Amper een derde van de Vlaamse journalisten is een vrouw. Dat heeft niet te maken met een gebrek aan interesse of een gebrek aan vrouwen in de opleidingen journalistiek. Wel blijken een moeilijke werk-privébalans, traditionele verwachtingspatronen en onzekerheid te zorgen voor een scheve genderverhouding in onze nieuwsmedia.
Van alle beroepsjournalisten in Vlaanderen is slechts 28% een vrouw. Met dat povere aantal zijn we wereldwijd bij de slechtste leerlingen van de klas. Vrouwen zijn het sterkst ondervertegenwoordigd in de hoogste leeftijdscategorieën en in leidinggevende functies. En dat zijn maar enkele vaststellingen uit de laatste Belgische journalistenenquête die werd afgenomen door het Center for Journalism Studies (Universiteit Gent) in samenwerking met het Laboratoire des Pratiques et Identités Journalistiques (Université libre de Bruxelles, Université de Mons). Uit eerder onderzoek naar dezelfde tendensen in de rest van West-Europa kwamen onder meer het glazen plafond en een patriarchale cultuur op redacties naar voren als oorzaak. Die zouden vrouwen verhinderen om de job vol te houden of om door te stromen naar hogere posities. Maar de situatie blijkt complexer dan dat.
Niet vrouwen, maar moeders haken af
In het kader van haar masterproef interviewde Marthe Van Loy, studente Journalistiek aan de KU Leuven, vijftien Vlaamse, vrouwelijke journalisten. Die gesprekken schetsen een positiever beeld van nieuwsredacties. Naar eigen zeggen krijgen vrouwen veel kansen en ervaren ze geen glazen plafond dat hen verhindert om door te groeien. Verder heeft de meerderheid niet het gevoel zich harder te moeten bewijzen dan mannelijke collega’s en ook van mannelijke dominantie op nieuwsredacties is er weinig sprake. Het blijken dan ook niet per se vrouwen die afhaken of niet opklimmen, maar moeders. De onregelmatigheid van een job in de nieuwsmedia blijkt erg moeilijk te combineren met een gezin. Die zware werk-privébalans treft vooral vrouwen, wat de cijfers bevestigen. Een op drie vrouwelijke journalisten heeft geen kinderen, terwijl dat slechts bij een op vijf mannen het geval is. De reden daarvoor blijkt tweeledig: enerzijds wordt er van vrouwen traditioneel meer verwacht aan het thuisfront, anderzijds hebben ze er zelf nood aan om tijd door te brengen met hun gezin. Opmerkelijk is dat wanneer vrouwelijke journalisten effectief kiezen voor hun privéleven ten koste van hun job, ze dat ervaren als een eigen keuze. Dat neemt niet weg dat minder vrouwen die keuze zouden moeten maken als de werk-privébalans in de sector zou verbeteren.
Een andere factor die lijkt mee te spelen, is dat vrouwen vaker twijfelen aan zichzelf en minder profileringsdrang tonen dan mannen. Een cliché, zou u denken, maar wel een verschil dat door twee derde van de geïnterviewde vrouwen werd aangehaald. Dat blijkt ook uit de moeite die journalisten hebben om in de nieuwsitems vrouwen voor de camera of de microfoon te krijgen. Tegelijkertijd wordt de journalistiek als een vrij harde, concurrentiële omgeving beschreven. Het is dus waarschijnlijk dat eerder onzekere vrouwen daarom afhaken of geen ambitie hebben om leidinggevende te worden.
Geen quota
Volgens het onderzoek ligt een combinatie van traditionele verwachtingspatronen, onzekerheid en de eigen wil van vrouwen om hun werk en privéleven in balans te houden aan de basis van de ondervertegenwoordiging van vrouwelijke journalisten in Vlaanderen. Om die onevenwichtige genderverhouding te herstellen biedt de studie enkele mogelijkheden Om te beginnen kunnen bestaande praktische regelingen zoals deeltijds werken en thuiswerken meer en beter benut worden. Zeker bij printmedia is het evident dat thuiswerk flexibeler wordt. Daar blijkt de werk-privébalans het zwaarst en is van thuis uit werken perfect mogelijk. Vrouwelijke journalisten geven de indruk dat die regelingen nog te weinig bespreekbaar zijn en dat er op bepaalde redacties een stigma rond hangt. Volgens hen is er nood aan openheid, goede afspraken en een sfeer waarin werknemers geen schroom hoeven te voelen om voor een deeltijdse regeling te kiezen of om privékwesties aan te brengen. Een collegiale sfeer en leidinggevenden die zelf het signaal geven dat er een leven is buiten de job, dragen daaraan bij.
Vrouwelijke journalisten zouden ook zelf meer hulp kunnen inschakelen zoals een nanny, maar daar speelt onze samenleving een rol. Volgens het onderzoek krijgen vrouwen anno 2019 nog steeds opmerkingen op het feit dat ze lange dagen maken, hun huishouden uitbesteden of een topfunctie uitoefenen. Als een man hetzelfde doet, kijkt bijna niemand raar op. Zolang de maatschappij sterk vasthoudt aan traditionele rollenpatronen, vormen die voor vrouwelijke journalisten mogelijk een drempel om de job vol te houden of voor een bepaalde functie te kiezen.
Baarda, D.B., van der Hulst, M., & de Goede, M.P.M. (2012). Basisboek interviewen: handleiding voor het voorbereiden en afnemen van interviews (3de druk). Houten: Noordhoff Uitgevers Groningen
Bourdieu, P. (2001). Masculine domination. Stanford (CA): Stanford University Press.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101
Byerly, C. M. (ed.) & Ross, K. (ed.) (2004) Women and media: international perspectives. Malden: Blackwell.
Byerly, C. M. (2013). The Palgrave international handbook of women and journalism. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Chung, D. & Ogan, C. (2003). Stressed out! A national study of women and men journalism and mass communication faculty, their uses of technology, and levels of professional and personal stress. Journalism & Mass Communication Educator, 57(4), 352
Cleuren, A. (2014). Vrouwen in een mannelijke habitat: Sportjournalistes in Vlaanderen (Ongepubliceerde masterproef). Antwerpen: KU Leuven.
De Bens, E. & Raeymaeckers, K. (2010). De pers in België: het verhaal van de Belgische dagbladpers: gisteren, vandaag en morgen. Leuven: LannooCampus.
De Bruin, M. (2000). Gender, organizational and professional identities in journalism. Journalism, 1(2), 217-238
De Dobbelaer, R., De Keyser, J., De Maeyer, J., Deprez, A., De Vuyst, S., Heinderyckx, F. … Raeymaeckers, K. (2013). De Belgische journalist in 2013: een zelfportret. Geraadpleegd via: http://www.steunpuntmedia.be/wp-content/uploads/2013/10/Enquete_journalisten_2013_NL.pdf
Delport, A. (2019) Gelijkheid op het werk voor man en vrouw? Tegen dit tempo duurt het nog 200 jaar. De Standaard. Geraadpleegd via: http://www.standaard.be/cnt/dmf20190308_04241017
Deltour, P. (2018). De journalist en zijn statuut. [pdf-document]. Geraadpleegd via: https://p.cygnus.cc.kuleuven.be/bbcswebdav/pid-22513073-dt-content-rid-…;
De Poorter, E. (2015). Vrouwen in de sportjournalistiek in Vlaanderen. (Ongepubliceerde masterproef). Brussel: KU Leuven.
De Smedt, F. (2017). Jobervaringen en –tevredenheid bij alumni Master in de Journalistiek (Ongepubliceerde masterproef). Leuven: KU Leuven.
De Vuyst, S. (2017). Traditionele en nieuwe genderbreuklijnen in een snel veranderd journalistiek landschap. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 45(3), 153-169
De Vuyst, S., Van Bauwel, S. & Vertoont S. (2016). Sekse-ongelijkheid in Vlaams nieuws: een kwantitatieve inhoudsanalyse naar de aanwezigheid en hoedanigheid van vrouwen en mannen in Vlaamse nieuwsverhalen. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 44(3), 253-271
De Vuyst, S., D’Heer, J, Heinderyckx, F., Jacquet, A., Le Cam, F., Libert, M. ... Van Leuven, S. (2018). De Belgische journalist in 2018. Geraadpleegd via : https://journalist.be/app/media/2019/04/NL-def.pdf
Dinh, H., Strazdins, L., & Welsh, J. (2017). Hour-glass ceilings: Work-hour thresholds, gendered health inequities. Social Science & Medicine, 176(1), 42-51
Draulans, V. (2001). Glazen plafond: realiteit of mythe? Ethische perspectieven, 11(4), 225-236
Elmore, C. (2007). Recollections in hindsight from women who left: the engendered newsroom culture. Women and Language, 30(2), 18-27
Elmore, C. & Massey, B. (2011). Happier working for themselves? Journalism Practice, 5(6), 672-686
Everbach, T. & Flournoy, C. (2007). Women leave journalism for better pay, work conditions. Newspaper Research Journal, 28(3), 52-64
Falk, E. & Grizard, E. (2005). The “glass ceiling” persists: women leaders in communication companies. Journal of Media Business Studies, 2(1), 23-49
Franks, S. (2013). Women and journalism. New York (NY): I.B. Tauris.
Gallagher, M. & Von Euler, M. (1995). An unfinished story : gender patterns in media employment. Paris : Unesco.
Hummel, R., Kirchhoff, S. & Prandner, D. (2012). “We used to be queens and now we are slaves”. Journalism Practice, 6(5), 722-731
Janssens & Sluydts (z.j.). Een korte geschiedenis van de AVBB en de journalistiek in België. Geraadpleegd via: https://journalist.be/app/media/2011/09/geschiedenis_avbb.pdf
Lavle, A. & Lehman-Wilzig, S. (2005). The method is the message: Explaining inconsistent findings in gender and news production research. Journalism, 6(1), 66-89
McCombs, M. E. & Shaw, D. L. (1972). The agenda-setting function of mass media. The Public Opinion Quarterly, 36(2), 176-187.
Merens, A. (2003). Midden in de media: meer vrouwen in de journalistiek. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.
North, L. (2016). Still a ‘blokes club’ : The motherhood dilemma in journalism. Journalism, 17(3), 315-330
Oukrop, C., Rush, R. & Sarikakis, K. (2005). A global hypothesis for women in journalism and mass communications: The ratio of recurrent and reinforced residuum. Gazette, 67(3), 239-253
Plets, G. (2019) Als alleen mannen algoritmes schrijven, sturen zij weer de maatschappij. De Standaard Weekblad, 353, 10-14
Reinardy, S. (2009) Female journalists more likely to leave newspapers. Newspaper Research Journal, 30(3), 42-57
Ross, K. (2001). Women at work: Journalism as en-gendered practice. Journalism Studies, 2(4), 531-544
Ross, K. (2014) Women in media industries in Europe: What's wrong with this picture? Feminist Media Studies, 14(2), 326-330
Smirnova, O. V. (2013). Women’s advancement in journalism: Psychological characteristics. Psychology in Russia : State of the Art, 6(1), 119-127
Steiner, L. (2012). Failed theories: Explaining gender difference in journalism. Journalism, Review of Communication, 12(3), 201-223
The World Bank (2017). Population, female. Geraadpleegd via: https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL.FE.ZS?locations=BE
Twee derde van de vrouwen heeft last van het oplichterssyndroom, zo gaat veel talent verloren. (2019) Radio 1. Geraadpleegd via: https://radio1.be/twee-derde-van-de-vrouwen-heeft-last-van-het-oplichte…
Van Zoonen, L. (1994). Feminist media studies. London: Sage.
Van Zoonen, L. (1998). One of the girls? The changing gender of journalism. In C. Carter. (ed.), News, gender and power (pp. 33-46). London: Routledge.
Weaver, D. (ed.) (1998). The global journalist: News people around the world. Cresskill, NJ: Hampton Press.
Weaver, D. (ed.) & Willnat, L. (ed.) (2012) The global journalist in the 21st century. New York (NY): Routledge.
Wirth, L. (2001). Breaking through the glass ceiling: women in management. Geneva: International Labour Office.