Compassie voedt politieke debatten rond asielzoekers en vluchtelingen

Rhea
Moonen

Dat het politiek discours rond de komst van asielzoekers en vluchtelingen er vaak hard aan toe gaat wisten we al. Dat dit discours meer dan eens gevoed wordt met negatieve emoties zoals angst en haat is ook geen geheim. Maar dat Vlaamse politici ook andere – eerder positief gerelateerde – emoties zoals compassie gebruiken om dit debat te sturen was nog niet gekend.

In 2015 werden we geconfronteerd met een vluchtelingencrisis waarbij wereldwijd zo’n 59,6 miljoen mensen op de vlucht sloegen. Tijdens de zomer van dat jaar bereikte de crisis haar hoogtepunt. De politieke debatten over hoe we met die grote instroom van asielzoekers en vluchtelingen moesten omgaan, gingen er overal hard aan toe en steeds meer leken Europese landen de grenzen af te tasten van wat internationaal en Europees toegelaten is op het vlak van mensenrechten (Federaal Migratiecentrum, 2016). Toch werd volgens Sociologe, Ala Sirriyeh, niet enkel haat en angst gebruikt om het discours rond asielzoekers en vluchtelingen te voeden, maar werd er in het Verenigd Koninkrijk, Australië en de Verenigde Staten ook gebruik gemaakt van compassie. Uit onderzoek van R. Moonen (VUB, 2019) blijkt nu dat ook Vlaamse politici compassie inzetten als strategie om hun visie rond de komst van asielzoekers en vluchtelingen te verdedigen of bepaalde maatregelen te verantwoorden.

In dit onderzoek werden 224 artikels die verschenen op de officiële webpagina van GROEN, sp.a, CD&V, Open VLD, N-VA en Vlaams Belang, onder de loep genomen. De geanalyseerde artikels dateren vanaf de piek van de asielcrisis in 2015 tot en met december 2017. In 159 van de 224 geanalyseerde artikels werd het gebruik van compassie teruggevonden. Verrassend was dat alle partijen het leed als gevolg van de asiel- en vluchtelingencrisis uitvoerig beschreven. Compassie werd daarbij ingezet om pijnpunten in het huidig beleid aan te halen, om verstrengde maatregelen tegenover de komst van asielzoekers en vluchtelingen te verantwoorden of om hulp te weigeren tegenover (specifieke groepen) asielzoekers en vluchtelingen. 

Het verzet

Voornamelijk bij de oppositiepartijen GROEN, sp.a en Vlaams Belang vond de onderzoekster de strategie ‘compassionate resistance’ terug. De partijen erkenden het leed, toonden duidelijk de wil om iets aan dat leed te doen en verzetten zich tegen het huidige asiel- en vluchtelingenbeleid die dat leed in stand zou houden. Maar de oppositiepartijen verzetten zich niet op dezelfde manier en de rol van het slachtoffer kwam niet altijd toe aan de asielzoeker of vluchteling. Zo benadrukte het Vlaams Belang dat voornamelijk Vlamingen lijden onder de vluchtelingencrisis, terwijl GROEN en sp.a naar vluchtelingen en asielzoekers in het algemeen als slachtoffer verwezen. De meerderheidspartijen specifieerden de asielzoekers en vluchtelingen wanneer zij als slachtoffer werden aanzien. Voornamelijk kwetsbare groepen leken daarbij ‘recht’ op compassie te hebben. Zo sprak NV-A over het leed van kinderen en christenen en haalden zowel Open VLD als CD&V het leed van vrouwen en gezinnen aan. Het idee dat het slachtoffer zelf niets aan het leed kon doen, leken de meerderheidspartijen belangrijk te vinden.

Tough love?

Opvallend in dit onderzoek is dat het verzet tegen het asiel- en vluchtelingenbeleid in het voordeel van de vluchtelingen en asielzoekers al snel daalt. De roep bij Vlaamse politici naar betere leefomstandigheden voor vluchtelingen en asielzoekers klinkt steeds minder luid en compassie wordt vanaf 2016 minder ingezet als strategie om maatregelen in het voordeel van asielzoekers en vluchtelingen te bekomen. Dit wil echter niet zeggen dat compassie niet meer werd gebruikt om het debat te voeden. Integendeel, het onderzoek wijst uit dat voornamelijk N-VA, Open VLD en Vlaams Belang compassie tegenover asielzoekers en vluchtelingen inzetten om verstrengde maatregelen te verantwoorden. Gesloten grenzen, pushbacks, … werden verantwoord door vooraf het leed van de vluchteling en asielzoeker aan te halen.

Als we actief bootmigranten terugbrengen naar veilige Turkse havens, zullen minder asielzoekers de levensgevaarlijke oversteek in gammele bootjes wagen. Zo beperken we de instroom naar Europa en verlagen we de risico’s voor de asielzoekers. De Middellandse Zee mag geen massagraf meer vormen (Helga Stevens, N-VA, 2015).

Stoelendans

De partijen lijken regelmatig van strategie te wisselen of bepaalde strategieën al dan niet bewust door elkaar te gebruiken. Verrassend is bijvoorbeeld dat waar sp.a in 2015 de mensonterende omstandigheden van vluchtelingen aanhaalde om te pleiten voor menselijkere maatregelen, de partij in 2016 compassie aanwendt om plan-Samson - de voorloper van de Turkije-deal – te verdedigen. Toch is sp.a niet de enige partij die van strategie lijkt te wisselen. Ook Vlaams Belang doet dit. Zo haalt ze de Vlaming aan als slachtoffer wanneer de partij zich verzet tegen het huidige asiel- en vluchtelingenbeleid, maar krijgt de vluchteling of asielzoeker deze rol toebedeeld wanneer de partij strengere maatregelen - zoals het sluiten van grenzen  - verdedigt.

Jij niet, zij wel. Dan niet, dan wel.

Naarmate de piek van de asielcrisis verder achter ons ligt, ziet de onderzoekster dat de weigering voor bescherming of hulp tegenover bepaalde groepen toeneemt. Deze weigering zag ze voornamelijk terugkeren bij Vlaams Belang en N-VA. Zo moesten ‘gelukzoekers’, ‘economische migranten’, ‘hardleerse vluchtelingen’, ‘schijnasielzoekers’, … niet op compassie rekenen. Jaar na jaar berichtten de partijen ook steeds minder over de asiel- en vluchtelingencrisis. Het zijn voornamelijk N-VA en Vlaams Belang die het thema claimen. GROEN en sp.a, die zich in 2015 sterk verzetten tegen de onmenselijke omstandigheden en daarbij het leed van de vluchtelingen en asielzoekers uitvoerig beschreven, laten rond dit thema nauwelijks nog van zich horen in 2017. 

Met dit onderzoek trachtte de onderzoekster na te gaan of ook andere, schijnbaar positieve emoties, zoals compassie, het vluchtelingen– en asieldebat in Vlaanderen voeden en op welke manier deze emotie dan wordt gebruikt. Door de focus van angst en haat naar compassie te verschuiven, kon worden vastgesteld dat ook andere emoties worden gebruikt om visies en maatregelen rond asielzoekers en vluchtelingen te verantwoorden. Verder onderzoek zal hopelijk uitwijzen of compassie ook de kiezer in een bepaalde richting kan sturen ...

Bibliografie

Bibliografie

  • Al Hussein, Z.R. (2018). High Commissioner’s global update of human rights concerns. Ontleend op 10 januari 2019 aan: https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22772.

  • Amnesty International. (2016) De Turkijedeal: feiten en fictie. Ontleend op 18 december 2018 aan: https://www.amnesty.nl/content/uploads/2016/12/feiten_en_fictie_turkije… f_8_april_2016.pdf?x54531.

  • Amnesty International. (2018) 2 jaar EU-Turkije deal: de ellende moet stoppen. Ontleend op 18 december 2018 aan: https://www.amnesty- international.be/nieuws/2-jaar-eu-turkije-deal-de-ellende-moet-stoppen.

  • Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken. (2015). Statistisch jaarverslag 2015, Brussel: Dienst Vreemdelingenzaken.

  • Artsen Zonder Grenzen. (2019). Drie jaar na de EU-Turkijedeal nog steeds geen menswaardige opvang in Griekenland. Ontleend op 20 maart 2019 aan: https://www.msf-azg.be/nl/news/drie-jaar-na-de-euturkijedeal-nog-steeds…- menswaardige-opvang-in-griekenland.

  • Bassett, J. F., & Connelly, J. N. (2011). Terror Management and Reactions to Undocumented Immigrants: Mortality Salience Increases Aversion to Culturally Dissimilar Others. The Journal of Social Psychology, 151(2), 117–120.

  • Baybasin, H. (2017). Het vluchtelingenakkoord tussen de EU en Turkije en de verenigbaarheid ervan met het internationaal en Europees vluchtelingenrecht. Gent: Universiteit Gent.

  • Bergen, J. M. (2009). Illegal immigration and worldview defense: Distaste for human migration in the context of TMT. Las Vegas: University of Nevada.

  • Berry, M., Garcia-Blanco, I., & Moore, K. (2015). Press Coverage of the Refugee and Migrant Crisis in the EU: A Content Analysis of Five European Countries. Cardiff: Cardiff School of Journalism, 227.

  • Bryman, A. (2012). Social Research Methods (4de druk). Oxford: Oxford University Press.

  • CIRE & Vluchtelingenwerk Vlaanderen (2015). Wat is een vluchteling? [Brochure] Brussel: Vluchtelingenwerk Vlaanderen.

  • Cislaru, G. (2012). Emotions as a rhetorical tool in political discourse. In M. Zaleska (Red.), Rethoric and Politics, Cambridge University Press, 107-126.

  • Clayton, J. (2015). UNHCR chief issues key guidelines for dealing with Europe’s refugee crisis. Ontleend op 8 januari 2019 aan: https://www.unhcr.org/55e9793b6.html.

  • Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen [CGVS] (2019). Asielstatistieken december 2018. Brussel: Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen.

  • De Cleen, B., Zienkowski, J., Smets, K., Dekie, A., & Vandevoordt, R. (2017). Constructing the ‘refugee crisis’ in Flanders. Continuities and Adaptations of Discourses on Asylum and Migration. In M. Barlai, B. Fähnrich, C. Griessler, & M. Rhomberg (Eds.), The migrant crisis: European perspectives and national discourses. LIT Verlag, 59-78.

  • De VN-Vluchtelingenorganisatie [UNHCR]. (2015a). Mediterranean Crisis 2015 at six months: refugee and migrant numbers highest on record. Ontleend op 8 januari 2019 aan: https://www.unhcr.org/news/press/2015/7/5592b9b36/mediterranean- crisis-2015-six-months-refugee-migrant-numbers-highest-record.htm.

  • De VN-Vluchtelingenorganisatie [UNHCR]. (2015b). The sea route to Europe: The Mediterranean passage in the age of refugees. Ontleend op 8 januari 2019 aan: https://www.unhcr.org/5592bd059.html.

  • De VN-Vluchtelingenorganisatie [UNHCR]. (2016a). UNHCR viewpoint: “Refugee” or “migrant” – Which is right? Ontleend op 8 januari 2019 aan: https://www.unhcr.org/news/latest/2016/7/55df0e556/unhcr-viewpoint-refu…- migrant-right.html.

 

  • De VN-Vluchtelingenorganisatie [UNHCR]. (2016b). Veelgestelde vragen over vluchtelingen en migranten. Ontleend op 8 januari 2019 aan: https://www.unhcr.org/nl/2016/10/veelgestelde-vragen-vluchtelingen-en- migranten/.

  • De VN-Vluchtelingenorganisatie [UNHCR]. (2018). Vluchteling of migrant? Terminologie. Brussel: De VN-Vluchtelingenorganisatie.

  • Du Vall, M. (2010). Compassionate conservatism. A new version of conservative welfare state? Krakowskie Studia Miedzynarodowe 7(2), 43-55.

  • Europa Nu. (z.d.). Europese maatregelen in verband met migratie. Ontleend op 1 december 2018 aan: https://www.europanu.nl/id/vhcmelu5xgfm/europese_maatregelen_in_verband_ met.

  • Eurostat Press Office. (2016). Asylum in the EU Member States. Record number of over 1.2 million first time asylum seekers registered in 2015. Ontleend op 4 januari 2019 aan https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/7203832/3- 04032016-AP-EN.pdf/790eba01-381c-4163-bcd2-a54959b99ed6.

  • Federaal Migratiecentrum, Myria (2015). Myriatcis #1. De asielcrisis van 2015: cijfers en feiten. Brussel: Myria.

  • Federaal Migratiecentrum, Myria (2016a). Migratie in cijfers en in rechten 2016. Brussel: Myria.

  • Federaal Migratiecentrum , Myria (2016b). MyriaDocs #1;. Europa in (asiel)crisis. Brussel: Myria.

  • Gadarian, S. K. (2010). The politics of threat: How terrorism news shapes foreign policy attitudes. Journal of Politics, 72(2), 469–483.

  • Gale, P. (2004). The refugee crisis and fear: Populist politics and media discourse. Journal of Sociology, 40(4), 321–340.

  • Goetz, J. L., Keltner, D., & Simon-Thomas, E. (2010). Compassion: An Evolutionary Analysis and Empirical Review. Psychological bulletin, 136(3), 351–374.

  • Gorp, B. van. (2006). Framing asiel: indringers en slachtoffers in de pers. Leuven: ACCO.

  • Greenberg, J., Simon, L., Pyszczynski, T., Solomon, S., & Chatel, D. (1992). Terror management and tolerance: does mortality salience always intensify negative reactions to others who threaten one’s worldview? Journal of Personality and Social Psychology, 63(2), 212–220.

  • Holtzman, R. (2010). George W. Bush’s Rhetoric of Compassionate Conservatism and Its Value as a Tool of Presidential Politics. In Obeng G.S. (Eds.), Issues in Political Discourse Analysis. New York: Nova Publishers, 1-22.

  • Huijer, M. (2016). Cultiveren van compassie. Ethici en de crisis van solidariteit met ontheemden en vluchtelingen. Filosofie & Praktijk, 37(4), 27–38.

  • Jazaieri, H., Jinpa, G. T., McGonigal, K., Rosenberg, E. L., Finkelstein, J., Simon- Thomas, E., ... Goldin, P. R. (2013). Enhancing Compassion: A Randomized Controlled Trial of a Compassion Cultivation Training Program. Journal of Happiness Studies, 14(4), 1113–1126.

  • Lakoff, G. (2004). Don’t Think of an Elephant! Know your values and frame the debate. Vermont: Chelsea Green Publishing.

  • Lakoff, G., & The Rockridge Institute. (2006). Thinking Points. Communicating our American Values and Vision. New York: Farrar, Straus and Giroux.

  • Leuven Van, S., Deprez, A., Joye, S., & Ongenaert, D. (2018). How do Flemish politicians talk about migration? A study on the political framing of migration in Belgium 2016 – 2018. Gent: Universiteit Gent.

  • Miles B., M., Huberman A., M., & Saldana, J. (2014). Qualitative Data Analysis. A Methods Sourcebook. (3e druk). Los Angeles: SAGE.

  • Mortelmans, D. (2017). Kwalitatieve analyse met Nvivo (2e druk). Leuven: ACCO.

  • Nussbaum, M. (1996). Compassion: The basic Social Emotion. Philosophy and Policy, 13(1), 27–58.

  •  Pyszczynski, T., Greenberg, J., & Solomon, S. (1997). Why do we need what we need? A terror management perspective on the roots of human social motivation. Psychological Inquiry, 8(1), 1–20.

  • QSR International. (2017). NVivo for Mac. Getting Started Guide. Australia: QSR International Pty Ltd.

  • Raad van de Europese Unie. (2016). Verklaring EU-Turkije, 18 maart 2016. Ontleend op 18 december 2018 aan https://www.consilium.europa.eu/nl/press/press-releases/2016/03/18/eu-t…- statement/.

  • Raad van de Europese Unie. (2019). Versterken van de EU-buitengrenzen. Ontleend op 30 april 2019 aan https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/strengthening- external-borders.

  • Sharoni, S. (2006). Compassionate resistance: A personal/political journey to Israel/Palestine. International Feminist Journal of Politics, 8(2), 288–299.

  • Sirriyeh, A. (2018). The politics of compassion: immigration and asylum policy. Bristol: Bristol University Press.

  • Splinder, W. (2015). 2015: The Year of Europe’s refugee crisis. Ontleend op 8 januari 2018 aan: https://www.unhcr.org/news/stories/2015/12/56ec1ebde/2015- year-europes-refugee-crisis.html?query=refugee%20crisis.

  • United Nations Department of Public Information [DPI]. (1948). Universal Declaration of Human Rights. New York.

  • Ure, M. & Frost M. (2014). The politics of Compassion. London: Routledge.

  • Van Dale Online. (z.d.). Discours. Ontleend op 10 januari 2019 aan: https://www.vandale.be/gratiswoordenboek/nederlands/betekenis/discours.

  • Van den Berg, H. (2004). Discoursanalyse. KWALON, 26(2), 29–39.

  • Van Dijk, T. (1997b). What is Political Discourse Analysis? Belgian Journal of Linguistics, 11(1), 11–52.

  • Vermeersch, W. (2018) Waarom is migratie zo’n lastig thema voor socialisten? Samenleving en politiek, 25(8), 46–51.

  • Vermeersch, W. (2018) Het Vlaams Belang op het schoon verdiep. Samenleving en politiek, 25(2), 4–13.

  • Vlaamse Noord-Zuidbeweging 11.11.11. (2017). 11.11.11 zet vluchtelingencijfers in juist perspectief. Ontleend op 8 januari 2019 aan: https://www.11.be/artikels/item/11-11-11-zet-vluchtelingencijfers-in-ju…- perspectief.

  • Vluchtelingenwerk Vlaanderen. (2018). Staatssecretaris zet limiet op asielaanvragen. Vandaag al 60tal mensen op straat. Ontleend op 8 januari 2019 aan: https://www.vluchtelingenwerk.be/nieuws/staatssecretaris-zet-limiet-op- asielaanvragen-vandaag-al-60tal-mensen-op-straat.

  • Weise, D., Pyszczynski, T., R Cox, C., Arndt, J., Greenberg, J., Solomon, S., & Kosloff, S. (2008). Interpersonal Politics: The Role of Terror Management and Attachment Processes in Shaping Political Preferences. Psychological science, 19, 448–45.

  • Westen, D. (2007). The Political Brain: The role of emotion in deciding the fate of the nation. New York: Public Affairs.

  • Whitebrook, M. (2002). Compassion as a Political Virtue. Political Studies, 50(3), 529–544.

Download scriptie (1.14 MB)
Universiteit of Hogeschool
Vrije Universiteit Brussel
Thesis jaar
2019
Promotor(en)
Dimokritos Kavadias
Thema('s)
Politieke en sociale wetenschappen
Kernwoorden
Fedasil, asielzoekers, asielzoekerscentra, architectuur, vluchtelingencrisis,
compassie,
emoties,
politiek discours