Marokkaanse joden: het bewijs van een harmonieus dualisme
“Bestaan Marokkaanse joden écht?” is een vraag die dikwijls werd gesteld tijdens het schrijven van mijn masterthesis. Slechts bij enkele doet het onderwerp een belletje rinkelen. Het feit dat Marokkaanse joden ook in België en Nederland leven, klinkt voor velen al helemaal als fictie. Maar wie is deze minderheidsgroep nu eigenlijk? Waar komen ze vandaan? Wat is hun identiteit? In het volgend onderdeel wordt dit allemaal helder toegelicht.
Waarom Marokkaanse joden?
Wanneer we de term ‘Marokkanen’ horen, denken we meteen aan moslims. Niet geheel onlogisch aangezien de meerderheid van de Marokkanen in België en Nederland zichzelf identificeert als moslim. Je zou het niet verwachten en exacte cijfers bestaan er niet, maar een klein aantal van deze Marokkanen is namelijk joods. In België bestaat er zelfs een Marokkaans-joodse gemeenschap, in Nederland echter niet.
Wat wel geweten is, is dat Marokkaanse joden al meer dan 2000 jaar in Marokko leven, zelfs nog vóór de moslims er toekwamen, en verspreid zijn over heel Marokko. Het land heeft dus een rijke joodse geschiedenis en cultuur die voor velen onbekend is.
Na het ontstaan van Israël in 1948 verlieten duizenden joden Marokko voor het Beloofde Land. Vandaag de dag bevinden zich de grootste gemeenschappen in Frankrijk, Israël, Canada en de Verenigde Staten.
In zowel België als Nederland is voornamelijk de Asjkenazische joodse gemeenschap een bekende en invloedrijke minderheidsgroep. In Antwerpen bijvoorbeeld vallen zij in het straatbeeld op door duidelijke uiterlijke kenmerken waaronder donkere of zwarte kledij. Voor mannen zijn dat bijkomend de hoge hoeden of keppeltjes en pijpenkrullen, voor vrouwen pruiken of hoofddoekjes en rokken. Deze joden zijn gekend als de chassidiem of ultraorthodoxe joden en behoren tot de Asjkenazische gemeenschap.
Deze gemeenschap met oorsprong in Oost-Europa is zeker niet de enige joodse gemeenschap. Er wordt haast vergeten dat er naast de aanwezigheid van Asjkenazische joden, er ook andere joden bestaan in België en Nederland. Marokkaanse joden zijn nagenoeg onbekend bij niet-joden. Een kleine minderheid en geen typische klederdracht zouden mogelijke redenen kunnen zijn voor hun onbekendheid.
Met dit artikel hoop ik daar verandering in te brengen. Enerzijds door het Marokkaans jodendom te belichten en daardoor bewustwording te creëren over de religieuze diversiteit binnen de Marokkaanse gemeenschappen in België en Nederland. Anderzijds wil ik de lezer kennis laten maken met de Marokkaans-joodse geschiedenis en cultuur, aangezien deze sterk aan het vervagen is.
De Marokkaans-joodse identiteit: een utopie of een realisme?
De scriptie gaat over de identiteit van Marokkaanse joden in België en Nederland. Specifiek wordt nagegaan wat de Marokkaans-joodse identiteit betekent voor zeven Marokkaanse joden wonend in België of Nederland. Waarom precies de Marokkaans-joodse identiteit? Enerzijds omdat dit concept erg weinig werd onderzocht. Anderzijds omdat deze identiteit een samensmelting is van zowel de Marokkaanse als joodse identiteit en dus des te interessanter om te onderzoeken.
Er werd voor dit onderzoek gebruik gemaakt van een kwalitatief onderzoeksmethode met als methode diepte-interviews. Deze individuele interviews werden face-to-face afgenomen en met een audio-recorder opgenomen om deze na afloop te transcriberen op de computer.
Zo werden er tijdens de interviews vragen gesteld als “Hoe beschrijf je jezelf?”, “Vertel eens over je Marokkaanse roots”, “Ben jij praktiserend joods?”, “Hoe beleef jij de joodse cultuur?”, “Wat betekent Marokko voor jou?”, “Ben je joods of Marokkaans grootgebracht?”, … Zo werd er veel informatie verzameld en meer context gegeven aan de onderzoeksvraag.
Als resultaat komen er drie interessante bevindingen naar boven over zowel de joodse als de Marokkaanse identiteit:
- Om te beginnen worden zowel de Marokkaanse als joodse identiteit als twee afzonderlijke identiteiten gezien, maar sluiten elkaar daarom niet uit. Er zijn verschillende elementen die beide identiteiten samenbrengen zoals religie, het eten en de taal, maar worden over het algemeen als twee aparte identiteiten beschouwd.
- De respondenten hebben een sterke joodse identiteit welke voornamelijk cultureel is. Ze noemen zichzelf dan ook cultureel joods in plaats van religieus joods. Het jodendom heeft voor hen een culturele betekenis. Ze vieren de joodse feestdagen, brengen hun kinderen naar de joodse school, maar leven de joodse wetten niet strikt na.
- Een aantal respondenten voelen zich ook Marokkaans, voornamelijk vanuit een nostalgisch perspectief: eigen kindertijd in Marokko, verhalen van de ouders, … De Marokkaanse identiteit wordt ook beïnvloedt door de plaats van woonst. In België of Nederland wonen doet ze bijvoorbeeld meer Marokkaans voelen dan in de andere landen.
I don't feel less Moroccan because I'm Jewish
Op het einde van één van de interviews zei een respondent het volgende: “I don't feel less Moroccan because I'm Jewish”. Een citaat dat dit onderzoek helder samenvat. Beide identiteiten bestaan naast elkaar, maar ook met elkaar. Dat wordt ook bewezen door de eeuwenlange joodse geschiedenis in Marokko die tot op heden nog steeds wordt gekoesterd door de Marokkaanse joden zowel binnen als buiten Marokko. Deze geschiedenis is echter alsmaar aan het vervagen en ik hoop met dit onderzoek mede de erfgoed staande te houden.
Bibliografie
Abitbol, M., & Astro, A. (1994). The Integration of North African Jews in France. Yale French Studies(85), 248-261. doi:10.2307/2930080
Abitbol, V. (z.d.). Morocco: Dafina. Retrieved from https://www.196flavors.com/morocco-dafina/
Altman, A. N., Inman, A. G., Fine, S. G., Ritter, H. A., & Howard, E. E. (2010). Exploration of Jewish Ethnic Identity. Journal of Counseling & Development, 88(2), 163-173. doi:10.1002/j.1556-6678.2010.tb00005.x
Ben-Porat, I. (2011). Perpetual Diaspora, Changing Homelands: The Construction of Russian-Speaking Jews as a Diaspora of Both Israel and Russia. Nationalism and Ethnic Politics, 17(1), 75-95. doi:10.1080/13537113.2011.550239
Bibas, D. (1998). Immigrants and the formation of community: A case study of Moroccan Jewish immigrations to America. New York: AMS Press, Inc. .
Biernacki, P., & Waldorf, D. (1981). Snowball Sampling: Problems and Techniques of Chain Referral Sampling. Sociological Methods & Research, 10(2), 141-163. doi:10.1177/004912418101000205
Bouchlaghmi, M. (2015-2016). Zionisme in Frans-Marokko. Een discoursanalyse van L’Avenir illustré (1926-1940). University of Ghent, Ghent.
Cardeira da Silva, M. (2018). Moroccan Jewish first-places: contraction, fabrication, dissipation International Journal of Heritage Studies, 24(2), 167-180. doi:10.1080/13527258.2017.1362582
CBS. (z.d.). Begrippen. Retrieved from https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/begrippen?tab=p - id=persoon-met-een-tweede-generatie-migratieachtergrond
Chetrit, J. (2010). Music and Poetry as Shared Cultural Space for Muslims and Jews in Morocco Studies in the History and Culture of North African Jewry: Proceeding of the Symposium at Yale University: Yale University and Hebrew University Jerusalem.
Cohen, Y. S., S. T. (2016). Scholarship on Moroccan Jews in Canada: Multidisciplinary, Multilingual, and Diasporic. . Journal of Canadian Studies, 50(3).
Creswell, J. W. (2013). Research Design: Qualitative, and Mixed Methods Approaches. Sage Publications.
Diemling, M., & Ray, L. (2014). "Where Do You Draw the Line?". Food, Culture & Society, 17(1), 125-142. doi:10.2752/175174414X13831235510699
Elmaleh, R. D. R., George. (2012). Jews under Moroccan skies: Gaon Books. 43
Fairchild, E. (2010). An Overview of Jewish Beliefs and Traditions for Counselors. James Madison University.
Faugier, J., & Sargeant, M. (1997). Sampling hard to reach populations. Journal of Advanced Nursing, 26(4), 790-797. doi:doi:10.1046/j.1365-2648.1997.00371.x
Friedman, M. L., Friedlander, M. L., & Blustein, D. L. (2005). Toward an Understanding of Jewish Identity: A Phenomenological Study. Journal of Counseling Psychology, 52(1), 77-83.
Ghiuzeli, H. (z.d.). The Jewish Community of Antwerp, Belgium. Retrieved from https://www.bh.org.il/jewish-community-antwerp-belgium/
Gitelman, Z. (1998). The Decline of the Diaspora Jewish Nation: Boundaries, Content, and Jewish Identity. Jewish Social Studies, 4(2), 112-132.
Goldstein-Sabbah, S. (2019). [Moroccan-Jewish identity ].
Gottreich, E. (2004). Rethinking the "Islamic City" from the Perspective of Jewish Space. Jewish Social Studies, 11(1), 118-146.
Gottreich, E. (2008). Historicizing the Concept of Arab Jews in the Maghrib. The Jewish Quarterly Review, 98(4), 433-451.
Gross, Z., & Rutland, S. D. (2017). Experiential learning and values education at a school youth camp: Maintaining Jewish culture and heritage. International Review of Education, 63(1), 29-49. doi:10.1007/s11159-016-9609-y
Gunther, R. (1997). Judaism: A Quarterly Journal of Jewish Life and Thought 46(4).
Heirman, M. (2001). De twaalf zuilen van Israël Antwerpen-Amsterdam: Houtekiet.
Herman, S. N. (1977). Jewish identity: a social psychological perspective Beverly Hills, Calif.: Sage Publications
Hilton, R. M. (2014). Bar Mitzvah. Philadelphia: The Jewish Publication Society.
Hissong, K. (2015). Dynamic Belonging: Jewish Identity in French Protectorate Morocco. The Journal of the Middle East and Africa, 6(3-4), 311-328. doi:10.1080/21520844.2015.1089384
Hissong, K. (2017). Jewish Morocco: Religious and national identity during the French Protectorate. History Compass, 15(8), e12405. doi:doi:10.1111/hic3.12405
Jacobs, J. (z.d.). The Importance of the Community (Kehilla) in Judaism: The collective is an integral part of the Jewish experience. Retrieved from https://www.myjewishlearning.com/article/community-focused/
JCK. (z.d.). Vierhonderd jaar joden in Nederland. De vestiging van joden in Nederland. Retrieved from https://jck.nl/nl/longread/vierhonderd-jaar-joden-nederland 44
Laskier, M. M. (1989). Jewish Emigration from Morocco to Israel: Government Policies and the Position of International Jewish Organizations, 1949-56. Middle Eastern Studies, 25(3), 323-362.
Lazar, J., Feng, J. H., & Hochheiser, H. (2017). Research methods in human-computer interaction: Morgan Kaufmann.
Lehmann, M. (2008a). Introduction: Sephardi Identities (Vol. 15).
Lehmann, M. (2008b). Rethinking Sephardi Identity: Jews and Other Jews in Ottoman Palestine. Jewish Social Studies, 15(1), 81-109.
Levy, A. (2003). Notes on Jewish-Muslim Relationships: Revisiting the Vanishing Moroccan Jewish Community. Cultural Anthropology, 18(3), 365-397. doi:10.1525/can.2003.18.3.365
Levy, A. (2015). Return to Casablanca : Jews, Muslims, and an Israeli anthropologist. Chicago: University of Chicago Press.
Morse, J. M. (1991). Approaches to Qualitative-Quantitative Methodological Triangulation. Nursing Research, 40(2), 120-123.
Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden: Leuven : Acco.
Nahon, G. (2006). Hommage à Haïm Zafrani. Revue des Etudes Juives, 165(3-4), 533-539. doi:10.2143/REJ.165.3.2018364
Naumburg, C. G. (2007). Judaism: A hidden diversity. Smith College Studies in Social Work, 77(2-3), 79-99. doi:10.1300/J497v77n02_06
Noppe, J., Vanweddingen, M., Doyen, G., Stuyck, K., Feys, Y., Buysschaert, P. (2018). Vlaamse Migratie-en Integratiemonitor 2018. Retrieved from Brussel:
Paley, M. A. (1998). Values and Identity in Jewish Education. Journal of Catholic Education.
Phinney, J. (1990). Ethnic Identity in Adolescents and Adults: Review of Research (Vol. 108).
Phinney, J. S., Horenczyk, G., Liebkind, K., & Vedder, P. (2001). Ethnic Identity, Immigration, and Well-Being: An Interactional Perspective. Journal of Social Issues, 57(3), 493-510. doi:doi:10.1111/0022-4537.00225
Pinto-Abecasis, N. (2011). Towards the Inclusion of Nicknames in the Genres of Folklore: The Case of the Former Jewish Community of Tetuan, Morocco (Vol. 122).
Posner, M. (2011). What Is Shabbat? Jewish Practice Retrieved from https://www.chabad.org/library/article_cdo/aid/633659/jewish/What-Is-Sh…;
Regenstein, J. M., & Regenstein, C. E. (1990). Looking in on kosher supervision of the food industry. processing and preservation, 39, 408-426. 45
Schroeter, D. J. (2008). The Shifting Boundaries of Moroccan Jewish Identities. Jewish Social Studies, 15(1), 145-164.
Sharaby, R. (2015). Immigration and Entry into the Cultural Mainstream. International Migration, 53(4), 155-175. doi:10.1111/j.1468-2435.2010.00676.x
Swaen, B. (2013). Wat is kwalitatief en kwantitatief onderzoek? Retrieved from https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/kwalitatief-vs-kwantitatief-o…;
Tessler, M. A. (2009). The Identity of Religious Minorities in Non-Secular States: Jews in Tunisia and Morocco and Arabs in Israel. Comparative Studies in Society and History, 20(3), 359-373. doi:10.1017/S001041750000904X
Weinberg, J., & Guggenheim, L. B. (z.d.). Mimouna, a Unique Moroccan Jewish Tradition. Retrieved from https://reformjudaism.org/jewish-holidays/passover/mimouna-unique-moroc…;
Wynchank, A. (2002). Consequences of French Colonization for North African Jews: The Division of a Cohesive Minority (Vol. 2).
