Who cares? De impact van de economische crisis op zorg in Europa
De vergrijzing van de Europese bevolking veroorzaakt een groei in zorgbehoeften. Tegelijkertijd zijn minder jonge mensen beschikbaar om zorg te verlenen en het groeiende benodigde budget voor langdurige zorg te financieren. Ondanks de stijging van de zorgvraag, bezuinigden Europese overheden op de zorgsector als gevolg van de economische crisis die in 2008 uitbrak - die overigens ook gepaard ging met een verslechterende volksgezondheid. Naar aanleiding van de bezuinigingen, voerden zorgsectoren noodgedwongen veranderingen door en daarop volgend daalde het gebruik van gezondheidszorg. Als gevolg kampten meer mensen met onvervulde zorgbehoeften, een probleem dat volgens de Europese Unie opgevangen kon worden met informele zorg – ook wel mantelzorg genoemd.
Informele zorg
Door bezuinigingen op gezondheidszorg zijn meer zorgvragers genoodzaakt een beroep te doen op hun naasten voor onder andere persoonlijke verzorging en huishoudelijke hulp. Bovendien wordt dit gestimuleerd door de Europese Unie. Informele zorg kan een vervanger zijn voor bepaalde vormen van professionele thuiszorg. De kwaliteit van informele zorg is echter niet altijd voldoende om professionele zorg te vervangen. Informele zorgverleners zoals familie, vrienden en buren, worden geacht steeds meer gecompliceerde verpleegkundige zorgtaken op zich te nemen, maar het resultaat daarvan is dubieus wanneer de zorg kennis en kunde vereist. Informele zorg is op lange termijn alleen effectief bij kleine zorgbehoeften en als er geen scholing vereist is. In het beleid dat stelt dat informele zorg formele - professionele - zorg kan vervangen om zorgkosten te drukken, dient rekening gehouden te worden met de doeltreffendheid ervan. Bij gebrek aan specifieke kunde blijven zorgbehoeften onvervuld.
Wanneer het gebruik van publieke zorg vermindert door bezuinigingen en zorgvragers bijgevolg meer informele zorg aannemen, spreken we van een omgekeerd crowding out-effect. Het crowding out-effect houdt in dat de aanschaf van bepaalde producten of diensten verdrongen wordt doordat de overheid maatregelen heeft doorgevoerd en deze substitueert.
Verschillen tussen landen
Binnen Europa zijn er verschillende opvattingen over informele zorg. Esping-Andersen (1999) linkt deze verschillen aan drie typen welvaartsstaten; in sociaal-democratische, Noord-Europese landen neemt de overheid de verantwoordelijkheid voor zorg op zich, in de meer conservatieve landen – waaronder Duitsland en Oostenrijk - spelen verzekeringen een grote rol en in de liberale welvaartsstaten – zoals Engeland - is de markt dominant. In Zuid-Europese landen zou het informele netwerk de zorg veelal op zich nemen. De zorguitgaven van de overheid zijn in Zuid-Europese landen lager dan in noordelijk gelegen landen. Frankrijk en België bevinden zich tussen de uitersten. Uit recent onderzoek blijkt echter dat het ontvangen van informele zorg in landen met een hogere werkloosheidsgraad zoals Spanje en Portugal, onwaarschijnlijker is. De typologieën van Esping-Andersen (1999) met betrekking tot het gebruik van informele zorg blijken niet overeen te komen met de situatie in Europa in 2015. In tegenstelling tot resultaten van voorgaand onderzoek, blijken mensen in Zuid-Europa relatief weinig informele zorg te ontvangen. Met name in conservatieve landen, is de ontvangst van informele zorg hoog, evenals in België, Tsjechië, Estland en het sociaaldemocratische Denenmarken. In de typologieën wordt Oost-Europa buiten beschouwing gelaten, mogelijk omdat veel Oost-Europese landen pas later dan 1999 toetraden tot de Europese Unie.
Individuele kenmerken en zorg
Behoeften en demografische factoren hebben volgens Andersen (1995) ook invloed op de toegankelijkheid van zorg. Uit het recente onderzoek blijkt dat deze factoren inderdaad impact hebben op het risico op onvervulde zorgbehoeften. De waarschijnlijkheid om onvervulde zorgbehoeften te hebben is groter voor vrouwen, mensen die moeilijk rondkomen, ouderen en mensen met een slechte gezondheid. Overigens is het risico op onvervulde zorgbehoeften voor hoger opgeleiden lager. Voor de mensen die kwetsbaarder zijn voor onvervulde zorgbehoeften – met de zojuist beschreven kenmerken -, blijkt het ook waarschijnlijker om informele zorg te ontvangen. Daarnaast is de kans om informele hulp te ontvangen groter voor dorpelingen dan voor stedelingen.
Bezuinigingen en zorgbehoeften
Het is niet mogelijk te stellen dat alle overheidsbezuinigingen op zorg gepaard gaan met meer onvervulde zorgbehoeften. Dit effect blijkt heterogeen; met een afname in beschikbare ziekenhuisbedden is het waarschijnlijker onvervulde zorgbehoeften te hebben, maar dit geldt niet voor verandering van de dekkingsgraad door zorgverzekeringen en het aantal werkzame verpleegkundigen. Het betreft onderhouden, beschikbare ziekenhuisbedden waarbij zorgpersoneel voorzien is, waaronder bedden voor curatieve zorg, revalidatiezorg, langdurige zorg (met uitzondering van psychiatrische zorg) en andere bedden in ziekenhuizen en rusthuizen. Ziekenhuisbedden waren dan ook in de meeste landen onderhevig aan bezuinigingen, wat voor de andere indicatoren van bezuinigingen in het onderzoek meeviel. Het effect van de ziekenhuisbedden, heeft mogelijk te maken met de deïnstitutionalisering van zorg.
Het aantal beschikbare ziekenhuisbedden blijkt ook effect te hebben op de ontvangst van informele zorg: deze neemt toe naarmate het aantal beschikbare ziekenhuisbedden afneemt. Daarnaast bleek dat wanneer de ontvangst van informele zorg stijgt, onvervulde zorgbehoeften toenemen. Het verband tussen de beschikbare ziekenhuisbedden en onvervulde zorgbehoeften wordt opgeheven door de rol van informele zorg, zoals weergegeven in figuur 1. Informele zorg blijkt dus niet te volstaan; het komt niet overeen met de zorg die de zorgvragers nodig hebben, aangezien het voor ontvangers van informele zorg waarschijnlijker is om onvervulde zorgbehoeften te hebben ten opzichte van mensen die geen mantelzorg ontvangen.
[Figuur 1]
Omdat het waarschijnlijker is om informele zorg ontvangen wanneer het aandeel beschikbare ziekenhuisbedden afneemt, is er sprake van een omgekeerd crowding out-effect. Dit effect kan niet veralgemeend worden voor andere zorgfaciliteiten. Het risico op onvervulde zorgbehoeften door de ontvangst van informele zorg, is een nieuwe bevinding. De effectiviteit van informele zorg was zelden de focus in voorgaand onderzoek naar mantelzorg. Het mediërende effect van informele zorg toont aan dat dit soort zorg geen plaatsvervanger is voor formele zorg. Aangezien de Europese Unie, OECD en WHO toegankelijke gezondheidszorg nastreven, dienen overheden niet te besparen op ziekenhuisbedden en informele zorg niet aan te raden als vervanger van professionele zorg.
Referenties
Andersen, R.M. (1995). Revisiting the behavioral model and access to medical care: does it matter? Journal of health and social behavior 36 (1) 1-10.
Esping-Andersen, G. (1999). Social foundations of postindustrial economies. Oxford: Oxford university press.
Bibliografie
Allin, S., & Masseria, C. (2009). Unmet need as an indicator of health care access. Eurohealth 15 (2) 7-10.
Andersen, R.M. (1995). Revisiting the behavioral model and access to medical care: does it matter? Journal of health and social behavior 36 (1) 1-10.
Anderson, G., & Hussey, P. (2000). Population aging: a comparison among industrialized countries. Health affairs 19 (3) 191-203.
Arntz, M, & Thomsen, S. (2011). Crowding out informal care? Evidence from a field experiment in Germany. Oxford bulletin of economics and statistics 73 (3) 398-427.
Bambra, C. (2005). Worlds of welfare and the health care discrepancy. Social policy and society 4 (1) 31-41.
Belvis, A.G. de, Ferre, F., Specchia, M.L., Valerio, L., Fattore, G., & Ricciardi, W. (2012). The financial crisis in Italy: Implications for the healthcare sector. Health policy 106 (1) 10-16.
Bhugra, D. (2004). Review article migration and mental health. Acta psychiatrica Scandinavica 109 (4) 243-258.
Björnsdóttir, K. (2002). From the state to the family: reconfiguring the responsibility for long-term nursing care at home. Nursing inquiry 9 (1) 3-11.
Bonsang, E. (2009). Does informal care from children to their elderly parents substitute for formal care in Europe? Journal of health economics 28 (1) 143-154.
Buffel, V., Velde, Van de S., & Bracke, P. (2015). The mental health consequences of the economic crisis in Europe among the employed, the unemployed and the non-employed. Social science research 54 (november) 263-288.
Buiter, W. (1977). ‘Crowding out’ and the effectiveness of fiscal policy. Journal of public economics 7 (3) 309-328.
Callegaro, L., & Pasini, G. (2007). Social interaction effects in an inter-generational model of informal care giving. Social science research (10) 1-27.
Chen, J., & Hou, F. (2002). Unmet needs for health care. Health Reports 13 (2) 23-34.
Christianson, J. (1988). The evaluation of the national long term care demonstration: the effect of channeling on informal caregiving. Health services research 23 (1) 99-117.
Delooper, M., & Lafortune, G. Measuring disparities in health status and in access and use of health care in OECD countries. OECD working papers nummer 43.
Di Novi, C., Jacobs, R., & Migheli, M. (2015). The quality of life of female informal caregivers: From Scandinavia to the Mediterranean Sea. European journal of population 31 (3) 309-333.
Elstad, J.I. (2016). Income inequality and foregone medical care in Europe during the Great Recession: Multilevel analyses of EU-SILC surveys 2008-2013. International journal for equity in health 15 (1) 101.
Esping-Andersen, G. (1990). The three worlds of welfare capitalism. Cambridge: Polity.
Esping-Andersen, G. (1999). Social foundations of postindustrial economies. Oxford: Oxford university press.
Ettner, S.L. (1994). The effect of the medicaid home care benefit on long-term care choices of the elderly. Economic Inquiry 32 103-127.
European public health association (2017). Social inequalities in health and their determinants. European journal of public health 27 (1) 2.
Eurostat. (2018). Healthcare expenditure statistics - Statistics explained. Geraadpleegd op 8 februari 2018 via http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Healthcare_…
Eurostat. (2018). Population structure and ageing. Geraadpleegd op 18 februari 2018 via http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Population_…
Eurostat. (2016). Sustainable development in the European Union. A statistical glance from the viewpoint of UN sustainable development goals. Geraadpleegd op 4 december 2016 via http://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/7745644/KS-02-16-996-EN-…
Eurostat. (2017). Healthcare resource statistics – beds. Geraadpleegd op 7 mei 2018 via http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Healt…
Eurostat. (2017). Hospital beds by type of care. Geraadpleegd op 7 mei 2018 via http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do
Fjaer, E.L., Stornes, P., Borisova, L.V., McNamara, C.L., & Eikemo, T.A. (2017). Subjective perceptions of unmet need for health care in Europe among social groups: findings from the European social survey (2014) special module on the social determinants of health. European journal of public health 27 (1) 82-89.
Geerts, J. (2012). De wisselwerking tussen de formele en de informele zorg in Europa, in: Vanderleyden, L., & Callens, M., Generaties en solidariteit in woord en daad. Brussel: SVR.
Geerts, J., & Van den Bosch, K. (2012). Transitions in formal and informal care utilisation amongst older Europeans: the impact of national contexts. European journal of ageing 9 (1) 27-37.
Gené-Badia, J., Gallo, P., Hernández-Quevedo, C., & García-Armesto, S. (2012). Spanish health care cuts: Penny wise and pound foolish? Health policy 106 (1) 23-28.
Giacco, D., & Priebe, S. (2018). Mental health care for adult refugees in high-income countries. Epidimiology and psychiatric sciences 27 (2) 109-116.
Goddard, M., & Smith, P. (2001). Equity of access to health care services: Theory and evidence from the UK. Social science & medicine 53 (2001) 1149-1162.
Gool, K. van, & Pearson, M. (2014). Health, austerity and economic crisis: assessing the short-term impact in OECD countries. Paris: OECD publishing.
Haberkern, K., & Szydlik, M. (2010). State care provision, societal opinion and children’s care of older parents in 11 European countries. Ageing and society 30 (2) 299-323.
Heaton, J. (1999). The gaze and visibility of the carer: a Foucauldian analysis of the discourse of informal care. Sociology of health & illness 21 (6) 759-777.
Houtven, C.H. van, & Norton, E.C. (2004). Informal care and health care use of older adults. Journal of health economics 23 (6) 1159-1180.
Hox, J.J., Moerbeek, M., & Van de Schoot, R. (2010). Multilevel analysis: techniques and applications. New York: Routledge.
Israël, S. (2016). How social policies can improve financial accessibility of healthcare: A multi-level analysis of unmet medical need in European countries. International journal for equity in health 15 (1) 41.
Karanikolos, M., Mladovsky, P., Cylus, J., Thomson, S., Basu, S., Stuckler, D., Mackenbach, J., & McKee, M. (2013). Financial crisis, austerity, and health in Europe. The Lancet 381 (9874) 1323-1331.
Kirmayer, L.J., Narasiah, L., Munoz, M., Rashid, M., Ryder, A.G., Guzder, J., Hassan, G., Rousseau, C., & Pottie, K. (2011). Common mental health problems in immigrants and refugees: general approach in primary care. Canadian medical association journal 183 (12) 959-967.
Kondilis, E., Giannakopoulos, S., Gavana, M., Ierodiakonou, I, Waitzkin, H., Benos, A. (2013). Economic crisis, restrictive policies, and the population’s health and health care: the Greek case. American journal of public health 103 (6) 973-980.
Kyriopoulos, I., Zavras, D., Skroumpelos, A., Mylona, K., Athanasakis, K., & Kyriopoulos, J. (2014). Barriers in access to healthcare services for chronic patients in times of austerity: an empirical approach in Greece. International journal for equity in health 13 (1) 54.
Langa, K.M., Chernew, M.E., Kabeto, M.U., Herzog, A.R., Ofstedal, M.B., Willis, R.J., Wallace, R.B., Mucha, L.M., Straus, W.L., & Fendrick, A.M. (2001). National estimates of the quantity and cost of informal caregiving for the elderly with dementia. Journal of general internal medicine 16 (11) 770-778.
Langa, K.M., Chernew, M.E., Kabeto, M.U., & Katz, S.J. (2001). The explosion in paid home health care in the 1990s: who received the additional services? Medical care 39 (2) 147-57.
Levesque, J.F., Harris, M.F., & Russell, G. (2013). Patient-centred access to health care: conceptualising access at the interface of health systems and populations. International journal for equity in health 12 (1) 12-18.
Lusardi, A., Schneider, D., & Tufano, P. (2015). The economic crisis and medical care use: comparative evidence from five high-income countries. Social science quarterly 96 (1) 202-213.
Malter, F., Schuller, K., & Börsch-Supan, A. (2016). Share compliance profiles - Wave 6. München: MEA, Max Planck institute for social law and social policy.
MacKinnon, D., Krull, J., & Lockwood, C. (2000). Equivalence of the mediation, confounding and suppression effect. Prevention science 1 (4) 173-181.
Motel-Klingebiel, A., Tesch-Roemer, C., & Von Kondratowitz, H. (2005). Welfare states do not crowd out the family: evidence for mixed responsibility from comparative analyses. Ageing and society 25 (6) 863.
OECD. (2015). Focus on health spending. OECD health statistics 2015. Geraadpleegd op 9 mei 2018 via https://www.oecd.org/health/health-systems/Focus-Health-Spending-2015.p…
OECD. (2018). Gross domestic product (GDP). Geraadpleegd op 7 mei 2018 via https://data.oecd.org/gdp/gross-domestic-product-gdp.htm
OECD. (2018). Health resources - Nurses - OECD Data. Geraadpleegd op 10 mei 2018 via http://stats.oecd.org/viewhtml.aspx?datasetcode=HEALTH_PROT&lang=en#
OECD. (2018). Social protection. Geraadpleegd op 7 mei 2018 via http://stats.oecd.org/viewhtml.aspx?datasetcode=HEALTH_PROT&lang=en#
OECD. (2018). Unemployment rate. Geraadpleegd op 8 mei 2018 via https://data.oecd.org/unemp/unemployment-rate.htm
Parsons, T. (1956). Family sociolization and interaction process. Londen: Routledge & Kegan Paul Ltd.
Pezzin, L., Kemper, P., & Reschovsky, J. (1996). Does publicly provided home care substitute for family care? Journal of human resources 31 (3) 650-676.
Putnam, R. (1995). Bowling alone: America’s declining social capital. Journal of democracy 6 (1) 65-78.
Quaglio, G., Karapiperis, T., Woensel, Van L., & Arnold, E., & McDaid, D. (2013). Austerity and health in Europe. Health policy 113 (1-2) 13-19
Rabash, J., Steele, F., Browne, W.J., & Goldstein, H. (2009). A user’s guide to MLwiN. Bristol: University of Bristol.
Raeymaeckers, P., Dewilde, C., Snoeckx, L. & Mortelmans, D. (2008). The influence of formal and informal support systems on the labour supply of divorced mothers. European societies 10 (3) 453-477.
Reevers, A., McKee, M., Basu, S, & Stuckler, D. (2014). The political economy of austerity and healthcare: cross-national analysis of expenditure changes in 27 European nations 1995-2011. Health policy 115 (1) 1-8.
Rhodes, P., & Shaw, S. (1999). Informal care and terminal illness. Health & social care in the community 7 (1) 38-50.
Roose, H., & Meuleman, B. (2014). Methodologie van de sociale wetenschappen. Gent: Academia press.
Serneels, G., O’Driscoll, J.V., Imeraj, L., Vanfraussen, K, & Lampo, A. (2017). An intervention supporting the mental health of children with a refugee background. Issues in mental health nursing 38 (4) 327-336.
Share (2018). The survey of health, ageing and retirement in Europe (SHARE): FAQs. Geraadpleegd op 12 februari 2018 via http://www.share-project.org/data-documentation/faqs.html
Share (2018). The survey of health, ageing and retirement in Europe (SHARE): Waves overview. Geraadpleegd op 12 februari 2018 via http://www.share-project.org/data-documentation/waves-overview.html
Share (2018). Share release guide 6.1.0. Geraadpleegd op 20 februari 2018 via http://www.share-project.org/fileadmin/pdf_documentation/SHARE_release_…
Share (2018). The survey of health, ageing and retirement in Europe (SHARE): Funding. Geraadpleegd op 30 juni 2018 via http://www.share-project.org/organisation/funding.html
Smith, J.P. (1998). Socioeconomic status and health. American economic review 88 (2) 192-196.
Stabile, M., Laporte, A., & Coyte, P.C. (2006). Household responses to public home care programs. Journal of health economics 25 (4) 674-701.
Stegmueller, D. (2013). How many countries for multilevel modeling? A comparison of frequentist and bayesian approaches. American journal of political science 57 (3) 748-761.
Shi, L., & Stevens, G.D. (2005). Vulnerability and unmet health care needs: the influence of multiple risk factors. Journal of general internal medicine 20 (2) 148-154.
Thomson, S., Figueras, J., Jowett, M., Mladovsky, P., Maresso, A., Cylus, J., Karanikolos, M., & Kluge, H. (2014). Economic crisis, health systems and health in Europe: impact and implications for policy. Geraadpleegd op 31 juli 2018 via http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0011/186932/12-Summary-E….
Unesco (1997). International standard classification of education I S C E D 1997. Geraadpleegd op 1 mei 2018 via http://www.unesco.org/education/information/nfsunesco/doc/isced_1997.htm
Vlachantoni, A., Shaw, R., Willis, R., Evandrou, M., Falkingham, J., & Luff, R. (2011). Measuring unmet need for social care amongst older people. Population trends 145 (1) 60-76.
Yghemonos, S. (2016). The importance of informal carers for primary health care. Primary health care research and development 17 (6) 531-533.
Zapata, A.R., Buffel, V., Navarro Yáñez, C.J., & Bracke, P. (2015). Social inequality in morbidity, framed within the current economic crisis in Spain. International journal for equity in health 14 (1) 131.
Zavras, D., Tsiantou, V., Pavi, E., Mylona, K., & Kyriopoulos, J. (2013). Impact of economic crisis and other demographic and socio-economic factors on self-rated health in Greece. European journal of public health 23 (2) 206-210.
