(Over)leven na de val van het kalifaat: wat met de Belgische kinderen?
Na de val van het kalifaat bevinden Belgische kinderen van IS-strijders zich in onveilige en erbarmelijke Koerdische vluchtelingen- en detentiekampen. Deze kinderen zijn voornamelijk tussen nul en zes jaar oud. Verschillende Belgische moeders vragen een terugkeer naar België aan, vooral voor hun kinderen, sommige met hun kinderen.
“Wij zijn een humanistische samenleving, wij hebben daarvoor gekozen om humaan te zijn. We geven tweede kansen; deze kinderen krijgen zelfs geen eerste kans.” (Heidi De Pauw, Child Focus)
De mogelijke terugkeer van de kinderen roept vragen op: wat is de impact van de levensgeschiedenis op deze kinderen, op welke manier zal hun (identiteits-)ontwikkeling verlopen en houdt een terugkeer risico’s in?
Via een studie van relevante literatuur en gesprekken met zes professionals probeert dit onderzoek een stap dichter te komen bij een genuanceerde benadering van een actuele maar tegelijk onbekende en gevoelige kwestie.
Trauma’s
Waarover geen enkele twijfel bestaat, is dat elk kind traumatiserende ervaringen met zich meedraagt. In tegenstelling tot wat vaak wordt verondersteld, vereisen deze trauma’s volgens professionals niet onmiddellijk een interventie door psychologen. Men spreekt eerder over een opvolging van de kinderen om enkel bij de detectie van trauma gerelateerde problemen, over te gaan tot klinisch psychologische hulpverlening.
De moeder speelt momenteel een belangrijke beschermende rol. Uit het onderzoeksrapport van professor Gerrit Loots over 14 geïdentificeerde kinderen in Al-Hol en Al-Roj blijkt hoe de moeders erin slagen om hun kinderen zo veel mogelijk af te schermen van potentieel traumatiserende bronnen. Daarmee wordt trauma ingeperkt en bijkomend de band tussen moeder en kind versterkt. Tegelijkertijd klinken recente nieuwsberichten over de toestanden in de kampen alsmaar nefaster wat betreft mogelijkheden tot zorg en het voorzien van veiligheid. Professor Loots stelde in oktober 2018 reeds vast hoe het psychologisch welzijn van de moeders erop achteruitgaat en zij daardoor op termijn zowel emotioneel als mentaal minder beschikbaar worden voor hun kinderen.
Er blijkt nood aan veilige omstandigheden en een ondersteunende context van waaruit het merendeel van die kinderen, ondanks de diversiteit aan trauma’s, zou kunnen functioneren als eender welk kind.
Kunnen wij dat wel?
‘Wij’ verwijst naar heel wat mensen: hulpverleners, leerkrachten maar ook elke persoon in onze samenleving. Bij hulpverleners en leerkrachten lijkt er enerzijds heel wat twijfel te bestaan over het al dan niet instaat zijn om met deze doelgroep te kunnen werken. Anderzijds blijkt uit dit onderzoek dat hulpverleners over rijke kennis en ervaring beschikken wat betreft het werken met kinderen uit oorlogsgebied, met trauma’s, met overleden ouder(s), met radicalisering … Veeleer lijkt het te gaan om iets wat Rudi Vranckx aanhaalt tijdens het interview:
“De vraag is: dúrf je dat aan?”
Het blijkt eerder van belang om de reeds bestaande expertise toe te passen en te delen met professionals uit verschillende disciplines. Bijkomend dienen hulpverleners in te staan voor de ondersteuning aan familie (vaak de grootouders) of pleeggezinnen bij de opvang van de kinderen. Mits de nodige monitoring en begeleiding zijn ook deze zorgfiguren volledig klaar om de potentieel terugkerende kinderen van een warm en veilig nest te voorzien.
Risico op radicalisering
De terugkeer van de kinderen wordt frequent gelinkt aan een risico op radicalisering op latere leeftijd en zelfs aan de idee dat deze kinderen reeds geradicaliseerde wezentjes zijn. Gezien de jonge leeftijd van de kinderen zijn zij echter volgens professionals cognitief gezien niet instaat om over radicale ideeën te beschikken. Desalniettemin groeien zij op in een geradicaliseerde omgeving. Uit het onderzoek blijkt hoe de radicaliseringsdruk in de kampen toeneemt, wat wordt bevestigd in recente nieuwsberichten.
Daarnaast blijkt het risico des te groter bij het niét toelaten van de kinderen in België: de uitsluiting zou een voedingsbodem kunnen zijn van haat waarvoor deze kinderen, wanneer ze adolescent of jongvolwassen zijn, zich willen wreken. Het niet laten terugkeren van de kinderen betekent eveneens dat er minder tot geen controle is over hun verdere psychosociale ontwikkeling. Op die manier wordt bijgevolg een groter veiligheidsrisico gecreëerd.
Belangrijk in dit opzicht is de nood aan alertheid bij professionals die radicaliseringssignalen kunnen opvangen en de gepaste ondersteuning kunnen aanbieden, zowel aan het kind als aan het opvanggezin.
“Gaan die IS kinderen gewoon omdat ze misschien getuige geweest zijn of in een gewelddadige omgeving geleefd hebben, gaan die later gewelddadiger zijn al van hun inborst? Daar ben ik niet van overtuigd. Ik denk dat alles zal afhangen van de opvoeding en de inprenting van juiste waarden en normen. Dat is belangrijk. Dat is de kans die wij nu krijgen om die kinderen terug te integreren en omringen.” (Erik De Soir, psychotraumatherapeut)
Media aandacht en publieke opinie
De media-aandacht voor dit onderwerp is enerzijds noodzakelijk in het kader van een bewustmaking van een urgente problematiek. Anderzijds heeft de manier van berichtgeving een impact op hoe mensen naar deze kwestie kijken en maakt het ook talloze gevoelens los. Er is sprake van stigmatiserende, haatdragende en racistische reacties in onze samenleving die mensen het gemakkelijkst lijken te uiten via het computerscherm. Deze uitingen baren professionals zorgen; de impact en de risico’s van het reeds aanwezige en enkel maar toenemende stigma op de kinderen en hun verdere identiteitsontwikkeling.
“Ik ben geschrokken van de onmenselijke hardheid van sommigen. Dat heeft toch mijn mensbeeld … Geschokt … .” (Rudi Vranckx, VRT)
Veeleer dient een plek te worden gecreëerd waar een kind zich thuis mag voelen, onder meer door ons als samenleving te engageren voor en kansen te geven aan de kinderen. Het is cruciaal om de kinderen als kind te zien met zijn/haar persoonlijke geschiedenis maar ook als een kind met sterktes, talenten en dromen over de toekomst.
Laat u niet verblinden door die geschiedenis maar durf kijken naar een positieve toekomst; hun toekomst, uw toekomst en de toekomst van onze samenleving als geheel.
Bibliografie
Allen, J. G. (2007). Evil, mindblindness and trauma. Smith College Studies in Social Work, 77(1), 9–31. doi: 10.1300/J497v77n01
Asscher, Jessica, & Paulussen-Hoogeboom, M. (2005). De invloed van protectieve en risicofactoren op de ontwikkeling en opvoeding van jonge kinderen. Kind En Adolescent. doi: 10.1007/BF03060934
Batra, S. (2013). The Psychosocial Development of Children: Implications for Education and Society — Erik Erikson in Context. Contemporary Education Dialogue, 10(2), 249–278. doi: 10.1177/0973184913485014
Benhaddou, K. (2017). Islam in Europa: bedreiging of verrijking? Geraadpleegd via https://hiw.kuleuven.be/ned/lessen/programma/index.html
Benslama, F. (2009). The torment of origin. In Psychoanalysis and the challenge of islam (pp. 1–19). London: University of Minnesota Press.
Benyaich, B. (2015). #radicalisme #extremisme #terrorisme. Leuven: Uitgeverij Van Halewyck.
Betancourt, T. (2001). THE PSYCHOSOCIAL IMPACT OF ARMED CONFLICT ON CHILDREN Rethinking Traditional Paradigms in Research and Intervention. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 10(4), 797–814. doi: 10.1016/S1056-4993(18)30031-2
Betancourt, T., & Khan, K. T. (2008). The mental health of children affected by armed conflict: Protective processes and pathways to resilience. International Review of Psychiatry, 20(3), 317–328. doi: 10.1080/09540260802090363
Betancourt, T., Salhi, C., Buka, S., Leaning, J., Dunn, G., & Earls, F. (2012). Connectedness, social support and internalising emotional and behavioural problems in adolescents displaced by the Chechen conflict. Disasters, 36(4), 635–655. doi: 10.1111/j.1467-7717.2012.01280.x
Bracken, P. J., Giller, E., & Summerfield, D. (1995). PSYCHOLOGICAL RESPONSES TO WAR AND ATROCITY: THE LIMITATIONS OF CURRENT CONCEPTS ASSUMPTIONS. Social Science and Medicine, 40(8), 1073–1082.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. doi: 10.1191/1478088706qp063oa
Braun, V., & Clarke, V. (2017). Thematic analysis. The Journal of Positive Psychology, 12(3), 297–298. doi: 10.1080/17439760.2016.1262613
Broens, B. (2017, October 17). IS-’hoofdstad’ Raqqa na vier maanden gevallen. De Tijd. Geraadpleegd via https://www.tijd.be/politiek-economie/internationaal-midden-oosten/IS-h…
Bullock, K. (2007). Grandfathers Raising Grandchildren: An Exploration of African American Kinship Networks. Journal of Health & Social Policy, 22(3–4), 215–231. doi: 10.1300/J045v22n03
Chu, A. T., & Lieberman, A. F. (2010). Clinical Implications of Traumatic Stress from Birth to Age Five. Annual Review of Clinical Psychology, 6, 469–494. doi: 10.1146/annurev.clinpsy.121208.131204
Cluckers, G., & Meurs, P. (2005). Bruggen tussen denk-wijzen? Reflecties over mentalisatie, ontwikkeling en (kinder)psychotherapie. In Mentalisatie (pp. 11–34). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
Cook, A., Spinazolla, J., Ford, J., Lanktree, C., Blaustein, M., Cloitre, M., … van der Kolk, B. (2005). Complex trauma in children and adolescents. Psychiatric Annals, 35(5), 390–398.
De Cock, J. (2017). Betekent val Mosul einde van IS-kalifaat? De Standaard. Geraadpleegd via http://www.standaard.be/cnt/dmf20170710_02965141
De Graaff, B. (2017). Ze hebben het op ons gemunt, maar wie zijn het nu weer? De telkens wisselende fenomenen van terrorisme, radicalisering, extremisme en fanatisme. Cahiers Politiestudies, 1(42), 23–38.
De Greef, J. (2017a). De moskee van Mosul, begin- en eindpunt van het “kalifaat van IS.” De Redactie. Geraadpleegd via http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.3012401
De Greef, J. (2017b). Raqqa, IS-stad van “1.001 nachtmerries”, is gevallen. VRT Nieuws. Geraadpleegd via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/06/27/raqqa_is-stad_van1001nachtmerri…
De Maesschalk, S. (n.d.). Trauma bij vluchtelingen. Geraadpleegd via http://www.solentra.be/nl/koning_boudewijn_stichting_
Deben-Mager, M., & Verheugt-Pleiter, A. (2004). Enkele toepassingen van de gehechtheidstheorie op de psychoanalytische praktijk. Tijdschrift Voor Psychoanalyse, 10(1), 18–30.
Duncan, J., & Arntson, L. (2004). CHILDREN IN CRISIS: GOOD PRACTICES IN EVALUATING PSYCHOSOCIAL PROGRAMMING. Geraadpleegd via http://siteresources.worldbank.org/INTMH/Resources/Evaluating_Psychosoc…
Erikson, E. (1959). Growth and crises of the healthy personality. In G. S. Klein (Ed.), Identity and the life cycle (pp. 88–95). New York: International Universities Press.
Erikson, E. (1968). The choice of the negative identity. In Identity: youth and crisis (pp. 172–176). New York: W. W. Norton and company, Inc.
EXPOO. (2011). Behoeften van ouders inzake opvoedingsondersteuning. Geraadpleegd via https://www.expoo.be/behoeften-van-ouders-inzake-opvoedingsondersteuning
EXPOO. (2012). Themabundel Opvoeding en Opvoedingsondersteuning bij gezinnen met een migratiegeschiedenis. Geraadpleegd via https://www.expoo.be/opvoeding-en-opvoedingsondersteuning-bij-gezinnen-…
Feldman, R., & Vengrober, A. (2011). Posttraumatic stress disorder in infants and young children exposed to war-related trauma. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 50(7), 645–658. doi: 10.1016/j.jaac.2011.03.001
Felsman, K., Gälldin-Aberg, B., Jareg, E., Richman, N., Tefferi, H., & Tolfree, D. (2010). Promoting Psychosocial well being Among Children Affected by Armed Conflict and Displacement: Principles and Approaches.
Fonagy, P. (2001a). Introduction to Attachment Theory. In Attachment theory and psychoanalysis (pp. 5–18). New York: Other press.
Fonagy, P. (2001b). Key Findings of Attachment Research. In Attachment theory and psychoanalysis (pp. 19–28). New York: Other press.
Garbarino, J., Kostelny, K., & Dubrow, N. (1991). What children can tell us about living in danger. American Psychologist, 46(4). doi: 10.1037/0003-066X.46.4.376
Goedgebeur, H. (2018). Rechter verplicht regering niet om 6 kinderen van IS-vrouwen te repatriëren naar België. Geraadpleegd via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/07/19/6-kinderen-van-is-vrouwen-worde…
Gomperts, W., Veen, G., Sampaio de Carvalho, F., van Blokland, A., Bala, J., van Dijk, R., … Westerborg, M. (2006). Migratie in psychoanalyse. Over psychoanalytische behandelingen van migranten en vluchtelingen. Assen: Van Gorcum.
Grünbaum, L. (1997). Psychotherapy with children in refugee families who have survived torture: Containment and understanding of repetitive behaviour and play. Journal of Child Psychotherapy, 23(3), 437–452. doi: 10.1080/00754179708254561
Hayslip, B., & Kaminski, P. (2005). Grandparents raising their grandchildren: A review of the literature and suggestions for practice. Gerontologist, 45(2), 262–269. Geraadpleegd via http://ovidsp.ovid.com/ovidweb.cgi?T=JS&PAGE=reference&D=emed7&NEWS=N&A…
Heremans, K., & Hassen, M. (2016). Education working group (RAN EDU). Geraadpleegd via https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/networks/radicalisation_aw…
Hermanns, J., Öry, F., & Schrijvers, G. (2005). Helpen bij opgroeien en opvoeden: eerder, sneller en beter. Een advies over Vroegtijdige signalering en interventies bij opvoed- en opgroeiproblemen. Utrecht: Julius Centrum.
Hogg, A. M., & Vaughan, M. G. (2014). Self and identity. In Social psychology (pp. 112–147). Edinburgh: Pearson Education.
Howitt, D. (2016a). Informed consent in the recruitment of research participants. In Qualitative Research Methods in Psychology (pp. 459–464). Harlow: Pearson Education Limited.
Howitt, D. (2016b). Qualitative interviewing. In Introduction to Qualitative Research Methods in Psychology (3rd ed., pp. 59–87). Harlow: Pearson Education Limited.
Jendrek, P. M. (1993). Grandparents Who Parent Their Grandchildren: Effects on Lifestyle. Journal of Marriage and Family, 55(3), 609–621. Geraadpleegd via https://www.jstor.org/stable/353342
Kalksma-Van Lith, B. (2007). Psychosocial interventions for children in war-affected areas: the state of the art. Psychosocial Interventions Forchildren, 5(1), 3–17.
Karatzias, T., Cloitre, M., Maercker, A., Kazlauskas, E., Shevlin, M., Hyland, P., … Brewin, C. R. (2017). PTSD and Complex PTSD: ICD-11 updates on concept and measurement in the UK, USA, Germany and Lithuania. European Journal of Psychotraumatology, 8(1418103), 1–6. doi: 10.1080/20008198.2017.1418103
Karin, H., & Bruneel, S. (2011). Workshop Kwalitatief Interview. Leuven: K.U. Leuven.
Kennedy, H. (2009). Children in conflict: Anna Freud and the war nurseries. Psychoanalytic Study of the Child, 64, 306–319. doi: 10.1016/S0140-6736(10)60117-1
Kherbache, Y., & Kennes, W. (2015). Verslag van de hoorzittingen over de preventie en detectie van radicaliseringsprocessen. Brussel. Geraadpleegd via http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1086829
Kinet, M. (1996). Weer zien met ... Melanie Klein. Tijdschrift Voor Psychotherapie, 3(22), 197–211.
Kinet, M. (2016). Een inleiding ten tijde van oorlog. In Trauma binnenstebuiten (pp. 7–17). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
Kinzie, J. D., Sack, W. H., Angell, R. H., & Manson, S. (1986). The Psychiatric Effects of Massive Trauma on Cambodian Children: I. The children. Journal of the American Academy of Child Psychiatry, 25(3), 370–376. doi: 10.1016/S0002-7138(09)60259-4
Kliethermes, M., Schacht, M., & Drewry, K. (2014). Complex Trauma. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 23(2), 339–361. doi: 10.1016/j.chc.2013.12.009
Kroft, F., Molenkamp, M., & Verdegaal, M. (2017). Working with families and safeguarding children from radicalisation: Step-by-step guidance paper for practitioners and policy-makers. Nice. Geraadpleegd via https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/ne…
Lieberman, A. F., Chu, A., Van Horn, P., & Harris, W. W. (2011). Trauma in early childhood: Empirical evidence and clinical implications. Development and Psychopathology, 23(2), 397–410. doi: 10.1017/S0954579411000137
Llabre, M. M., & Hadi, F. (2009). Social support and psychological distress in Kuwaiti boys and girls exposed to the Gulf crisis. Journal of Clinical Child Psychology, 26(3), 247–255. doi: 10.1207/s15374424jccp2603_3
Loots, G., Derluyn, I., & Villanueva O’Driscoll, J. (2013a). Broader Support Programmes: outside the Lines. In Children disengaged from armed groups in Colombia Integration Processes in Context (pp. 141–172). London: Versita. doi: 978-83-7656-044-1
Loots, G., Derluyn, I., & Villanueva O’Driscoll, J. (2013b). Children Engaged With Armed Groups. In Children disengaged from armed groups in Colombia Integration Processes in Context (pp. 71–116). London: Versita.
Loots, G., Derluyn, I., & Villanueva O’Driscoll, J. (2013c). Children in Colombia. In Children disengaged from armed groups in Colombia Integration Processes in Context (pp. 49–70). London: Versita.
Loots, G., Viaene, C., Jamai, H., Quaghebeur, S., & Ryckx, S. (2018). RAPPORT BEZOEK AAN BELGISCHE KINDEREN IN KOERDISCHE VLUCHTELINGENKAMPEN IN NOORD-OOST SYRIË 13 – 21.
Lowyck, B., Vliegen, N., & Vermote, R. (2018). Psychodynamische Psychotherapie. [Cursustekst]. Katholieke Universiteit Leuven.
Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: a critical evaluation and guidelines for future work. Child Development, 71(3), 543–562. doi: 10.1111/1467-8624.00164
Lynch, O., & Lambert, S. (2016). Child returnees from conflict zones. Geraadpleegd via https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/ne…
Maercker, A., Brewin, C. R., Bryant, R. A., Cloitre, M., Reed, G. M., Van Ommeren, M., … Saxena, S. (2013). Proposals for mental disorders specifically associated with stress in the International Classifi cation of Diseases-11. The Lancet, 381(9878), 1683–1685. doi: 10.1016/S0140-6736(12)62191-6
McCauley, C., & Moskalenko, S. (2008). Mechanisms of political radicalization: Pathways toward terrorism. Terrorism and Political Violence, 20(3), 415–433. doi: 10.1080/09546550802073367
Merckx, V. (2018a). Psycholoog onderzocht Belgische IS-kinderen in Syrische kampen: “Waanzin te denken dat dit moordmachines zouden worden.” Geraadpleegd via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/10/24/psycholoog-gerrit-loots-onderzo….
Merckx, V. (2018b). Rudi Vranckx sprak als eerste tv-journalist met Belgische IS-vrouwen in Syrisch gevangenenkamp: “We hebben spijt.” Geraadpleegd via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/03/17/belgische-is-vrouwen-en-kindere…
Merckx, V. (2018c). Welke oplossing is het veiligst voor ons land? Acht vragen over de Belgische IS-kinderen in Syrië en Irak. VRT NWS. Geraadpleegd via https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/10/30/welke-oplossing-is-het-veiligst…
Meurs, P. (2015). Identiteit bij jongeren uit migratie gezinnen. In Jong met een hart voor familie. Hoe jongeren echt denken over gezinnen (7th ed., pp. 36–57). Leuven: LannooCampus.
Meurs, P. (2017a). Godsdienstpsychologie in de interculturele context. [Cursustekst]. Katholieke universiteit Leuven.
Meurs, P. (2017b). Psychoanalyse in tijden van Jihad. Tijdschrift Voor Psychoanalyse, 23(2), 116–128.
Meurs, P., & Gailly, A. (1998). Verlangen naar verwevenheid met cultuur van herkomst. In Wortelen in andere aarde (pp. 93–112). Leuven: Acco.
Moniquet, C. (2015). Jihad in België. Schoten: Overamstel Uitgevers bv.
Nicolai, N. J. (2016). Trauma en de psychoanalyse. In Trauma binnenstebuiten (pp. 19–50). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
Ogden, P., Pain, C., & Fisher, J. (2006). A sensorimotor approach to the treatment of trauma and dissociation. Psychiatric Clinics of North America, 29(1), 263–279. doi: 10.1016/j.psc.2005.10.012
Pacione, L., Measham, T., & Rousseau, C. (2013). Refugee children: Mental health and effective interventions. Current Psychiatry Reports, 15(2), 1–9. doi: 10.1007/s11920-012-0341-4
Perry, B. D. (2002). Childhood Experience and the Expression of Genetic Potential: What Childhood Neglect Tells Us About Nature and Nurture. Brain and Mind, 3(1), 79–100. doi: 10.1023/A:1016557824657
Perry, B. D., & Pollard, R. (1998). Homeostasis, stress, trauma, and adaptation. A neurodevelopmental View of Childhood Trauma. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 7(1), 33–51. doi: 10.1016/S1056-4993(18)30258-X
Pfefferbaum, B. (1997). Posttraumatic Stress Disorder in Children: A Review of the Past 10 Years. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 36(11), 1503–1511. doi: 10.1016/S0890-8567(09)66558-8
Platti, E. (2016). Islamisme: modern islamitisch radicalisme. Averbode: Uitgeverij Altiora.
Postma, S. (2008). JGZ-richtlijn Vroegsignalering van psychosociale problemen. Bilthoven.
Raets, H., & Boven, H. (2012). Ecologische model van Bronfenbrenner. Geraadpleegd via https://www.expoo.be/wat-is-opvoeding
Reitzes, D. C., & Mutran, E. J. (2004). Grandparent identity, intergenerational family identity, and well-being. Journals of Gerontology - Series B Psychological Sciences and Social Sciences, 59(4), 213–219. doi: 10.1093/geronb/59.4.S213
Renard, T., & Coolsaet, R. (2018). Children in the Levant: Insights from Belgium on the dilemmas of repatriation and the challenges of reintegration. Security Policy Brief, (98), 1–11. doi: 10.1016/j.addbeh.2014.08.003
Rigter, J. (2014). Toepassingen van de psychoanalyse in hulpverlening en opvoeding. In Het palet van de psychologie (pp. 87–88). Bussum: Uitgeverij coutinho.
Schmid, A. (2013). Radicalisation, De-Radicalisation, Counter-Radicalisation: A Conceptual Discussion and Literature Review. Radicalisation, De-Radicalisation, Counter-Radicalisation: A Conceptual Discussion and Literature Review. doi: 10.19165/2013.1.02
Schryvers, K., & Vandeurzen, J. (2017). Vraag om uitleg over de opvang van kinderen van Syriëstrijders. Commissievergadering. Brussel. Geraadpleegd via https://www.vlaamsparlement.be/commissies/commissievergaderingen/111950…
Sedgwick, M. (2010). The concept of radicalization as a source of confusion. Terrorism and Political Violence, 22(4), 479–494. doi: 10.1080/09546553.2010.491009
Shehadeh, A., Loots, G., Vanderfaeillie, J., & Derluyn, I. (2015). The Impact of Parental Detention on the Psychological Wellbeing of Palestinian. PLOS ONE, 10(7), 1–11. doi: 10.1371/journal.pone.0133347
Shehadeh, A., Loots, G., Vanderfaeillie, J., & Derluyn, I. (2016). The association between parental imprisonment and the mental health of Palestinian adolescents. Child and Adolescent Mental Health, 21(3), 154–160. doi: 10.1111/camh.12111
Shonk, S. M., & Cicchetti, D. (2001). Maltreatment, competency deficits, and risk for academic and behavioral maladjustment. Developmental Psychology. doi: 10.1037/0012-1649.37.1.3
Silke, A. (2008). Holy warriors: Exploring the psychological processes of jihadi radicalization. European Journal of Criminology, 5(1), 99–123. doi: 10.1177/1477370807084226
Stroeken, H. (2013a). Affectregulatie. Geraadpleegd via https://www.psychoanalytischwoordenboek.nl/lemmas/affectregulatie/
Stroeken, H. (2013b). Gehechtheidstheorie. Geraadpleegd via https://www.psychoanalytischwoordenboek.nl/lemmas/gehechtheidstheorie/
Struys, B. (2019). ‘Haal Belgische kinderen nú terug uit Koerdische kampen’: 150 academici schrijven open brief. De Morgen. Geraadpleegd via https://www.demorgen.be/nieuws/haal-belgische-kinderen-nu-terug-uit-koe…
Tavecchio, L., & Van Ijzendoorn, R. (1984). Niet alle banden binden even vast De gehechtheidstheorie van John Bowbly. Psychologie, 3(11), 18–25.
Ter Heide, J. J., Kleber, R., & Mooren, T. (2014). Complex trauma en complexe PTSS. Tijdschrift Voor Psychotherapie, 40(5), 347–359. https://doi.org/10.1007/s12485-014-0051-y
Terr, L. C. (2013). Treating childhood trauma. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 22(1), 51–66. doi: 10.1016/j.chc.2012.08.003
The National Child Traumatic Stress Network. (n.d.). Effects of complex trauma. Geraadpleegd via https://www.nctsn.org/what-is-child-trauma/trauma-types/complex-trauma/…
UNICEF. (2009). Psychosocial Support of Children In Emergencies.
van der Kolk, B. A. (1996). The Complexity of Adapatation to Trauma Self-regulation, Stimulus discrimination, and Characterological Development. In Traumatic Stress The effects of overwhelming Experience on Mind, Body and Society (pp. 182–214). New York: The Guilford Press.
van der Pligt, J., & Koomen, W. (2009). Achtergronden en determinanten van radicalisering en terrorisme. Tijdschrift Voor Criminologie, 51(4), 345–359.
Van Gael, M. (2016). De verhouding tussen trauma en borderlineproblematiek. In Trauma binnenstebuiten (pp. 51–70). Antwerpen - Apeldoorn: Garant.
Van Ostaeyen, P. (2015). Van kruistochten tot kalifaat. Kalmthout: Pelckmans Uitgeverij nv.
Verdegaal, M. (2018). Vulnerable children who are brought up in an extremist environment. Stockholm. Geraadpleegd via https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/ne…
Vliegen, N., Tang, E., & Meurs, P. (2017). Van kwetsuur naar litteken. Kalmthout: Pelckmans Pro.
Volkan, V. (1998). Ethnicity and Nationalism: A Psychoanalytic Perspective. Applied Psychology: An International Review, 47(1), 45–57. doi: 10.1111/j.1464-0597.1998.tb00012.x
Volkan, V. (2001). Transgenerational transmissions and chosen traumas: an aspect of large-group identity. Group Analysis, 34(1), 79–97. doi: 10.1177/05333160122077730
Volkan, V. (2013). Large-Group-Psychology in Its Own Right: Large-Group Identity and Peace-making. International Journal of Applied Psychoanalytic Studies, 10(3), 210–246. doi: 10.1002/aps.1368
Weber, D. A., & Reynolds, C. R. (2004). Clinical perspectives on neurobiological effects of psychological trauma. Neuropsychology Review, 14(2), 115–129. doi: 10.1023/B:NERV.0000028082.13778.14
Weiss, D. S. (2012). Introduction to the Special Feature on Complex PTSD. Journal of Traumatic Stress, 25, 239–240. doi: 10.1002/jts
Wilson, K. R., Hansen, D. J., & Li, M. (2011). The traumatic stress response in child maltreatment and resultant neuropsychological effects. Aggression and Violent Behavior, 16(2), 87–97. doi: 10.1016/j.avb.2010.12.007
Witte, R., & Hadjar, F. (2017). Bijen vang je niet met azijn, maar met honing. Cahiers Politiestudies, 42(1), 151–168.
Wolff, P. H., & Fesseha, G. (1999). The Orphans of Eritrea : A Five-year Follow-up Study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 40(8), 1231–1237.
Wright, J. L. (2009). The Princess Has to Die. The Psychoanalytic Study of the Child, 64(1), 75–91. doi: 10.1080/00797308.2009.11800815
