Vertaling, een zwart schaap in het Vlaams secundair vreemdetalenonderwijs

Laura
Rombaut

“Hopen dat een leerling vanzelf begint te denken in een vreemde taal, is een utopie. Wie niet leert vertalen, krijgt geen woord gezegd.” Volgens deze woorden zou het daarom de taak zijn van leerkrachten moderne vreemde talen om leerlingen in het secundair onderwijs te leren vertalen. Urgh, hoor ik veel leerlingen (én leerkrachten) al denken. Maar welke rol neemt vertaling in het Vlaams secundair vreemdetalenonderwijs in de praktijk in?

Vertaling is alomtegenwoordig

Het is opmerkelijk hoe veel we als Vlamingen met vertaling in contact komen. Dagelijks worden we geconfronteerd met vertalingen allerhande. Ja, wees maar zeker dat je iets bijleert door naar ondertitelde films en series te kijken. Leve Netflix! Maar er zijn ook subtielere vormen van vertaling in het dagelijkse leven. Denk maar aan reclame, bijsluiters, handleidingen enzovoort! Bovendien evolueren we in deze geglobaliseerde wereld steeds meer naar een multiculturele samenleving. Een leven zonder vertaling is met andere woorden ondenkbaar geworden. Zonder het zelf te beseffen, maakt vertaling een groot deel van ons leven uit.

Ook alomtegenwoordig in het onderwijs?

In mijn masterproef ben ik daarom op zoek gegaan naar de rol van vertaling in het moderne vreemdetalenonderwijs (Frans, Engels en Duits) in Vlaanderen. Meer bepaald ben ik op zoek gegaan naar het antwoord op vijf vragen. Ten eerste wou ik weten wat Vlaamse leerkrachten onder vertaling verstaan. Ten tweede ben ik nagegaan hoe er van bovenaf, in de leerplannen en de handboeken naar vertaling gekeken wordt. Is er misschien ook een verband tussen het gebruik van vertaling en het startniveau van de leerlingen en de beoogde leerdoelstellingen? Dat was een derde vraag die me bezighield. Ten vierde ben ik op zoek gegaan naar meer aantrekkelijke manieren om vertaling in de les te integreren, zodat leerlingen meer gemotiveerd worden. Tot slot heb ik onderzocht of er een verband is tussen het gebruik van vertaling enerzijds, en de opleiding en ervaring van de leerkracht anderzijds. De antwoorden op deze vragen bracht ik in verband met een voorgaand onderzoek van de Europese Commissie. Daarbij zette ik vier onderzoeksinstrumenten in: de analyse van de leerplannen en handboeken, een online vragenlijst voor leerkrachten en enkele interviews.

Communicatieve methode

Zowel uit de analyse van de leerplannen, als uit de analyse van de handboeken leidde ik af dat er in Vlaanderen vooral volgens de communicatieve methode gewerkt wordt, en meer bepaald volgens TBLT (Task-Based Language Teaching). Bovendien bleek dat de Vlaamse leerplannen een zeer negatieve houding ten opzichte van vertaling aannemen. Het gebruik van de doeltaal wordt zoveel mogelijk gestimuleerd, het gebruik van vertaling zoveel mogelijk afgeraden. Waar die negatieve houding vandaan komt, is onduidelijk. In vele Europese richtlijnen wordt vertaling vandaag de dag namelijk veeleer aangeraden. De beperkte opleiding van Vlaamse leerkrachten rond het Europees Gemeenschappelijk Referentiekader voor Moderne Vreemde Talen kan daarbij een rol spelen.

Spaarzame leerkrachten

Aan de hand van een online vragenlijst, kwam ik erachter hoe de gemiddelde Vlaamse leerkracht met vertaling omspringt. Daaruit bleek dat de Vlaamse leerkracht, in vergelijking met leerkrachten uit andere Europese landen, heel spaarzaam is met vertaling in de klas. Als vertaling gebruikt wordt, is het vooral ter verduidelijking, en niet als interessante, leerrijke en creatieve oefening. Vele leerkrachten geven aan wel meer gebruik van vertaling te maken als de leerplannen er niet zo negatief over zouden zijn. Als ze vertaling gebruiken, is het vooral door naar ondertitelde films te kijken of door losse zinnen te vertalen.

Gemiddeld gebruik van vertaalactiviteiten in de klas. (Vlaanderen. 1 = nooit, 5 = altijd)

Gemiddeld gebruik van vertaalactiviteiten in de klas. (Vlaanderen. 1 = nooit, 5 = altijd)

Basiskennis Engels

Tot slot nam ik nog enkele interviews af om de resultaten te bevestigen of te nuanceren. Uit de interviews kwam naar voren dat vooral leerkrachten Engels spaarzaam zijn met vertaling. Hun argument: leerlingen komen overal in aanraking met het Engels, een zekere basiskennis wordt dus verwacht. Nadien ben ik ook gaan kijken of ik in de antwoorden op de vragenlijsten eenzelfde tendens kon terugvinden, en dat was inderdaad zo. Aangezien de resultaten voor alle talen vrij dicht bij elkaar lagen, kon ik echter geen al te grote conclusies formuleren.

Gebruik van vertaling per taal. (Vlaanderen. 1 = nooit, 5 = altijd)

Gebruik van vertaling per taal. (Vlaanderen. 1 = nooit, 5 = altijd)

Vertalen = communiceren!

“Een taalsterke leerling gaat zich al gauw vervelen bij vertalingen”, zo klinkt het in een antwoord op de vragenlijst. Met dit onderzoek wil ik aantonen dat vertaling wel degelijk een communicatieve activiteit is die op veel verschillende creatieve, ludieke en leerrijke manieren kan ingezet worden zonder het taalverwervingsproces van de leerling op een onnatuurlijke manier te verstoren. In de loop van de twintigste eeuw was vertaling wat in onbruik geraakt. Waarom dat zo is, is nog steeds niet duidelijk. Vandaag de dag groeit er een steeds groter besef dat vertaling een effectieve pedagogische methode is in het vreemdetalenonderwijs. Naast een effectieve methode, is het bovendien een activiteit waarmee de leerlingen in deze multiculturele samenleving steeds meer in aanraking komen. Daarom is het belangrijk dat vertaling in de lessen geïntegreerd wordt. Deze masterproef wil daar een pleidooi bij voeren. Dat betekent niet dat ik het gebruik van de doeltaal afzweer. Integendeel, goede kennis van zowel doeltaal als de moedertaal is een voorwaarde om goed te kunnen vertalen. Of zoals Leonardo Bruni (1370-1444) het stelde: “Niemand kan juist vertalen zonder een goede en diepgaande kennis van elk van beide talen. En zelfs dat is niet voldoende. Velen zijn immers in staat om te begrijpen maar kunnen het begrepene niet onder woorden brengen. Zoals velen een schilderij beoordelen die zelf niet bij machte zijn om een schilderij te maken, (…) zo is ook het juiste vertalen een grote en moeilijke kunst.”


Bibliografie

Byram, M. (ed.) (2000). Routledge Encyclopedia of Language Teaching and Learning. USA & Canada: Routledge.

 

Carreres, A., & Noriega-Sánchez M. (2011). Translation in language teaching: insights from professional translator training. The Language Learning Journal, 39(3), 281-297.

 

Cook, G. (2010). Translation in Language Teaching. An Argument for Reassessment. Oxford: Oxford University Press.

 

Duff, A. (1989). Translation. Oxford: Oxford University Press.

 

Ellis, R. & Shintani, N. (2014). Exploring Language Pedagogy through Second Language Acquisition Research. USA & Canada: Routledge.

 

Europese Commissie (2012). Special Eurobarometer 386. Europeans and their languages. Geconsulteerd via http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/archives/ebs/ebs_386_… op 12/05/2018.

 

Europese Commissie (2011). First European Survey on Language Competences: Final Report. Geconsulteerd via http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/repository/languages/policy/s… op 12/05/2018.

 

Humblé, P. (2005). Een paar bedenkingen bij het vreemdetalenonderwijs. Geconsulteerd via http://www.vlrom.be/pdf/052humble.pdf op 06/12/2017.

 

Malmkjaer, K. (ed.) (1998). Translation and Language Teaching: Language Teaching and Translation. Manchester: St Jerome.

 

Marqués-Aguado, T., & Solís-Becerra J. (2013). An overview of Translation in Language Teaching Methods: Implications for EFL in Secondary Education in the Region of Murcia. Revista de Linguística y Lenguas Aplicadas, 8, 38-48.

 

Nederlandse Taalunie (2008). Gemeenschappelijk Europees Referentiekader voor Moderne Vreemde Talen: Leren, Onderwijzen, Beoordelen. Geconsulteerd via http://taalunieversum.org/sites/tuv/files/downloads/gemeenschappelijk_e… op 22/03/2018.

 

Pym, A., Malmkjaer, K. & Gutierrez-Colon Plana, M. (2013). Translation and language learning:  The role of translation in the teaching of languages in the European Union. A Study. Directorate-General for Translation, European Commission. doi:10.2782/13783.

 

Qing-xue, L., & Jin-fang, S. (2007). An Analysis of Language Teaching Approaches and Methods – Effectiveness and Weakness. US-China Education Review, 4(1), 69-71.

 

Van Wijk, J. (ed.) (2013). Het voertuig. Onderzoeksverslag lectoraat Engels. Literatuuronderzoek. Geconsulteerd via https://www.driestar-educatief.nl/medialibrary/Driestar/Kennisontwikkel… op 22/01/2018.

 

Geraadpleegde websites (12/04/2018):

http://examencommissiesecundaironderwijs.be/vakfiches

http://www.vanin.be/nl/secundair-onderwijs/frans/7-a-dire

https://www.plantyn.com/web/nl/secundair-onderwijs/frans/coup-de-pouce

http://quartierfrancais-quartierlibre.folders.pelckmans.be/nl_NL/2640/4…

https://www.pelckmans.be/onderwijsniveaus/secundair-onderwijs/frans/mis…

https://www.pelckmans.be/onderwijsniveaus/secundair-onderwijs/engels/to…

http://www.vanin.be/nl/secundair-onderwijs/engels/on-track

https://www.intertaal.nl/uitgeverij/serie/fairway/1002

http://www.vanin.be/nl/secundair-onderwijs/engels/insight

https://www.diekeure.be/nl-be/educatief/secundair-onderwijs/alles-im-gr…

http://www.vanin.be/nl/secundair-onderwijs/duits/alles-klar-aktuell

https://www.pelckmans.be/onderwijsniveaus/secundair-onderwijs/duits/bes…

http://www.onderwijs.vlaanderen.be/nl/leerplannen

http://eindtermen.vlaanderen.be/secundair-onderwijs/index.htm

 

 

Leerplannen (geraadpleegd op 12/04/2018):

http://pro.g-o.be/blog/documents/2010-001.pdf (Engels 1ste graad)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2010-002.pdf (Frans 1ste graad)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2010-025.pdf (Frans/Engels 2e graad BSO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2012-025.pdf (Frans 2e graad TSO/KSO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2012-024.pdf (Engels 2e graad TSO/KSO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2012-002.pdf (Frans 2e graad ASO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2012-003.pdf (Engels 2e graad ASO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2014-020.pdf (Frans 3e graad TSO/KSO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2014-019.pdf (Engels 3e graad TSO/KSO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/96180.pdf (Duits 3e graad TSO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2014-015.pdf (Frans 3e graad ASO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2014-014.pdf (Engels 3e graad ASO)

http://pro.g-o.be/blog/documents/2006-041.pdf (Duits 3e graad ASO)

Download scriptie (2.26 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2018
Promotor(en)
Paul Pauwels