spreken is goud, zwijgen is out

Wendy
Aernouts
  • Jill
    Peeters
  • Ellen
    Deckx
  • Jolien
    Heusdens
  • Wendy
    Aernouts

Titel: Spreken is goud, zwijgen is out.

Hoe kunnen we verpleegkundigen ondersteunen om de communicatie omtrent

seksualiteit bij de 65-plusser in een chronische zorgsetting te optimaliseren?

Groepsleden: Wendy Aernouts, Jolien Heusdens, Jill Peeters, Ellen Deckx

Promotor: Dorine Nevelsteen



SAMENVATTING

Context

Uit de literatuur blijkt dat er nog vaak stereotiep gedacht wordt over “seksualiteit op

oudere leeftijd”. Dit wordt ook bevestigd in de praktijk. Het weerspiegelt zich onder

andere in de houding van verpleegkundigen ten aanzien van seksualiteit bij ouderen.

Bovendien gaan ouderen zelf dit stereotiepe denken vaak internaliseren waardoor er een

schaamtegevoel en weinig openheid tot communicatie ontstaat. Nochtans is een open

houding ten aanzien van dit thema belangrijk. Diverse onderzoeken hebben de relatie

tussen seksueel welbevinden en algemene kwaliteit van leven aangetoond.



Probleemstelling

De hierboven geschetste context maakt dat seksuele gezondheid en welzijn vaak gezien

worden als taboeonderwerpen door verpleegkundigen. Daarbij veronderstellen

verpleegkundigen vaak dat seksualiteit geen prioriteit is voor patiënten. Een aanname

die in belangrijke mate de attitude van verpleegkundigen zal bepalen en voor een groot

deel gebaseerd is op een gebrek aan kennis over het onderwerp. Van hieruit is volgende

onderzoeksvraag geformuleerd:

Hoe kunnen we verpleegkundigen ondersteunen om de communicatie omtrent

seksualiteit bij de 65-plusser in een chronische zorgsetting te optimaliseren?



Methodologie

Voor deze bachelorproef is gezocht naar wetenschappelijke literatuur via de databank

'Limo', die toegang geeft tot verschillende databanken zoals pubmed, invert, portal4care

en tripdatabase. Daarbij is gezocht naar zowel Engelse als Nederlandse literatuur. Verder

is er gebruikt gemaakt van google scholar en zijn er artikels en boeken ontleend uit de

campusbibliotheek. Er is eveneens gebruik gemaakt van websites die expertise en

richtlijnen rond dit thema beschikbaar stellen. Tot slot werd er informatie bekomen aan

de hand van persoonlijke communicatie, mails met experten en het bijwonen van het

symposium “Tachtig Tinten” te Gent.

In deze bachelorproef zijn eerst een aantal begrippen scherp gesteld waarna dieper

wordt ingegaan op de seksuele behoeften en het belang van seksualiteit bij 65-plussers.

Daarna is gekeken naar factoren die de attitude van verpleegkundigen bepalen en de

impact daarvan op de zorgrelatie. Vervolgens is gekeken naar de context waarbinnen het

onderwerp zich afspeelt in het kader van deze bachelorproef, met name de chronische

zorgsetting. Daarbij is de rol onderzocht van de aan- dan wel afwezigheid van beleid

aangaande seksualiteit bij 65-plussers. Vervolgens is onderzocht wat er reeds

voorhanden is aan tools om het taboe bij verpleegkundigen te doorbreken, en eens

doorbroken hoe er verder mee om te gaan. Op het einde van deze bachelorproef zijn

twee specifieke aspecten van seksualiteit naderbij bekeken, met name seksueel

grensoverschrijdend gedrag in de zorgrelatie en seksuele diversiteit bij 65-plussers in

een chronische zorgsetting. Tenslotte is in het kader van deze bachelorproef een spel

ontwikkeld voor studenten verpleegkunde en actieve verpleegkundigen om het taboe te

doorbreken.



Conclusies

In deze bachelorproef is aangetoond dat de attitude van verpleegkundigen ten aanzien

van seksualiteit een grote impact heeft op het welbevinden van 65-plussers in een

chronische zorgsetting. Die attitude wordt beïnvloed door verschillende factoren.

Belangrijk is om een open houding aan te nemen over dit onderwerp teneinde

communicatie mogelijk te maken en tegemoet te komen aan de individuele noden en

behoeften van zorgvragers.

Beleid op instellingsniveau kan ertoe bijdragen dat verpleegkundigen zich veiliger voelen

om te communiceren over “seksualiteit”. Een duidelijk beleid geeft concrete handvaten

en richting over hoe er best wordt omgegaan met seksualiteit. Het ontbreken van

beleidsrichtlijnen daarentegen kan aanleiding geven tot onzekere praktijken en

inconsistentie. Dit kan grote gevolgen hebben voor de seksuele gezondheid van de

zorgvragers en daarmee ook voor diens levenskwaliteit.

In deze bachelorproef is verder aangetoond dat de heersende attitude vooral te maken

heeft met een gebrek aan kennis over seksualiteit bij 65-plussers. Het ontbreken van

vaardigheid om met onderwerp om te gaan vormt daarenboven een drempel om het

gesprek aan te gaan.

Teneinde attitude, kennis en vaardigheid te optimaliseren zijn in deze bachelorproef

tools aangereikt. Met name is ook gebleken dat bestaande communicatiemodellen als

(Ex-) PLISSIT en BLISSS zeer bruikbaar en nuttig zijn. Beide modellen kunnen

verpleegkundigen helpen wanneer ze het gesprek aangaan over het thema. Beide

modellen volgen grotendeels dezelfde stappen, met net iets andere accenten.

Wat grensoverschrijdend gedrag in de zorgrelatie betreft is gebleken dat het wel degelijk

bestaat en dat er modellen beschikbaar zijn, zoals het vlaggensysteem en de

hermeneutische cirkel, die kunnen helpen om het bespreekbaar te maken. Wel blijkt dat

er aan deze modellen nog gewerkt moet worden om ze meer af te stemmen op de

context zoals in deze bachelorproef geschetst.

Er is eveneens gebleken dat de attitude van verpleegkundigen een grote impact heeft op

de levenskwaliteit van 65-plussers die LHB (Lesbisch Homoseksueel Biseksueel) zijn,

meer nog dan bij heteroseksuelen. Daarbij is specifiek gekeken naar factoren die een

positieve attitude stimuleren, waaronder bewustwording, (h)erkenning van specifieke

noden en aandacht en zorg voor privacy en veiligheid. Regelmatige ethische

(zelf)reflectie, samen met training is erg belangrijk zodanig dat verpleegkundigen

beschikken over de juiste kennis en aandacht hebben voor de specifieke gevoeligheden

en de juiste benadering ten opzichte van LHB- ouderen.

Tenslotte is in het kader van deze bachelorproef een spel ontwikkeld. Door middel van

dit spel kunnen op interactieve wijze het bewustzijn, de kennis en de vaardigheden van

(student)- verpleegkundigen vergroot worden. Aan de hand van denk-, doe- en

discussieopdrachten wordt kennis en bewustzijn gecreëerd wat betreft seksualiteit bij

65-plussers in een chronische zorgsetting. Deze proef, en in het bijzonder het spel,

draagt daarmee hopelijk een steentje bij om de levenskwaliteit van 65-plussers in een

chronische zorgsetting te verhogen en hun verblijf aldaar aangenamer te maken.

 

Bibliografie

Aditi, seksualiteit en intimiteitszorg op maat. (s.a.). Gevonden op het internet op 2 mei

2018: http://aditivzw.be/nl/

Agentschap zorg & gezondheid (2015). Beleid inzake seksueel grensoverschrijdend

gedrag (Omzendbrief Minister Jo Vandeurzen van 30 januari 2015). Brussel.

Agentschap zorg en gezondheid (2017a). Aantal woongelegenheden in een

woonzorgcentra. Gevonden op het internet op 9 februari 2018: https://www.zorg-engezondheid.be/overzicht-aanbod-ouderenzorg

Agentschap zorg en gezondheid (2017b). Interpretatie van de erkennings -

woonzorgcentra , rust - en verzorgingstehuizen en centra voor kortverblijf.

Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, afdeling Zorginspectie. Gevonden op

het internet op 10 februari 2018: https://www.zorg-engezondheid.be/sites/default/files/atoms/files/NORMIN…

Agentschap zorg en gezondheid. (2017c). Gevonden op het internet op 3 april 2018:

https://www.zorg-en-gezondheid.be/aandacht-en-projectoproep-voor-seksue…

Alles over seks. (s.a.). Begripsverklaringen seksuele identiteit en seksuele handelingen.

Gevonden op het internet op 13 maart 2018: https://www.allesoverseks.be/seks-vana-tot-z/

Alles over seks. (s.a.). Gevonden op het internet op 2 maart 2018:

https://www.allesoverseks.be/themas/seks-grenzen/seks-de-wet

Bauer, M., Chenco, C., McAuliffe, L. & Nay, R. (2013). Sexuality in Older Adults: Effect

of an Education Intervention on Attitudes and Beliefs of Residential Aged Care Staff.

Educational Gerontology, 39, 82-91. doi:10.1080/03601277.2012.682953

Bauer, M., Fetherstonhaugh, D., Tarzia, L. & Nay, R. (2013). Interviewing Older People

in Residential Aged Care About Sexuality: Difficulties and Challenges. Sexuality &

Disability, 31, 361-371. doi:10.1007/s11195-013-9297-5

Bauer, M., Fetherstonhaugh, D., Tarzia, L., Nay, R., & Beattie, E. (2014). Supporting

residents’ expression of sexuality: The initial construction of a sexuality assessment

tool for residential aged care facilities. BMC Geriatrics, 14(1), 1–6. doi:10.1186/1471-

2318-14-82

Bentrott, M. & Margrett, J. (2016). Adopting a Multilevel Approach to Protecting

Residents’ Rights to Sexuality in the Long-Term Care Environment: Policies, Staff

Training, and Response Strategies. Sex Res Soc Policy, 14, 359–369.

doi:10.1007/s13178-016-0260-y

Bosch, E., Suykerbuyk, E. (2000). Seksuele voorlichting aan mensen met een

verstandelijke handicap. Baarn: Nelissen.

Brinksma, A., Van Der Cingel, M., Hellema, F., Jansen, G. & Kleve, R. (2002). Zakboek

Verpleegkundige diagnosen. (editie 9). Groningen: Wolters-Noordhof

Budding, T. (2005). In vertrouwen, omgaan met ongewenst gedrag. Zaltbommel:

Thema.

120

Buttaro, T. M., Koeniger-Donohue, R., & Hawkins, J. (2014). Sexuality and quality of

life in aging: Implications for practice. Journal for Nurse Practitioners, 10(7), 480–485.

doi.org/10.1016/j.nurpra.2014.04.008

Catthoor, P. (2017). Seksualiteit bij ouderen: het taboe eindelijk doorbroken?

Gevonden op 15 november 2017 op het internet:

https://www.seniorennet.be/redactie/artikel/170/seksualiteit-bij-oudere…

Cohn, T. & Syme, M. (2016). Examining aging sexual stigma attitudes adults by

gender, age, and generational status. Aging & Mental Health, 20 (1), 36-45.

doi:10.1080/13607863.2015.1012044

Connolly, M.-T., Breckman, R., Callahan, J., Lachs, M., Ramsey-Klawsnik, H., &

Solomon, J. (2012). The Sexual Revolution’s Last Frontier: How Silence About Sex

Undermines Health, Well-Being, and Safety in Old Age. Generations, 36(3), 43–52.

Gevonden op het internet op 21 november 2017:

http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=a9h&AN=82371241&s…

st-live&scope=site

Cook, C., Schouten, V., Henrickson, M., & McDonald, S. (2017). Ethics, intimacy and

sexuality in aged care. Journal of Advanced Nursing, 73(12), 3017–3027.

doi:10.1111/jan.13361

Davis, S. (2006). Rehabilitation: the use of theories and models in practice. Livingston:

Elsevier

De Fauw, N., Denier, Y., Peeters, M., Wuyts, Y., Dhaene, L., & Zenner C. (2013). Het

taboe doorbroken: seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen zorgaanbieders en

zorgvragers. Zorgnet Vlaanderen. Gevonden op het internet op 12 december 2017:

https://doi.org/D/2013/1267/1

Dementie. (s.a.). Omgaan met ongepast gedrag van mensen met dementie. Gevonden

op het internet op 7 mei 2018: https://dementie.nl/herhalen/omgaan-met-ongepastgedrag-van-mensen-met-d…

De Regt, W. (2012). 50 jaar GVO en Gezondheidsbevordering. Tijdschrift voor

gezondheidswetenschappen, 90 (6), 379-386. doi:10.1007/s12508-012-0130-9

De Sutter, P. (2018, april). Studiedag Tachtig Tinten, symposium Tachtig Tinten.

Agentschap zorg en gezondheid in samenwerking met o.a. KliQ: Gent.

Diesveldt, H. (2009). Ontremd gedrag of verlangen naar intimiteit. Denkbeeld, 21 (5),

6-8. Gevonden op het internet op 7 mei 2018: https://link-springercom.k.thomasmore.ezproxy.kuleuven.be/content/pdf/1…

Doll, G. (2013). Sexuality: practice and policy. Journal of Gerontological Nursing, 39

(7), 30-37. doi:10.3928/00989134-20130418-01

Dominguez, L. J., & Barbagallo, M. (2016). Ageing and sexuality. European Geriatric

Medicine, 7(6), 512–518. doi:10.1016/j.eurger.2016.05.013

Eeltink, C. (2014). Seksualiteit bij oudere patiënten: doorvragen naar seksueel

functioneren. Oncologica, 31 (1), 8-15.

Ensie. (s.a.). Gevonden op het internet op 13 maart 2018:

https://www.ensie.nl/redactie-ensie/transgender

121

Esterle, M., Sastre, M. T. M., & Mullet, E. (2011). Acceptability of sexual relationships

between elderly people residing in nursing homes. Sexuality and Disability, 29(2), 157–

164. doi:10.1007/s11195-010-9189-x

Evans, D. T. (2013). Promoting sexual health and wellbeing: the role of the nurse.

Nursing Standard. Royal College of Nursing Great Britain, 28(10), 53–57.

doi:10.7748/ns2013.11.28.10.53.e7654

Federale overheidsdienst. (s.a.). Gevonden op het internet op 15 mei:

http://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/document…

he_code_voor_de_belgische_verpleegkundigen_0.pdf

Flynn, T. & Gow, A. (2015). Examining associations between sexual behaviours and

quality of life in older adults. Age and Ageing, 44 (5), 823-828.

doi:10.1093/ageing/afv083

Fokkema, T. (2012). Ouderenzorg moet homovriendelijker. Tijdschrift voor

Gerontologie en Geriatrie, 43(1), 4-6. doi:10.1007/s12439-012-0001-5

Foley, S. (2015). Older Adults and Sexual Health: A Review of Current Literature.

Current Sexual Health Reports, 7(2), 70–79. doi:10.1007/s11930-015-0046-x

FPD. (2017). Gevonden op het internet op 1 maart 2018:

http://www.onprvp.fgov.be/NL/futur/retirement/age/Paginas/default.aspx#a

Frans, E. & De Bruycker, A. (2012). Raamwerk seksualiteit en beleid kwaliteit,

preventie en reactie in jouw organisatie. Sensoa. [Brochure]. Brussels: Vrancken, A.

Gevonden op 3 februari 2018 op het internet: www.sensoa.be

Frans, E. & Franck, T. (2010). Vlaggensysteem. Praten met kinderen en jongeren over

seks en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Antwerpen: Sensoa.

Fredriksen-Golden, K., Hoy-Ellis, C., Goldsen, J., Emlet, C. & Hooyman, N. (2014).

Creating a Vision for the Future: Key Competencies and Strategies for Culturally

Competent Practice With Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender (LGBT) Older Adults

in the Health and Human Services. J Gerontol Soc Work, 57(0), 80-107.

doi:10.1080/01634372.2014.890690

Gastmans, C. (2014). Sexual expression in nursing homes: a neglected nursing ethics

issue. Nursing ethics, 2 (5), 505-506. Gevonden op het internet op 22 februari 2018:

http://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0969733014531530

Gastmans, C. (2015). Zorgmedewerkers spelen belangrijke rol om taboe te doorbreken.

Zorgnet Icuro. 55 (7), 16-17. Gevonden op het internet op 17 maart 2018:

https://www.zorgneticuro.be/sites/default/files/2015%20Zorgwijzer%2055%…

Gastmans, C., Denier, Y. & Degadt, P. (2015). Intimiteit en seksualiteit in de zorg voor

ouderen advies 18. Zorgnet Vlaanderen, 1–24. Gevonden op het internet op 11 maart

2018: http://www.zorgneticuro.be/publicaties/ethisch-advies-18-intimiteit-ens…

Geelen, R. (2010). Praktijkboek dementie: Van achterdocht tot zwerfgedrag. Houten:

Bohn Stafleu van Loghum.

Geuens, S. (s.a). Seksualiteit? Seks? Soa?. PowerPoint presentatie voor de bijscholing

“seksueel grensoverschrijdend gedrag”, PVT De Landhuizen, Zoersel.

122

Gits, J. (2015). Van schaamte naar trots. Een gezinswetenschappelijke benadering van

noden van oudere holebi's in woonzorgcentra. Onuitgegeven bachelorproef, Odisee

Campus Hoger Instituut Brussel, Departement Gezinswetenschappen.

Godemont, J., Dewaele, A. & Breda, J. (2004). Geen roos zonder doornen : oudere

holebi’s, hun sociale omgeving en specifieke behoeften. Steunpunt Gelijke kansenbeleid

- consortium UA en LUC. Gevonden op het internet:

http://www.steunpuntgelijkekansen.be/wp-content/uploads/12.-Geen-roos-z…

Gordon, M.(1995). Handleiding verpleegkundige diagnostiek 1995 – 1996. Utrecht: De

Tijdstroom

Haesler, E., Bauer, M., & Fetherstonhaugh, D. (2016). Sexuality, sexual health and

older people: A systematic review of research on the knowledge and attitudes of health

professionals. Nurse Education Today, 40, 57–71. doi:10.1016/j.nedt.2016.02.012

Harju, J. & Kortleve, B. (s.a.) Prisma. Praktijk voor therapie en coaching. Gevonden op

het internet op 13 maart 2018: https://www.prismapraktijk.nl/schematherapiegroep_homoseksuele_mannen

Heath, H. (2011). Older people in care homes: sex, sexuality and intimate

relationships. London: Royal College of Nursing, 23 (6).

Heemelaar, M. (2008). Seksualiteit, intimiteit en hulpverlening: informatie en

communicatietraining voor sociaal-agogisch hulpverleners en verpleegkundigen.

Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Hellemans, S., Buysse, A. (2013). Seksueel Grensoverschrijdend gedrag. Sexpert:

Seksuele gezondheid in Vlaanderen, 217-240. Gent: Academia

Henning-Smith, C., Gonzales, G., & Shippee, T. P. (2015). Differences by sexual

orientation in expectations about future long-term care needs among adults 40 to 65

years old. American Journal of Public Health, 105(11), 2359–2365.

doi:10.2105/AJPH.2015.302781

Hill, E. (2014). We'll Always Have Shady Pines: Surrogate Decision-Making Tools for

Preserving Sexual Autonomy in Elderly Nursing Home Residents. William & Mary Journal

of Women and the Law, 20 (2), 469-490.

Inspectie voor de gezondheidszorg, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

(2016). Het mag niet, het mag nooit. Seksueel grensoverschrijdend gedrag in de

gezondheidszorg [Brochure]. Utrecht. Gevonden op het internet op 10 februari 2018:

https://www.waardigheidentrots.nl/beleidsstukken/igz-brochure-seksueelg…

Joller, P., Gupta, N., Seitz, D. P., Frank, C., Gibson, M., & Gill, S. S. (2013). Approach

to inappropriate sexual behaviour in people with dementia. Canadian Family Physician

Medecin de Famille Canadien, 59 (3), 255–260. Gevonden op het internet op 6 februari

2018:

http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=3596201&tool=…;

rendertype=abstract

Jonkers, A. (2013). SEKS op de verpleegkundige agenda in de palliatieve fase. BijzijnXL, 6 (9), 8-11. doi:10.1007/s12632-013-0112-4.

123

Kaplan, M., & Pacelli, R. (2011). The sexuality discussion: Tools for the oncology nurse.

Clinical Journal of Oncology Nursing, 15(1), 15–17. doi:10.1188/11.CJON.15-17

Kenniscentrum Multiculturele Ouderenzorg. (2012). Gevonden op het internet op 23

april 2018: http://multiculturele-ouderenzorg.nl/wpcontent/uploads/2013/10/Kiwa_tol…

Keuzenkamp, S. (2011). Acceptatie van homoseksualiteit in Nederland 2011:

Internationale vergelijking, ontwikkeling en actuele situatie. Den Haag: Sociaal en

Cultureel Planbureau. Gevonden op het internet op 5 april 2018:

https://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2011/Accept…

seksualiteit_in_Nederland_2011

Klaeson, K., Hovlin, L., Guvå, H., & Kjellsdotter, A. (2017). Sexual health in primary

health care – a qualitative study of nurses’ experiences. Journal of Clinical Nursing, 26

(11–12), 1545–1554. doi:10.1111/jocn.13454

KliQ vzw. (s.a.). Gevonden op het internet op 21 april 2018:

https://kliqvzw.be/nl/ouderenzorg/workshop-voor-woonzorgcentra-tachtig-…

Kluit, M. (2012). Kleurrijke Kennis Homovriendelijkheid in De Ouderenzorg en De Rol

van Kennisverwerving, Masterscriptie, Universiteit voor Humanistiek. Gevonden op het

internet op 25 februari 2018: https://www.roze50plus.nl/assets/uploads/docs/1-

%20120829-kleurrijke-kennis-maaike-kluit-web.pdf

Krook, K., Van Straaten, G. (2003) Hoezo lastig! Omgaan met probleemgedrag van

ouderen. Baarn: HB Uitgevers

Kuyper, L., Verbeek-Oudijk, D. & van Campen, C. (2018). Jezelf zijn in het

verpleeghuis: intimiteit, seksualiteit en diversiteit onder bewoners van verpleeg- en

verzorgingstehuizen. Beleidssignalement Sociaal en Cultureel Planbureau. Gevonden

op het internet op 24 februari 2018:

https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/02/01/beleidssig…

Lester, P. E., Kohen, I., Stefanacci, R. G., & Feuerman, M. (2016). Sex in Nursing

Homes: A Survey of Nursing Home Policies Governing Resident Sexual Activity. Journal

of the American Medical Directors Association, 17(1), 71–74.

doi:10.1016/j.jamda.2015.08.013

Leyerzapf, H., Visse, M., de Beer, A. & Abma, T. (2013). Op weg naar betere roze

ouderenzorg. Eindrapport, Vumc/Rainbow City Rotterdam. Gevonden op het internet op

24 februari 2018:

http://www.participatiekompas.nl/sites/default/files/KB33_Eindrapport%2…%

20Roze%20Ouderen_september%202013.pdf

Leyerzapf, H., Klokgieters, S., Ghorashi, H. & Broese van Groenou, M. (2017).

Kleurrijke zorg: een verkennende literatuurstudie naar culturele en seksuele diversiteit

in de langdurige ouderenzorg, Cordaan, Institute for Societal Resilience (ISR) en

Medical Humanities, VUmc. Gevonden op het internet op 24 februari 2018:

http://www.zorgvoorbeter.nl/docs/PVZ/Actueel/Rapport%20Literatuurstudie…

le%20en%20seksuele%20diversiteit%20in%20de%20langdurige%20zouderenzorg_No

v%202017.pdf

Lichtenberg, P. A. (2014). Sexuality and Physical Intimacy in Long Term Care:

Sexuality, long term care, capacity assessment. Occupational Therapy in Health Care,

28(1), 42–50. doi:10.3109/07380577.2013.865858.Sexuality

124

Linschoten, M. & Boers, H. (2014). Handboek De Roze Loper, een methode om

aandacht voor seksuele diversiteit in de zorg te vergroten, Consortium Roze 50+.

Gevonden op het internet op 22 april 2018: https://www.zorg-engezondheid.be/sites/default/files/atoms/files/80%20T…-

%20De%20Roze%20Loper%20handboek.pdf

Mahieu, L., De casterlé, B.D., Acke, J., Vandermarliere, H., Van Elssen, K., Fieuws, S.,

& Gastmans, C. (2016). Nurses' knowledge and attitudes toward aged sexuality in

Flemish nursing homes. Nursing Ethics, 23 (6), 605-623.

doi:10.1177/0969733015580813

Mahieu, L., & Gastmans, C. (2015). Older residents’ perspectives on aged sexuality in

institutionalized elderly care: A systematic literature review. International Journal of

Nursing Studies, 52 (12), 1891-1905. doi:10.1016/j.ijnurstu.2015.07.007

Mahieu, L., Van Elssen, K., & Gastmans, C. (2011). Nurses’ perceptions of sexuality in

institutionalized elderly: A literature review. International Journal of Nursing Studies,

48(9), 1140–1154. doi:10.1016/j.ijnurstu.2011.05.013

Mahieu, L., Cavolo, A. & Gastmans, C. (2018). How do community-dwelling LGBT

people perceive sexuality in residential aged care? A systematic literature revieuw.

Powerpoint-presentatie voor het symposium “Tachtig Tinten”, Zorg en Gezondheid en

expertisecentrum vzw KliQ, Gent. Gevonden op: https://www.zorg-engezondheid.be/sites/default/files/atoms/files/De%20p…-

%20en%20transgender%20ouderen%20inzake%20seksualiteit%20en%20seksuele%2

0expressie%20in%20woonzorgcentra%20-%20Lieslot%20Mahieu.pdf

Makimoto, K., Kang, H. S., Yamakawa, M., & Konno, R. (2015). An integrated literature

review on sexuality of elderly nursing home residents with dementia. International

Journal of Nursing Practice, 21(S2), 80–90. doi:10.1111/ijn.12317

Maslow, A. H. (1943). A Theory of Human Motivation. Psychological Review, 50(4),

370-96

Meijsen, E. (2016). De Roze Loper, interventiebeschrijving, Movisie: Utrecht. Gevonden

op 21 februari 2018 op het internet:

https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Methodebeschr…

er%20%5bMOV-11853577-1.0%5d.pdf

Mendes, A. (2015). A nurse’s role in nurturing a patient’s intimacy. British Journal of

Nursing, 24(22), 1165. doi.org/10.12968/bjon.2015.24.22.1165

Merghati-Khoei, E., Pirak, A., Yazdkhasti, M., & Rezasoltani, P. (2016). Sexuality and

elderly with chronic diseases: A review of the existing literature. Journal of Research in

Medical Sciences, 21(9), 1–10. Gevonden op het internet op 29 oktober 2017:

http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&AuthType=ip,shib&db=…

0294588&site=ehostlive&scope=site%0Ahttp://jrms.mui.ac.ir/index.php/jrms/article/download/10553/5202

%0Ahttp://ovidsp.ovid.com/ovidweb.cgi?T=JS&PAGE=reference&D=emex&NEWS=N&A

N=614

Movisie. (2012). Gevonden op het internet op 22 april 2018:

https://www.movisie.nl/artikel/roze-ouderen

Muller-Schoof, I., & Mouthaan, I. (2013). Scholingsmap: intimiteit en seksualiteit in de

ouderenzorg. Utrecht: Rutgers WPF & NZCO. Gevonden op 26 februari 2018.

125

Musaph, H. (1993). Ouderdom en seksualiteit. Utrecht: De Tijdstroom

Neville, S., Adams, J., Bellamy, G., Boyd, M. & CClinPsy, N. (2015). Perceptions

towards lesbian, gay and bisexual people in residential care facilities: a qualitative

study. International journal of older People Nursing, 10(1), 73-81.

doi:10.1111/opn.12058

Notter, J., & De Vocht, H. (2012). Seksualiteit en intimiteit in de oncologische en

palliatieve zorg in Nederland: een hermeneutisch onderzoek. Saxion University of

Applied Sciences.

Peeters, K. & Vandeurzen, J. (2014). Besluit van de Vlaamse Regering betreffende het

beleid inzake preventie van en omgaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag in

gezondheids- en woonzorgvoorzieningen. Vlaanderen: Agentschap Zorg en gezondheid.

Gevonden op het internet op 28 maart 2018: https://www.zorg-engezondheid.be/besluit-van-de-vlaamse-regering-van-9-…

Put, E. (2017). 'Vraag er gewoon naar'. Nursing, 23, 34-37.

Quinn, C., & Happell, B. (2016). Supporting the Sexual Intimacy Needs of Patients in a

Longer Stay Inpatient Forensic Setting. Perspectives in Psychiatric Care, 52(4), 239–

247. doi: 10.1111/ppc.12123

Regenboogambassadeurs. (s.a.). Gevonden op het internet op 8 mei 2018:

https://regenboogambassadeurs.be/

Roney, L., & Kazer, M. W. (2015). Geriatric sexual experiences: The seniors tell all.

Applied Nursing Research, 28(3), 254–256. doi:10.1016/j.apnr.2015.04.005

Rowntree, M. R., & Zufferey, C. (2015). Need or right : Sexual expression and intimacy

in aged care. Journal of Aging Studies, 35, 20–25. doi:10.1016/j.jaging.2015.07.003

Roze50plus. (2009). Roze 50+ de Onzichtbaarheid voorbij, Het Consortium Roze 50+

Nederland. Gevonden op het internet op 26 januari 2018:

https://www.roze50plus.nl/assets/uploads/docs/knowledgebase/325.1e8bfe6…

eef37ea91e3fba38b.pdf

Roze50plus. (2010). Gevonden op het internet op 3 april 2018:

https://www.roze50plus.nl/diensten/kennisbank/224/negatieve-anticipatie/

Rutgers. (s.a.). Seksuele grensoverschrijding. Kenniscentrum seksualiteit. Gevonden op

het internet op 10 februari 2018: https://www.seksualiteit.nl/seks-jouwleven/seksuele-grensoverschrijding

Rutgers WPF. (2011). Verschil in verlangen [Brochure]. Utrecht. Gevonden op het

internet: https://shop.rutgers.nl/webwinkel/verschil-in-verlangen/15310

Rutgers WPF. (2012a). Seksualiteit als je ouder wordt [Brochure]. Utrecht. Gevonden

op het internet: https://www.rutgers.nl/producten/seks-als-je-ouder-wordt

Rutgers WPF. (2012b). Seksualiteit en een chronische ziekte [Brochure]. Utrecht.

Gevonden op het internet: https://www.rutgers.nl/producten/seksualiteit-en-eenchronische-ziekte

126

Saunamäki, N., Andersson, M., & Engström, M. (2010). Discussing sexuality with

patients: Nurses’ attitudes and beliefs. Journal of Advanced Nursing, 66(6), 1308–

1316. doi:10.1111/j.1365-2648.2010.05260.x

Saunamäki, N., & Engström, M. (2014). Registered nurses’ reflections on discussing

sexuality with patients: Responsibilities, doubts and fears. Journal of Clinical Nursing,

23(3–4), 531–540. doi:10.1111/jocn.12155

Seks in de praktijk. (s.a.). Gevonden op 20 maart 2018 op het internet:

https://www.seksindepraktijk.nl/

Seksuele vorming. (s.a.). Gevonden op het internet op 22 februari 2018:

https://www.seksuelevorming.nl/themas/weerbaarheid-en-grensoverschrijdi…

Sensoa. (s.a.). Gevonden op het internet op 13 maart 2018:

https://www.sensoa.be/over-sensoa/organisatie/seksuele-gezondheid

Seksuele vorming. (s.a.). Gevonden op het internet op 22 februari 2018:

https://www.seksuelevorming.be/sensoa-vlaggensysteem

Sollicitatie Buddy's. (s.a.). De piramide van Maslow. Gevonden op het internet op 3 mei

2018: http://sollicitatiebuddys.nl/wp-content/uploads/2015/11/pyramide-vanmas…

Spring, L. (2015). Older women and sexuality—Are we still just talking lube? Sexual

and Relationship Therapy, 30(1), 4–9. doi:10.1080/14681994.2014.920617

Stapel, J. & Keukens, R. (2009). Sociologie voor gezondheidszorg en verpleegkunde,

Bohn Stafleu van Loghum: Houten. doi:10.1007/978-90-313-7730-55

Steyaert, J. (2017). Classificatie van geestesziekten. Gevonden op het internet op 13

maart 2018:

https://www.canonsociaalwerk.eu/nl_ggz/details.php?cps=2&canon_id=292

Swinnen, A. (2011). Seksualiteit van ouderen: een multidisciplinaire benadering.

Amsterdam: University Press.

Syme, M. L., Lichtenberg, P., & Moye, J. (2016). Recommendations for sexual

expression management in long-term care: a qualitative needs assessment. Journal of

Advanced Nursing, 72(10), 2457–2467. doi.org/10.1111/jan.13005

Tarzia, L., Fetherstonhaugh, D., & Bauer, M. (2012). Dementia, sexuality and consent

in residential aged care facilities. Journal of Medical Ethics, 38(10), 609-613. doi:

10.1136/medethics-2012-101066

Taylor, B., David, S. (2006). Using the exetented PLISSIT model to address sexual

healthcare needs. Nursing Standard, 21 (11), 35-40.

doi:10.7748/ns2006.11.21.11.35.c6382

Taylor, A., & Gosney, M. A. (2011). Sexuality in older age: Essential considerations for

healthcare professionals. Age and Ageing, 40(5), 538–543. doi: 10.1093/ageing/afr049

Tucker, I. (2010). Management of inappropriate sexual behaviors in dementia: a

literature review. International Psychogeriatrics, 22(5), 683-692.

doi:10.1017/S1041610210000189

127

Tzeng, Y. L., Lin, L. C., Shyr, Y. I. L., & Wen, J. K. (2009). Sexual behaviour of

institutionalised residents with dementia - A qualitative study. Journal of Clinical

Nursing, 18(7), 991–1001. doi:10.1111/j.1365-2702.2008.02708.x

Van Assche, L. (2015). Partnerrelatie, intimiteit en seksualiteit in de tweede

levenshelft. Amsterdam: Garant-Uitgevers nv.

Van Delft, P. (2014). Projectverslag “Als u begrijpt wat ik bedoel…”. Gevonden op het

internet op 22 februari 2018

https://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/Projectversla…

0begrijpt%204%20maart%20[MOV-2320183-1.0].pdf

Van de Putte, E. (s.a.). Gevonden op het internet op 11 maart 2018:

https://evelinevandeputte.com/publicaties/stormachtig-stil/

van der Ploeg, A. (2017). De prevalentie van seksueel grensoverschrijdend gedrag

onder ouderen in Vlaamse woonzorgcentra. Onuitgegeven masterproef, KU Leuven,

Faculteit Geneeskunde Departement Neurowetenschappen Instituut voor Familiale en

Seksuologische Wetenschappen. Gevonden op het internet 12 mei 2018:

http://aditivzw.be/nl/documentatie/literatuur

Van de Ven, L., Van Assche, L., Vesentini, L. (s.a.). Intimiteit en seksualiteit bij

ouderen. Gevonden op het internet op 22 februari 2018:

https://www.seksuologischehulpverlening.info/sites/default/files/bestan…

enenintimiteitopt.pdf

Van Houdenhove, E., Messelis, E., & Van Velthoven, J. (2016a). Seksualiteit in het

woonzorgcentrum: taboe nog lang niet doorbroken. Gevonden op het internet op 15

november 2017: https://sociaal.net/analyse-xl/seksualiteit-in-het-woonzorgcentrum/

Van Houdenhove, E., Messelis, E. & Van Velthoven (2016b). Seksualiteit in het

woonzorgcentrum. Gevonden op het internet op 9 maart 2018:

https://www.seksonderzoek.be/wp-content/uploads/2016/03/samenvatting-on…

Van Lisdonk J. & Kuyper, L. (2014). 55-plussers en seksuele orientatie: ervaringen van

lesbische, homoseksuele en heteroseksuele 55-plussers. Den Haag: Sociaal en

Cultureel Planbureau. Gevonden op het internet op 5 april 2018:

https://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2015/55_plu…

ele_ori_ntatie

Verkerk, M. (2016). (Over)behandelen van kwetsbare ouderen, een ethische

benadering. Bijblijven, 32(3), 180-188. doi:10.1007/s12414-016-0121-x

Verstraeten, M. (2012). Praten over seksualiteit: de negende vraag van Gordon.

Nursing, 18 (3), 24-28.

Vilans kenniscentrum langdurige zorg. (2011). Kennisbundel probleemgedrag voor

docenten Zorg en Welzijn.

Villar, F., Celdrán, M., Fabà, J., & Serrat, R. (2014). Barriers to sexual expression in

residential aged care facilities (RACFs): Comparison of staff and residents’ views.

Journal of Advanced Nursing, 70(11), 2518–2527. doi:10.1111/jan.12398

128

Villar, F., Fabà, J., Serrat, R., & Celdrán, M. (2015). What Happens in Their Bedrooms

Stays in Their Bedrooms: Staff and Residents’ Reactions Toward Male-Female Sexual

Intercourse in Residential Aged Care Facilities. Journal of Sex Research, 52(9), 1054

1063. doi:10.1080/00224499.2014.959882

VZW 't Volderke (2017). Visietekst seksualiteit, april 2017. Meerhout.

Westland Academy’s Approach. (s.a.). Gevonden op 26 februari 2018 op het internet:

http://westland.academy/westland-approach

WHO (2010). Standards for Sexuality Education in Europe. A framework for policy

makers, educational and health authorities and specialists. Keulen: WHO Regional

Office for Europe and BZgA.

Willekens, L., Driesen, F. & Mertens, E. (2013). Thomas More stijlwijzer: richtlijnen

voor het maken van schriftelijke werkstukken. Onuitgegeven nota’s voor de opleiding

bachelor in de verpleegkunde, Thomas More Kempen, Departement Gezondheidszorg

Turnhout.

Zorgnet-icuro. (2015). Advies 18: intimiteit en seksualiteit in de zorg voor ouderen.

Gevonden op het internet op 22 februari 2018:

https://www.zorgneticuro.be/sites/default/files/2015%20Ethisch%20advies…

v3.pdf

 

Download scriptie (2.93 MB)
Universiteit of Hogeschool
Thomas More Hogeschool
Thesis jaar
2018
Promotor(en)
Dorine Nevelsteen