De rol van ruimte in hoe kinderen een tandartsbezoek beleven - Een methodologische en inhoudelijke verkenning in een ziekenhuis en een privépraktijk
Een tandheelkundige ruimte die stress bij jongeren reduceert. Hoe kan dat?
Architectuur kan invloed hebben op hoe wij ons voelen. Het kan ons enerzijds een ontspannend gevoel geven, maar anderzijds ook angst opwekken. Als ruimte ons goed kan doen voelen, dan is het interessant te onderzoeken hoe architectuur ons welbevinden kan verhogen in situaties waarbij we stress ervaren zoals bijvoorbeeld bij een tandartsbezoek.
Waarom is dit van belang?
Licht, lucht en de aanwezigheid van natuur zijn elementen die stress kunnen verminderen. Het is pas vanaf de 19e eeuw dat er hieromtrent onderzoek plaatsvond in de zorgcontext en dat men aan de slag is gegaan met deze principes. Wanneer zulke principes toegepast worden, spreekt men van een healing environment. In het onderzoek, beschreven in dit artikel, werd gezocht naar hoe een healing environment tot uiting kan komen binnen een tandheelkundige omgeving. Tot op vandaag is angst voor de tandarts nog steeds vaak voorkomend. Deze angst start al vaak in de kindertijd door een traumatische ervaring of omdat het gedrag via ouders wordt doorgegeven. Daarom werd de vraag gesteld hoe de tandheelkundige omgeving kan bijdragen aan verminderde stress bij kinderen of jongeren en hoe ruimte kan voldoen aan hun behoeften.
Hoe werd het onderzoek aangepakt?
Het onderzoek gebeurde met negen jongeren tussen 10 en 16 jaar oud. Het doel was om te weten te komen hoe deze jongeren een tandartsbezoek beleven en hoe de ruimte aan hun behoeften kan voldoen. Daarom volgde de onderzoeker de jongeren mee in hun traject naar de tandarts, vertrekkend van thuis. Op deze manier kon de onderzoeker nagaan hoe deze jongeren zich voelen op elk moment in een tandartsbezoek en of ze op specifieke plaatsen angst of stress ervaren. Er werd vertrokken vanuit twee casestudies, een ziekenhuis en een privépraktijk. De resultaten die bekomen werden uit de twee casestudies kunnen toegepast worden in toekomstige tandartspraktijken en andere jongeren helpen hun tandartsbezoek positiever te ervaren.
Wat is het resultaat?
Een bevinding is dat de deelnemende jongeren afleiding verkiezen tijdens het wachten en dit zowel in de wachtruimte als in de tandartsstoel. Wachten kan namelijk leiden tot verveling en stress. In dit onderzoek suggereerden enkele jongeren om gebruik te maken van kleuraccenten zoals geschilderde muren, kunstobjecten of schilderijen als ook tekeningen van andere patiënten. Wat de jongeren ook zeker waarderen zijn planten, zij kunnen leven brengen in de ruimte. Ook vinden enkele deelnemers het belangrijk om een aangenaam zicht te hebben op natuur, vanuit de tandartsstoel naar buiten. Zij kijken namelijk niet graag op een muur. Afleiding kan ook gevonden worden in activiteiten die tijdens het wachten kunnen plaatsvinden, zoals bijvoorbeeld lezen of het bezig zijn op de gsm. Tijdschriften zouden daarom best zichtbaar en toegankelijk in de ruimte geplaatst worden en de wachtzaal wordt best voorzien van voldoende oplaadpunten. Ook blijkt dat jongeren graag praten met hun ouders om bijvoorbeeld de tijd te doden of om zich rustig te houden. Toch ervaren de jongeren soms een drempel in de wachtruimte omdat er een stilte heerst die ongemakkelijk aanvoelt. Factoren die deze stilte zouden kunnen verminderen zijn achtergrondgeluid of -muziek en de indeling en de grootte van de ruimte. Rijen met stoelen tegenover elkaar zijn niet meteen de beste oplossing, zoals dit het geval was in het ziekenhuis.
Daarnaast hebben de deelnemende jongeren graag voldoende grote ruimtes zodat deze niet benauwd aanvoelen. Toch mogen de ruimtes ook niet overgedimensioneerd worden omdat dit te groot en verlaten kan aanvoelen. Zeker wanneer dit gecombineerd wordt met donkere kleuren kan dit angstwekkend zijn.
In het ziekenhuis was er een open behandelruimte. De jongeren hadden verdeelde meningen wat betreft privacy. Sommige jongeren verkiezen aparte kabinetten zodat ze niets van andere patiënten horen of zien. Anderen verkiezen een open behandelzaal omdat het zien van andere patiënten steun kan bieden of omdat het achtergrondgeluid van andere patiënten dan stiltes tussen de patiënt en de tandarts kan doorbreken. Een compromis tussen deze conflicterende behoeften kan gevonden worden in een open behandelzaal met een maximum van zo’n twee of drie tandartsstoelen. Dit zou het achtergrondlawaai en de drukte in een behandelzaal kunnen beperken. En op die manier is er wel nog contact met andere patiënten mogelijk. Een andere mogelijkheid is om te werken met aparte kabinetten met transparante delen naar andere patiënten toe. Ook via de integratie van muziek kan stilte doorbroken worden.
Een andere bevinding die het comfort van jongeren kan verhogen heeft betrekking op het poetsen van de tanden. Jongeren poetsen graag hun tanden vóór ze bij de tandarts komen. Maar soms is dit moeilijk als ze rechtstreeks van school komen. Een plek met materialen om de tanden te poetsen in de wachtruimte, zoals dit was in de privépraktijk, zou daarom van pas komen. Dit kan in de wachtruimte geïntegreerd worden op zo’n manier dat er zicht is op de toegang van de ruimte zodat het afroepen voor de consultatie niet gemist wordt door bijvoorbeeld met het gebruik van transparante delen of lage muren.
Verder blijkt dat jongeren zelfstandiger kunnen zijn in hun tandartsbezoek als de route die ze moeten volgen duidelijk is. Een logische planindeling waarbij belangrijke functies zoals de wachtruimte dicht bij het onthaal worden geplaatst is één factor die hierin kan helpen. Ook voldoende doorzichten en oriëntatiepunten én een duidelijke signalisatie dragen hier tot bij.
Tot slot bleek dat de ouder een belangrijke persoon is in een tandartsbezoek bij 10- tot 16-jarigen. De ouder heeft een rol als autobestuurder tot het ziekenhuis of privépraktijk, helpt bij het inschrijven, helpt om de weg te wijzen tot de wachtruimte, biedt afleiding door te babbelen en geeft steun, maakt verdere afspraken en geeft uitleg over de behandeling. De ouder ging bij alle participanten mee. De ruimte houdt hier dan ook best rekening mee. Zeker ook in de behandelruimte dient er voor de ouder voldoende ruimte voorzien te worden zodat deze makkelijk kan passeren.
GERAADPLEEGDE LITERATUUR
Adams, M., Bruce, N., Davies, W., Cain, R., Jennings, P., Carlyle, A., . . . Plack, C. (2008). Soundwalking as a methodology for understanding soundscapes. Paper presented at the Proceedings of the Institute of Acoustics.
AdLit. (2016). Methodegids voor onderzoek bij kinderen en jongeren. Retrieved from
Aldridge, J. (2012). The participation of vulnerable children in photographic research. Visual Studies, 27(1), 48-58. doi:10.1080/1472586X.2012.642957
Alimoglu, M. K., & Donmez, L. (2005). Daylight exposure and the other predictors of burnout among nurses in a University Hospital. International Journal of Nursing Studies, 42(5), 549-555. doi:10.1016/j.ijnurstu.2004.09.001
Alsarheed, M. (2011). Children's Perception of Their Dentists. European journal of dentistry, 5(2), 186190.
Angst voor de tandarts: een persoonlijk verhaal. (1994). In RVU (Producer), Kiezen tussen angst en pijn. Nederland.
Biddiss, E., Knibbe, T. J., Fehlings, D., McKeever, P., Cohen, A., & McPherson, A. (2017). Interactive media as a tool for reducing waiting anxiety at paediatric rehabilitation hospitals: a randomized controlled trial. Developmental medicine and child neurology, 60(6). doi:10.1111/dmcn.13646
Biddiss, E., McPherson, A., Shea, G., & McKeever, P. (2013). The Design and Testing of Interactive Hospital Spaces to Meet the Needs of Waiting Children. HERD: Health Environments Research & Design Journal, 6(3), 49-68. doi:10.1177/193758671300600305
Blaut, J. M., Stea, D., Spencer, C., & Blades, M. (2003). Mapping as a Cultural and Cognitive Universal. Annals of the Association of American Geographers, 93(1), 165-185. doi:10.1111/14678306.93111
Blomkvist, V., Eriksen, C. A., Theorell, T., Ulrich, R., & Rasmanis, G. (2005). Acoustics and psychosocial environment in intensive coronary care. Occupational and Environmental Medicine, 62(3), e1. doi:10.1136/oem.2004.017632
Boyden, J., & Ennew, J. (1997). Children in Focus - a Manual for Participatory Research with Children. Stockholm, Sweden.
Bryan, G., Bluebond-Langner, M., Kelly, D., Kumpunen, S., Oulton, K., & Gibson, F. (2019). Studying Children’s Experiences in Interactions With Clinicians: Identifying Methods Fit for Purpose. Qualitative Health Research, 29(3), 393-403. doi:10.1177/1049732318801358
Brysbaert, M. (2006). Psychologie (3e rev. ed. ed.): Gent : Academia Press.
Burns, N., & Grove, S. K. (2001). The practice of Nursing Research, Conduct, Critique, and Utilization. (W. B. S. Company Ed. 4th ed.).
Busato, P., Garbín, R. R., Santos, C. N., Paranhos, L. R., & Rigo, L. (2017). Influence of maternal anxiety on child anxiety during dental care: cross-sectional study. Sao Paulo medical journal = Revista paulista de medicina, 135(2), 116. doi:10.1590/1516-3180.2016.027728102016
Carnevale, F. A., Macdonald, M. E., Bluebond-Langner, M., & McKeever, P. (2008). Using participant observation in pediatric health care settings: ethical challenges and solutions. Journal of Child Health Care, 12(1), 18-32. doi:10.1177/1367493507085616
Carter, B., & Ford, K. (2013). Researching children's health experiences: The place for participatory, child‐centered, arts‐based approaches. Research in Nursing & Health, 36(1), 95-107. doi:10.1002/nur.21517
Cermak, S. A., Stein Duker, L. I., Williams, M. E., Dawson, M. E., Lane, C. J., & Polido, J. C. (2015). Sensory Adapted Dental Environments to Enhance Oral Care for Children with Autism Spectrum Disorders: A Randomized Controlled Pilot Study. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(9), 2876-2888. doi:10.1007/s10803-015-2450-5
Coad, J., & Coad, N. (2008). Children and young people's preference of thematic design and colour for their hospital environment. Journal of Child Health Care, 12(1), 33-48. doi:10.1177/1367493507085617
Coemans, S., Vandenabeele, J., & Hannes, K. (2018). Een sensorische onderzoeksmethodologie : Implicaties en illustraties vanuit exploratief onderzoek in een Leuvens stadsdeel in ontwikkeling. Sociologos, 39(1), 23-47.
Darbyshire, P., MacDougall, C., & Schiller, W. (2005). Multiple methods in qualitative research with children: More insight or just more? Qualitative Research, 5(4), 417-436. doi:10.1177/1468794105056921
Darlington, Y., & Scott, D. (2002). Qualitative research in practice. Stories from the field (A. Unwin Ed.).
Davey, G. C. L. (1989). Dental phobias and anxieties: Evidence for conditioning processes in the acquisition and modulation of a learned fear. Behaviour Research and Therapy, 27(1), 51-58. doi:10.1016/0005-7967(89)90119-8
Davidson, E. (2017). Saying It Like It Is? Power, Participation and Research Involving Young People. Social Inclusion, 5(3), 228. doi:10.17645/si.v5i3.967
de Jongh, A. (2006). Angst voor de tandarts: Assen : Van Gorcum.
Di Leo, J. H. (1983). Interpreting Children's Drawings: Routledge.
Dierckx de Casterlé, B., Gastmans, C., Bryon, E., & Denier, Y. (2012). QUAGOL: A guide for qualitative data analysis. International Journal of Nursing Studies, 49(3), 360-371. doi:10.1016/j.ijnurstu.2011.09.012
Een gezond gebit voor een gezond lichaam. (2016).
Einarsdóttir, J. (2007). Research with children: methodological and ethical challenges. European Early Childhood Education Research Journal, 15(2), 197-211. doi:10.1080/13502930701321477
Emily Kettle, J., Warren, L., Glenn Robinson, P., Walls, A., & Gibson, B. J. (2018). 'I didn't want to pass that on to my child, being afraid to go to the dentist': Making sense of oral health through narratives of connectedness over the life course. Sociology of health & illness. doi:10.1111/1467-9566.12845
Ennew, J., & Morrow, V. (1994). Out of the Mouths of Babes. In G. M. e. Breesch (Ed.), Children's rights: monitoring issues (pp. 61-84).
Gabor, J. Y., Cooper, A. B., Crombach, S. A., Lee, B., Kadikar, N., Bettger, H. E., & Hanly, P. J. (2003). Contribution of the intensive care unit environment to sleep disruption in mechanically ventilated patients and healthy subjects. American journal of respiratory and critical care medicine, 167(5), 708-715. doi:10.1164/rccm.2201090
Gaetano, I., Antonella, P., Iole, V., Valeria, L., Giuliana, N., Orlando, B., & Gian Luca, S. (2017). Healing environment in pediatric dentistry: strategies adopted by “Sapienza” University of Rome. Senses and Sciences, 4(1), 338-342. doi:10.14616/sands-2017-1-338342
Glimlachen.be Mond in actie! Retrieved from http://glimlachen.be/
Gollop, M. M. (2000). Interviewing children: a research perspective. In Children's voices: research, policy and practice (pp. 18-37). New Zealand: Pearson Education.
Gooden, B. R., Smith, M. J., Tattersall, S. J., & Stockler, M. R. (2001). Hospitalised patients' views on doctors and white coats. The Medical journal of Australia, 175(4), 219-222. doi:10.5694/j.1326-5377.2001.tb143103.x
Hedy d'Ancona prijs voor excellente zorgarchitectuur 2012. (2012). Rotterdam : Stimuleringsfonds voor Architectuur.
Herron, R., Dansereau, L., Wrathall, M., Funk, L., & Spencer, D. (2018). Using a Flexible Diary Method Rigorously and Sensitively With Family Carers. Qualitative Health Research, <xocs:firstpage xmlns:xocs=""/>. doi:10.1177/1049732318816081
Horstman, M., Aldiss, S., Richardson, A., & Gibson, F. (2008). Methodological Issues When Using the Draw and Write Technique With Children Aged 6 to 12 Years. Qualitative Health Research, 18(7), 1001-1011. doi:10.1177/1049732308318230
IMA-AIM ATLAS. (2017). Retrieved from: http://atlas.ima-aim.be/databanken
Interuniversitaire Cel Epidemiologie, I. (2015). EINDRAPPORT DATAREGISTRATIE- EN EVALUATIE MONDGEZONDHEID BELGISCHE BEVOLKING 2012 - 2014. In: Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering.
INTRAC. (1997). Involving Children in Research For Planning, Programming and Monitoring: A Pilot INTRAC Training Course. In. Oxford: INTRAC.
James, A., Jenks, C., & Prout, A. (1998). Theorizing childhood: Cambridge : Polity press.
Jayakaran, T., Rekha, C., Annamalai, S., Baghkomeh, P., & Sharmin, D. (2017). Preferences and choices of a child concerning the environment in a pediatric dental operatory.(Original Article)(Report). Dental Research Journal, 14(3), 183. doi:10.4103/1735-3327.208767
Integrale jeugdhulp . (2018). Geblokkeerde ontwikkelingstrajecten bij jongeren. Beheersen, interveniëren, voorkomen. Retrieved from http://www.jeugdhulp.be/sites/default/files/docs/verbeternota_geblokkee… rajecten.pdf
Lambert, V., Coad, J., Hicks, P., & Glacken, M. (2014). Young children’s perspectives of ideal physical design features for hospital-built environments. Journal of Child Health Care, 18(1), 57-71. doi:10.1177/1367493512473852
Lee, D. W., Chan, A. H., Wong, S. C., Fung, T. W., Li, A. K., Chan, S. H., . . . Chung, S. C. S. (2004). Can Visual Distraction Decrease the Dose of Patient-Controlled Sedation Required During Colonoscopy? A Prospective Randomized Controlled Trial. Endoscopy, 36(3), 197-201. doi:10.1055/s-2004-814247
Lehrner, J., Marwinski, G., Lehr, S., Johren, P., & Deecke, L. (2005). Ambient odors of orange and lavender reduce anxiety and improve mood in a dental office. Physiology & behavior, 86(1-2), 92. doi:10.1016/j.physbeh.2005.06.031
Levinson, N. A. (1990). Psychologic facets of esthetic dental health care: A developmental perspective. The Journal of Prosthetic Dentistry, 64(4), 486-491. doi:10.1016/0022-3913(90)90050-M
Locker, D., Jokovic, A., Stephens, M., Kenny, D., Tompson, B., & Guyatt, G. (2002). Family impact of child oral and oro‐facial conditions. Community Dentistry and Oral Epidemiology, 30(6), 438448. doi:10.1034/j.1600-0528.2002.00015.x
Locker, D., Liddell, A., Dempster, L., & Shapiro, D. (1999). Age of Onset of Dental Anxiety. Journal of Dental Research, 78(3), 790-796. doi:10.1177/00220345990780031201
Luoto, A., Lahti, S., Nevanperä, T., Tolvanen, M., & Locker, D. (2009). Oral‐health‐related quality of life among children with and without dental fear. International Journal of Paediatric Dentistry, 19(2), 115-120. doi:10.1111/j.1365-263X.2008.00943.x
Malkin, J. (2002). Medical and dental space planning (3rd ed.). New York: Wiley.
Milgrom, P., Mancl, L., King, B., & Weinstein, P. (1995). Origins of childhood dental fear. Behaviour Research and Therapy, 33(3), 313-319. doi:10.1016/0005-7967(94)00042-I
Mortelmans, D. (2009). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden (Tweede druk ed.): Leuven : Acco.
Navit, S., Johri, N., Khan, S. A., Singh, R. K., Chadha, D., Navit, P., . . . Bahuguna, R. (2015). Effectiveness and Comparison of Various Audio Distraction Aids in Management of Anxious Dental Paediatric Patients. Journal of clinical and diagnostic research : JCDR, 9(12), ZC05. doi:10.7860/JCDR/2015/15564.6910
Nelson, T. (2013). The Continuum of Behavior Guidance. Dental Clinics of North America, 57(1), 129143. doi:10.1016/j.cden.2012.09.006
Panda, A., Garg, I., & Shah, M. (2015). Children's preferences concerning ambiance of dental waiting rooms. European Archives of Paediatric Dentistry, 16(1), 27-33. doi:10.1007/s40368-0140142-z
Pelander, T., Lehtonen, K., & Leino-Kilpi, H. (2007). Children in the Hospital: Elements of Quality in Drawings. Journal of Pediatric Nursing, 22(4), 333-341. doi:10.1016/j.pedn.2007.06.004
Pink, S. (2009). Doing sensory ethnography: London : SAGE.
Porritt, J., Marshman, Z., & Rodd, H. D. (2012). Understanding children’s dental anxiety and psychological approaches to its reduction. In (Vol. 22, pp. 397-405).
Prabhakar, A., Marwah, N., & Raju, O. (2007). A comparison between audio and audiovisual distraction techniques in managing anxious pediatric dental patients. Journal of Indian Society of Pedodontics and Preventive Dentistry, 25(4), 177-182. doi:10.4103/0970-4388.37014
Punch, S. (2002). Research with children: The same or different from research with adults? Childhood, 9(3), 321-341. doi:10.1177/0907568202009003005
Rachman, S. J. (1990). Fear and courage (2nd ed.). New York: Freeman.
Ram, D., Shapira, J., Holan, G., Magora, F., Cohen, S., & Davidovich, E. (2010). Audiovisual video eyeglass distraction during dental treatment in children. Quintessence international (Berlin, Germany : 1985), 41(8), 673.
Rantavuori, K., Lahti, S., Hansen, H., Seppa, L., & Karkkainen, S. (2004). Dental fear and oral health and family characteristics of Finnish children. Acta Odontol. Scand., 62(4), 207-213. doi:10.1080/00016350410001586
Schreuder, E., Lebesque, L., & Bottenheft, C. (2016). Healing Environments: What Design Factors Really Matter According to Patients? An Exploratory Analysis. HERD: Health Environments Research & Design Journal, 10(1), 87-105. doi:10.1177/1937586716643951
Seligman, L. D., Hovey, J. D., Chacon, K., & Ollendick, T. H. (2017). Dental anxiety: An understudied problem in youth. Clinical Psychology Review, 55, 25-40. doi:10.1016/j.cpr.2017.04.004
Sharath, A., Rekka, P., Muthu, M., Prabhu, V., & Sivakumar, N. (2009). Children′s behavior pattern and behavior management techniques used in a structured postgraduate dental program. Journal of Indian Society of Pedodontics and Preventive Dentistry, 27(1), 22-26. doi:10.4103/09704388.50812
Sternberg, E. M. (2009). Healing spaces: the science of place and well-being: Cambridge : Belknap press of Harvard university press.
Sullivan, C., Schneider, P. E., Musselman, R. J., Dummett Jr, C. O., & Gardiner, D. (2000). The effect of virtual reality during dental treatment on child anxiety and behavior. Journal of Dentistry for Children, 67(3), 193-196.
Taani, D., El‐Qaderi, S., & Abu Alhaija, E. (2005). Dental anxiety in children and its relationship to dental caries and gingival condition. International Journal of Dental Hygiene, 3(2), 83-87. doi:10.1111/j.1601-5037.2005.00127.x
ten Berge, M., Veerkamp, J. S. J., & Hoogstraten, J. (2002). The etiology of childhood dental fear: the role of dental and conditioning experiences. Journal of Anxiety Disorders, 16, 321-329.
Themessl‐Huber, M., Freeman, R., Humphris, G., Macgillivray, S., & Terzi, N. (2010). Empirical evidence of the relationship between parental and child dental fear: a structured review and metaanalysis. In (Vol. 20, pp. 83-101).
Ulrich, R. S. (1984). View Through a Window May Influence Recovery from Surgery. In (Vol. 224, pp. 420-421).
Ulrich, R. S., Berry, L. L., Quan, X., & Parish, J. T. (2010). A Conceptual Framework for the Domain of Evidence-Based Design. HERD: Health Environments Research & Design Journal, 4(1), 95-114. doi:10.1177/193758671000400107
Vagnoli, L., Caprilli, S., Robiglio, A., & Messeri, A. (2005). Clown doctors as a treatment for preoperative anxiety in children: a randomized, prospective study. Pediatrics, 116(4), e563e567. doi:10.1542/peds.2005-0466
Van den Branden, S., Hoppenbrouwers, K., Guérin, C., Devogelaer, N., & De Cock, P. (2010). Vroege onderkenning van mond- en gebitproblemen. Promotie van mondgezondheid. In.
Van Gils, J., & Willekens, T. (2010). Belevingsonderzoek bij kinderen en jongeren die in armoede leven: Deel 1: de situering en de theoretische achtergrond - Deel 2: de beleving van kinderen die leven in armoede in Vlaanderen: Meise : Onderzoekscentrum Kind & Samenleving.
Vilaplana, A., & Yamanaka, T. (2015). Effect of Smell in Space Perception. International Journal of Affective Engineering, 14(3), 175-182. doi:10.5057/ijae.IJAE-D-15-00010
Vowles, K. E. (2005). Oral surgery appointment attendance: Effects from fears of dentistry and pain. In P. L. Gower (Ed.), New research on the psychology of fear (pp. 91-103). Hauppauge, New York: Nova Science Publishers.
Weinstein, P. (2008). Child-Centred child management in a changing world. European Archives of Paediatric Dentistry, 9(1), 6-10.
Wiederhold, M. D., Gao, K., & Wiederhold, B. K. (2014). Clinical Use of Virtual Reality Distraction System to Reduce Anxiety and Pain in Dental Procedures. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 17(6), 359-365. doi:10.1089/cyber.2014.0203
PERSOONLIJKE COMMUNICATIE
Annabel, persoonlijke communicatie, 19 en 24 april 2019.
Anaïs, persoonlijke communicatie, 27 maart 2019.
Fenne, persoonlijke communicatie, 7 en 20 maart 2019.
Joke, persoonlijke communicatie, 24 april 2019.
Julie, persoonlijke communicatie, 15 april 2019.
Mama Fenne, persoonlijke communicatie, 7 maart 2019.
Mama Joke, persoonlijke communicatie, 24 april 2019.
Mama Julie, persoonlijke communicatie, 15 april 2019.
Mama Nona, persoonlijke communicatie, 24 april 2019.
Marie, persoonlijke communicatie, 8 en 13 mei 2019.
Meire, Johan, persoonlijke communicatie, 10 januari 2019.
Ninthe, persoonlijke communicatie, 19 maart 2019.
Noek, persoonlijke communicatie, 11 en 12 maart 2019.
Nona, persoonlijke communicatie, 24 april 2019.