Do’s and Don’ts na een spoedkeizersnede

Sarah Vandewalle
Persbericht

Do’s and Don’ts na een spoedkeizersnede

"De meeste mensen zeggen ‘wees gelukkig, de baby is gezond, jij bent gezond, het zal allemaal wel goed komen." Het eerste moment heb je iets van "Hou je mond, jij weet niet wat ik heb meegemaakt."

Lange tijd werd gedacht dat de geboorte van een kind enkel een positieve ervaring kon zijn. De laatste jaren werd er ook bij stilgestaan dat een bevalling een negatieve, zelfs traumatiserende ervaring kan zijn. Deze negatieve ervaring wordt vooral gezien bij vrouwen die bevielen via een kunstverlossing of een ongeplande keizersnede, ook wel spoedsectio genoemd.

Ondersteuning: een cruciale rol

In België bevalt zo’n 19% van alle vrouwen via een keizersnede, het grootste deel hiervan zijn de geplande keizersneden. Een kleiner aantal vrouwen bevalt aan de hand van een spoedkeizersnede, vaak totaal onverwacht omdat het leven van hun kind of van zichzelf in gevaar is.

Verschillende studies toonden aan dat het risico op complicaties na een spoedsectio bij zowel de moeder als het kind hoger is, dan na een geplande keizersnede. Hierbij worden niet alleen lichamelijke complicaties bedoeld. Na een spoedkeizersnede is er een hoger risico op psychische problemen, zoals een post-partumdepressie, posttraumatische stressstoornis en een postnatale psychose. Onderzoek (Hollander et al., 2017) toonde aan dat ondersteuning een cruciale rol speelt bij een spoedkeizersnede. Enerzijds valt ondersteuning door de partner, familie en omstaanders niet te onderschatten , anderzijds hebben zorgverleners een onmiskenbare rol in herkenning en preventie van psychische problemen. Deze laatste zijn zich vaak niet bewust van hoe hun handelen de mentale gezondheid van de vrouw kan beïnvloeden. De bachelorproef ‘Onderzoek naar hoe zorgverleners beter hulp kunnen bieden na een spoedkeizersnede’, ging na waar de pijnpunten in de zorgverlening precies liggen aan de hand van een literatuurstudie en enkele interviews. Daarna werd een brochure ontwikkeld voor zorgverleners, met als doel de zorgverleners extra handvaten te geven om beter om te  gaan met deze problematiek.

Pijnpunten in de zorg

Uit de literatuurstudie en interviews kwamen de zaken ‘kwetsbaarheid’, ‘communicatie’, ‘controleverlies’ en ‘angst’, naar voren als pijnpunten in de begeleiding van vrouwen die een spoedsectio hebben ondergaan.

Het ondergaan van een spoedkeizersnede is een ingrijpende gebeurtenis. Zowel voor als na de keizersnede gaven vele vrouwen aan zich kwetsbaar te voelen. In de periode voor de spoedkeizersnede gaven de vrouwen aan onder de indruk te zijn van het grote aantal personen dat ze gezien hadden, de snelheid waarmee de acties elkaar opvolgden… De vrouwen waren overdonderd en hadden geen tijd om vragen te stellen. Na de keizersnede, voelden vele vrouwen zich aan hun lot overgelaten. Ze werden naar een kamer gebracht, met of zonder hun baby. Pas dan kwam vaak het besef van wat er zich had afgespeeld en hoe gelimiteerd ze nu waren in hun doen en laten. Enkele keren haalden de vrouwen het tekort aan ondersteuning en de onderbemanning op materniteit aan, vooral ’s nachts lijkt dit een probleem, wanneer het bezoek weg is en er niemand meer kan helpen een flesje op te warmen of een luier te verversen.

“ze ligt te wenen en ik kan niks, hier zit een drain, daar een sonde, ik lig vast, ik kan ze niet helpen”

Daarnaast spraken vrouwen over problemen in de communicatie. Hierbij werden drie aspecten genoemd. De vrouwen hadden ten eerste het gevoel niet gehoord te worden, vaak werden hun wensen niet vervuld, ook bij de beslissing om over te gaan tot spoedkeizersnede, werden de vrouwen niet altijd betrokken. De vrouwen rapporteerden daarnaast dat omstaanders geen begrip opbrachten voor de situatie. De spoedkeizersnede werd verbloemd, er werd gefocust op de afloop: beiden waren gezond...  Ten tweede kregen de vrouwen vaak tegenstrijdig advies, voornamelijk over de borstvoeding. Aangezien de opstart van borstvoeding na een keizersnede, laat staan na een spoedkeizersnede, vaak al wat moeilijker is dan na een natuurlijke bevalling, is het geven van correct en eenduidig advies een belangrijk punt. Ten derde haalden de vrouwen ook aan dat ze soms verkeerde informatie kregen. Duiding over wat zich precies had afgespeeld, werd vaak niet gegeven, daarnaast kregen de vrouwen te weinig of verkeerde informatie over het herstel van hun lichaam, voornamelijk van het litteken van de keizersnede.

“Tijd voor vragen was er niet, ik denk dat je dan een beetje op ‘survivalmodus’ overschakelt.”

Bovendien haalden de vrouwen aan dat ze het gevoel hadden de controle te verliezen . Nadat de beslissing ‘spoedkeizersnede’ was gevallen , moesten de vrouwen hun bevallingsproces uit handen geven. Vrouwen gaven aan dat ze niet betrokken werden bij het gebeuren , ze hadden niet het gevoel bevallen te zijn.

“Je hoort de dokters tegen elkaar babbelen alsof je er eigenlijk niet bij bent, ze waren bezig over Waregem Koerse.”

Ten slotte haalden de vrouwen aan zich erg angstig te voelen. Angst voor het leven van hun baby, angst voor de procedure. Daarnaast kampten enkele vrouwen met de angst hun kind niet te herkennen als hun eigen kind. Een keizersnede onder volledige verdoving of wanneer het kindje meteen na de geboorte werd overgebracht naar een ander ziekenhuis en het contactmoment tussen moeder en kind dus werd uitgesteld, bleken risicofactoren om te wennen aan de nieuwe rol als moeder.

"Haalt ons meisje het? Wat staat ons te wachten? Gaan we haar mogen zien?"

Kleine moeite, grote impact

De resultaten uit de literatuurstudie en de interviews tonen aan dat zorgverleners een belangrijke invloed uitoefenen op hoe een spoedkeizersnede ervaren wordt. Daarom werd een brochure ‘Do’s and Don’ts na een spoedsectio’ opgesteld, waarin bij elk van bovengenoemde pijnpunten enkele aanbevelingen worden geformuleerd om de zorg bij een spoedsectio te optimaliseren. Zaken als ‘geef kort uitleg over wat er te gebeuren staat’, ‘neem tijd om na de spoedkeizersnede informatie te geven over de toestand van de baby, alsook om te luisteren naar de eerste vragen en onzekerheden’, ‘zorg voor een eenduidig beleid inzake borstvoeding’ of ‘hou er rekening mee dat indien de vrouw belt, deze kamer wordt voorgenomen op de kamers van mobiele vrouwen’, lijken logisch, maar worden vaak, in alle drukte over het hoofd gezien. Terwijl deze, vaak kleine zaken, een wereld van verschil kunnen betekenen.

Bibliografie

ADDIN Mendeley Bibliography CSL_BIBLIOGRAPHY Alliet, P., Arts, W., De Greef, E., Hauser, B., Hoffman, I., Mahler, T., … Quintelier, S. (2012). Richtlijnen over borstvoeding en kunstvoeding voor zuigelingen van  tot  maand. Retrieved from https://www.kindengezin.be/img/consensus130625.pdf

American Academy of Family Physicians., J. D., & Murphy, N. J. (1970). American family physician. American Family Physician (Vol. 91). American Academy of Family Physicians. Retrieved from https://www.aafp.org/afp/2015/0201/p178.html

American Psychiatric Association. (2013). Posttraumatische-stressstoornis. Retrieved from www.dsm-5.nl.

Andersen, L. B., Melvaer, L. B., Videbech, P., Lamont, R. F., & Joergensen, J. S. (2012). Risk factors for developing post-traumatic stress disorder following childbirth: a systematic review. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, 91(11), 1261–1272. https://doi.org/10.1111/j.1600-0412.2012.01476.x

Ashtiani, N., Hagmolen, W., Vreede, T. W., Vogt, W. P., & van Elburg, R. M. (2009). Respiratoire complicaties bij vroege electieve sectio caesarea | Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Retrieved November 4, 2018, from https://www.ntvg.nl/artikelen/respiratoire-complicaties-bij-vroege-elec…

AZ Sint-Lucas. (2016). Keizersnede. Retrieved from http://www.azstlucas.be/frontend/files/userfiles/files/Patientenfolders…

AZ Sint Jozef. (2016). Keizersnede kraamafdeling informatiebrochure. Retrieved from http://www.azsintjozef-malle.be/WebFiles/AZSintJozef/Documents/Keizersn… 09 09 2016.pdf

Badr, H. A., & Zauszniewski, J. A. (2017). Kangaroo care and postpartum depression: The role of oxytocin. International Journal of Nursing Sciences, 4(2), 179–183. https://doi.org/10.1016/J.IJNSS.2017.01.001

Benzouina, S., Boubkraoui, M. E., Mrabet, M., Chahid, N., Kharbach, A., El-hassani, A., & Barkat, A. (2016). Fetal outcome in emergency versus elective cesarean sections at Souissi Maternity Hospital, Rabat, Morocco. Pan African Medical Journal, 23. https://doi.org/10.11604/pamj.2016.23.197.7401

Bergholt, T., Stenderup, J. K., Vedsted-Jakobsen, A., Helm, P., & Lenstrup, C. (2003). Intraoperative surgical complication during cesarean section: an observational study of the incidence and risk factors. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, 82(3), 251–256. https://doi.org/10.1034/j.1600-0412.2003.00095.x

Betrán, A. P., Ye, J., Moller, A.-B., Zhang, J., Gülmezoglu, A. M., & Torloni, M. R. (2016). The Increasing Trend in Caesarean Section Rates: Global, Regional and National Estimates: 1990-2014. PloS One, 11(2), e0148343. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0148343

Beyondblue. (2011). Clinical practice guidelines Depression and related disorders-anxiety, bipolar disorder and puerperal psychosis-in the perinatal period. A guideline for primary care health professionals. Melbourne. Retrieved from http://cope.org.au/wp-content/uploads/2013/12/Perinatal-Mental-Health-C…

Bydlowski, S. (2015). Les troubles psychiques du post-partum : dépistage et prévention après la naissance : recommandations. Journal de Gynécologie Obstétrique et Biologie de La Reproduction, 44(10), 1152–1156. https://doi.org/10.1016/j.jgyn.2015.09.016

Caesarean section | Guidance and guidelines | NICE. (2011). Retrieved from https://www.nice.org.uk/guidance/cg132/chapter/1-Guidance#procedural-as…

Carquillat, P., Boulvain, M., & Guittier, M.-J. (2016). How does delivery method influence factors that contribute to women’s childbirth experiences? Midwifery, 43, 21–28. https://doi.org/10.1016/j.midw.2016.10.002

Carrapato, M. R. G., Ferreira, A. M., & Wataganara, T. (2017). Cesarean section: the pediatricians’ views. The Journal of Maternal-Fetal & Neonatal Medicine, 30(17), 2081–2085. https://doi.org/10.1080/14767058.2016.1237496

De Schepper, S., Vercauteren, T., Tersago, J., Jacquemyn, Y., Raes, F., & Franck, E. (2016). Post-Traumatic Stress Disorder after childbirth and the influence of maternity team care during labour and birth: A cohort study. Midwifery, 32, 87–92. https://doi.org/10.1016/j.midw.2015.08.010

Devlieger, R., Martens, E., Goemaes, R., & Cammu, H. (2018). Perinatale Activiteiten in Vlaanderen 2017. Retrieved from www.zorg-en-gezondheid.be

Dimitrova, V., Pandeva, I., Tsankova, M., & Pranchev, N. (2005). [Post-operative complications following elective and emergency caesarean delivery]. Akusherstvo i Ginekologiia, 44(7), 15–21. Retrieved from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16544715

Dörr, J. P., Khouw, V. M., Jacquemyn, Y., Chervenak, F. A., & Nijhuis, J. G. (2014). Obstetrische interventies (3rd ed.). Amsterdam: Reed Business.

Elvander, C., Cnattingius, S., & Kjerulff, K. H. (2013). Birth Experience in Women with Low, Intermediate or High Levels of Fear: Findings from the First Baby Study. Birth, 40(4), 289–296. https://doi.org/10.1111/birt.12065

Erasmus MC. (n.d.). Psych | Postpartum Psychosis | Research and Education | Erasmus MC. Retrieved November 15, 2018, from http://psych.erasmusmc.nl/disorders.html

Federatie Medisch Specialisten. (2018). Beleid rondom spoedoperaties - Richtlijn - Richtlijnendatabase. Retrieved November 3, 2018, from https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/beleid_rondom_spoedoperaties/s…

Fenwick, J., Gamble, J., & Mawson, J. (2003). Women’s experiences of Caesarean section and vaginal birth after Caesarian: a Birthrites initiative. International Journal of Nursing Practice, 9(1), 10–17. Retrieved from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12588615

Geboorte Huis Leiden. (n.d.). Bevalling. Retrieved December 22, 2018, from https://www.lumc.nl/org/geboortehuis-leiden/u-bent-zwanger/bevalling/Ke…

Gezondheid en wetenschap. (2016). Postnatale psychose en andere postnatale psychische stoornissen · Gezondheid en wetenschap. Retrieved November 15, 2018, from https://www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/postnatale-psychose-e…

Handelzalts, J. E., Waldman Peyser, A., Krissi, H., Levy, S., Wiznitzer, A., & Peled, Y. (2017). Indications for Emergency Intervention, Mode of Delivery, and the Childbirth Experience. PLOS ONE, 12(1), e0169132. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0169132

Hanlon, A. J. M., & Beckmann, M. M. (2015). Mode of birth and early postnatal psychological morbidity. The Australian & New Zealand Journal of Obstetrics & Gynaecology, 55(6), 578–583. https://doi.org/10.1111/ajo.12387

Hannah, M. E., Hannah, W. J., Hewson, S. A., Hodnett, E. D., Saigal, S., & Willan, A. R. (2000). Planned caesarean section versus planned vaginal birth for breech presentation at term: a randomised multicentre trial. The Lancet, 356(9239), 1375–1383. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(00)02840-3

Heinrichs, J., Fritze, Z., Klassen, T., & Curtis, S. (2013). A Systematic Review and Meta-analysis of New Interventions for Peripheral Intravenous Cannulation of Children. Pediatric Emergency Care, 29(7), 858–866. https://doi.org/10.1097/PEC.0b013e3182999bcd

Herishanu-Gilutz, S., Shahar, G., Schattner, E., Kofman, O., & Holcberg, G. (2009). On becoming a first-time mother after an emergency Caesarean section. Journal of Health Psychology, 14(7), 967–981. https://doi.org/10.1177/1359105309341205

Heylen, K. (2015). België scoort goed op vlak van keizersnedes. VRT.

Hobbs, A. J., Mannion, C. A., McDonald, S. W., Brockway, M., & Tough, S. C. (2016). The impact of caesarean section on breastfeeding initiation, duration and difficulties in the first four months postpartum. BMC Pregnancy and Childbirth, 16(1), 90. https://doi.org/10.1186/s12884-016-0876-1

Hollander, M. H., van Hastenberg, E., van Dillen, J., van Pampus, M. G., de Miranda, E., & Stramrood, C. A. I. (2017). Preventing traumatic childbirth experiences: 2192 women’s perceptions and views. Archives of Women’s Mental Health, 20(4), 515–523. https://doi.org/10.1007/s00737-017-0729-6

human reproduction programme WHO. (2009). Baby-Friendly Hospital Initiative. Retrieved from http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/43593/9789241594967_eng…

human reproduction programme WHO. (2015). WHO Statement on Caesarean Section Rates Caesarean section rates at the hospital level and the need for a universal classification system. Retrieved from http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/161442/1/WHO_RHR_15.02_eng.pdf

human reproduction programme WHO. (2018a). WHO | Baby-friendly Hospital Initiative. WHO. Retrieved from https://www.who.int/nutrition/topics/bfhi/en/

human reproduction programme WHO. (2018b). WHO | Caesarean sections should only be performed when medically necessary says WHO. WHO.

human reproduction programme WHO. (2018c). WHO | Tool to calculate caesarean section reference rates at health facilities is launched: the C-Model. WHO.

Johansson, M., Rubertsson, C., Rådestad, I., & Hildingsson, I. (2012). Childbirth – An emotionally demanding experience for fathers. Sexual & Reproductive Healthcare, 3(1), 11–20. https://doi.org/10.1016/j.srhc.2011.12.003

Karlström, A. (2017). Women’s self-reported experience of unplanned caesarean section: Results of a Swedish study. Midwifery, 50, 253–258. https://doi.org/10.1016/j.midw.2017.04.016

KCE. (2016). Keizersnede : wat ouders in spe moeten weten - KCE. Retrieved from https://kce.fgov.be/nl/keizersnede-wat-ouders-in-spe-moeten-weten

Khalifeh, H., Hunt, I. M., Appleby, L., & Howard, L. M. (2016). Suicide in perinatal and non-perinatal women in contact with psychiatric services: 15 year findings from a UK national inquiry. The Lancet Psychiatry, 3(3), 233–242. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(16)00003-1

Kind en Gezin. (n.d.-a). Post-partumdepressie. Retrieved May 6, 2019, from https://www.kindengezin.be/zwangerschap-en-geboorte/anders-dan-verwacht…

Kind en Gezin. (n.d.-b). Post-partumpsychose. Retrieved November 15, 2018, from https://www.kindengezin.be/zwangerschap-en-geboorte/anders-dan-verwacht…

Kok, N., Ruiter, L., Hof, M., Ravelli, A., Mol, B., Pajkrt, E., & Kazemier, B. (2014). Risk of maternal and neonatal complications in subsequent pregnancy after planned caesarean section in a first birth, compared with emergency caesarean section: a nationwide comparative cohort study. BJOG: An International Journal of Obstetrics & Gynaecology, 121(2), 216–223. https://doi.org/10.1111/1471-0528.12483

Koo, V., Lynch, J., & Cooper, S. (2003). Risk of postnatal depression after emergency delivery. Journal of Obstetrics and Gynaecology Research, 29(4), 246–250. https://doi.org/10.1046/j.1341-8076.2003.00104.x

Kulas, T., Bursac, D., Zegarac, Z., Planinic-Rados, G., & Hrgovic, Z. (2013). New Views on Cesarean Section, its Possible Complications and Long-Term Consequences for Children’s Health. Medical Archives (Sarajevo, Bosnia and Herzegovina), 67(6), 460–463. https://doi.org/10.5455/medarh.2013.67.460-463

La Leche League. (n.d.). Keizersnede | Borstvoedingorganisatie La Leche League. Retrieved November 18, 2018, from https://www.lalecheleague.nl/borstvoeding-abc/artikel/5-keizersnede

Lindberg, I., Ohrling, K., & Christensson, K. (2008). Expectations of post-partum care among pregnant women living in the north of Sweden. International Journal of Circumpolar Health, 67(5), 472–483. Retrieved from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19186768

Mylonas, I., & Friese, K. (2015). Indications for and Risks of Elective Cesarean Section. Deutsches Arzteblatt International, 112(29–30), 489–495. https://doi.org/10.3238/arztebl.2015.0489

Nakamura-Pereira, M., do Carmo Leal, M., Esteves-Pereira, A. P., Domingues, R. M. S. M., Torres, J. A., Dias, M. A. B., & Moreira, M. E. (2016). Use of Robson classification to assess cesarean section rate in Brazil: the role of source of payment for childbirth. Reproductive Health, 13(S3), 128. https://doi.org/10.1186/s12978-016-0228-7

neoventa Medical AB. (2009). Foetale bewaking en ST-analyse. Mölndal.

NICE. (2011). Caesarean section | Guidance and guidelines | NICE. NICE. Retrieved from https://www.nice.org.uk/guidance/cg132

Noyman-Veksler, G., Herishanu-Gilutz, S., Kofman, O., Holchberg, G., & Shahar, G. (2015). Post-natal psychopathology and bonding with the infant among first-time mothers undergoing a caesarian section and vaginal delivery: Sense of coherence and social support as moderators. Psychology & Health, 30(4), 441–455. https://doi.org/10.1080/08870446.2014.977281

NVOG. (2005). Chronische hypertensie in de zwangerschap Versie 2.0. Utrecht. Retrieved from https://www.nvog.nl/wp-content/uploads/2017/12/Chronische-hypertensie-i…

NVOG. (2008a). Bloedverlies in de tweede helft zwangerschap Versie 2.0. Retrieved from https://www.nvog.nl/wp-content/uploads/2017/12/Bloedverlies-in-de-tweed…

NVOG. (2008b). Stuitligging Versie 2.0. Retrieved from https://richtlijnendatabase.nl/gerelateerde_documenten/f/12175/Stuitlig…

NVOG. (2011). Indicatiestelling Sectio Caesarea Versie 1.0. Retrieved from https://richtlijnendatabase.nl/gerelateerde_documenten/f/12184/Indicati… sectio caesarea.pdf

O’Hara, M. W., & McCabe, J. E. (2013). Postpartum Depression: Current Status and Future Directions. Annual Review of Clinical Psychology, 9(1), 379–407. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-050212-185612

Paranjothy, S., Griffiths, J. D., Broughton, H. K., Gyte, G. M., Brown, H. C., & Thomas, J. (2010). Interventions at caesarean section for reducing the risk of aspiration pneumonitis. In S. Paranjothy (Ed.), Cochrane Database of Systematic Reviews. Chichester, UK: John Wiley & Sons, Ltd. https://doi.org/10.1002/14651858.CD004943.pub3

Patel, R. R., Murphy, D. J., & Peters, T. J. (2005). Operative delivery and postnatal depression: a cohort study. BMJ, 330(7496), 879. https://doi.org/10.1136/bmj.38376.603426.D3

Petitti, D. B. (1985). Maternal mortality and morbidity in cesarean section. Clinical Obstetrics and Gynecology, 28(4), 763–769. Retrieved from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4075629

Prins, M., van Roosmalen, J., Scherjon, S., & Smit, Y. (2014). Praktische verloskunde (13th ed.). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Rowlands, I. J., & Redshaw, M. (2012). Mode of birth and women’s psychological and physical wellbeing in the postnatal period. BMC Pregnancy and Childbirth, 12(1), 138. https://doi.org/10.1186/1471-2393-12-138

Saeys, F., Godderis-T’jonck, D., Schryvers, K., Persyn, P., Jans, V., & Croo, C. (2014). Voorstel van resolutie (Vol. 436). Retrieved from www.vlaamsparlement.be

Smit, M., Zwanenburg, F., van der Wolk, S., Middeldorp, J., Havenith, B., & van Roosmalen, J. (2014). Navelstrengprolaps in de eerstelijns verloskundige praktijk in Nederland; casuïstiek uit de praktijk. Retrieved from https://tvv.knov.nl/serve/file/tvv.knov.nl/tvv_articles/135/pdf_file/Sm…

Sockol, L. E., Epperson, C. N., & Barber, J. P. (2013). Preventing postpartum depression: a meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 33(8), 1205–1217. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2013.10.004

Spitz, B., Van Calsteren, K., & Verhaeghe, J. (2016). Verloskunde. Uitgeverij LannooCampus.

Stichting Bevallingstrauma. (n.d.-a). Informatie voor zorgverleners | Stichting Bevallingstrauma. Retrieved March 4, 2019, from https://stichtingbevallingstrauma.nl/1008-2/

Stichting Bevallingstrauma. (n.d.-b). Lesmateriaal Posttraumatische stress-stoornis (PTSS) na een bevalling. Retrieved from www.stichtingbevallingstrauma.nl

Stichting Bevallingstrauma. (n.d.-c). PTSS na bevalling | Stichting Bevallingstrauma. Retrieved November 15, 2018, from https://stichtingbevallingstrauma.nl/ptss-na-bevalling/

Stichting Bevallingstrauma. (n.d.-d). Traumabewuste zorgverleners | Stichting Bevallingstrauma. Retrieved March 4, 2019, from https://stichtingbevallingstrauma.nl/traumabewuste-verloskundigen/

Stordeur, S., Jonckheer, P., Fairon, N., & De Laet, C. (2016). Geplande keizersnede: wat zijn de gevolgen voor de gezondheid van moeder en kind? – Synthese. Retrieved from www.kce.fgov.be

Suwal, A., Shrivastava, V. R., & Giri, A. (2013). Maternal and fetal outcome in elective versus emergency cesarean section. JNMA; Journal of the Nepal Medical Association, 52(192), 563–566. Retrieved from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25327227

Taylor, A., Atkins, R., Kumar, R., Adams, D., & Glover, V. (2005). A new Mother-to-Infant Bonding Scale: links with early maternal mood. Archives of Women’s Mental Health, 8(1), 45–51. https://doi.org/10.1007/s00737-005-0074-z

Tham, V., Christensson, K., & Ryding, E. L. (2007). Sense of coherence and symptoms of post-traumatic stress after emergency caesarean section. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, 86(9), 1090–1096. https://doi.org/10.1080/00016340701507693

Tham, V., Ryding, E. L., & Christensson, K. (2010). Experience of support among mothers with and without post-traumatic stress symptoms following emergency caesarean section. Sexual & Reproductive Healthcare, 1(4), 175–180. https://doi.org/10.1016/j.srhc.2010.06.004

Universitair medisch centrum Groningen. (n.d.). Een keizersnede. Retrieved from https://www.umcg.nl/IDocuments/Keizersnede.pdf

Uz Gent. (2018). Keizersnede - UZ Gent. Retrieved December 22, 2018, from https://www.uzgent.be//nl/zorgaanbod/mdspecialismen/verloskunde/Opname en bevalling/Paginas/Keizersnede.aspx

Uz Leuven. (n.d.). Keizersnede UZ Leuven. Retrieved December 22, 2018, from https://www.uzleuven.be/nl/keizersnede

Van Brabandt, H. (2013). Zijn er te veel keizersneden in België? - Gezondheid - Knack. Retrieved from https://www.knack.be/nieuws/gezondheid/zijn-er-te-veel-keizersneden-in-…

van den Brande, J. L., Heymans, H. S. A., de Kock, I., Monnens, L. A. H., den Ridder, K., & Ulijn, R. (2017). Kindergeneeskunde voor kinderverpleegkundigen - Google Boeken (2nd ed.). Bohn Stafleu van Loghum. Retrieved from https://books.google.be/books?id=xieCdq12sisC&pg=PA233&lpg=PA233&dq=sur…

van Heumen, M. A., Hollander, M. H., van Pampus, M. G., van Dillen, J., & Stramrood, C. A. I. (2018). Psychosocial Predictors of Postpartum Posttraumatic Stress Disorder in Women With a Traumatic Childbirth Experience. Frontiers in Psychiatry, 9, 348. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2018.00348

Verdult, R. (2009). De vroege hechting van baby’s. Amersfoort. Retrieved from http://www.stroeckenverdult.be/site/upload/docs/De Knoop Amersfoort 2009.pdf

Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid. (2013). Postpartum depressie by VVGG - issuu, 8. Retrieved from https://issuu.com/ggvlaanderen/docs/vvgg_postpartum2004_issuu

Wesseloo, Richard, Burgerhout Karin M., Koorengevel Kathelijne M., B. V. (2015). Postpartumpsychose in de klinische praktijk: diagnostiek, behandeling en preventie. Tijdschrift Voor Psychiarie, 25–33. Retrieved from https://www6.erasmusmc.nl/zwangerschapspsychiatrie/verwijzers/5041219/?…

Wewerinke, A., Honig, A., Heres, M. H. B., & Wennink, J. M. B. (2006). [Psychiatric disorders in pregnant and puerperal women]. Nederlands Tijdschrift Voor Geneeskunde, 150(6), 294–298. Retrieved from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16503019

WHO, H. (2015). WHO | WHO statement on caesarean section rates. WHO, 8. Retrieved from http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/161442/1/WHO_RHR_15.02_eng.pdf…

Yang, X.-J., & Sun, S.-S. (2017). Comparison of maternal and fetal complications in elective and emergency cesarean section: a systematic review and meta-analysis. Archives of Gynecology and Obstetrics, 296(3), 503–512. https://doi.org/10.1007/s00404-017-4445-2

Zanardo, V., Soldera, G., Volpe, F., Giliberti, L., Parotto, M., Giustardi, A., & Straface, G. (2016). Influence of elective and emergency cesarean delivery on mother emotions and bonding. Early Human Development, 99, 17–20. https://doi.org/10.1016/j.earlhumdev.2016.05.006

Zanardo, V., Svegliado, G., Cavallin, F., Giustardi, A., Cosmi, E., Litta, P., & Trevisanuto, D. (2010). Elective Cesarean Delivery: Does It Have a Negative Effect on Breastfeeding? Birth, 37(4), 275–279. https://doi.org/10.1111/j.1523-536X.2010.00421.x

 

Universiteit of Hogeschool
Bachelor in de Vroedkunde
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Ilse Delbaere, Sylvie Steenhaut
Kernwoorden
Share this on: