Ruimte voor lichaamscultuur. Het badhuis als stimulans voor lichaam en geest bij ouderen
Ruimte voor lichaamscultuur
Ruimte voor lichaamscultuur.
Het badhuis als stimulans voor lichaam en geest bij ouderen.
Het verzorgen, het bezig zijn met en het vermaken van het lichaam in al zijn facetten, kortom ‘lichaamscultuur’ is van alle tijden en culturen. Ook in het interieur neemt het lichaam een belangrijke plaats in, de badkamer is de plek bij uitstek die het lichaam centraal plaatst. Binnen de Westerse cultuur is het baden thuis of in publieke badhuizen vandaag hoofdzakelijk een privaat gebeuren. Ondanks de aanwezigheid van gemeenschappelijke baden in publieke badhuizen in België, beleven bezoekers het baden hoofdzakelijk individueel of samen met het beperkte gezelschap waarmee ze het badhuis bezoeken. Deze masterproef stelt de vraag: kan het een meerwaarde betekenen om een badhuis te ontwerpen met als doel interactie tussen baders te stimuleren?
In literatuur wordt beschreven hoe ruimte en lichaamscultuur elkaar versterken. Zo zijn de middeleeuwse en Japanse badhuizen gericht op de aanwezigheid van het lichaam als instrument voor sociaal contact. De architectuur, organisatie en structuur van deze badplaatsen lokt interactie uit tussen mensen, een fenomeen dat ik ook graag wou implementeren in de Belgische badcultuur. Door onderzoek te doen naar deze badhuizen, kon ik voor mezelf enkele ontwerptechnieken opstellen waarmee ik aan de slag ging voor dit masterproject, een badhuis, ruimte voor lichaamscultuur. Al schetsend werden deze technieken ingezet. Dit was voor mij een manier om vlot een eerste reeks ontwerpen en ideeën te genereren die inzetbaar zijn in een badruimte en het contact tussen de baders kunnen bevorderen.
Om het sociaal contact en de interactie tussen baders in de Belgische badhuizen aan te kunnen wakkeren, is een passende doelgroep noodzakelijk. Uit onderzoek is gebleken dat ouderen, bvb. 65 plussers die hun partner verloren hebben, vaak eenzaam zijn. Met het toenemen van de leeftijd neemt het aantal sociale relaties af, waardoor eenzaamheid vaker voorkomt in de hogere leeftijdsgroepen. Senioren ervaren een gemis met betrekking op contact met anderen en hebben een subjectieve behoefte aan sociale relaties (Thijsen, 1983, p. 272-273).
De eenzaamheid die bij deze leeftijdsgroep komt kijken, maakt dat ouderen (65+) een geschikte doelgroep vormen binnen dit concept. Bovendien hebben ouderen niet altijd de middelen om een badkamer thuis aan te passen aan hun steeds hoger wordende noden. Bijgevolg zou het voor hen niet alleen een plek kunnen zijn voor sociaal contact, maar ook voor hygiëne en beweging. Zo blijven de ouderen niet alleen sociaal actief, maar krijgen ze ook de mogelijkheid om fysiek gezond en fit te blijven. Door deze informatie te koppelen aan verschillende badculturen en typologieën van badhuizen, waaronder de Japanse, de Finse, de Romeinse en de Turkse cultuur, waar het baden ook meer inhoudt dan louter ontspanning, probeerde ik een badhuis te ontwerpen waarbinnen het lichaam en sociale interactie bij ouderen centraal staat. Het badhuis vormt bijgevolg een medium om contact te leggen en eenzaamheid bij senioren tegen te gaan.
Voor dit masterproject hebben mijn schetsen me geholpen om ruimtelijk inzicht te krijgen in het verhaal over het baden en sociale interactie bij ouderen. Een uitgebreid onderzoek en een veelheid aan schetsen vormden de ideale voedingsbodem om een ontwerp uit te putten. Door de oudere bader een ‘natte’ badwandeling te bieden kan hij/ zij zich gewichtsloos voortbewegen doorheen het ontwerp. Spieren en gewrichten worden minimaal belast tijdens het bezoek aan het badhuis. Vanuit deze natte route zijn enkele droge ruimtes te bereiken. Hieronder vallen bijvoorbeeld de stoomruimte, sauna, bewegingsruimte en rustruimte. Deze ruimtes zijn eveneens afgestemd op de oudere en hebben als functie om spieren en gewrichten los te maken en te laten ontspannen tussen de wandeling door. Ruimtes voor massage en kiné maken hier ook deel van uit maar worden naast de natte wandeling aangeboden in combinatie met medische hulp.
Als interieurarchitect is het mijn ambitie om mijn ontwerpveld te verreiken met informatie uit verschillende disciplines. Door het ontwerpen te benaderen vanuit verschillende invalshoeken, probeer ik een verhaal te brengen dat zich niet louter beperkt tot de interieurarchitectuur. Zo heb ik me voor deze masterproef onder andere verdiept in de medische en psychologische wereld van ouderen en in de lichamelijke gewoonten en gebruiken binnen andere culturen over verschillende tijdsperiodes. Daarnaast ook in de wereld van de keramiek, het ontwerpen en uitvoeren van een eigen tegel die inzetbaar is in het ontwerp, bracht me dichter bij het materiaal dan ik had durven denken. Nieuwe inzichten brachten me tot bij een uitgewerkt ontwerp waarbij psychologie, cultuur en geschiedenis elkaar ontmoeten. Dit is voor mij interieurarchitectuur.
ARCHIDAILY, 25 oktober 2015, ‘Göteborg Bathing Culture / Raumlabor’. Geraadpleegd op 22 februari 2018 via https://www.archdaily.com/775677/goteborg-bathing-culture-raumlabor
ARCHIDAILY, 1 december 2015, ‘Bathhouse of Fireflies / TAKASAKI Architects’. Geraadpleegd op 22 februari 2018, via https://www.archdaily.com/777998/bathhouse-of-fireflies-takasaki-archit…
ARCHIDAILY, 1 december 2015, ‘Bathhouse of Fireflies / TAKASAKI Architects’. Geraadpleegd op 22 februari 2018, via https://www.archdaily.com/777998/bathhouse-of-fireflies-takasaki-archit…
BROCK, M., 2018, ‘Thermal baths “termas de Tibero”’. Geraadpleegd op 21 februari 2108, via https://moneobrock.com/en/large/wellness-spa-thermal-baths-tiberio-pant…
CARGO, 2018, ‘Josephine Baker House, Unbuilt’. Geraadpleegd op 22 februari 2018, via http://cargocollective.com/adolfloos/Josephine-Baker-House-Unbuilt
FURUTO, A., 8 augustus 2013, ‘'Thessaloniki's Wet Dream' Thermal Bath Complex Proposal / NaNA (NotaNumber Architects)’. Geraadpleegd op 22 februari 2018, via https://www.archdaily.com/412608/thessaloniki-s-wet-dream-thermal-bath-…
FREARSON, A., 25 september 2016, ‘Peter Zumthor's Therme Vals spa photographed by Fernando Guerra’. Geraadpleegd op 21 februari 2018, via https://www.dezeen.com/2016/09/25/peter-zumthor-therme-vals-spa-baths-p…
GRIFFITHS, A., 30 april 2014, ‘TYIN Tegnestue adds bamboo bathhouse to Safe Haven Orphanage in Thailand’. Geraadpleegd op 21 februari 2018, via https://www.dezeen.com/2014/04/30/safe-haven-bathhouse-tyin-tegnestue-t…
HUDSON, D., 19 februari 2017, ‘Steven Christensen architecture wins liepaja thermal bath competition’. Geraadpleegd op 21 februari 2018, via https://www.designboom.com/architecture/steven-christensen-architecture…
JAPAN, 2018, ‘Japanse titel’. Geraadpleegd op 22 februari 2018, via http://www.lamune-onsen.co.jp/facility/gallery.html
MORBY, A., 9 oktober 2015, ‘Kubo Tsushima Architects creates curved cedar interior inside Japanese bathhouse’. Geraadpleegd op 22 februari 2018, via https://www.dezeen.com/2015/10/09/kubo-tsushima-architects-bathhouse-ma…
SENDOR, W., 2013, ‘Peter Zumthor’s therme Vals diagrammatic analysis’. Geraadpleegd op 22 februari 2018, via https://www.behance.net/gallery/18747089/Therme-Vals-Analysis
TIYN Architects, 2018, ‘Safe Haven Bathhouse’. Geraadpleegd op 22 februari 2018, via http://www.tyinarchitects.com/works/safe-haven-bathhouse/
AALAND, M., (1978), ‘Sweat, the illustrated history and description of the Finnish sauna, Russian bania, Islamic Hammam, Japanese mushi-buro, Mexican temescal and American Indian & Eskimo sweatlodge.’ Capra Press.
ANDERSON, S.C., TABB, B. (2002), ‘Water, Leisure and Culture: European historical perspectives.’ Berg Publishers.
BECKER, D. (2010-2017). ‘Berlin Stove Tiles.’ Geraadpleegd op 1 mei 2018, via http://www.danielbecker.eu/kacheln.html
BRAAM, G. e.a. (1981). ‘Ouderen in Nederland. De leefsituatie van de Nederlandse bevolking van 55 jaar en ouder’. Deel 1: kerncijfers. Den Haag, 1977.
BÜCHER, R. (2014). ‘Im städtischen Bad vor 500 jahren: Badhaus, bader un badegaste im alten Tirol.’ Böhlau Verlag Wien Köln Weimar.
CLARK, S. (1994). ‘Japan, a view from the bath’. University of hawaii press.
COOMANS, J., (2 maart 2014), ‘Hoe vies waren de Middeleeuwen? Baden in de middeleeuwse stad.’ Van Geschiedenis magazine. Geraadpleegd op 23 februari 2018, via https://www.academia.edu/13442514/Baden_in_de_Middeleeuwse_stad_Geschie…
CYNTHIA. (18 maart 2015). ‘Het belang van sociale interacties voor eenzame ouderen.’ Geraadpleegd op 10 april 2018, via http://www.partisa.nl/sociale-interacties-ouderen/
FAGAN, G. G., (2002). ‘Bathing in public in the roman world.’ University of Michigan press.
KERMANI, F., (2017), ’The role of Persian historical bath in city and urban life’. Geraadpleegd op 7 maart 2018, via https://doaj.org/article/337674ee8d0e49faa9586e9a762cad83
KOICHI, F. (1936). ‘Hot springs in Japan’. Tourist library 10.
KRAMER, S., (2008). ‘Bath & spa. Architecture in focus’ Braun.
LANSER. J.B.K. (16 november 2000). ‘Lichaamscultuur’. In Driestar Bundels. Geraadpleegd op 22 mei 2018, via https://www.digibron.nl/search/detail/0136ba886fb75e719455e8fb/lichaams…
MANECHAL, S., (2003), ‘Roman public bahts in modern Libya’. Geraadpleegd op 17 maart 2018, via https://secure-peeters-leuven-be.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/POJ/viewp…
MUTINA. (2017). ‘Rombini by Ronan and Erwan Bouroullec.’ Geraadpleegd op 1 mei 2018, via http://www.mutina.it/en/rombini/
NIELSEN, I. (1990). ‘Thermae et balnea: the architecture and cultural history of Roman public baths. I. Text’. Aarhus University Press.
NIELSEN, I. (1990). ‘Thermae et balnea: the architecture and cultural history of Roman public baths. II. Catalogue and Plates’. Aarhus University Press.
NOTE, D.S. (2017). ‘Weave, 3D tiles fot Kaza Concrete.’ Geraadpleegd op 1 mei 2018, via http://notedesignstudio.se/weave-3d-tiles-for-kaza-concrete/
PREVERNIER, W., BLOCKMANS, W. P. (1998). ‘Prinsen en poorters, deel III: sociaal gedrag en vrijetijdsbesteding.’ p. 123-126. Geraadpleegd op 20 maart 2018, via http://www.dbnl.org/tekst/prev002prin01_01/prev002prin01_01_0007.php
REUBER, P., (augustus 2001), ‘Bathing in Budapest.’ Geraadpleegd op 14 maart 2018, via https://search-proquest-com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/docview/213408…
SCHROOTS, J. J. F. (2002). Handboek psychologie van de volwassen ontwikkeling en veroudering. ‘Hoofdstuk 15: sociale relaties van ouderen’, STEVERICK, N. Van Gorum.
SHARP, M., CORP, D., (2010). ‘veranderingen in het lichaam.’. Geraadpleegd op 12 april, via https://www.msdmanuals.nl/mmhenl/algemeen/het_ouder_wordende_lichaam/ve…
SIBLEY, M., JACKSON, I., (27 november 2012), ‘The architecture of islamic public baths of North Arfrica and the middle east: an analysis of their internal spatial configurations.’. Geraadpleegd op 10 maart 2018, via https://www-cambridge-org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/core/journals/ar…
SMITH, B., YAMATO, Y. (2012). ‘The Japanese bath’. Gibbs Smith.
SORRENTINO, P. (Regisseur). (2015). ‘youth’. België.
THIJSSEN, L. (1983). Mens en maatschappij n°3 jrg. 58. ‘Sociale relaties en eenzaamheid bij ouderen’ pp. 271-284.
TOTO. (2009). ‘Bath views: six bath views from six architects’. Tokyo.
TRAPHAGEN, J. W., PHD, (2014), ‘Culture and long-term care: the bath as social service in Japan’. Geraadpleegd op 10 maart 2018, via https://search-proquest-com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/docview/614934…
TWIGG, J. (2001). ‘Bathing - the Body and Community Care’. Routledge Londen, New York.
VLAAMSE OVERHEID. (2018). ‘Gezin, welzijn en gezondheid. Thuiszorg en opvang voor ouderen.’ Geraadpleegd op 7 april 2018, via https://www.vlaanderen.be/nl/gezin-welzijn-en-gezondheid/gezondheidszor…
VLAAMSE OVERHEID. (mei 2016). ‘Vergrijzing en verzilvering in de Vlaamse steden en gemeenten’. Geraadpleegd op 10 april 2018, via https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/vergrijzing-en-verzilve…
WILKINSON, T., (13 februari 2018), ‘Typology: Bathhouse’. Geraadpleegd op 22 februari 2018, via https://www.architectural-review.com/rethink/typology/typology-bathhous…
YEGÜL, F. K., (14 maart 2018), ‘Thermae et Balnea: The Architecture and Cultural History of Roman Public Baths by Inge Nielsen, revieuw’. American Journal Institiure of Archaelology, Vol. 97, No. 1 (Jan., 1993), pp. 185-186. Geraadpleegd op 16 maart 2018, via http://www.jstor.org.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/stable/505860?sid=pri…