Een springplank voor vernieuwing. Een metaforische steen waaraan men zich beter geen tweemaal stoot. Afgaande op deze zegswijzen die onze relatie met het verleden beschrijven, lijkt het verleden net iets waarvan men zich hoort los te breken. Het gevaar van het verleden is immers dat we erin verstrikt kunnen geraken. Het heeft zijn moment gehad en zonder de nodige afstand kunnen we geremd worden in onze mogelijkheden voor de toekomst. Net daarom wordt het noodzakelijk geacht om onszelf van het verleden los te maken en de sprong te wagen waardoor we het achter ons laten. Nochtans heeft het verleden zijn vaste plaats in ons dagelijks leven. De beste manier om voordeel te doen met elke les waarvan het ons voorziet, is dus niet ervan weg te vluchten maar het te erkennen voor wat het is: een spel haasje-over.
Wat heeft deze inleiding nu in feite te maken met een proefschrift dat gaat over twee vrouwelijke auteurs die actief waren gedurende de Franse Revolutie? Welnu, deze thesis vormt een bespreking van de hemelsbrede kloof tussen retoriek en realiteit binnen het mensenrechtendebat dat zowaar de spil van deze politieke gebeurtenis vormde. Wanneer vooraanstaande politici destijds het belang van de zogeheten “rechten van de mens” verdedigden, werd in feite een groot deel van de mensheid uitgesloten. De auteurs die in deze scriptie met elkaar vergeleken worden, Mary Wollstonecraft en Germaine de Staël, behoorden tot één van deze miskende minderheidsgroepen—met name, vrouwen.
The past is now
Zowel Wollstonecraft als Staël maakten strategisch gebruik van het enthousiasme dat ontstond ten gevolge van de Franse Revolutie als een manier om kwesties van gendergelijkheid en vrouwenrechten bespreekbaar te maken. Terwijl Wollstonecraft probeerde om de Engelse samenleving wakker te schudden met haar teksten, kroop Staël in haar pen om grondige veranderingen in Frankrijk teweeg te brengen. Hoewel deze thesis gaat over traktaten en romans uit de late achttiende eeuw, hebben zowel de grote lijnen als de kleinere details van deze teksten betekenis voor het heden. Thema’s gaande van onderwijs tot een hernieuwde invulling van nationale identiteit in het teken van vrouwelijkheid blijven belangrijk tot op de dag van vandaag. Zowel Staël als Wollstonecraft streefden immers naar gelijke kansen in het onderwijs voor mannen en vrouwen, net zoals zij beiden de noodzaak van gelijkwaardig burgerschap verdedigden. Hoewel deze problematieken minder op de voorgrond staan binnen de huidige politieke context, stellen zich nieuwe uitdagingen binnen dezelfde domeinen. Debatten over een opvallende minderheid aan vrouwelijke hoogleraren en de aanvaardbaarheid van hoofddoeken in het straatbeeld halen immers op regelmatige basis het nieuws.
Het post-truth tijdperk
Deze centrale kwesties verhullen haast het belang van de manier waarop deze ideeën door Staël en Wollstonecraft aan de man werden gebracht. De manier waarop een boodschap als het ware verpakt is, is immers van even groot—als niet van groter—belang dan de inhoud van de ideeën die naar voren worden geschoven. Toen het voor Staël en Wollstonecraft duidelijk werd dat hun politieke traktaten en essays weinig tot geen effect hadden, wendden zij zich tot het genre van de roman in de hoop hun lezerspubliek op affectieve wijze te overtuigen. Inspelend op de gevoelens van hun lezers herformuleerden deze vrouwelijke auteurs enkele centrale argumenten van hun voorgaande teksten door deze binnen een fictief, ontroerend kader te plaatsen. De term ‘post-truth’ mag dan wel niet helemaal in de achttiende eeuw thuishoren, het fenomeen dat ermee gepaard gaat is allesbehalve nieuw. Wollstonecraft en Staël beseften dat zij bij een tijdperk waren beland waarin objectieve feiten van minder belang waren dan emotionele argumentatie. Ook vandaag merken we aan de opkomst van populisme dat de balans is oversgelagen van het overtuigen via logische, inhoudelijke argumenten naar het emotioneel verleiden van de lezer of luisteraar. Nu is het echter zo dat Staël en Wollstonecraft allesbehalve de populisten van hun tijd konden genoemd worden. In tegendeel, deze twee auteurs maakten deel uit van een kleine groep die de maatschappelijke orde bekritiseerde en actief in vraag stelde. Hun verhaal spreekt tot ons omdat ook in onze globale samenleving de retorische kracht van emotie de bovenhand neemt, een fenomeen dat zich voltrekt binnen het hele politieke spectrum. Wanneer we dan ook luisteren naar de stemmen van deze twee auteurs leren we hoe post-truth ontstaat, niet omdat populistische machthebbers beroep doen op emoties om de feiten te verdraaien, maar net omdat diezelfde machthebbers koste wat het kost willen vermijden dat anderen de maatschappelijke orde bektriseren of actief in vraag stellen.
En zo, aan de hand van lessen die we hebben geleerd, krijgt het heden betekenis in relatie tot het verleden. Aangezien de situatie van de vrouw erop vooruitgegaan is sinds de achttiende eeuw, kunnen we stellen dat we ons lesje zo wel hebben geleerd. We hebben de sprong in het diepe gewaagd, maar drijvend in het water keren we de springplank onze rug toe totdat we hem niet langer zien voor wat hij is. Net zoals we een steen uit de weg ruimen om een tweede stoot te voorkomen, wordt het verleden achter ons gelaten en keren we ons richting de toekomst. Nochtans blijkt het dat bij elke overwonnen hindernis zich nieuwe uitdagingen stellen en dat datzelfde verleden dat we achter ons hebben gelaten ons in staat stelt deze obstakels te begrijpen. Misschien is het dan ook zinvol om, net zoals bij een spel haasje-over, na de gewaagde sprong opnieuw de tijd te nemen zich voorover te buigen en zo vooruit te komen.
Barker-Benfield, G. J. The Culture of Sensibility: Sex and Society in Eighteenth-Century Britain. University of Chicago Press, 1996.
Battersby, Christine. The Sublime, Terror and Human Difference. Routledge, 2013.
Bell, Michael. Sentimentalism, Ethics and the Culture of Feeling. Palgrave Macmillan, 2000.
Blakemore, Steven. Crisis in Representation: Thomas Paine, Mary Wollstonecraft, Helen Maria Williams, and the Rewriting of the French Revolution. Fairleigh Dickinson UP, 1997.
Binhammer, Katherine. “Marie Antoinette was ‘One of Us’: British Accounts of the Martyred Wicked Queen.” The Eighteenth Century, Vol. 44, No. 2/3, 2003, pp. 233-255.
---. “The Persistence of Reading: Governing Female Novel-Reading in Memoirs of Emma Courtney and Memoirs of Modern Philosophers.” Eighteenth-Century Life, Vol. 27, No. 2, 2003, pp. 1-22.
---. The Seduction Narrative in Britain: 1747-1800. Cambridge UP, 2009.
---. “The Sex Panic of the 1790s.” Journal of the History of Sexuality, Vol. 6, No. 3, 1996, pp. 409-434.
Bugg, John. Five Long Winters: The Trials of British Romanticism. Stanford UP, 2013.
Carlson, Julie A. “Characters: Mary Wollstonecraft and Germaine de Staël.” Modern Philology, Vol. 98, No. 2, 2000, pp. 320-338.
Chaplin, Susan. Law, Sensibility and the Sublime in Eighteenth-Century Women’s Fiction: Speaking of Dread. Ashgate, 2004.
Claeys, Gregory. The French Revolution Debate in Britain: The Origins of Modern Politics. Palgrave Macmillan, 2007.
Crafton, Lisa Plummer. Transgressive Theatricality, Romanticism, and Mary Wollstonecraft. Ashgate, 2011.
Cohen, Michèle. “‘A Little Learning’? The Curriculum and the Construction of Gender Difference in the Long Eighteenth Century.” Journal for Eighteenth-Century Studies, Vol. 29, No. 3, 2006, pp. 321-335.
Dart, Gregory. Rousseau, Robespierre and English Romanticism. Cambridge UP, 2005.
Davison, Carol Margaret. Gothic Literature: 1764-1824. University of Wales Press, 2009.
Foerster, Maxime. The Politics of Love: Queer Heterosexuality in Nineteenth-Century French Literature. University of New Hampshire Press, 2018.
Fontana, Biancamaria. Germaine de Staël: A Political Portrait. Princeton UP, 2016.
---. “The Thermidorian Republic and Its Principles.” The Invention of the Modern Republic, edited by Biancamaria Fontana, Cambridge UP, 2007, pp. 118-138.
Ford, Thomas H. “Mary Wollstonecraft and the Motherhood of Feminism.” Women’s Studies Quarterly, Vol. 37, No. 3/4, 2009, pp. 189-205.
Guerlac, Suzanne. “Writing the Nation (Mme de Staël).” French Forum, Vol. 30, No. 3, 2005, pp. 43-56.
Grogan, Claire. “The Politics of Seduction in British Fiction of the 1790s: The Female Reader and Julie, ou La Nouvelle Héloïse.” Eighteenth-Century Fiction, Vol. 11, No. 4, 1999, pp. 459-476.
Hesse, Carla. The Other Enlightenment: How French Women Became Modern. Princeton UP, 2018.
Hillman, Susanne. “Men with Muskets, Women with Lyres: Nationality, Citizenship, and Gender in the Writings of Germaine de Staël.” Journal of the History of Ideas, Vol. 72, No. 2, 2011, pp. 231-254.
Hinnant, Charles. “Shaftesbury, Burke, and Wollstonecraft: Permutations on the Sublime and the Beautiful.” The Eighteenth Century, Vol. 46, No. 1, 2005, pp. 17-35.
Johnston, Kenneth R. Unusual Suspects: Pitt’s Reign of Alarm and the Lost Generation of the 1790s. Oxford UP, 2013.
Jones, Chris. Radical Sensibility: Literature and Ideas in the 1790s. Routledge, 1993.
Kale, Steven. French Salons: High Society and Political Sociability from the Old Regime to the Revolution of 1848. Johns Hopkins UP, 2006.
Keen, Paul. The Crisis of Literature in the 1790s. Cambridge UP, 1999.
Kelly, Gary. English Fiction of the Romantic Period: 1789-1830. Longman Literature, 1990.
---. Revolutionary Feminism: The Mind and Career of Mary Wollstonecraft. Palgrave Macmillan, 1992.
---. The English Jacobin Novel: 1780-1805. Clarendon Press, 1976.
Le Coat, Nanette. “The Virtuous Passions: The Politics of Pity in Staël’s The Influence of the Passions”. Staël’s Philosophy of the Passions: Sensibility, Society, and the Sister Arts, edited by Tili Boon Cuillé and Karyna Szmurlo, Bucknell UP, 2013, pp. 39-56.
Lottes, Günther. “Radicalism, Revolution and Political Culture: An Anglo-French Comparison.” The French Revolution and British Popular Politics, edited by Mark Philip, Cambridge UP, 2004, pp. 78-98.
Marso, Lori Jo. “Defending the Queen: Wollstonecraft and Staël on the Politics of Sensibility and Feminine Difference.” The Eighteenth Century, Vol. 43, No. 1, 2002, pp. 43-60.
---. “The Stories of Citizens: Rousseau, Montesquieu, and de Staël Challenge Enlightenment Reason”. Polity, Vol. 30, No. 3, 1998, pp. 435-463.
---. (Un)Manly Citizens: Jean-Jacques Rousseau’s and Germaine de Staël’s Subversive Women. Johns Hopkins UP, 1999.
McCann, Andrew. Cultural Politics in the 1790s: Literature, Radicalism and the Public Sphere. St. Martin’s Press, 1999.
McMillan, James F. France and Women, 1789-1914: Gender, Society, and Politics. Routledge, 2000.
Melton, James Van Horn. The Rise of the Public in Enlightenment Europe. Cambridge UP, 2001.
Meyers, Helen. Femicidal Fears: Narratives of the Female Gothic Experience. State University of New York Press, 2001.
O’Neill, Daniel. “The Sublime, the Beautiful, and the Political in Burke’s Work.” The Science of Sensibility: Reading Burke’s Philosophical Enquiry, edited by Koen Vermeir and Michael Funk Deckard, Springer, 2012, pp. 193-221.
O’Quinn, Daniel. “Trembling: Wollstonecraft, Godwin and the Resistance to Literature.” EHL, Vol. 64, No. 3, 1997, pp. 761-788.
Pasco, Allan H. “Literature as Historical Archive: Reading Divorce in Mme de Staël’s Delphine and Other Revolutionary Literature.” EMF: Studies in Early Modern France, edited by David Lee Rubin and Julia V. Douthwaite, Rookwood Press, 2001, pp. 163-200.
Pekacz, Jolanta T. “The French Salon of the Old Regime as a Spectacle”. Lumen, Vol. 22, 2003, pp. 83-102.
Philip, Mark. “English Republicanism in the 1790s.” The Journal of Political Philosophy, Vol. 6, No. 3, 1998, pp. 235-262.
Reuter, Martina. “Like a Fanciful Kind of Half Being: Mary Wollstonecraft’s Criticism of Jean-Jacques Rousseau.” Hypatia, Vol. 29, No. 4, 2014, pp. 925-941.
Roberts, Robert C., and Nancy E. Snow. “Does Virtue Contribute to Flourishing?” Current Controversies in Virtue Theory, edited by Mark Alfano, Routledge, 2015, pp. 35-60.
Schulman, Alex. “Gothic Piles and Endless Forests: Wollstonecraft between Burke and Rousseau.” Eighteenth-Century Studies, Vol. 41, No. 1, 2007, pp. 41-52.
Sheriff, Mary D. “The Portrait of the Queen.” Marie Antoinette: Writings on the Body of a queen, edited by Dena Goodman, Routledge, 2013, pp. 45-72.
Skolnik. Christine M. “Wollstonecraft’s Dislocation of the Masculine Sublime: A Vindication.” Rhetorica: A Journal of the History of Rhetoric, Vol. 21, No. 4, 2003, pp. 205-223.
Staël, Germaine de. Delphine. Annotated and with an introduction by Aurélie Foglia, Paris, Gallimard, Folio Classique, 2017.
---. Des circonstances actuelles qui peuvent terminer la Révolution et des principes qui doivent fonder la République en France. Annotated and with an introduction by John Viénot, Paris, Fischbacher, 1906, ark:/12148/bpt6k566990. Accessed 23 Oct. 2018.
---. Réflexions sur le procès de la Reine. Paris, Éditions du Boucher, 2002, www.leboucher.com/pdf/stael/b_nec_rp.pdf. Accessed 23 Oct. 2018.
Swallow, Noreen J. “Portraits: A Feminist Appraisal of Mme de Staël’s Delphine.” Atlantis, Vol. 7, No. 1, 1987, pp. 65-76.
Takeda, Chinatsu. Mme de Staël and Political Liberalism in France. Springer, 2018.
Taylor, Barbara. Mary Wollstonecraft and the Feminist Imagination. Cambridge UP, 2003.
Thomas, Chantal. “The Heroine of the Crime: Marie-Antoinette in Pamphlets.” Marie Antoinette: Writings on the Body of a queen, edited by Dena Goodman, Routledge, 2013, pp. 99-116.
Trouille, Mary Seidman. Sexual Politics in the Enlightenment: Women Writers Read Rousseau. State University of New York Press, 1997.
Ty, Eleanor. Unsex’d Revolutionaries: Five Women Novelists of the 1790s. University of Toronto Press, 2016.
Weiss, Deborah. The Female Philosopher and her Afterlives: Mary Wollstonecraft, the British Novel, and the Transformations of Feminism, 1796-1811. Palgrave Macmillan, 2017.
Wollstonecraft, Mary. Mary and The Wrongs of Woman. Annotated and with an introduction by Gary Kelly, Oxford UP, 2009.
---. A Vindication of the Rights of Woman and A Vindication of the Rights of Men. Annotated and with an introduction by Janet Todd, Oxford UP, 2008.
---. An Historical and Moral View of the Origin and Progress of the French Revolution. London, 1795, lib.ugent.be/catalog/ebk01:3790000000563331. Accessed 23 Oct. 2018.