY CARBON-NEUTRAL CONFERENCE MODEL. (UC Santa Barbara, Californië). Geraadpleegd via: http://hiltner.english.ucsb.edu/index.php/ncnc-guide/).
ICAO (2017). What Is CORSIA and How Does it Work? Geraadpleegd via http:// www.icao.int/environmental-protection/Pages/A39_CORSIA_FAQ2.aspx.
International energy agency (IEA), (2009). Transport, energy and CO2, moving towards sustainability. Geraadpleegd via: https://www.iea.org/publications/freepublications/publication-/transpor…
International Energy Agency (IEA), (2012). Annual Report. Geraadpleegd via: https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/IEA_Annua…
IPCC; Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (2013a). Anthropogenic and Natural Radiative Forcing in Climate Change 2013: The Physical Science Basis. IPCC. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.
IPCC; Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (2013b). Summary for Policymakers in Climate Change 2013: The Physical Science Basis. IPCC. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.
IPCC; Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (2014). Climate Change 2014: Synthesis Report. IPCC (p151). Geneva, Switzerland.
Jarchow, M. E., Rice, J. W., Ritson, R. M., & Hargreaves, S. K. (2011). Awareness and convenience are important in increasing conference sustainability. Sustainability Science, 6, p253-254.
Johnson, L.T. & Hope, C. J (2012). The social cost of carbon in U.S. regulatory impact analyses: an introduction and critique. Journal of environmental studies and sciences, 2, p205. doi:https://doi.org/10.1007/s13412-012-0087-7
Kaärcher, B., Möhler, O., DeMott, P.J., Pechtl, S., Yu, S. (2007). Insights into the role of soot aerosols in cirrus cloud formation. Atmospheric Chemistry and Physics, 7, p4203–4227.
Kaärcher, B., Turco, R.P., Yu, F., Danilin, M.Y., Weisenstein, D.K., Miake-Lye, R.C., Busen, R. (2000). A unified model for ultrafine aircraft particle emissions. Journal of Geophysical Research, 105, p29379–29386.
Kerpedjiev, P. (2015). Isochrone Maps of Europe. Geraadpleegd via http://emptypipes.org/supp/isochrone_brussels/
Kiehl, J.T. & Trenberth Kevin E. (1997). Earth's annual global mean energy budget. Bulletin of the American Meteorological Society. 78(2), 197–208.
King, S., Dyball, M., Webster, T., Sharpe, A., Worley, A., DeWitt, J. (2009). Exploring public attitudes to climate change and travel choices: Deliberative research. Final report for department for transport. Leeds: Science & Policy Ltd & ITS. Geraadpleegd via: http://www.dft.gov.uk/pgr/scienceresearch/social/climatechange/attitude…
Laganiere J., Angers D.A. and Paré D. (2010). Carbon accumulation in agricultural soils after afforestation: a meta‐analysis. Global Change Biology, 16, 439-453. doi:10.1111/j.1365-2486.2009.01930.x
Le Quéré, C., Capstick, S., Corner, A., Cutting, D., Johnson, M., Minns, A., Schroeder, H., WalkerSpringett, K., Whitmarsh, L. & Wood, R. (2015). Towards a culture of low-carbon research for the 21st Century (Tyndall Working Paper 161). Tyndall Centre for Climate Change Research. Geraadpleegd via: http://tyndall.ac.uk/sites/default/files/twp161.pdf
Le Quéré, C., Moriarty, R., Andrew, R. M., Canadell, J. G., Sitch, S., Korsbakken, J. I., Friedlingstein, P., Peters, G. P., Andres, R. J., Boden, T. A., Houghton, R. A., House, J. I., Keeling, R. F., Tans, P., Arneth, A., Bakker, D. C. E., Barbero, L., Bopp, L., Chang, J., Chevallier, F., Chini, L. P., Ciais, P., Fader, M., Feely, R. A., Gkritzalis, T., Harris, I., Hauck, J., Ilyina, T., Jain, A. K., Kato, E., Kitidis, V., Klein Goldewijk, K., Koven, C., Landschützer, P., Lauvset, S. K., Lefèvre, N., Lenton, A., Lima, I. D., Metzl, N., Millero, F., Munro, D. R., Murata, A., Nabel, J. E. M. S., Nakaoka, S., Nojiri, Y., O'Brien, K., Olsen, A., Ono, T., Pérez, F. F., Pfeil, B., Pierrot, D., Poulter, B., Rehder, G., Rödenbeck, C., Saito, S., Schuster, U., Schwinger, J., Séférian, R., Steinhoff, T., Stocker, B. D., Sutton, A. J., Takahashi, T., Tilbrook, B., van der Laan-Luijkx, I. T., van der Werf, G. R., van Heuven, S., Vandemark, D., Viovy, N., Wiltshire, A., Zaehle, S., and Zeng, N. (2015). Global Carbon Budget 2015. Earth System Science Data, 7, p349-396.
Lee, D.S. & Sausen, R. (2000). New directions: assessing the real impact of CO2 emissions trading by the aviation industry. Atmospheric Environment, 34, p5337-5338.
Lee, D.S., Fahey, D.W., Forster, P.M., Newtond P.J., Wit R.C.N.,.Lim L.L., Owen B. & Sausen R. (2009). Aviation and global climate change in the 21st century. Atmospheric Environment, 43 (22-23). 3520-3537.
Lenton, T.M. (2010). The potential for land-based biological CO2 removal to lower future atmospheric CO2 concentration. Carbon Management, 1(1), 145-160, doi: 10.4155/ cmt.10.12
Low, N., Gleeson, B. (2001). Ecosocialization or countermodernization? Reviewing the shifting “storylines” of transport planning. International Journal of Urban and Regional Research, 25(4), p784-803.
MIRA (2015). Atmosferische broeikasgasconcentraties (CO2, CH4, N20, SF6, HFK's, PFK's, CFK's en HCFK's (Rapport Vlaamse Milieumaatschappij) Geraadpleegd via: http://www.milieurapport.be/nl/-feitencijfers/milieuthemas/klimaatveran…-
Moore, F.C. & Diaz, D.B. (2015). Temperature impacts on economic growth warrant stringent mitigation policy. Nature Climate Change, 5, p127–131
Nabuurs, G.J., Masera, O., Andrasko, K., Benitez-Ponce, P., Boer, R., Dutschke, M,…, Zhang, X., 2007. “Forestry”, in: Metz, B., Davidson, O.R., Bosch, P.R., Dave, R., Meyer, L.A. (Eds.), Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, UK and New York, NY, USA.
Nature (2008). Editorial: Brave new worlds. Nature, 455, p137-8.
Nature (2008). Meeting expectations. Nature, 455, p836.
Nordhaus, W.D. (2017). Revisiting the social cost of carbon. PNAS, 114(7), p1518-1523
Paul C., et al. (2009). "Kohlenstoffbindung junger Aufforstungsflächen", Karl Gayer Institut
Paul KI., Polglase PJ., NYAKUENGAMA JG., Khanna PK. (2002). Change in soil carbon following afforestation. Forest Ecology and Management, 168, p241–257.
Peeters, P. (2017). Tourism’s impact on climate change and its mitigation challenges: How can tourism become ‘climatically sustainable’? (Doctoraatsverhandeling, TU Delft, Nederland). doi: 10.4233/uuid:615aCO6e-d389-4c6c-810e-7a4ab5818e8d
Peeters, P., Gossling, S., & Becken S. (2006). Innovation towards tourism sustainability: climate change and aviation. International Journal of Innovation and Sustainable Development, 1(3), p184-200.
Peeters, P., Higham, J., Kutzner, D., Cohen, S., Gössling, S. (2016). Are technologymyths stalling aviation climate policy? Transportation Reearch Record, (44), 30-42.
Peeters, P., Szimba, E., Duijnisveld, M. (2007). Major environmental impacts of European tourist transport. Journal of Transport Geography, 15, p83-93.
Peeters, P.M., Middel, J., Hoolhorst, A., (200)5. Fuel efficiency of commercial aircraft: an overview of historical and future trends. National Aero-space Laboratory p669.
Pels, J., Eijgelaar, E., Peeters, P., Landré, M., Dirven, R. (2014). Travelling Large in 2009 ‘Inbound tourism’: The carbon Footprint of Inbound Tourism to the Netherlands in 2009. Breda, The Netherlands: NHTV Breda University of Applied Sciences.
Ponette-González, A.G., Byrnes, J.E. (2011). Sustainable science? Reducing the carbon impact of scientific mega-meetings. Ethnobiology Letters, 2, p65-71.
Ramanathan V. & Carmichael G. (2008). Global and regional climate changes due to black carbon. Nature Geoscience, 1, 221–227. doi:10.1038/ngeo156
Ramanathan, V., Crutzen, P. J., Kiehl, J. T. & Rosenfeld, D. (2001). Aerosols, Climate, and the Hydrological Cycle. Science 294 (5549), 2119-2124. doi: 10.1126/science.1064034
Rockström, J., Gaffney, O., Rogelj, J., Meinshausen, M., Nakicenovic, N. & Schellnhuber, H.J. (2017). A roadmap for rapid decarbonization. Science, 355(6331): p1269-1271. doi: 10.1126/science.aah3443.
Rockström, J., Gaffney, O., Rogelj, J., Meinshausen, M., Nakicenovic, N., & Schellnhuber, H.J. (2017). A roadmap for rapid decarbonization. Science, 355 (6331), p1269-1271. doi: 10.1126/science.aah3443
Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, Å., Chapin, F. S., Lambin, E., Lenton, T. M., Scheffer, M., Folke, C., Schellnhuber, H., Nykvist, B., De Wit, C. A., Hughes, T., van der Leeuw, S., Rodhe, H., Sörlin, S., Snyder, P. K,. Costanza, R., Svedin, U., Falkenmark, M., Karlberg, L., Corell, R. W., Fabry, V. J., Hansen, J., Walker, B., Liverman, D., Richardson, K., Crutzen, P., and Foley, J.. (2009). Planetary boundaries:exploring the safe operating space for humanity. Ecology and Society, 14(2), p32. Geraadpleegd via: http://www.ecologyandsociety.org/vol14/iss2/art32/
Rolf Müller (2011). Stratospheric Ozone Depletion and Climate Change, Royal Society of Chemistry, p346.
Rosenfeld, D. (2000). Suppression of Rain and Snow by Urban and Industrial Air Pollution. Science 287 (5459), 1793-1796. DOI: 10.1126/science.287.5459.1793
Rutherford, D., Zeinali, M. (2009). Efficiency Trends for New Commercial Jet Aircraft 1960 to 2008. in opdracht van de International Council on Clean Transportation.
SchäferaIan, A.W. & Waitz, A.(2014). Air transportation and the environment. Transport Policy, 34, p1-4.
Sherwood, S., Forster, P. M., Gregory, J., Bony, S., Stevens, B., and Bretherton, C. (2015). Adjustments in the forcing feedback framework for understanding climate change. Bulletin of the American Meteorological Society, 96, 217–228. doi:10.1175/BAMS-D-13-00167.1.
Sitch, S., Cox, P. M., Collins, W. J., and Huntingford C., (2007). Indirect radiative forcing of climate change through ozone effects on the land-carbon sink. Nature, 448, 791–794.
Solomon, S. (1999).Stratospheric ozone depletion: A review of concepts and history. Reviews of Geophysics, 37, 275–316.
Steffen, W, Richardson, K., Rockström, J., Cornell, S.E., Fetzer, I, Bennett, E.M., Biggs, R., Carpenter, S.R., de Vries, W., de Wit, C.A., Folke, C., Gerten, D., Heinke; J., Mace, G.M., Persson, L.M., Ramanathan, V., Reyers, B., Sörlin, S. (2015). Planetary Boundaries: Guiding human development on a changing planet. Science, 347(6223).
Stohl, A. (2008). The travel-related carbon dioxide emissions of atmospheric researchers. Atmospheric Chemistry and Physics, 8, p6499–504.
Storme, T., Derudder, B., Faulconbridge, J., Beaverstock, J. & Witlox, F. (2016). Mobility and Professional Networks in Academia: An Exploration of the Obligations of Presence. Mobilities, 12(3). p405-424
Thaler, R. H., & Sunstein, C. R. (2008). Nudge: Improving decisions about health, wealth, and happiness. New Haven: Yale University Press.
Thøgersen, J. (2004). A cognitive dissonance interpretation of consistencies and inconsistencies in environmentally responsible behaviour. Journal of Environmental Psychology, 24, p93–103.
Transport and environment (2016). European and ICAO measures compared; How Europe’s and ICAO’s global measure compare over 2021-2035. Geraadpleegd via: https://www.transportenvironment.org/sites/te/files/publications/2016_1…
UGent (2014) Geïntegreerd Beleidsplan Internationalisering. Geraadpleegd via: https://www.ugent.be/nl/univgent/waarvoor-staat-ugent/internationaliser…
UGent (2016) Duurzaamheidsbeleid. Geraadpleegd via: https://www.ugent.be/nl/univgent/waarvoor-staat-ugent/duurzaamheidsbele…)
UNEP, (2011). Yearbook 2011: Emerging issues in our global environment.(9thed.) United Nations.
UNFCCC (2015) Paris agreement. Geraadpleegd via http://unfccc.int/paris_agreement-/items/9485.php
United Nations Framework Convention on Climate Change (2009).Meeting report. (Copenhagen Climate Change Conference). Geraadpleegd via http://unfccc.int/meetings/copenhagen_dec_2009/meeting/6295.php.
Urry, J. (2003). Social networks, travel and talk. British Journal of Sociology, 54(2), p155-175.
Vergeer, R. (2016). The share of aviation and maritime transport in the EU’s transport related fossil fuel demand. CE Delft. Geraadpleegd via: https://www.cedelft.eu/publicatie/the_share_of_aviation-_and_maritime_t…
Verhoeven, J. C., Kelchtermans, G., Michielsen, K. (2006). McOnderwijs in Vlaanderen. Internationalisering en commercialisering van het hoger onderwijs. Mechelen, Wolters Plantyn Professionele Informatie, 264 p.
Verplanken, B., Aarts, H., & van Knippenberg, A. (1997). Habit, information acquisition, and the process of making travel mode choices. European Journal of Social Psychology, 27, 539–560.
Vesterdal L., Rosenqvist L., Van Der Salm C., Hansen K., Groenenberg BJ., Johansson MB. (2007) Carbon Sequestration in Soil and Biomass Following Afforestation: Experiences from Oak and Norway Spruce Chronosequences in Denmark, Sweden and the Netherlands. In: Heil G.W., Muys B., Hansen K. (eds) Environmental Effects of Afforestation in North-Western Europe. Plant and Vegetation, vol 1. Springer, Dordrecht
VRT (2018) Vliegen voor geen geld (Pano-reportage). Geraadpleegd via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/04/04/pano--/).
Waas, T., Hugé, J., Verbruggen, A. & Wright Tarah (2011). Sustainable Development: A Bird's Eye View. Sustainability, 3(10), p1637-1661. doi:10.3390/su3101637
Watson, R. T., Noble, I.R., Blin, B., Ravindranath N.H., Verardo, D.J., Dokken, D. J. (2000). Land use, land-use change and forestry: a special report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press.
Whitmarsh, L. (2008). Carbon offsetting: a way of avoiding emissions reductions?. (Environment Research Web) Geraadpleegd via: environmentalresearchweb.org/ cws/article/opinion/36551.
Will, E. (2015). What is Climate Change? Geraadpleegd op 19 december 2017, via https://www.nps.gov/goga/learn/nature/climate-change-causes.htm
Wood, F.R. Who’s flying? (2011). The spatial distribution of aviation emissions in Great Britain. Carbon Management, 2 (1), p85-98.
Wood, R., Bleda, M., Randles, S., Anderson, K., Bows, A., and Footitt, A. (2009). Aviation in the North West: Emissions, Economics and Organisational Flying. The Joule Centre for energy Research and Development, the UK North West Development Agency (NWDA).
World Travel and Tourism Council (2016). Connecting Global Climate Action. Geraadpleegd via http://www.wttc.org/research/policy-research/travel-and-tourism-2015-co….
Wuebbles, D., Gupta, M. & Ko, M. (2007). Evaluating the impacts of aviation on climate change, Eos Transactions, American Geophysical Union, 88(14), 157-160, doi:10.1029/2007EO140001.
WWF (2003) Gold standard. Geraadpleegd via https://www.goldstandard.org/our-story/who-we-are
Wynes, S. & Nicholas, K.A. (2017). The climate mitigation gap: education and government recommendations miss the most effective individual actions. Environment Research Letters, 12.
Young Researchers’ Society for Sustainability KUL (2015). Decreasing the carbon footprint of KU Leuven staff mobility: How a Carbon Compensation Policy can support sustainable management. Leuven. Geraadpleegd via https://www.kuleuven.be/lsue/yourss/publications/ForeignTravel-Technica…