Belgische wapens worden gebruikt in Jemen, maar de handel gaat gewoon door
Nooit werden er Belgische wapens voor militaire doeleinden verhandeld naar Jemen, een land dat sinds 2015 verscheurd wordt door een bloederige oorlog. Toch zijn er verschillende voorbeelden te noemen van Belgische wapens die gebruikt worden in dit conflict. Maar als er nooit zulke wapens zijn verhandeld naar Jemen, hoe zijn die Belgische wapens dan terechtgekomen in dat gewapende conflict? En wie speelt er dan een rol in die zogenaamde afwending van Belgische wapens? En hoe goed functioneren de controlemechanismen die moeten voorkomen dat er wapens in verkeerde handen terechtkomen? Ik zocht het uit door een aantal experten in wapenhandel te bevragen.
Oude en nieuwe wapens
Een expert van het Vlaams Vredesinstituut stelt dat het eigenlijk niet hoeft te verbazen dat er oudere Belgische vuurwapens terug te vinden zijn in Jemen. Zo zijn er bijvoorbeeld in zo goed als elk gewapend conflict ter wereld FN FAL’s terug te vinden, ontworpen door de controversiële wapenfabrikant FN Herstal in 1953. Ook in Jemen. Naast vuurwapens zijn er echter ook vaststellingen van andere oude Belgische wapens in Jemen. Zo werden er (anti-tank) mijnen van het (niet langer actieve) Waalse Poudres Réunies de Belgique gedocumenteerd in handen van het Jemenitische leger, de Houthi-rebellen, en de Islamitische Staat in Jemen.
Belgische Minimi, in gebruik door een militant in Jemen (https://www.amnesty-international.be/nieuws/wapens-fn-herstal-in handen-van-een-gewapende-groep-in-jemen).
Toch zijn het niet enkel oudere Belgische wapens die teruggevonden worden in dit gewapende conflict. Zo stelde een rapport van Amnesty International eerder dit jaar vast dat er zogenaamde Minimi-machinegeweren van Belgisch ontwerp gebruikt worden door een niet-statelijke gewapende groep in Jemen. Deze werden pas gelanceerd in 2013 en slechts in de afgelopen drie jaren voor het eerst verkocht, onder andere aan de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Maar ook hier is er niet enkel sprake van traditionele, afgewerkte (Waalse) vuurwapens. Zo zijn er ook (Vlaamse) wapenonderdelen terug te vinden in wapensystemen die gebruikt worden in Jemen. Hierbij kan er verwezen worden naar radarsystemen van het Vlaamse bedrijf Cassidian die de cockpit van de Eurofighter Typhoon vervolledigen. Dat is een gevechtsvliegtuig dat volgens Vredesactie ingezet wordt om luchtbombardementen uit te voeren in Jemen. Verschillende experten refereren ook naar de geschutskoepels voor gepantserde voertuigen van het Waalse CMI Defence, die geïntegreerd werden in tanks en daarna verkocht werden aan de Saoedische Nationale Garde. Het #BelgianArms-onderzoek toont op basis van videobeelden aan dat Saoedi-Arabië hiermee vuurde richting Jemen.
Verkeerd gebruik, doorgave en buitmaking
Het antwoord op de vraag betreffende hoe de Belgische wapens terechtkwamen in Jemen kan op drie manieren beantwoord worden. Ten eerste blijkt dat er Belgische wapenonderdelen ingezet worden door staten die betrokken zijn in het conflict: denk aan de Vlaamse radarsystemen in gevechtsvliegtuigen of de Waalse geschutskoepels in tanks van Saoedi-Arabië. Op zich is hier op internationaalrechtelijk vlak – in tegenstelling tot op ethisch vlak - niets mis mee. Saoedi-Arabië kocht die wapens immers aan met het oogmerk om deze te gebruiken, en niet zomaar om ermee uit te pakken op de jaarlijkse nationale stoet. Bij elke wapenlevering wordt er echter een zogenaamd eindgebruikscertificaat opgesteld, waarin bepaald wordt waar de wapens wel- en niet voor gebruikt mogen worden. En dat is net waar het schoentje spant, want volgens voormalig minister-president van Wallonië Willy Borsus (MR) zou de Saoedische Nationale Garde helemaal niet actief (mogen) zijn in Jemen. Verschillende bronnen leveren echter bewijs van het tegendeel. Dit betekent dus dat Saoedi-Arabië de waarschijnlijke bepaling dat de wapens niet in Jemen gebruikt mogen worden schendt.
Een tweede manier waarop de Belgische wapens wellicht terecht kwamen in Jemen is volgens de meeste experten doordat invoerende landen deze doorgaven aan milities die strijden in Jemen. Het voorbeeld van het Minimi-machinegeweer sluit hier het best bij aan. Het is namelijk een zeer recent geproduceerd vuurwapen, dat geëxporteerd werd naar de VAE en op korte termijn gedocumenteerd wordt in handen van een niet-statelijke gewapende groep in Jemen. Landen zoals Saoedi-Arabië en de VAE zouden volgens verschillende experten overigens bekend staan om het doorsluizen van ingevoerde wapens omdat ze zelf geen wapenindustrie hebben. Een expert van het Waalse Groupe de Recherche et d’Information sur la Paix et la Sécurité ziet echter niet voldoende bewijs om vast te stellen dat er werkelijk sprake kan zijn van het doorsluizen van wapens door de genoemde landen. Het beperkte aantal bekende gevallen van wapens die in handen kwamen van niet-statelijke gewapende groepen zou volgens hem eerder wijzen op de buitmaking van deze wapens na een gevecht. Het voorbeeld van een FN F2000 die bemachtigd wordt door een Houthi-rebel na inname van een Saoedische grenspost sluit hier dan weer het best bij aan.
Regelgeving van wapenhandel
Vooral de rollen van landen zoals Saoedi-Arabië en de VAE als verkeerde gebruikers of als doorgevers van Belgische wapens zijn op het gebied van wapenhandel problematisch. Wapenhandel wordt immers uiteengezet door een stelsel van specifieke internationale, Europese en nationale regelgeving. Wanneer een land dat hier eigenlijk aan gebonden is de regelgeving aan zijn laars lapt, lijken de controlemechanismen die voortkomen uit deze regelgeving ontoereikend. Dat beamen ook de bevraagde experten. Zij zien verbeteringen mogelijk onder de noemers informatieverzameling, informatieverwerking en informatiegebruik. Respectievelijke voorbeelden hiervan zijn nieuwe (online-)onderzoekstechnieken, een centrale databank en een betere informatie-uitwisseling.
Wapenexportvergunningen
Tot slot kan de vraag gesteld worden hoe er gereageerd wordt op de vaststelling dat er Belgische wapens gebruik worden in een gewapend conflict waar op grote schaal mensenrechtenschendingen en zelfs internationale misdrijven gepleegd worden. Het antwoord op die vraag is simpel: de handel gaat gewoon door. Economische belangen overstijgen hierbij morele kwesties. Enkel ten gevolge van een voorval dat volledig losstaat van het Jemenitische conflict, namelijk de moord op Jamal Kashoggi in het Saoedi-Arabische consulaat te Istanbul, werden er geen Belgische wapenexportvergunningen naar Saoedi-Arabië meer goedgekeurd. De vergunningen die daarvoor werden goedgekeurd, blijven echter nog gewoon geldig. En dus vertrekken er nog steeds containers met Belgische wapens vanuit de haven van Antwerpen richting Saoedi-Arabië. Met andere woorden, momenteel gaat de handel nog steeds gewoon door.
Bibliografie
Juridische bronnen
Rome Statuut van het Internationaal Strafhof van 17 juli 1998, United Nations Treaty Series, vol. 2187, 3.
Verdrag inzake de wapenhandel van 2 april 2013, United Nations Treaty Series, nr. 1 (2015), Cm 8993.
Resolutie 55/255 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (8 juni 2001), UN Doc. A/RES/55/255 (2001).
Resolutie 2216 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (14 april 2015), UN Doc. S/RES/2216 (2015).
Resolutie 2220 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (22 mei 2015), UN Doc. S/RES/2220 (2015).
Verdrag 25 maart 1957 betreffende de werking van de Europese Unie Geconsolideerde versie van het EG-Verdrag na het Verdrag van Lissabon, P.B. L., 17 december 2007.
Verordening 1352 van de Raad betreffende beperkende maatregelen in verband met de situatie in Jemen (18 december 2014, Pb. L., 19 december 2014, afl. 365/60.
Gemeenschappelijk standpunt Europese Raad nr. 2008/994/GBVB, 8 december 2008 tot vaststelling van gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van militaire goederen en technologie, Pb.L., 13 december 2008, afl. 255, 99.
Richtlijn Europees Parlement en Raad nr. 2009/43/EG, 6 mei 2009 betreffende de vereenvoudiging van de voorwaarden voor de overdracht van defensie-gerelateerde producten binnen de Gemeenschap, Pb.L., 10 juni 2009, afl. 146/1.
Besluit 2015/882 van de Raad van 8 juni 2015 tot wijziging van Besluit 2014/932 betreffende beperkende maatregelen in het licht van de situatie in Jemen, Pb.L. 8 juni 2015.
Resolutie van het Europees Parlement van 13 september 2017 over wapenuitvoer: tenuitvoerlegging van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB (2017/2029).
Gemeenschappelijk EU-lijst van militaire goederen op 26 februari 2018 door de Raad vastgesteld (2018/C098/01).
81
Wet van 11 september 1962 betreffende de in-, uit- en doorvoer van goederen en de daaraan verbonden technologie, B.S. 27 oktober 1962.
Wet van 5 augustus 1991 betreffende de in-, uit- en doorvoer van (en de bestrijding van illegale handel in) wapens, munitie en speciaal (voor militair gebruik of voor ordehandhaving) voor militair gebruik dienstig materieel en daaraan verbonden technologie, B.S. 10 september 1991.
Wet van 26 maart 2003 tot wijziging van de wet van 5 augustus 1991 betreffende de in-, uit- en doorvoer van en de bestrijding van illegale handel in wapens, munitie en speciaal voor militair gebruik dienstig materieel en daaraan verbonden technologie, B.S. 7 juli 2003, 36.106.
Bijzondere Wet van 12 augustus 2003 betreffende de wijziging van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, BS 20 augustus 2003.
Decreet 15 juni 2012 betreffende de in-, uit- en doorvoer en overbrenging van defensiegerelateerde producten, ander voor militair gebruik dienstig materiaal, ordehandhavingsmateriaal, civiele vuurwapens, onderdelen en munitie, B.S. 4 juli 2012.
Decreet van 21 juni 2012 betreffende de invoer, uitvoer, doorvoer en overdracht van civiele wapens en van defensie-gerelateerde producten, B.S. 21juni 2002.
Decreet van 30 juni 2017 tot wijziging en optimalisatie van diverse bepalingen van het Wapenhandeldecreet van 15 juni 2012, B.S. 3 augustus 2017.
Decreet van 8 juni 2018 houdende de aanpassing van de decreten aan de verordening (EU) 2016/679 van het Europees Parlement en de Raad van 27 april 2016 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens en tot intrekking van richtlijn 95/46/EG (algemene verordening gegevensbescherming), B.S. 26 juni 2018.
Koninklijk besluit van 8 maart 1993 betreffende de in-, uit- en doorvoer van wapens, munitie en speciaal voor militair gebruik dienstig materieel en daaraan verbonden technologie, B.S. 6 april 1993, 7.325.
Besluit van 9 maart 2018 van de Vlaamse Regering tot wijziging van het Wapenhandelbesluit van 20 juli 2012 en het besluit van de Vlaamse Regering van 14 maart 2014 tot regeling van de uitvoer, doorvoer en overbrenging van producten voor tweeërlei gebruik en het verlenen van technische bijstand, B.S. 26 april 2018.
82
Resolutie van de Kamer van Volksvertegenwoordigers (8 juni 2017) om het buitenlands beleid van België ten aanzien van het Koninkrijk Saudi-Arabië te herzien, Parl.St. Kamer 2016-2017 (2055/011).
Parlementair onderzoek naar de Belgische leveringen van wapens en munitie aan landen die in een gewapend conflict verwikkeld zijn of waartegen een wapenembargo geldt, Parl.St. Kamer 1988-1989, nr. 137/6.
GwH 19 december 2013, nr. 169/2013, Arr.GwH 2013.
RvS 29 juni 2018, nr. 33, CNAPD et al. V. het Waalse gewest.
Sociaalwetenschappelijke bronnen
Armed Conflict Location & Event Data Project. (18 april 2019). Press Release: Yemen war death toll surpasses 70,000. Geraadpleegd op 18 april 2019 via https://www.acleddata.com/wp-content/uploads/2019/04/ACLED_Yemen-Press Update_4.2019_Final.pdf.
Amnesty International. (2017). Exportation d’armes: La Wallonie immorale. Geraadpleegd op 17 mei 2019 via https://www.amnesty.be/camp/pour-un-controle-des armes/campagne-wallonie-immorale/lawallonieimmorale?lang=fr.
Amnesty International. (2018). Amnesty International Report 2017/18. Geraadpleegd op 8 november 2018 via https://www.amnesty.org/en/countries/middle-east-and-north africa/yemen/report-yemen/.
Amnesty International. (6 februari 2019). Wapens FN Herstal in handen van een gewapende groep in Jemen. Artikel volgend op rapport “When arms go astray: The deadly new threat of arms diversion to militias in Yemen”. Respectievelijk geraadpleegd op 12 februari 2019 via https://www.amnesty-international.be/nieuws/wapens-fn-herstal-in handen-van-een-gewapende-groep-in-jemen,https://arms-uae.amnesty.org/en/#article.
Armament Research Services (ARES). (2015). Global Development & Production of Self Loading Military Rifles. Genève: Small Arms Survey.
Arsovska, J. (2014). Introduction: Illicit Firearms Market in Europe and Beyond. European Journal on Criminal Policy and Research, 20(3), 295-305.
Baumt, T. & Depauw, S. (2016). Spelregels voor wapenhandel. Brussel: ACCO Uitgeverij.
83
Bijleveld, C. C. J. H. (2009). Methoden en Technieken van onderzoek in de criminologie.
Brandt, M. (2013). Sufyān's “Hybrid” War: Tribal Politics during the Ḥūthī Conflict. Journal of Arabian Studies, 3(1), 120-138.
Brehony, N. (2015). Yemen and the Huthis: Genesis of the 2015 Crisis. Asian Affairs, 46(2), 232-250.
Bromley, M., & Griffits, H. (2010). End-user certificates: improving standards to prevent diversion. Insights on Peace and Security. Solna: SIPRI.
Burrowes, R. D. (2010). Historical dictionary of Yemen. Lanham: Scarecrow Press.
Clapham, A., Giacca, G., Parker, S., & Casey-Maslen, S. (2016). The arms trade treaty: A commentary. Oxford: Oxford University Press.
Clausen, M. (2015). Understanding the Crisis in Yemen: Evaluating Competing Narratives. The International Spectator, 50(3), 16-29.
Conflict Armament Research. (2017). Weapons of the Islamic State. London.
Conflict Armament Research. (2018). Mines and IED’s employed by Houthi forces on Yemen’s west coast. London.
Cops, D. (2017). De Vlaamse vergunningspraktijk voor wapenexport: Elementen voor een uitgewerkt wapenexportbeleid. Brussel: Vlaams Vredesinstituut.
Cops, D., Duquet, N., & Gourdin, G. (2017). Towards Europeanized arms export controls? Comparing control systems in EU Member States. Brussel: Vlaams Vredesinstituut.
Darwich, M. (2018). The Saudi Intervention in Yemen: Struggling for Status. Insight Turkey, 20(2), 125-141.
De Baets, P. (2017). Belgische vuurwapens in internationale conflicten. Leuven: KU Leuven. Faculteit Rechtsgeleerdheid.
Decorte, T., & Zaitch, D. (2016). Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (Derde, grondig herwerkte editie ed.). Leuven: Acco.
Devi, S. (2017). Millions in need of humanitarian assistance in Yemen. The Lancet, 390(10112), p. 50.
84
Dirckx, K. (2018). Belgische vuurwapens in internationale conflicten: Een inhoudsanalyse van Vlaamse kranten omtrent de beeldvorming van de Waalse wapenexport naar Saudi-Arabië. Leuven: KU Leuven. Faculteit Rechtsgeleerdheid.
Duquet, N. (2012). Made in Flanders: The end-use of Flemish military equipment. Brussel: Vlaams Vredesinstituut.
Duquet, N. (2013). Wapenexport naar de Arabische wereld: het Vlaams wapenexportbeleid in Europese context. Brussel: Vlaams Vredesinstituut.
Duquet, N. (2014a). Business as usual? Assessing the impact of the Arab Spring on European arms export control policies. Brussel: Vlaams Vredesinstituut.
Duquet, N. (2014b). Vlaamse buitenlandse handel in producten voor tweeërlei gebruik 2013. Brussel: Vlaams Vredesinstituut.
Duquet, N., & Van Alstein, M. (2011). Vuurwapens: handel, bezit en gebruik. Leuven: ACCO Uitgeverij.
Duquet, N., & Van Heuverswyn, K. (2013). Transit of strategic goods in Europe. Brussel: Vlaams Vredesinstituut.
Durac, V. (2012). Yemen's Arab Spring – Democratic Opening or Regime Maintenance? Mediterranean Politics, 17(2), 161-178.
Elyn, N. (2016). Belgische vuurwapens in internationale conflicten. Leuven: KU Leuven. Faculteit Rechtsgeleerdheid.
Forster, R. (2017a). Toward a Comprehensive Solution? Yemen's Two-Year Peace Process. The Middle East Journal, 71(3), 479-488.
Forster, R. (2017b). The Southern Transitional Council: Implications for Yemen’s Peace Process. Middle East Policy, 24(3), 133-144.
Giddens, A. (1982). Profiles and critiques in social theory. London: The MacMillan Press Ltd.
Gourdin, G., Cops, D., Duquet, N. (2017). Wapenexportcontrole in België. Gelijkenissen en verschillen. Brussel: Vlaams Vredesinstituut.
Harris, A. (2010). Exploiting grievances: Al-Qaeda in the Arabian Peninsula. Carnegie Endowment for International Peace Middle East Program.
85
Harrison, M. I., & Jonker, J. (1990). Organisatiediagnose: Methoden, modellen en processen. Assen: Van Gorcum.
Héau, L., & Stiernon, C. (2017). La Guerre Oubliée Du Yémen: Impasse militaire, casse-tête politique et catastrophe humanitaire. Brussel: GRIP.
Heinze, M. (2014). On ‘Gun Culture’ and ‘Civil Statehood’ in Yemen. Journal of Arabian Studies, 4(1), 70-95.
Hillyard, P., & Tombs, S. (2007). From ‘crime’ to social harm? Crime, Law & Social Change, 48(1-2): pp. 9-25.
Hinchcliffe, P. (1999). The Overseas Civil Service 1837-1997 I South Arabian Federation. Asian Affairs, 30(3), 305-312.
Hoelscher, C., & Wolffgang, H-M. (1998). The Wassenaar-Arrangement between international trade, non-proliferation, and export controls. Journal of World Trade, 32(2), 45-63.
Hoff, R. (1995). Jemen (Landenreeks: mensen, politiek, economie, cultuur, milieu). Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen.
Holtom, P., Rigual, C. (2015). Trade Update: After The Arab Spring. Genève: Small Arms Survey.
Holtom, P., Pavesi, I. (2017). Trade Update 2017: Out of the Shadows. Genève: Small Arms Survey.
Huberman, A. Michael, & Miles, Matthew B. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Thousand Oaks: Sage.
International Commission of Jurists. (2018). Bearing the brunt of war in Yemen: Internationale law violations and their impact on the civilian population. Genève.
International Institute for Strategic Studies. (2016). The Military Balance 2016. London: Routledge.
Jenzen-Jones, N. R., & Spleeters, D. (2015a). Identifying & Tracing the FN Herstal FAL Rifle: Documenting signs of diversion in Syria & beyond. Perth: Armament Research Services.
Jenzen-Jones, N., R., & Spleeters, D. (2015b). Estimating Year of Production for FN Herstal FAL Rifles. Perth: Armament Research Services.
86
Lincoln, Y., Guba, E. (1985). Naturalistic enquiry. Beverly Hills: Sage.
Louise, C. (1995). The Social Impacts of Light Weapons Availability and Proliferation. Wenen: United Nations Research Institute for Social Development.
Koehler-Derrick, G. (2011). A false foundation? AQAP, tribes and ungoverned spaces in Yemen.
Mampaey, L., & Stiernon, C. (2016). Dépenses militaires, production et transferts d’armes. Brussel: GRIP.
Miller, D., B. (2003). Demand, Stockpiles, and Social Controls: Small Arms in Yemen. Small Arms Survey. Genève: Graduate Institute of International Studies.
Mitchell, R. (2012). What the Social Sciences Can Tell Policy-Makers in Yemen. The Middle East Journal, 66(2), 291-312.
Moghadam, V. (2018). The History Behind Yemen's Humanitarian Crisis: It's time to demand an end to air strikes and respond to the profound suffering in Yemen. Peace and Freedom, 78(1), 8-11.
Musa, S. (2017). The Saudi-led coaliton in Yemen, arms exports and human rights: prevention is better than cure. Journal of Conflict & Security Law, 22(3), 433-462.
Opdenakker, R. (2006). Advantages and Disadvantages of Four Interview Techniques in Qualitative Research. Forum: Qualitative Social Research, 7(4).
Parmentier, S. (2011). The Missing Link: Criminological Perspectives on Transitional Justice and International Crimes. In What is Criminology? Oxford: Oxford University Press.
Petticrew, M., & Roberts, H. (2006). Systematic reviews in the social sciences: a practical guide. New York: Wiley.
Ruys, T., & Ferro, L. (2016). Weathering the storm: Legality and legal implications of the Saudi-led military intervention in Yemen. The International and Comparative Law Quarterly,65(1), 61-98.
Said, I. (2002). Weapons in Yemen: between the Danger of Proliferation and National Traditions. Yemen: Center of Information and Rehabilitation for Human Rights.
Sali, M. (2017). Tribe's Transformations in Yemen. Al-Arabi. Geraadpleegd op 27 november 2018 via https://www.al-arabi.com/Thoughts/16166.
87
Salisbury, P. (2015). Yemen and the Saudi-Iranian ‘Cold War’. London: Chatham House.
Sands, P., & Clapham, A. (2015). The lawfulness of the authorisation by the United Kingdom of weapons and related items for export to Saudi Arabia in the context of Saudi Arabia’s military intervention in Yemen. London: Matrix Chambers.
Slijper, F. (2017). Under the radar: The United Arab Emirates, arms transfers and regional conflict. Utrecht: PAX.
Small Arms Survey (2003). Living with Weapons: Small Arms in Yemen. Oxford: Oxford University Press.
Small Arms Survey (2007). Guns and the City. Oxford: Oxford University Press.
Sorenson, D. (2014). Why the Saudi Arabian Defence Binge? Contemporary Security Policy, 35(1), 1-22.
Stiernon, C. (19 januari 2016). Wapenleveringen aan Saoedi-Arabië: medeplichtigheid aan oorlogsmisdaden? Vrede: tijdschrift voor internationale politiek 59(438), 12-13.
Stiernon, C. (23 november 2016). Les dépenses militaires et ventes d’armes au Moyen-Orient et le conflit au Yémen. GRIP. Geraadpleegd op 19 november 2018 via https://www.grip.org/fr/node/2148.
Stiernon, C. & Jacqmin, D. (20 september 2017). Faut-il arrêter de vendre des armes à l’Arabie saoudite? GRIP. Geraadpleegd op 19 november 2018 via https://www.grip.org/fr/node/2423.
Stiernon, C. (18 juli 2018). Panorama de l’industrie de l’armament en Belgique. GRIP. Geraadpleegd op 10 december 2018 via http://www.grip.org/fr/node/2585.
Stockholm International Peace Research Institute. (2018). SIPRI Yearbook: World Armaments and Disarmament. Stockholm: SIPRI.
Sutherland, E., Cressey, D. & Luckenbill, D. (1992). Principles of criminology. Lanham, MD: General Hall.
Świętek, H. (2017). The yemen war: A proxy war, or a self-fulfilling prophecy? The Polish Quarterly of International Affairs, 26(2), 38-54.
Taheran, S. (2016). Taking stock: The arming of Islamic State. Arms Control Today, 46(1), 7.
88
Tzemprin, A., Jozic, J., & Lambaré, H. (2015). The Middle East Cold War: Iran-Saudi Arabia and the Way Ahead. Politicka Misao, 52(4-5), 187-202.
United Nations Development Programme (UNDP). (2018). Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update. New York: United Nations.
United Nations Human Rights Council (UNHRC). (2018). Situation of human rights in Yemen, including violations and abuses since September 2014. Geraadpleegd op 28 februari 2019 via https://www.ohchr.org/Documents/Countries/YE/A_HRC_39_43_EN.docx.
United Nations Security Council (UNSC). (2004). The rule of law and transitional justice in conflict and post-conflict societies. Geraadpleegd op 5 mei 2019 via https://www.ictj.org/sites/default/files/UNSC-Global-Justice-Post-confl… English.pdf.
United Nations Security Council (UNSC). (2017). Final Report of the Panel of Experts on Yemen. Geraadpleegd op 3 december 2018 via www.http://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C 8CD3CF6E4FF96FF9%7D/s_2017_81.pdf.
Vanachter, I. (1997). Belgische wapenexport in cijfers. Antwerpen: International Peace Information Service.
Vlaams Vredesinstituut. (16 oktober 2017). Flemish foreign arms trade 2016. The interpretation of the common assessment criteria for arms exports by the Flemish government. Geraadpleegd op 3 december 2018 via https://www.flemishpeaceinstitute.eu/sites/vlaamsvredesinstituut.eu/fil… summary_flemish_armstrade_2016.pdf.
Vlaams Vredesinstituut. (2018). Factsheet: Vlaamse buitenlandse wapenhandel in 2017. Geraadpleegd op 30 april 2019 via https://vlaamsvredesinstituut.eu/wp content/uploads/2019/03/factsheet_wapenhandel_2017.pdf.
Vranckx, A., Slijper, F., & Isbister, R. (2011). Lessons from MENA: Appraising EU Transfers of Military and Security Equipment to the Middle East and North Africa. Gent: Academia Press.
Vredesactie vzw. (Persdossier 25 maart 2019). Belgische wapens voeden conflict in Jemen. Geraadpleegd op 4 mei 2019 via https://bit.ly/2FphqRt.
89
Vredesactie vzw. (Persdossier 3 mei 2019). Wapenexport naar Saoedi-Arabië vanuit de haven van Antwerpen. Geraadpleegd op 8 mei 2019 via https://vredesactie.be/sites/default/files/persdossier_Bahri_DEF2.pdf.
Waalse Overheid. (16 april 2018). Rapport au parlement wallon sur l’application du decret du 12 juin 2012 relatif a l’importation, au transfert, a l’exportation et au transit d’armes civiles et de produits lies a la defense: Rapport annuel 2017.
Warburton, D. (1993). The Souk and the Arms Trade: Past and Present. Yemen Update, 32.
Wood, B. & Danssaert, P. (2011). Study on the Development of a Framework for Improving End-use and End-user Control Systems. UNODA Occasional Papers. New York: United Nations.
World Health Organization. (2018). Weekly Epidemiological Bulletin (25th June – 5th July 2018). Geraadpleegd op 2 december 2018 via http://www.emro.who.int/yem/yemeninfocus/situation-reports.html.
Journalistiek
Dahhan, G. (31 augustus 2017). In Jemen voltrekt zich ’s werelds grootste humanitaire ramp. De Morgen. Geraadpleegd op 8 november 2018 via https://www.demorgen.be/buitenland/in-jemen-voltrekt-zich-s-werelds-gro… humanitaire-ramp-b59c26b5/.
De Greef, J. (11 mei 2019). Houthi's trekken zich terug uit Jemenitische havens, in uitvoering van het vredesakkoord. VRT. Geraadpleegd op 13 mei 2019 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/05/11/houthi-s-trekken-zich-terug-uit… havens-in-uitvoeri/.
De Lobel, P. (30 januari 2019). Waals bedrijf gaat in Saudi-Arabië wapens produceren. De Standaard. Geraadpleegd op 8 mei 2019 via http://www.standaard.be/cnt/dmf20190130_04140388.
Edroos, F. (3 december 2018). All you need to know about the Yemen peace talks. Al Jazeera. Geraadpleegd op 3 mei 2019 via https://www.aljazeera.com/indepth/features/yemen-peace-talks 181202101535422.html.
90
Gekhiere, A. (23 oktober 2018). De Croo pleit opnieuw voor wapenembargo tegen Saudi Arabië. VRT. Geraadpleegd op 7 november 2018 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/10/23/de-croo-pleit-nogmaals-voor wapenembargo-tegen-saudi-arabie/.
Human Rights Watch. (26 maart 2017). Yemen: Attack on refugee boat likely war crime. Geraadpleegd op 5 mei 2019 via https://www.hrw.org/news/2017/03/26/yemen-attack refugee-boat-likely-war-crime.
Knipp, K. (29 november 2018). Yemen: The devastating war waged with European weapons. Deutsche Welle. Geraadpleegd op 4 mei 2019 via https://www.dw.com/en/yemen-the devastating-war-waged-with-european-weapons/a-46515199.
Lawrence, M., Angelovski, I., Patrucic, M. (27 juli 2016). Making a Killing: the 1.2 billion euro arms pipeline to Middle East. Balkan Insight. Geraadpleegd op 11 december 2018 via http://www.balkaninsight.com/en/article/making-a-killing-the-1-2-billio… pipeline-to-middle-east-07-26-2016.
RTBF. (19 januari 2018). Borsus: "Les armes wallonnes pour l'Arabie saoudite ne sont plus destinées à des opérations militaires hors du pays". Geraadpleegd op 13 mei 2019 via https://www.rtbf.be/info/belgique/detail_borsus-les-armes-wallonnes-pou… saoudite-ne-sont-plus-destinees-a-des-operations-militaires-hors-du-pays?id=9815845.
Salisbury, P. (21 december 2018). What does the Stockholm agreement mean for Yemen? Washington Post. Geraadpleegd op 3 mei 2019 via https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2018/12/21/what-does… stockholm-agreement-mean-for-yemen/?utm_term=.2b325f140787.
Santens, T. (10 mei 2019). Reynders (MR) wil dat België stopt met wapens uit te voeren naar Jemen. VRT. Geraadpleegd op 16 mei 2019 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/05/10/reynders-in-de-ochtend/.
Struys, B. (3 mei 2019). Saudisch schip onderweg naar Antwerpen: is de haven een draaischijf voor oorlogsmunitie voor Jemen? De Morgen. Geraadpleegd op 8 mei 2019 via https://www.demorgen.be/nieuws/saudisch-schip-onderweg-naar-antwerpen-i… haven-een-draaischijf-voor-oorlogsmunitie-voor-jemen~bf8cf6326/.
91
Touissant, C. (22 oktober 2018). Vente d'armes à l'Arabie Saoudite: échange très tendu entre la FGTB et Amnesty International. RTBF. Geraadpleegd op 4 maart 2019 via https://www.rtbf.be/info/dossier/la-prem1ere-soir-prem1ere/detail_vente… arabie-saoudite-echange-tres-tendu-entre-la-fgtb-et-amnesty international?id=10053541.
Van den Abeele, C. (6 februari 2019). Belgische wapens gebruikt in oorlog in Jemen. VRT. Geraadpleegd op 16 mei 2019 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/02/05/milities gebruiken-belgische-wapens-in-oorlog-jemen/.
Vranckx, R. (22 januari 2019). Rudi Vranckx over Jemen: "Hier wordt oorlog gevoerd met honger". VRT. Geraadpleegd op 4 maart 2019 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/01/22/vranckx- over-jemen-saudi-s-moeten- ophouden-honderdduizenden-kin/.
VRT NWS. (8 mei 2019). Beelden tonen aan: Belgische wapens gebruikt in oorlog in Jemen. Geraadpleegd op 8 mei 2019 via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/05/05/beelden-van belgische-wapens-gespot-in-conflictgebieden/.
