70 jaar eten op CM kamp: van eten wat de pot schaft tot menu's op maat
Kazou, Jeugd & Gezondheid en Preventieve Luchtkuren, zijn namen die bij Vlamingen van diverse leeftijden herinneringen oproepen aan zomerse vakantiekampen of winterse skioorden. Maar hoe zat het met het eten op die kampen? Ondanks de huidige belangstelling voor alles wat eten en koken aangaat is het onderzoek naar wat jongeren voorgeschoteld krijgen tijdens groepsvakanties nog voor een groot deel onontgonnen terrein. Samen met mijn persoonlijke interesse In de cultuurgeschiedenis in het algemeen en de voedingsgeschiedenis in het bijzonder vormde dat een interessant uitgangspunt voor mijn meesterproef. Hierin vroeg ik mij af wat er tijdens de jongerenvakanties van CM op tafel kwam, hoe dat in de loop van de tijd veranderde, wat de oorzaken waren van die veranderingen en waarin de eigenheid lag van de CM eetgewoontes. In de archieven van plaatselijke CM ziekenfondsen, maar vooral in het Kadoc in Leuven vond ik meer dan voldoende documentatie, die ik daarna nog aanvulde met informatie uit interviews.
Met de ziekenkas op vakantie
Met een regentschapsbesluit uit 1946 kregen de mutualiteiten toelating om bijdragen te innen voor de organisatie van preventieve luchtkuren. Doelstelling was de in de oorlog verzwakte jeugd een op gezondheid gerichte ontspanning aan te bieden. Binnen CM gingen enkele Mechelse pioniers aan de slag en in 1947 was de eerste binnenlandse vakantie voor 1400 dertien- en veertienjarigen een feit. Op 17 juli 1949 reisden voor het eerst 1100 jongens uit de regio’s Turnhout en Mechelen naar Zwitserland. In de Mechelse overdekte fruithal zette CM een groots afscheidsfeest op het touw. Na afloop stapten de jongeren met de legendarische kartonnen dozen in stoet naar het station tussen een haag van ouders en honderden toeschouwers.
Een lange treinreis bracht de veertienjarigen naar het bergdorp Melchtal, waar de Zwitserse vlag, de Belgische driekleur en de Vlaamse Leeuw boven de gewezen legerpaviljoenen wapperden. De keuken en de refters namen samen drie paviljoenen in beslag. De inrichting van de verblijfs- en slaapkwartieren van de jongeren en hun begeleiders was sober maar functioneel. Er waren speelzalen, slaapzalen, stortbaden en waskamers. ‘s Morgens trokken de kinderen in rijen naar de mis en daarna naar de refter. Het activiteitenprogramma bestond vooral uit openluchtspelen en bergwandelingen. Later die zomer kregen ook 1154 veertienjarige meisjes de kans om Melchtal te leren kennen.
Een halve liter melk, tafelbier, veel patatten en een halve kilo brood per dag
Op tafel moest krachtige, overvloedige en gezonde voeding komen. Met ‘goestingskes’ werd geen rekening gehouden. Dat was de filosofie achter de richtlijnen van de verantwoordelijken van de dienst Preventieve Luchtkuren. De keuken was ‘van bij ons’ en Belgische vrijwilligers stonden achter de kookpotten. Aardappelen en brood vormden de hoofdbestanddelen van het menu. Zo verorberden de Belgische jongeren in de vakantiecentra in Zwitserland anno 1965 zevenhonderd tot twaalfhonderd kilo brood per dag. Maar fruit en groenten mochten niet ontbreken. De exploitanten en koks van de centra kregen regelmatig de opmerking dat ze voor de nodige afwisseling moesten zorgen. Het ontbijt bestond uit voornamelijk witbrood met kaas, charcuterie en confituur of siroop als beleg. Hierbij werd koffie of melk gedronken. Bij de warme middagmaal tijd kwam er soep op tafel, zo’n driehonderd gram aardappelen en groenten, zeventig tot honderd gram vlees of vis en een dessert. Eenmaal per vakantieperiode waren er frieten. Het aanbod van drank bestond uit water, limonade of grenadine en licht alcoholische (!) tafelbier.
Als vieruurtje was er afwisselend gebak en fruit. ’s Avonds werd een koude groenteschotel, vergezeld van aardappelen of brood, of een warm melkgerecht geserveerd.
Van Preventieve Luchtkuren tot Kazou
In de nasleep van mei 1968 deed zich een koerswijziging voor in de tot dan toe strikt hiërarchische structuur van de dienst Preventieve Luchtkuren. De vrijwilligers vroegen en kregen inspraak en er ontstond ruimte voor experimenten. Met de nieuwe naam ‘Jeugd & Gezondheid’ kwam er vanaf 1971 een uitgebreider en themagericht vakantieaanbod. Vanuit culinair opzicht deed de grootste verandering zich voor in de jaren negentig. Niet alleen werden de vakanties gemengd, ze werden ook kleinschaliger. Formules met kookouders, technische kookploegen en hun eigen potje kokende vakantiegangers vonden vanaf dan hun plaats in het aanbod, naast het bestaande volpension en de massakeuken van de grote vakantiecentra.
In 2006 werd Jeugd & Gezondheid omgedoopt tot Kazou. Samen met de naamsverandering kwamen er nieuwe bestemmingen en formules zoals glamping, het met glamour kamperen in luxetenten. Waar in de jaren 1950 en 1960 het motto ‘eten wat de pot schaft’ gold, kwamen er nu keuzemenu’s met speciale aandacht voor vegetariërs, jongeren met allergieën of andere ziektebeelden. Tijdens vakanties in halfpension mochten de adolescenten kiezen wat ze aten in hun lunchpauze.
Gevarieerder menu’s, ongewijzigde doelstellingen
Het klassieke Belgische maaltijdpatroon bestaande uit een ontbijt, een warme maaltijd met soep, aardappelen, groenten en vlees of vis, een versnapering als vieruurtje en een koude of warme avondmaaltijd hield in de jongerenvakanties van CM lang stand. De introductie van nieuwe gerechten gebeurde maar geleidelijk.
Tijdens een vakantieperiode in juli 1973 in het Nederlandse Ossendrecht kwamen naast de klassiekers een aantal ‘nieuwigheden’ op tafel zoals chocopasta, zalmsalade, rosbief, kroketten, ossenstaartsoep en een eerste ‘exotisch’ gerecht: Hongaarse goulash. Van pasta’s of frisdranken was nog geen spoor. Negen jaar later, in 1982 in Heer-sur-Meuse, vertoonde het culinair landschap al iets meer verandering. De spaghetti deed definitief zijn intrede en minstens eenmaal per vakantieperiode was er een barbecue. Met hun zakgeld konden de vakantiegangers frisdranken zoals Cola, Fanta en Sprite aankopen in de bar.
De kleinschaliger vakanties vanaf de jaren negentig, waar technische kookploegen of de jongeren zelf de maaltijden verzorgden, vertoonden een grotere culinaire variatie. Er waren nieuwe recepten zoals wokschotels en wraps, maar ook soep en pastagerechten bleven in de smaak vallen. Ondanks al de veranderingen verschillen de huidige basisrichtlijnen vanuit de leiding van Kazou: - zorgen voor evenwichtige, gevarieerde en gezonde maaltijden – weinig van de doelstellingen uit de beginperiode. Een bewijs temeer dat CM, naast haar verdiensten als grootste ziekenfonds, altijd al het DNA had van een gezondheidsfonds.
Bibliografie
- Bibliografie
-
- Bronnen
-
-
- Geschreven bronnen
-
BAGGERMAN, G., Maloja in het hoge dal. Honderd jaar hotelleven, s.l., 1984?.
Gids der Kookploegen, Kazou Zuid West Vlaanderen, 2017.
Gids voor onze jonge mutualisten op vakantie in Melchtal in centraal Zwitserland, 195x?.
Gouden Polsslag, jubileumuitgave 50 jaar (oktober 1999).
HALLET, J., ‘Opdrachten van het ziekenfonds binnen een kontekst in evolutie’, D. SAUER red., De Mutualiteit vandaag en morgen, Wettelijk kader, opdrachten en uitdagingen, Antwerpen, 1991, 95-110.
Handleiding Technische Kookploegen Kazou Antwerpen, 2008.
HERREGODTS, D., ‘Christelijke Mutualiteit zet stukje jeugdsentiment te koop’ Het Nieuwsblad, (14 april 2006), (https://m.nieuwsblad.be). Geraadpleegd op 25 maart 2019.
Jeden Tag eine Tonne Kartoffeln, Luzerner Neueste Nachrichten (4 september 1965), 13.
Kazou Limburg, TP, zomer 2016.
Kindervacanties Zwitserland 1950, Landsbond der Christelijke Mutualiteiten.
Krijtlijnen, Kazou Limburg, 2018.
LEEMANS, E. en DE KOSTER, H., ‘Het ziekenfonds en de welzijnszorg’, D. SAUER red, De Mutualiteit vandaag en morgen, Wettelijk kader, opdrachten en uitdagingen, Antwerpen, 1991, 159-179.
LEUVEN, Kadoc, CM Aalst, dossier 140, Evaluaties door monitoren, vakanties 1968.
LEUVEN, Kadoc, CM Aalst, dossier 141, Werkdocument Pedagogische Kommissie. Fundamentele opties ivm onze vakantieperiodes, 1 maart 1980.
LEUVEN, Kadoc, CM Aalst, dossier 141: Nota ten gevolge van de afschaffing van de rijkstoelagen voor de dienst preventieve luchtkuren voor het jaar 1981.
LEUVEN, Kadoc, CM Aalst, dossier 142, Menu Belgische kinderen periode 5 tot 15 juli 1973.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 8, Kostprijsberekening voeding Zwitserse vakantiecentra, 26 juni 1961.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 8: Vademecum Direkteurs Zwitserse vakantiecentra, 1962?
LEUVEN, Kadoc Intersoc (LCM), dossier 8: Preventieve Luchtkuren Zwitserland, Verslag van de Nationale voorbereidingsvergadering 1963, 9 februari 1963, 6.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 8: Verslag van de direkteursvergadering te Brussel op 10 april 1963.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 8: Nota: samenvatting van het onderhoud met dhr. Deprins te Melchtal op 7.7.64.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 8: Vademecum Direkteurs Zwitserse vakantiecentra, 1962?
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 10: Verslag van de vormingsvergadering voor de stafmedewerkers van de Zwitserse vakantiecentra, 21.4.1965.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 10: Brief van Jan Van Roy aan de secretaris, 27 november 1975.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 10: De kindervakanties van CM als middel tot aktieve gezondheidsopvoeding, 1975?.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 8: Vademecum Direkteurs Zwitserse vakantiecentra, 1962?.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 12, Nota van R. Houben: Zwitserland Vacantieverblijf, s.d.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 12, L. Van Helshoecht: Nota voor de dienst der Preventieve Luchtkuren, 19 mei 1960.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier12, aankoop broodmachine 1962, aankoop friteuse 1960 en uitrusting Arosa, 1960.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 12, Indrukken, suggesties Zwitserland vakantieverblijf, 3-14 augustus 1959.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 16, Synthese markt- en imago-onderzoek Intersoc, 23 mei 1992.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 29, Malojakrant, Verbond Gent Pasen 1977.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 30, Uittreksel uit een brief vanuit Maloja van een achttienjarig meisje, 1966.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc (LCM), dossier 30: Samenkomst direkties, Verslag: Wij mogen niet stagneren, Fiesch, 10 en 11 maart 1977.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc, dossier 31: Nota van de Alliance des Mutualités Chrétiennes: Le service des cures d’air préventives en Suisse, s.d.
LEUVEN, Kadoc, Intersoc, dossier 31: Kindervacanties, Raad van beheer, 3 oktober 1948.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 9, Jaarthema 1995-1996 Kikker op, kick erop.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 9, Jaarthema 1998-1999 XXL ’t is maar een bagatel.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 10: Kontrakt voor plaatsing van de kinderen tijdens de vakantie.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 11: Verslag seizoen 1958.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/ Kazou, dossier 11: verslag van Willy Theunis: VZW Jeugd en Gezondheid. Experiment jaarwerking verbond Limburg.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 11, Onze Preventieve Luchtkuren. Kunnen vakantiekoloniën een mutualistische rol vervullen?, 2.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/ Kazou, dossier 12: V.Z.W Jeugd en Gezondheid. Reglement van Inwendige Orde, s.d.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 12, Werkdocument: Jeugdbeleid van de Kristelijke Ziekenfondsen, 1982.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 12: VZW Jeugd en Gezondheid. Fundamentele opties ivm onze vakantieperiodes.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en gezondheid (LCM)/ Kazou, dossier 14, Info voor moni’s veertienjarigen Lenk, zomer 1989.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 14: Jeugd en Gezondheid/Intersoc, Info voor moni’s deel I, zomervakantie 14-jarigen, Schwarzsee, 1989.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 14 Info voor moni’s Maloja, 1989.
LEUVEN, Kadoc, Jeugd en Gezondheid (LCM)/Kazou, dossier 14 Info voor moni’s St Luc, 1993.
LEUVEN, Kadoc, Katholieke Jeugdraad (KJR), dossier 34: Nota van de Landsbond der Christelijke Mutualiteiten: Hoe het groeide, Beknopte historiek van de dienst der Preventieve Luchtkuren, 1962?.
Pak je koffer en ga op vakantie met Kazou, 2016?.
SAUER, D. red., De mutualiteiten vandaag en morgen. Wettelijk kader, opdrachten en uitdagingen, Antwerpen, 1991.
Vakanties voor Jeugd met Bijzondere Aandacht, Jeugd en Gezondheid, 1996.
VAN ROY, J., Het Vakantiecentrum: handboek voor moniteurs en monitricen, Brussel, 2de herziene druk, 1950?.
VAN ROY, J., Het Vakantiecentrum: handboek voor moniteurs en monitricen, Brussel, 6de herziene druk, 1958.
VAN ROY, J., Het Vakantiecentrum: handboek voor moniteurs en monitricen, Brussel, 7de herziene druk, 1960.
VAN ROY, J., ‘In hoeverre kan er in onze vakantiecentra aan opvoeding gedaan worden? Een antwoord op een pertinente vraag.’ Leiding, tweemaandelijks orgaan van de Landsbond der Kristelijke Mutualiteiten, (mei-juni 1965).
VAN ROY, J., Jeugd met vakantie, 2dln, Gent, 1967.
Verhalen uit de oude kartonnen doos. Kazou sinds 1947, Jeugddienst CM, 2017.
Wet betreffende de ziekenfondsen en de landsbonden van ziekenfondsen, in Belgisch Staatsblad (28 september 1990), 18475.
1980 Jeugd en gezondheid, te Brussel, in Bijlage tot het Belgisch Staatsblad (23 maart 1972), 1019.
XXVe Verjaring der stichting van den Landsbond der Christen Vereenigingen van Onderlingen Bijstand in België, 1906-1931.
-
-
- Mondelinge bronnen
-
COSEMANS, L., persoonlijk interview, 6 maart 2019.
DECABOOTER, R., persoonlijk interview, 12 maart 2019.
DELABASTITA, J., persoonlijk interview, 13 maart 2019.
DE RUYSSCHER, B., persoonlijk interview, 21 februari 2019.
TRICOT, H., persoonlijk interview, 28 februari 2019.
VANDERVOORT, B., informeel gesprek, 23 oktober 2018
VAN ROY, P., persoonlijk interview, 27 februari 2019.
-
-
- Digitale bronnen
-
Beleidsplan 2018-2021 Kazou (https://nationaal.kazou.be/media/1038/beleidsnota-kazou.pdf). Geraadpleegd op 28 april 2019.
MARZO, G., e-mail interview, 21 februari 2019.
NEYENS, L. e-mail interview, 10 maart 2019
NOUWEN, M., e-mail interview, 18 februari 2019.
TRICOT, H., e-mail, 14 maart 2019.
VANDIJK, S., e-mail interview, 5 maart 2019.
VEREECKE, G., e-mail interview, 13 maart 2019.
-
- Werken
BARTHES, R., ‘Pour une psycho-sociologie de l'alimentation contemporaine’, Annales. Économies, Sociétés, Civilisations, 16ᵉ année, N. 5, (1961), 977-986.
BOURDIEU, P., La Distinction. Critique sociale du jugement, Parijs, 1979.
BURKE, P., Wat is cultuurgeschiedenis?, Utrecht, 2018.
DE CERTEAU, M., L’invention du quotidien 1. Arts de faire, Parijs, 1980.
DE CERTEAU, M., GIARD, L. en MAYOL, P., L’invention du quotidien.2 : Habiter, cuisiner, Parijs, 2004.
DEVISCH, I., ‘Hoe meer de ander op ons lijkt, hoe sterker de reacties.’ De Standaard (14 mei 2019), 40.
ESCOFFIER, A., Het Kookboek van de Klassieke Keuken, W. BORN vert., Antwerpen, 3de verbeterde druk, 1995, XV.
FISCHLER, C., ‘Food habits, social change and the nature /culture dilemma’, Information (International Social Science Council), 19 (6), (1980).
GERARD, E., De Christelijke Arbeidersbeweging in België, II, Leuven, 1991.
GRUIJTERS, K., ‘Food design. Anders eten in de eenentwintigste eeuw’, M. JACOBS en P. SCHOLLIERS red., Buitenshuis eten in de Lage Landen sinds 1800, 115-122.
GUPTILL, A., COPELTON D. en LUCAL,B., Food and Society, Cambridge en Malden Ma, 2018.
HOLM, L., ‘Sociology of Food Consumption, A. MURCOTT, W. BELASCO, P. JACKSON red., The handbook of food research, Londen e.a., 2013.
JACOBS, M. en SCHOLLIERS, P. red., Buitenshuis eten in de Lage Landen sinds 1800, Brussel, 2002.
KRISNENDU, R., ‘Food and Identity’, A. MURCOTT, W. BELASCO en P. JACKSON red., The Handbook of Food Research, Londen e.a.,2013.
Larousse Gastronomique, J. MEERMAN red., vert., 3 dln, Utrecht en Antwerpen, 2006.
MENNELL, S., Smaken verschillen: Eetcultuur in Engeland en Frankrijk van de Middeleeuwen tot nu, Amsterdam, 1989.
MESTDAG, I., ‘Disappearance of the traditional meal: temporal, social and spatial destructuration’ Appetite 45 (2005), 62-74.
MESTDAG, I., ‘Het buitenland binnengehaald. Italië in Ons Kookboek of de confrontatie van de Vlaamse met de Italiaanse cultuur in de dagelijkse keuken (1927-1999)’, M.JACOBS en P.SCHOLLIERS red., Buitenshuis eten in de Lage Landen sinds 1800, Brussel, 2002, 169-200.
MITCHELL,R. en SCOTT, D., ‘A critical Turn in Hospitality and Tourism Research?’, A. MURCOTT, W. BELASCO en P. JACKSON red., The Handbook of Food Research, 2013, 229-249.
MONTIJN, I., Aan Tafel. Vijftig jaar eten in Nederland, Utrecht en Antwerpen, 1991.
Ons Kookboek, Leuven, KVLV, 1999.
PELS, D. red., Opstellen over smaak, habitus en het veldbegrip, Bourdieu Pierre, Amsterdam, 1989.
REZSOHAZY, R., Geschiedenis van de Kristelijke Mutualistische Beweging in België, Antwerpen en Amsterdam, 1957.
SCHOEFS, H., ‘Alle voedsel op een stokje. De opmars van een lean, clean portable cuisine’, M. JACOBS en P. SCHOLLIERS red., Buitenshuis eten in de Lage Landen sinds 1800, Brussel, 2002, 201-228.
SCHOLLIERS, P., Arm en rijk aan Tafel, Tweehonderd jaar eetcultuur in België, Berchem e.a., 1993.
SCHOLLIERS, P., Food culture in Belgium, Westport, 2008.
SCHOLLIERS, P., ‘Twenty-five years of studying un phénomène sociale totale. Food history writing on Europe in the nineteenth and twentieth centuries’, Food and History, 12 (2007), 449-471.
SEGERS, Y., ‘Food recommendations, tradition and change in a Flemish cookbook: Ons Kookboek, 1920-2000’, Appetite 45, (2005), 4-14.
TEUTEBERG, H., NEUMANN, G., WIERLACHER, A. red., Essen und kulturelle identität, Europäische Perspectiven, Berlijn, 1997.
VAN DEN EYNDE, H., ‘Factcheck: Als je geen suiker eet ga je dood’ De Standaard (24 april 2019), D7.
VANKERSSCHAEVER, S., ‘Is fruit uit exotische landen ongezond?’ De Standaard (24 april 2019), 13.
VAN OTTERLOO, A., Eten en Eetlust in Nederland [1840-1990], Amsterdam, 1990.
VAN SLYCK, A., ‘Kitchen Technologies and mealtime rituals: Interpreting the food axis at American Summercamps, 1890-1950’, Technologie and Culture, vol. 43 (2002), 668-692.
VENTURA, A., ANZMAN-FRASCA, S., en GARST, B., ‘Mealtimes at Residential Summer Camps: What Are Camp Staff Doing to Promote Campers Healthy Eating Behaviours’, Journal of Nutrition Education and Behaviour, vol. 46 (2014), 491-198.
VERMANDERE, M., We zijn goed aangekomen. Vakantiekolonies aan de Belgische kust (1887-1980), (Bijdragen Museum van de Vlaamse sociale strijd, nr.25), Gent, 2010.
WARDE, A., Consumption, Food and Taste, Culinary Antinomies and Commodity Culture, Londen, 1997.
WARDE, A., The Practice of Eating, Cambridge en Malden Ma, 2016.
WILSON, T. red., Food drink and identity in Europe, Amsterdam en New York, 2006.
-
- Digitale informatie
AMELINK, H., Waarom is vrijdag visdag?, 2008 (www.nrc.nl). Geraadpleegd op 14 mei 2019.
De jaarlijkse vakantie in België, 2017 (www.rjv.be). Geraadpleegd op 24 maart 2019.
Eetpatroon van de Vlaamse jeugd, 2014 (www.gezondleven.be). Geraadpleegd op 7 mei 2019.
Inburgeringsdossier Ons Kookboek- KVLV (www.kvlv.be). Geraadpleegd op 9 mei 2019.
Ons Rustoord Middelkerke Westende, (www.vakantiekolonies.be). Geraadpleegd op 26 april 2019.
Over CM, 2019 (www.cm.be). Geraadpleegd op 18 april 2019.
Over het ontstaan van het jeugdtoerisme en de evolutie tot op vandaag. Dossier geschiedenis van het Jeugdtoerisme (www.cjt.be). Geraadpleegd op 28 mei 2019.
Statistiek aangesloten ledenaantallen ziekenfonds (www.riziv.fgov.be). Geraadpleegd op 28 mei 2019.
ALBALA, K., ‘History on a Plate’, Historically Speaking, 10, 5 (2009), e-journal (https://muse.jhu.edu/article/364937).
AYMARD, M., ‘Pour l’histoire de l’alimentation : quelques remarques de méthode’, Annales, Economies, Sociétés, Civilisations, 1975, 30, 431-444.
BENTLEY, A. red., In the modern Age (A cultural history of food. Volume 6), Londen e.a., 2012.
BOURDIEU, P., Outline of a Theory of Practice, Cambridge, 1977.
CLAFLIN, K.W. en SCHOLLIERS, P. red., Writing Food History. A Global Perspective ,Londen en New York, 2012.
DECLERCQ, M., Kleine culinaire encyclopedie van Vlaanderen, Antwerpen, 2012.
DEN HARTOG, A.P. red., Voeding als maatschappelijk verschijnsel, Utrecht, 1982.
FAIRCLOUGH, N., Discourse and Social Change, Oxford, 1993.
GEYZEN, A., Food memory and oral history (http://annekegeyzen.com).
GEYZEN, A., ‘Popular discourse on nutrition, health and indulgence in Flanders 1945-1960’, Appetite, 56 (2011), 278-283.
GOODY, J., Cooking, cuisine and class. A study in comparative sociology, Cambridge, 1982.
JOBSE – VAN PUTTEN, J., Eenvoudig maar voedzaam. Cultuurgeschiedenis van de dagelijkse maaltijd in Nederland, Nijmegen, 1995.
MENNELL, S., MURCOTT, A. en VAN OTTERLOO, A., The sociology of food: Eating, Diet and Culture, Londen, 1992.
MESTDAG, I., ‘Disappearance of the traditional meal: temporal, social and spatial destructuration’, Appetite 45 (2005), 62-74.
MONTANARI, M., Food is culture, New York, 2006.
MURCOTT, A., BELASCO, W. en JACKSON, P. red., The Handbook of Food Research, Londen e.a., 2013.
NIESTEN, E., Goesting in Vlaanderen. Wat wij al eeuwenlang lekker vinden, Leuven, 2009.
PILCHER, J.M. red., The Oxford handbook of food history, New York, 2012.
SCHOLLIERS, P., ‘Novelty and tradition. The new landscape for gastronomy’, P. FREEDMAN red., Food. The history of taste, Berkeley, 2007, 332-357.
SCHOLLIERS, P., ‘Voedingsonderzoek over de 19de en 20ste eeuw in België, Nederland en Europa’, Volkskunde, 2006, 7, 11-13.
SCHOLLIERS, P., ‘Twenty-five years of studying un phénomène social total. Food history writing on Europe in the nineteenth and twentieth centuries’, Food and History, 12 (2007), 449-471.
SEGERS, Y., ‘Food recommendations, tradition and change in a Flemish cookbook: Ons Kookboek, 1920-2000’, Appetite 45 (2005), 4-14.
SPIEGEL, G., ‘History, Historicism and the social logic of the text in the Middle Ages’, Speculum: A Journal of Medieval Studies, 65(1) (2005), 59-86.
VAN DEN EECKHOUT, P., ‘Eten en gegeten worden. Historici en consumptiegeschiedenis in België.’, Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis XXVIII (2002), 373-390.
VAN DEN EECKHOUT, P. en VANTEMSCHE, G. red., Bronnen voor de studie van het Hedendaagse België, 19-21ste eeuw, Brussel, 2017.
.
WODAK, R. en MEYER, M. red., Methods of critical discourse analysis, Londen e.a., 2001.
