Een jeugdbeweging voor iedereen!? De Vlaamse katholieke Scouts- en Gidsenbeweging in een veranderende wereld (1955-1980)
De Scouts- en Gidsenbeweging is een jeugdbeweging waar iedereen wel eens van gehoord heeft, hetzij eens toevallig in het straatbeeld met hun opvallend uniform of bij het organiseren en houden van een plaatselijk evenement in de buurt. Toch was de jeugdbeweging altijd meer dan dit. Dat bewijst het engagement voor vrouwenemancipatie, internationale samenwerking en inclusie van gehandicapten en kansarmen doorheen de jaren zestig en zeventig. Het ontwikkelde zich hierbij van een eerder besloten organisatie, tot een zelfkritische jeugdbeweging met internationale allure.
Diversiteit en gender, what’s in a name?
Diversiteit is vandaag een veelbesproken en gevoelig thema. Of je nu de krant leest of je facebookfeed afscrolt: vaak word je er dagelijks mee geconfronteerd. Zowel voor- als tegenstanders van een multiculturele samenleving kleuren hierbij steeds vaker de actualiteit. Dat diversiteit doorgaans ook vaak in één adem met gender wordt genomen, is logisch. Diversiteit gaat over een verscheidenheid aan klassen en culturen, gender over een verscheidenheid aan gedrags- en identiteitsaspecten van iemand zijn of haar sekse. Of het nu gaat over equal pay tussen mannen en vrouwen, LGBTQ-rechten of het zwartepietendebat: deze onderwerpen belangen iedereen aan, zowel groot en klein als jong en oud.
Hetzelfde is waar voor één van de grootste jeugdbewegingen in ons land: Scouts en Gidsen Vlaanderen. Ontstaan uit de eerder conservatieve ideeën van Robert Baden-Powell, groeide Scouting uit tot een internationale jeugdbeweging die internationalisme, diversiteit en gendergelijkheid hoog in het vaandel draagt. Met Scoutsfederaties verspreid over bijna elke uithoek van de wereld, toonden de voorlopers van Scouts en Gidsen Vlaanderen (die toen nog afzonderlijk op basis van geslacht bestonden) eenzelfde evolutie. Een lange weg van vallen en opstaan, waarbij stereotypen en ideeën soms hardnekkig bleven doorleven.
Naar een internationale gediversifieerde beweging
De kiemen van de Scoutsbeweging liggen bij het boek Scouting for boys, geschreven door Baden-Powell. Voor hem was Scouting een middel om de jeugd weerbaar te maken en het Britse rijk naar nieuwe glorierijke horizonten te brengen. Dat de oprichter hierbij een duidelijke koloniale kijk had, is goed te lezen in het boek. Dit alles maakt van Baden-Powell een betwiste figuur, aangezien zijn gedachtegang doorheen de jaren een opvallende evolutie doormaakte. In de jaren voor zijn dood werd hij een grotere bepleiter van internationale samenwerking, waarbij hij zich baseerde op de Volkenbond. Dit kwam tot uiting in twee aparte overkoepelende internationale organisaties voor Scouts (WOSM) en Gidsen (WAGGGS). Mede door sterke maatschappelijke tegenstand zou zowel voor jongens als meisjes steeds een andere benaming gebruikt worden: jongens waren Scouts, terwijl meisjes Gidsen waren.
Sinds hun ontstaan had zowel de Vlaamse katholieke Scouts- als Gidsenbeweging goede relaties met deze internationale organisaties, maar een echt toegenomen internationaal engagement kwam er pas rond 1955. Dit kreeg vorm in een bredere grensoverschrijdende kijk, waarbij leden buitenlandse Scoutstijdschriften konden aankopen en deelnemen aan internationale kampen. Dit had allemaal als doel de globale cohesie tussen Scoutscollega’s te versterken. Zowel de Scouts als de Gidsen, die uit aparte bewegingen bestonden, hadden hierbij een andere kijk. Aangezien de voorgeschiedenis van de Gidsen (VVKM) heel woelig verliep, hadden zij minder middelen om grote kampen te organiseren. Dat terwijl de Vlaamse katholieke jongensscouts (VVKS) kon deelnemen aan grotere internationale kampen.
Op vlak van diversiteit was er een veel grotere verscheidenheid aan stemmen, zowel tussen de Scouts en Gidsen als de bestudeerde groepen. Zo waren de Scouts- en Gidsenbewegingen veel toleranter tegenover kansarmen en gehandicapten dan Congolezen. Dat bewijzen bronnen die in deze masterproef opgenomen zijn. Pas enkele jaren na de Congolese onafhankelijkheid zou deze visie een ommekeer kennen. De jaren zestig zijn hierbij een opvallende breuk. In 1978 plaatst de hogere leiding van de Vlaamse katholieke Scouts- en Gidsenbewegingen duidelijke kritische kanttekeningen bij het doorlevende neokolonialisme in Afrika. In 1966 had het hierbij goede banden met het NCOS, de voorloper van het huidige 11.11.11. Deze U-bocht in het beleid toont de vernieuwde wind die door de federatie blies.
De velen veranderingen in de jaren zestig en zeventig kenmerkten zich bovendien door een nauwere verworvenheid tussen beide federaties. Bewegend op de deining van de Tweede Feministische Golf volgden er meer gezamenlijke initiatieven en evenementen. Deze toenadering zal een hoogtepunt bereiken wanneer het VVKS en het VVKM zich samenvoegen tot VVKM-VVKS in 1973. Co-educatie behoorde echter niet meteen tot de hoofdprioriteiten en begon pas na enkele jaren het elan van de nieuwe federatie te beheersen. De hogere leiding was er dan ook van overtuigd dat dit een positieve invloed zou hebben op de socialisatie van de leden. Aangezien het VVKM met een veel kleinere groep dan het VVKS samenvoegde, bleven de gidsen toch vaak een underdogpositie bekleden. Deze positie zorgde ervoor dat de Gidsen een strakkere identiteit aanmaten en zich explicieter in de discussie omtrent vrouwenemancipatie profileerden. Hierbij gedroeg het overwegend mannelijke verbond zich heel begripvol, dit in tegenstelling tot de lagere structuren van de federatie (districten en gouwen) die minder wakker lagen van het probleem.
Maatschappelijke relevantie en de status quo
De jaren zestig en zeventig hadden een onmiskenbare invloed op de perceptie en identiteit van de Vlaamse katholieke Scouts- en Gidsenbeweging. De studie toont dat de federaties vaak een tegengestelde of vooruitstrevendere positie aannamen tegenover de geldende maatschappelijke normen. Drie belangrijke elementen zorgden voor een zekere differentiatie in dit engagement: het behandelde thema, de beweging en de afstand tot het fenomeen (zowel fysiek als mentaal). Door middel van een kwalitatief bronnenonderzoek kon zo bijvoorbeeld een verschillend engagement opgemerkt worden tussen enerzijds de plaatselijke groepen en de hogere leiding. De verbonden kwamen hierbij sterker op de voorgrond als zelfkritische organisaties, die politiek activisme niet schuwden. De status quo moest hierbij niet altijd de agenda bepalen, maar kon ook eens plaats maken voor standpunten die relevante vragen opriepen, zonder daarbij als linkse of rechtse ideoloog beschimpt te worden. Een feit waarmee het huidige Scouts en Gidsen Vlaanderen het steeds moeilijker heeft. Het onderzoek versterkt daarmee het debat tussen niet-partijgebonden activisme en politieke neutraliteit in de beweging.
Bibliografie
BIBLIOGRAFIE
-
Bronnen
Onuitgegeven bronnen
LEUVEN, KADOC – KU Leuven, Vlaams Verbond van Katholieke Scouts (V.V.K.S.) (1929-1973).
- Doos Nr. 38
- Fol. 1r-2r: Informatie over de werking van A.K.A. voor zieke en gehandicapeerde Meisjesgidsen, s.d.
- Fol. 1r-2r: Verslag over de zitting van de hoge raad van B.E., 24 september 1960.
- Fol. 1r-3r: Verslag vergadering te Brussel betreft T.V. uitzending, 22 april 1967.
- Doos Nr. 54/1
- Fol. 1r-6r: Werkdocument staatsburgerlijke opvoeding, 19 mei 1969.
- Fol. 1r-3r: Verslag van de commissie Vlaams opvoeden, 19 juni 1968.
- Doos Nr. 91
- Fol. 1r-4r: Verslag van de N.V.P. vergadering, 21 maart 1967.
- Fol. 1r-4r: Verslag van de vergadering van de N.V.P., 24 mei 1967.
- Fol. 1r-4r: Verslag van de vergadering van de N.V.P., 24 juni 1967.
- Doos Nr. 94
- Fol. 1r: Brief aan het VVKS over het gebrek aan internationale profilering van de organisatie, 22 mei 1955.
- Fol. 1r: Brief over de annulatie van de Europa-jamborette aan de Nederlandse Padvinders, 11 januari 1965.
- Doos Nr. 96
- Fol. 1r: invitation 7th National Scout Jamboree by the BSA, 19 januari 1968.
- Fol. 1r: information letter about the National Scout Jamboree by the BSA, 1 juli 1968.
- Doos Nr. 100
- Fol. 1r-2r: Brief van een pater die een Scoutsgroep heeft in Luluaburg (Congo) aan het VVKS, 23 mei 1962.
- Fol. 1r: Brief van het VVKS aan een pater die een Scoutsgroep heeft in Luluaburg (Congo), 29 augustus 1962.
- Fol. 1r: Brief van het VVKS over steun aan plaatselijke initiatieven bij een pater die een Scoutsgroep heeft in Luluaburg (Congo), 4 oktober 1962.
- Fol. 1r-2r: Brief van pater die een Scoutsgroep heeft in Luluaburg (Congo) naar het VVKS omtrent hun werking, 1962.
- Doos Nr. 102/2
- Fol.1r: Confidential paper about a Scout Committee between 1959 and 1961 (points 8 to 11), s.d.
- Fol. 1r: Letter from the Boy Scouts International Bureau for application and recognition of Boy Scouts of Cyprus, 9 maart 1961.
- Fol. 1r: Letter from the Boy Scouts International Bureau for application and recognition of the Fédération Nationale du Scoutisme Marocain, 8 juni 1961.
- Fol. 1r-3r: Brief aan commissaris buitenland VVKS i.v.m. studiecommissie september 1960, 29 juli 1960.
- Fol. 1v: Brief aan Van Der Meulen over erkenning Scouts Madagaskar, 19 oktober 1960.
- Doos Nr. 129
- Fol. 1r: mededeling over de samenstelling van het directiecomité van het verbond der instellingen voor openluchtleven en onaangepaste jeugd aan het VVKS, 8 juni 1967.
- Fol. 1r-4r: vergaderingsverslag van het verbond der instellingen voor openluchtleven en onaangepaste jeugd aan het VVKS, 12 mei 1967.
- Fol. 1r: nota in verband met de onderhoudsprijzen voor minderjarigen geplaatst in kindertehuizen, s.d.
- Fol. 1r: kopie van een brief aan de minister door een aan caritas catholica gelieerde organisatie, s.d.
- Doos Nr. 117/1
- Doos Nr. 140/1
- fol. 1r: de ontwikkelingssamenwerking (dok. I), 1967.
LEUVEN, KADOC – KU Leuven, Vlaams Verbond van Katholieke Meisjesgidsen (V.V.K.M.) (1961-1973).
- Doos Nr. 267
- Fol. 1r-1v: Europe 70. Pré-Rassemblement, Mechelen, Thème: problème des ouvriers etrangers, s.d.
- Fol. 1r-11r: besluiten, statistieken, historische schetsen en informatie bekomen in het kader van Europa 70 te Mechelen, augustus 1970.
Persoonlijk archief, SANDER VAN ISACKER, dagboek tijdens de Jamboree in Zweden, fol. 29 juli 2011.
Persoonlijk archief, SANDER VAN ISACKER, dagboek tijdens de Jamboree in Zweden, fol. 4 augustus 2011.
Uitgegeven (gedrukte) bronnen
Archivalische bronnen
BADEN-POWELL, O., A letter from the world chief Guide: a February 22nd penny to the “World Captain”, LONDON, WAGGGS headquarters (online raadpleegbaar), 1 november 1932.
Novice, 4de uitg., Elisabethville, s.d.
LEUVEN, KADOC – KU Leuven, Vlaams Verbond van Katholieke Scouts (V.V.K.S.) (1929-1973).
- Doos Nr. 38
- Fol. 1r-4v: Operatie Raphael, 1954.
- Fol. 1r: Uitnodiging infostand BE-werking op het groepsleidinscongres van maart 1967, 1967.
- Fol. 1r: Uitnodiging tot kijken naar programma “Lucecat” over het scout-zijn van gehandicapte jongens, 1967.
- Doos Nr. 94
- Fol. 1r: Abonnementsdienst, 29 december 1959.
- Fol. 1r: Abonneren op vreemde scoutstijdschriften, 2 januari 1955.
- Doos Nr. 76
- Fol. 1r-2r: omzendbrief aan leiding betreft Wereldtentoonstelling 1958, 25 oktober 1957.
LEUVEN, KADOC – KU Leuven, Vlaams Verbond van Katholieke Meisjesgidsen (V.V.K.M.) (1961-1973).
- Doos Nr. 258
- Fol. 1r: Uitnodiging voor Gidsen en- Jonggidsenleiding omtrent internationaal W.E. te Antwerpen 5/6 november 1966, 22 september 1966.
- Fol. 1r: Uitnodiging voor Gidsen en- Jonggidsenleiding omtrent internationaal W.E. te Vucht 5/6 maart 1966, 21 december 1965.
- Fol. 1r: Uitnodiging voor leidsters en VT’s 1965, 1965.
- Fol. 1r: Uitnodiging VVKM in het chalet te Adelloden Zwitserland, 27 oktober 1965.
- Fol. 1r: Brief over tewerkstelling in Congo in het Maria-Theresia lyceum te Kinshasa, 30 juni 1967.
Kranten en tijdschriften
‘Girl scout, defence of the scheme’, Daily Mail (13 december 1909), 7.
‘Girl scouts, LTO the editor of The Spectator’, The Spectator (11 december 1909), 14.
‘Belgian Girl Scouts’, New York Times (14 maart 1920), 2.
‘Inleiding’, Nationale dienst voor de jeugd: jeugdbulletin (oktober 1946), 1.
‘Editoral: ‘missionnaires tentez l’essai…’, Grands Lacs: revue générale des missions d’Afrique, (15 november 1946), 3.
VAN DAMME, F., ‘Sven Gatz wil meer kleur in jeugdwerk’, De Morgen, (23 februari 2018), 9.
LEUVEN, KADOC – KU Leuven, Kompas, 1945-1967.
- ‘VVKS-stammen voor meisjes’ (mei 1961), 37-38.
- ‘De emancipatie van de vrouw’ (februari 1962), 26-29.
- ‘b.e.-aka-mededeling’ (februari 1962), 33.
- ‘Wat boeit onze 14-16-jarigen’ (maart 1962), 10-12.
- ‘Alleen voor dames?’ (maart 1962), 29.
- ‘Jeugdklubs’ (maart 1962), 40-41.
- ‘Emancipatie’ (mei 1962), 36.
LEUVEN, KADOC – KU Leuven, Over & Weer, 1974-2018.
- ‘Regionale samenkomst gemengde groepen’ (oktober 1974), 2.
- ‘Hoe staat het met de samenwerking’ (mei 1975), 4-5.
- ‘Geef ze een kans’ (november 1975), 6-7.
- ‘Straattoneel’ (december 1975), 6-8.
- ‘Ik versta er de ballen niet van’ (februari 1977), 2-5.
- ‘Jamboree in Iran: ja/nee?’ (oktober 1977), 8.
- ‘1-15 november: werkloosheid en derde wereld’ (oktober 1977), 8.
- ‘Het R.I.O.-rapport, wat is dat juist?’ (februari 1978), 10-12.
- ‘R.I.O, hoe kan ik er in mijn groep wat aan doen?’ (februari 1978), 12.
- ‘Jamboree’ (maart 1978), 2-3.
- MERTENS, P., ‘seksualiteitsbegeleiding is gevoelsbegeleiding’ (mei 1978), 2-3.
- ‘Scouting met mindervaliden’(oktober 1978), 5-6.
- ‘Onze mini-enquete’ (mei 1978), 5-7.
- VAN LINT, P., ‘enkele roldoorbrekende aktiviteiten’ (mei 1978), 13.
- ‘Gemengde werking: een oplossing voor wie erin gelooft!’ (januari 1979), 9-11.
- ‘Vrouwen haken af’(mei 1980), 3-4.
- ‘Van een koningin en bijzondere eisen’ (april 2015), 14-15.
Publicaties
BADEN-POWELL, R., Anti-war, but not, therefore, anti-militairy, in M. SICA ed., Playing the Game: A Baden-Powell Compendium, Basingstoke & Oxford, 2007, 357-358.
BADEN-POWELL, R., International brotherhood, in M. SICA ed., Playing the Game: A Baden-Powell Compendium, Basingstoke & Oxford, 2007, 353.
BADEN-POWELL, R., Lessons from the varsity of life, 5de uitg., Londen, 1935.
BADEN-POWELL, R., Scouting for Boys: A Handbook for Instruction in Good Citizenship, By Sir Robert Baden-Powell, 4de uitg., London, 1917.
DEHAENE, J., Memoires, Leuven, 2012.
DE MEYER J. red., Het verkennen in het parochiaal milieu, Brussel, 1945.
FRIEDAN, B., The feminine mystique, New York & Londen, 2001.
GROFFI, Y. & VANHAEGENDOREN, M., Meisjes-gidsen: inrichting van het groepsleven van meisjes-gidsen, Leuven, s.d.
HOWARD, E., Garden Cities of to-morrow, F.J. OSBORN, onbekende uitg., Londen, 1970.
KNEIPP, S., Meine Wasserkur: so sollt ihr Leben, 8ste uitg., Stuttgart, 2010.
THOMAS, L.M., Gezag en ongezeglijkheidheid: aspecten van de hedendaagse gezagscrisis, Baarn, 1968.
TOSSIJN, P., Welk spel? (mijlpaal-serie, 5), Leuven, 1942.
VANDERVELDE, E., L’exode rural et le retour aux champs, Parijs, 1903.
VANHAEGENDOREN, M., Het verkennersleven, Schiebroek, 1939.
Constitution of the World Organization of the Scout Movement, (World Organization of the Scout Movement), online raadpleegbaar, 2011.
The Jamboree story: the full story of the eight world Jamborees of the Boy Scout movement, 1920-1955, Londen, 1957.
World Scout Conference Resolutions: 1920 – 2017 (World Organization of the Scout Movement), online raadpleegbaar, 2017.
Zelfstandige bronnenuitgave
Inventaris van het archief Vlaams Verbond van Katholieke Scouts en Meisjesgidsen 1916-1973 (KADOC), Leuven, 2006.
Mondelinge bronnen
BULLENS, M., informeel gesprek, 6 mei 2018.
GRIGIS, B., informeel gesprek, 19 maart 2018.
QUAGHEBEUR, P., informeel gesprek, 17 oktober 2017.
-
Wetenschappelijke literatuur en naslagwerken
AKE, C., Democracy and development in Africa, Washington D.C., 1996.
ALEXANDER, K., ‘The Girl Guide Movement and Imperial Internationalism during the 1920s and 1930s’, Journal of the History of Childhood and Youth, 2 (2009), 37-63.
AMIN, H., ‘The history of development: from western origins to global faith’, Forum for development studies, 41 (2014), 576.
ANKERSMIT, F.R., De historische ervaring, Groningen, 1993.
ARNEIL, B., ‘Gender, Diversity, and Organizational Change: The Boy Scouts vs. Girl Scouts of America’, Perspectives on Politics, 8 (2010), 53-68.
BATCHELDER, W. J., Sir Robert Baden-Powell, s.l., 1913 (anast. herdruk Bremen, 2012).
BOSSUYT, M. & WOUTERS, J., Grondlijnen van het internationaal recht, Antwerpen, 2005.
BOTTEN N. & Mc MANUS, J., Competitive Strategies for Service Organisations, Basingstoke, 1999.
BUSSCHAERT, L., Norbert Laude (1888-1974): leven in teken van de kolonie, onuitgegeven masterproef, Katholieke Universiteit Leuven, onderzoekseenheid Geschiedenis, 2014.
BUTTERFIELD, J. red., Fowler's Dictionary of Modern English Usage, 4de uitg., Oxford, 2015, 339-340.
CAIGNIE, K., De Vlaamse katholieke Gidsenbeweging (1939-1973), onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, departement Geschiedenis, 1995.
CELLINI, J., Universalism and liberation: Italian catholic culture and the idea of international community (1963-1978), Leuven, 2017.
CHIN, R., The Crisis of Multiculturalism in Europe: A History, Princeton & Woodstock, 2017.
COOLS, H. e.a., Een eeuw Den Twee. Plezier. Vreugde. Vriendschap. Scouting, Antwerpen, 2014.
COUSSÉE, F., A century of youth work policy, Gent, 2008.
COUSSÉE, F., De pedagogiek van het jeugdwerk, Gent, 2006.
COUSSÉE, F., ‘Jeugdwerk voor allen of allen naar het jeugdwerk?’, G., BOMBAERTS, W., HILLAERT & F., COUSSÉE, red., Curieuzeneuze pastapot: diversiteit en toegankelijkheid in het jeugdwerk, Gent, 2010.
CUSHMAN, D.J., ‘Being Prepared: The Boy-Man, review of The Life of Lord Baden-Powell by Tim Jeal’, The Sewanee Review, 100 (1992), IX-XII.
DEBRUYNE P. & NAERT, J., ‘’Zien, oordelen, handelen.’ Kansen voor een kritisch-pedagogisch jeugdwerk in een globale wereld?’, F. COUSSÉE & L., BRADT red., Jeugdwerk en sociale uitsluiting: handvatten voor emanciperend jeugdbeleid, Leuven, 2012, 161-171.
DELBROEK, B., In de put: De arbeidsmarkt voor mijnwerkers in Belgisch-Limburg, 1900-1966, Hilversum, 2006.
DENNY, K. E., ‘Gender in context, content, and approach: comparing gender messages in Girl Scout and Boy Scout handbooks’, Gender and Society, 25 (2011), 27-47.
DE GROOT, J. & MORGAN, S., Sex, Gender and the Sacred: Reconfiguring Religion in Gender History, Hoboken, 2014.
DE MEYER, V., Sea-scouting: Scheiding en re-integratie (1960-1983), onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, faculteit letteren en wijsbegeerte, 2007.
FIERENS, W., Authentiek en verbonden: hoe Scouts en Gidsen Vlaanderen zingeving beleven, onuitgegeven doctoraatsverhandeling, Radboud University Nijmegen, faculteit der filosofie, theologie en religiewetenschappen, 2015.
FISHMAN, R., Urban utopias in the twentieth century: Ebenezer Howard, Frank Lloyd Wright and Le Corbusier, New York, 1977.
GAERTNER, S.L. & DOVIDIO, J.F., Reducing Intergroup Bias: The Common Ingroup Identity Model, New York, 2012.
GAY, P., De eeuw van Schnitzler: de opkomst van de burgerij in Europa, L. GILLET vert., Amsterdam, 2002.
GENZ, S., Postfeminities in popular culture, Basingstoke, 2009.
GERARD, E., Politieke geschiedenis van België, Leuven, 2016.
GEVERS L. & VOS, L., ‘jeugdbewegingen in Vlaanderen: een historisch overzicht’, M. D’HOKER & M. DEPAEPE red., Op eigen vleugels: liber amicorum prof. dr. An Hermans, Antwerpen & Appeldoorn, 2004, 59-70.
GODDEERIS, I., ‘Colonial streets and statues: postcolonial Belgium in the public space’, Postcolonial Studies, 18 (2015), 397-409.
GOYPAL, O.P. red., Understanding And Scouting With Physically Handicapped, Delhi, 2005.
HAU, M., The cult of health and beauty in Germany. A social history, 1890-1930, Chicago & Londen, 2003.
HENDERIX, P. Mannelijkheid in Vlaamse katholieke scoutstroepen tijdens het interbellum, onuitgegeven masterproef, Universiteit Gent, faculteit letteren en wijsbegeerte, 2013.
HOOGHE, M. & JOORIS, A., Golden Sixties (1958-1973): België in de jaren zestig, Brussel, 1999.
JOHNSTON, S., ‘Courting public favour: the Boy Scout movement and the accident of internationalism (1907-29)’, Historical Research, 88 (2015), 508-529.
JORDANOVA, L., ‘Natural facts: a historical perspective on science and sexuality’, J. PRICE & M. SCHILDRICK red., Feminist theory and the body, Edinburgh, 1999.
JØRGENSON, E.K., International relations theory: a new introduction, 2de uitg., Londen, 2018.
KAIWAR, V., The postcolonial orient, Chicago, 2015.
KARNS, M.P., MINGST, K.A. & STILES, K.W., International organizations: the politics & processes of global governance, 3de uitg., Boulder & Londen, 2015.
KENNEDY, R., Nigger: The strange career of a troublesome word, New York, 2002.
KEUP, C., ‘World Scouting: Educating for Global Citizenship (review)’. Journal of the History of Childhood and Youth, 7 (2014), 563–564.
KINT, J., Expo 58 als Belichaming van het Humanistisch Modernisme, Rotterdam, 2001.
KROONENBERG, P.J., The Undaunted: keeping the Scouting spirit alive. The survival and revival of scouting In Central and Eastern Europe and Southeast Asia, 3de uitg., s.l., 2011.
LATRÉ, B., Strijd & inkeer: de kerk- en maatschappijkritische beweging in Vlaanderen 1958-1990, Leuven, 2011, 187.
MIGOM, W., Maurits Van Haegendoren: van para-tot partijpolitiek, onuitgegeven masterproef, Universiteit Gent, faculteit letteren en wijsbegeerte, 2011.
MILLER, S.A., ‘Scouting for Girls: A Century of Girl Guides and Girl Scouts. By Tammy M. Proctor’, Journal of Social History, 45 (2011), 541–542.
MINDIOLA, T. Jr., NIEMANN, Y.F. & RODRIGUEZ, N., Black-Brown relations and stereotypes, Austin, 2002.
OWEN, A., The Darkened Room: Women, Power, and Spiritualism in Late Victorian England, Chicago & Londen, 2004.
PARSONS, T., Race, Resistance, and the Boy Scout Movement in British Colonial Africa, Athens (VS), 2004.
PROCTOR, M.T., ‘A Separate Path: Scouting and Guiding in Interwar South Africa’, Comparative Studies in Society and History, 42 (2000), 605-631.
PROCTOR, M.T., On my honour: Guides and Scouts in Interwar Britain, Philadelphia, 2002.
PROCTOR, M.T., Scouting for Girls: A Century of Girl Guides and Girl Scouts, Santa Barbara, 2009.
RAPPAPORT, E., ‘Review: New Visions of Class and Gender in the Victorian and Edwardian Metropolis’, Journal of British Studies, 38 (1999), 392-398.
RIST, G., The history of development: from western origins to global faith, P. CAMILLER vert., 4de uitg., Londen & New York, 2014.
RODRÍGUEZ GARCÍA, M. & LAURO, A., ‘Belgian history and the making of marginality and subalternity’, Journal of Belgian history, 46 (2016), 10-35.
ROGGEMAN, K., ‘Coëducatie’, Jaarboek van de vrouw 1993: de situatie van de vrouw in Vlaanderen, anno 1993, Leuven & Apeldoorn, 1994, 39-50.
ROSENTHAL, M., The character factory: Baden-Powell and the origins of the Boy Scout Movement, New York, 1986.
ROSENTHAL, M., & BURUMA, I., ‘A Bad Scout? Michael Rosenthal and reply by Ian Buruma’, The New York Times Book Review, 27 (1990).
ROSENZWEIG, R. & THELEN, D., ‘The presence of the past’, H. KEAN & P. MARTIN red., The public history reader, Londen & New York, 2013, 30-51.
ROSKAM, K., De dekolonisatie van Afrika, Bussum, 1982.
SELTEN, P., Het apostolaat van de jeugd: katholieke jeugdbewegingen in Nederland, onuitgegeven doctoraatsverhandeling, Katholieke Universiteit Nijmegen, faculteit wijsbegeerte, letteren en godgeleerdheid, 1991.
SIMS, A.H., ‘Juliette Gordon Low (1860-1927)’, A.S., CHIRHART & B., WOOD red., Georgia Women: Their Lives and Times, Volume I, Athens (VS, Georgia), 2009, 370-390.
SPRINGHALL, J.O., ‘The Boy Scouts, Class and Militarism in Relation to British Youth Movements (1908–1930)’, International Review of Social History, 16 (1971), 125-158.
STRYKER, S., Transgender history, Berkeley, 2008.
THOMAS, M., ‘Anarcho-Feminism in late Victorian and Edwardian Britain, 1880-1914’, International Review of Social History, 47 (2002), 1-31.
TILMAN, S., ‘Le scoutisme au Congo belge (1922-1960): une école de l'élite pour les jeunes indigènes’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 28 (1998), 363-404.
TOLLEBEEK, J., Metamorfoses van het Europees historisch besef: 1800-2000, Brussel, 2015.
VALLORY, E., Global citizenship education: study of the ideological bases, historical development, international dimension, and values and practices of World Scouting, onuitgegeven doctoraatsverhandeling, Universitat Pompeu Fabra, department of political and social sciences, 2007.
VALLORY, E., World Scouting: educating for global citizenship, New York, 2012.
VANDEN BORRE, S., Toga’s voor ’t Hoge: geschiedenis van de Leuvense universiteit in Kortrijk, Leuven, 2015.
VAN DUYNSLAGER, E., De eerste tieners: consumptiecultuur in Vlaamse jongerenbladen (1930-1970), onuitgegeven masterproef, KU Leuven, onderzoekseenheid Geschiedenis, 2012.
VAN NEDERPELT, J., Een wereld apart: de uitsluiting van de Derde Wereld, Assen, 2004.
VERREYKEN, K., En sterren staan al teder: 100 jaar Scouts en Gidsen Vlaanderen, Gent, 2010.
VRANKEN, J., VAN HOOTEGEM, G., & HENDERICKX E., Het speelveld, de spelregels en de spelers?, handboek sociologie, 5de uitg., Leuven, 2013.
VRIELYNCK, S., ‘Het archief van 11.11.11: de geschiedenis van een dwarsligger’, Contemporanea: Mededelingenblad van de Belgische Vereniging voor Nieuwste Geschiedenis, 38 (2016).
WARNER, M. red., Fear of a queer planet: queer politics and social theory, Minneapolis, 2004.
WASSON, E., A history of modern Britain, 2de uitg., Oxford, 2016.
WITTEMANS, S., ‘The double concept of subject and citizen at the heart of Guiding and Scouting’, N.R., BLOCK & T.M. PROCTOR red., Scouting Frontiers: youth and the Scout Movement’s first century, Newcastle Upon Tyne, 2009, 56-73.
WOODWARD, A.E., ‘Belgium’, The greenwood encyclopedia of women’s issues worldwide: Europe, III, Westport, 2003, 71-86.
‘Baden-Powell, Robert Stephenson Smyth’, Grote Winkler Prins Encyclopedie, 9de uitg., III, Amsterdam & Antwerpen, 1991, 197.
‘Scouting’, Grote Winkler Prins Encyclopedie, 9de uitg., 13. XXI, Amsterdam & Antwerpen, 1992, 13-14.
-
Websites en audiovisueel materiaal
CLOOTS, K. & VRIELYNCK, S., ‘Nationaal Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking (1966-heden)’, Odis, 2017 (http://www.odis.be/lnk/OR_1243). Geraadpleegd op 23 mei 2018.
HOSKINS, T., ‘Why do the Boy Scouts want to Include Girls?’, The Atlantic, 2017 (https://www.theatlantic.com/politics/archive/2017/10/why-did-the-boy-sc…). Geraadpleegd op 25 december 2017.
MILLER, M.M., Poverty Inc., dvd, 2014.
VALLORY, E. [Sean Chiang], World Scouting Educating for Global Citizenship - part I, video, 24 februari 2010 (https://www.youtube.com/watch?v=8exnhC3HYiw&t=883s). Geraadpleegd op 28 april 2018.
WARREN, A., Oxford dictionary of national biography, 2008 (http://www.oxforddnb.com/). Laatst geraadpleegd op 27 februari 2018.
‘A brief history of transgender issues’, The Guardian, 2010 (https://www.theguardian.com /lifeandstyle/2010/jun/02/brief-history-transgender-issues). Geraadpleegd op 17 april 2018.
‘Belgische Scouts laten discriminatie homo’s verbieden’, De Standaard, 2001 (http://www.standaard.be/cnt/dst20072001_018). Geraadpleegd op 25 december 2017.
Faber & Faber (https://www.faber.co.uk/tutors/tim-jeal/). Geraadpleegd op 14 november 2017.
FOSwiki (http://wiki.fos.be/foswiki/De_geschiedenis_van_FOS_Open_Scouting). Geraadpleegd op 5 maart 2018.
ODIS (http://www.odis.be/). Laatst geraadpleegd op 2 augustus 2018.
Princeton University press (https://press.princeton.edu/titles/10965.html). Geraadpleegd op 28 november 2017.
‘Robert Baden-Powell, 1st Baron Baden-Powell’, Encyclopaedia Britannica online academic edition (http://academic.eb.com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/levels/collegiate/a… t-Baden-Powell-1st-Baron-Baden-Powell/11700). Geraadpleegd op 25 februari 2018.
Scouting Nederland (https://www.scouting.nl/over-scouting/wat-is-scouting/geschiedenis-en-t…). Geraadpleegd op 28 februari 2018.
Scouts, 2018 (https://www.scout.org). Laatst geraadpleegd 12 februari 2018.
Scouts, 2013 (https://web.archive.org/web/20130806172626/http://scout.org/en/ou
r_organisation/governance/world_bureau). Geraadpleegd op 25 april 2018.
Scouts en Gidsen Vlaanderen (https://www.scoutsengidsenvlaanderen.be). Laatst geraadpleegd op 5 mei 2018.
World Association of Girl Guides and Girl Scouts (https://www.wagggs.org) Laatst geraadpleegd op 12 mei 2018.
