Still grabbed by the pussy?

Vicky
Van Bellingen

‘Ongelijkheid tussen man en vrouw? Dat is toch niet meer van deze tijd!’ Echter, wanneer de Europese teller voor vrouwelijke regisseurs op 20% staat, moet er een andere conclusie worden getrokken. Ongelijkheid tussen man en vrouw bestaat nog steeds en zeker binnen de filmindustrie. 

Grab them by the pussy. Een zin bestaande uit slechts vijf woorden, maar de gevolgen ervan zijn enorm. Het werd uitgesproken door voormalig entertainer Donald Trump waarmee hij duidelijk maakt dat vrouwen zich binnen de entertainmentindustrie in een ondergeschikte, ongelijke positie bevinden. Eind 2017 viel het doek over Harvey Weinstein. De Amerikaanse producent werd door een grote groep vrouwen actief in de filmsector beschuldigd van ongewenste intimiteiten. De pleister werd van de wonde getrokken en van overal kwamen verhalen, schandalen en getuigenissen van vrouwen naar boven. Dit alles krijgt bijval onder de “hashtag metoo”-beweging. Een discussie die zich niet beperkte tot grensoverschrijdend gedrag, maar ook uitbreidde naar bredere discussies over de rol en positie van vrouwen binnen de filmindustrie. Eén van de zaken die daarbij cruciaal is, is het in kaart brengen van de situatie: hoe erg is het gesteld met genderongelijkheid en in hoeverre is er een evolutie? Op Europees vlak nemen landen mondjesmaat het initiatief om deze problematiek te onderzoeken, maar voor Vlaanderen is vooralsnog geen onderzoek beschikbaar. En dat ben ik in mijn masterproef gaan onderzoeken: is er sprake van genderonglijkheid binnen de Vlaamse filmindustrie?

Vlaamse filmindustrie onderzocht

Deze vraag vormt de leidraad in de scriptie ‘Genderongelijkheid in de Vlaamse filmindustrie: een fabel of een feit?’. Binnen deze scriptie werd er onderzocht hoe het zit met de genderverdeling binnen de Vlaamse filmindustrie: hoeveel mannen vinden we terug en hoeveel vrouwen, doorheen de tijd, doorheen de verschillende schakels van het filmberoep (onderwijs, kortfilm, film) en tussen de verschillende beroepstakken van de industrie (regisseur, scenarist, componist, etc.)?

Dit onderzoek is uniek in zijn soort omdat dit nog nooit eerder werd onderzocht voor Vlaanderen. Een voor de hand liggende methode om dit te onderzoeken, was dan ook niet beschikbaar. Een samenwerking werd gezocht en gevonden bij het Vlaams Audiovisueel Fonds, dat jaarlijks financiële ondersteuning biedt aan filmprojecten in Vlaanderen. Het onderzoek werd uiteindelijk uitgevoerd aan de hand van een tijdslijn die de verschillende stappen identificeert die men logischerwijs volgt tijdens een carrière naar en in de filmsector. Deze tijdslijn onderzoekt de genderverdeling van de eerste stap, een opleiding binnen een filmschool, tot de laatste stap de effectieve tewerkstelling in de sector. En dit aan de hand van cijfermateriaal overheen de periode 2006-2018. Daarnaast werd een analyse gemaakt van de verschillende beroepstakken binnen de filmindustrie en werd er gekeken of er een verschil was tussen films gesteund door een publiek steunfonds en niet. 

Negatief rapport voor de Vlaamse filmindustrie 

De uiteindelijke resultaten van het onderzoek waren allesbehalve positief. De Vlaamse filmindustrie kent een sterke, mannelijke dominantie over de hele onderzochte tijdslijn heen. Van de bezetting op de schoolbanken tot de bezetting van de filmploegen, overal is er een mannelijke meerderheid vast te stellen. Onderstaande tijdslijn illustreert de gemiddeldes per onderzochte stap overheen de periode 2006-2018. Zoals afgeleid kan worden, neemt de kloof tussen aantal mannen en vrouwen toe naargelang de carrière vordert. Vanaf het verlaten van de schoolbanken zakt het aandeel vrouwen verder en verder weg. Dit resulteert in een lage representatie van vrouwen binnen de kernberoepen van de Vlaamse filmindustrie. Met een gemiddelde tewerkstelling van 22% vrouwen en 78% mannen binnen kernberoepen kan men spreken van een grote genderkloof. 

image 297

Bezetting van kernberoepen is stereotyperend 

Voor het onderzoeken van genderongelijkheid binnen de kernberoepen van de Vlaamse filmindustrie, werden acht kernberoepen geïdentificeerd en onderzocht. Kernberoepen regisseur, scenarist, producent, monteur, fotografie en filmcomponist kennen een constante mannelijke dominantie. Kernberoepen kostuumdesign en casting kennen dan weer een vrouwelijke dominantie. Met andere woorden: de leidinggevende, technischere jobs worden uitgevoerd door mannen. De zorgende en sociale jobs worden uitgevoerd door vrouwen. 

Naast de stereotyperende bezetting van de kernberoepen binnen de Vlaamse filmindustrie, ligt de vrouwelijke bezetting van kernberoepen lager dan Europese gemiddeldes. De Europese teller voor vrouwelijke regisseurs staat op 20%, voor Vlaanderen staat deze echter op 16%. 

Hoop op verbetering lijkt ver weg

Het onderzoek werd gevoerd aan de hand van cijfermateriaal over een periode van twaalf jaar. Overheen deze periode kan een minieme, positieve stijging op te merken zijn langs de vrouwelijke zijde. Er is een verdubbeling van vrouwelijke masterstudenten aan filmscholen: van 24% naar 48%. Deze verdubbeling trekt zich niet door binnen de andere stappen van de onderzochte carrière. In 2006 waren er 17% vrouwen tewerkgesteld in kernberoepen van de Vlaamse filmindustrie en in 2018 waren dat er 19%. Een stijging van slechts 2% over twaalf jaar heen. Een snelle verandering aan de huidige situatie lijkt nog niet voor morgen. 

Dit betekent echter niet dat genderongelijkheid noodzakelijk een intentioneel proces is, of dat bestaande subsidiemechanismen tot uitsluiting van vrouwen leiden. Wel biedt het onderzoek een belangrijke eerste stap in het uitwerken van maatregelen om gelijkheid en diversiteit (overigens niet enkel man-vrouw) binnen de filmsector te vergroten. 

Bibliografie

  • Acker, J. (1990). Hierarchies, Jobs, Bodies: A Theory of Gendered Organizations. Gender and Society4(2), 139–158.
  • Acker, J. (2009). From glass ceiling to inequality regimes. Sociologie du Travail51(2), 199–217. 
  • Ahmed, S. (2012). On Being Included: Racism and Diversity in Institutional Life. Duke University Press.
  • Algemeen: Talentontwikkeling. (z.d.). Geraadpleegd 10 juli 2019, van Vlaams audiovisueel fonds website: https://www.vaf.be/talentontwikkeling
  • Anker, R. (2001). Theories of occupational segregation by sex: An overview.129–155.
  • Baarda, B. (2014). Basisboek Methoden en Technieken(Vijfde druk). Groningen: Noordhoff Uitgevers.
  • Bhavnani, R., & UK Film Council. (2007). Barriers to Diversity in Film(p. 205). Geraadpleegd van https://www.bfi.org.uk/sites/bfi.org.uk/files/downloads/uk-film-council…
  • Bielby, D. D. (2009). Gender inequality in culture industries: Women and men writers in film and television.Sociologie Du Travail,51(2), 237–252. 
  • Bielby, D. D., & Bielby, W. T. (1996). WOMEN AND MEN IN FILM: Gender Inequality Among Writers in a Culture Industry. Gender & Society10(3), 248–270. Bourdieu, P. (1984). Distinction: A social critique of the judgement of taste.London: Routledge.
  • Bourdieu, P. (1984). Distinction: A social critique of the judgement of taste. London: Routledge.
  • Bourdieu P. (1993). The field of cultural production. Cambridge, UK: Polity Press.
  • Bourdieu, P. (1996). Masculine Domination Revisited. Berkeley Journal of Sociology41, 189–203.
  • Burke, N. B. (2016). Hegemonic masculinity at work in the gay adult film industry. Sexualities19(5–6), 587–607. 
  • CNC. (2017). La place des femmes dans l’industrie cinématographique et audiovisuelle(p. 95). Geraadpleegd van https://www.cnc.fr/cinema/etudes-et-rapports/etudes-prospectives/la-pla…
  • CNC. (2019). La place des femmes dans l’industrie cinématographique et audiovisuelle(p. 122). Geraadpleegd van https://www.cnc.fr/documents/36995/927212/La+place+des+femmes+dans+l%27…
  • Cobb, S., Williams, L. R., & Wreyford, N. (2018). Calling the Shots: Women working as directors and cinematographers on British films since 2003 (p. 4). AHRC.
  • Cohen, P. N., & Huffman, M. L. (2007). Working for the Woman? Female Managers and the Gender Wage Gap. American Sociological Review72(5), 681–704. 
  • Coles, D. A. (2013). Focus on Women: A Report on gender (in)equality in the Canadian independent screen-based production industry(p. 16). CUES.
  • Coles, D. A. (2016). What’s wrong with this picture? Directors and gender inequality in the Canadian screen-based production industry (p. 44). CUES.
  • Connell, R. W., & Messerschmidt, J. W. (2005). Hegemonic Masculinity: Rethinking the Concept. Gender & Society19(6), 829–859. 
  • Connell, Raewyn W. (1987). Gender and Power: Society, the Person and Sexual Politics. Sydney: Stanford University Press.
  • Connell, R. W. (2013). Gender and Power: Society, the Person and Sexual Politics. John Wiley & Sons.
  • Conor, B., Gill, R., & Taylor, S. (2015). Gender and Creative Labour. The Sociological Review63(1_suppl), 1–22. 
  • CUES. (2016). Who is sitting in the director’s chair? Gender inequality in Canadian screen-based storytelling.
  • Deuze, M. (2007). Media Work. Cambridge: Polity.
  • Directors UK. (2018). Who’s Calling the Shots? Gender inequality among screen directors working in UK television(p. 32).
  • Diversiteitsaanpak. (z.d.). Geraadpleegd 20 april 2019, van Vlaams audiovisueel fonds website: https://www.vaf.be/diversiteitsaanpak
  • Eagly, A. H., & Carli, L. L. (2007). Through the Labyrinth: The Truth about how Women Become Leaders. Harvard Business Press.
  • EFARN. (2018). EFARN Research Highlights 2018(p. 49). Geraadpleegd van https://www.obs.coe.int/en/web/observatoire/events/-/asset_publisher/nC…
  • Eurimages. (2018). STRATEGY FOR GENDER EQUALITY IN THE FILM INDUSTRY.
  • Eurimages and gender equality. (z.d.). Geraadpleegd 26 juli 2019, van EURIMAGES website: https://www.coe.int/en/web/eurimages/gender-equality
  • Eurimages’ Gender equality strategy (2018-2020): Aiming for 50/50 by 2020. (2017).
  • European Institute for Gender Equality. (2016). Gender in employment. Geraadpleegd van https://eige.europa.eu/publications/gender-employment
  • EWA. (2016). Report on gender equality for directors in the European film industry. Geraadpleegd van https://www.ewawomen.com/gender-inequality-in-the-film-industry-2/
  • FFO. (2019, april 25). Lynn Van Royen master FFO19 | Film Festival Oostende. Geraadpleegd 26 juli 2019, van https://www.filmfestivaloostende.be/nl/news/n/lynn-van-royen-master-ffo…
  • Fiske, A. P., Haslam, N., & Fiske, S. T. (1991). Confusing one person with another: What errors reveal about the elementary forms of social relations. Journal of Personality and Social Psychology60(5), 656–674. 
  • Florida, R. L. (2002). The rise of the creative class: And how it’s transforming work, leisure, community and everyday life. New York, NY: Basic Books.
  • Follows, S. (2015, mei 13). What percentage of UK film crew members are female? Geraadpleegd 22 juli 2019, van The Knowledge website: https://www.theknowledgeonline.com/guides/post/2015/07/13/what-percenta…
  • Follows, S., & Kreager, A. (2016). CUT OUT OF THE PICTURE(p. 139).
  • Fourth World Conference on Women, Beijing 1995. (1995, september 15). Gepresenteerd bij Beijing. Geraadpleegd van http://www.un.org/womenwatch/daw/beijing/platform/
  • G de Peuter, & N Dyer-Witheford. (2006). A playful multitude? Mobilising and counter-mobilising immaterial game labour. Fibreculture5.
  • Gatz, S. (2014, oktober 24). Beleidsnota: Media.
  • Giddens, A., & Griffiths, S. (2006).Sociology. Polity.
  • Gilbert, D. T. (1998). Speeding with Ned: A personal view of the correspondence bias. In Attribution and social interaction: The legacy of Edward E. Jones(pp. 5–66). 
  • Gill, R. (2014). Unspeakable Inequalities: Post Feminism, Entrepreneurial Subjectivity, and the Repudiation of Sexism among Cultural Workers. Social Politics: International Studies in Gender, State & Society21(4), 509–528. 
  • Gill, Rosalind. (2002). Cool, creative and egalitarian?: Exploring gender in project-based new media work in Europe. Information, Communication and Society5, 70–89.
  • Gill, Rosalind. (2010). Life is a pitch: Managing the self in new media work. Managing Media Work.
  • Gill, Rosalind, & Pratt, A. (2008). In the Social Factory?: Immaterial Labour, Precariousness and Cultural Work. Theory, Culture & Society25(7–8), 1–30. 
  • Gubbins, M. (2016). Building Bridges: Diversity in European Film. Cine-regio.
  • Haslam, N., Rothschild, L., & Ernst, D. (2000). Essentialist beliefs about social categories. British Journal of Social Psychology39(1), 113–127. https://doi.org/10.1348/014466600164363
  • Hesmondhalgh, D., & Baker, S. (2015). Sex, gender and work segregation in the cultural industries. The Sociological Review63(S1), 23–36. 
  • Hunt, D., Ramon, A.-C., & Tran, M. (2019). Hollywood diversity report 2019: Old story, new beginning(p. 72). UCLA.
  • Jones, D., & Pringle, J. K. (2015). Unmanageable inequalities: Sexism in the film industry. The Sociological Review63, 37–49. 
  • Katsarova, I. (2019). The place of women in European film productions: Fighting the celluloid ceiling. Geraadpleegd van Europeas Parliament Research Service website: http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS…
  • Kelan, E. (2009). Performing Gender at Work. Springer.
  • Knoppers, A. (1999). “Voorhoede van Ajax speelt meisjesvoetbal.” Gender en voetbal. Tijdschrift voor Genderstudies2(4). 
  • Koljonen, J. (2018). Nostradamus rapport: Do or Die?Göteborg Film Festival.
  • Kreager, A., & Follows, S. (z.d.). Gender inequality and Screenwriters. 177.
  • Krijnen, T., Bauwel, S. V., & Bauwel, S. V. (2015). Gender and Media: Representing, Producing, Consuming
  • Langone, A. (z.d.). #MeToo and Time’s Up Founders Explain the Difference Between the 2 Movements and how they’re alike. Geraadpleegd 22 april 2019, van Time website: http://time.com/5189945/whats-the-difference-between-the-metoo-and-time…
  • Lauzen, D. M. M. (2015). It’s a Man’s (Celluloid) World: Portrayals of Female Characters in the Top 100 Films of 2015. 4.
  • Lauzen, M. M. (2012). Where Are the Film Directors (Who Happen to be Women)? Quarterly Review of Film and Video,29(4), 310–319. 
  • Lauzen, M. M. (2014). The Celluloid Ceiling: Behind-the-Scenes Employment of Women on the Top 250 Films of 2014. 3.
  • Lauzen, M. M. (2019). Indie Women: Behind- the-Scenes Employment of Women in Independent Film, 2018-19(p. 7). San Diego: Center for the Study of Women in Television & Film.
  • Le Lab Femmes de cinéma. (2016). Study of the emergence of a new generation of European women filmmakers.
  • Le Lab Femmes de cinéma. (2017). Study of the emergence of a new generation of European women filmmakers.
  • Le Lab Femmes de cinéma. (2018). Study of the emergence of a new generation of European women filmmakers.
  • McRobbie, A. (2002). CLUBS TO COMPANIES: NOTES ON THE DECLINE OF POLITICAL CULTURE IN SPEEDED UP CREATIVE WORLDS. Cultural Studies16(4), 516–531. 
  • Moi, T. (1991). Appropriating Bourdieu: Feminist Theory and Pierre Bourdieu’s Sociology of Culture. New Literary History22(4), 1017–1049. 
  • Morini, C. (2007). The Feminization of Labour in Cognitive Capitalism. Feminist Review, (87), 40–59. Geraadpleegd van JSTOR.
  • NFVF. (2018). Gender matters in the South African film industry(p. 48).
  • Nixon, S., & Crewe, B. (2004). Pleasure at Work? Gender, Consumption and Work‐based Identities in the Creative Industries. Consumption Markets & Culture,7(2), 129–147. 
  • Nollet, R. (2019, juni 18). De ontmaskering van Harvey Weinstein. Geraadpleegd 25 juli 2019, van De Tijd website: https://www.tijd.be/cultuur/film/de-ontmaskering-van-harvey-weinstein/1…
  • NZ On Air. (2016). Diversity Report 2016: Gender and ethnic diversity in TV and Digital projects funded by NZ On Air (p. 11).
  • O’Brien, A. (2014). ‘Men own television’: Why women leave media work. Media, Culture & Society36(8), 1207–1218. https://doi.org/10.1177/0163443714544868
  • Perrons, D. (1999). Flexible Working Patterns and Equal Opportunities in the European Union. European Journal of Women’s Studies6(4), 391–418. 
  • Pratt, A. C. (2002). Hot Jobs in Cool Places. The Material Cultures of New Media Product Spaces: The Case of South of the Market, San Francisco. Information, Communication & Society,5(1), 27–50. 
  • Productiesteun voor animatie (single). (z.d.). Geraadpleegd van Vlaams audiovisueel fonds website: https://www.vaf.be/productiesteun-voor-animatie-single
  • Prokos, A., & Padavic, I. (2005). An Examination of Competing Explanations for the Pay Gap among Scientists and Engineers. Gender & Society19(4), 523–543. 
  • Rachel Godsil, Linda Tropp, Phillip Goff, John Powell, & Jessica MacFarlane. (2016). The Effect of Gender Roles, Implicit Bias, and Stereotype Threat on the Lives of Women and Girls(Nr. Volume 2). Perception institute.
  • Randle, K. R., Kurian, J., & Leung, W. F. (2007). Creating difference: Overcoming barriers to diversity in UK film and television employment. Geraadpleegd van http://uhra.herts.ac.uk/handle/2299/4575
  • Scenariosteun voor documentaire (single). (z.d.). Geraadpleegd van Vlaams audiovisueel fonds website: https://www.vaf.be/scenariosteun-voor-documentaire-single
  • Scenariosteun voor fictie. (z.d.). Geraadpleegd van Vlaams audiovisueel fonds website: https://www.vaf.be/scenariosteun-voor-fictie-single
  • Screen Australia. (2015). Gender Matters Women in the Australian Screen Industry(p. 32). Screen Australia.
  • Smith, P., Caputi, P., & Crittenden, N. (2012). A maze of metaphors around glass ceilings. Gender in Management: An International Journal27(7), 436–448. 
  • Smith, S. L., Pieper, K., & Choueiti, M. (2014). Exploring the Barriers and Opportunities for Independent Women Filmmakers Phase I and II. Sundance Institute and Women in Film.
  • Stangor, C., Lynch, L., Duan, C., & Glas, B. (1992). Categorization of individuals on the basis of multiple social features. Journal of Personality and Social Psychology62(2), 207–218. 
  • Strategy for Gender Equality in the European Film Industry 2014-2017. (2014).
  • Swanborn, P. G. (1996). A common base for quality control criteria in quantitative and qualitative research. Quality and Quantity30(1), 19–35. 
  • Swedish Film Institute. (2017). Looking back and moving forward: Gender Equality Report 2017(p. 44). Zweden.
  • Thanki, A., & Jefferys, S. (2007). Who are the fairest? Ethnic segmentation in London’s media production. Work Organisation, Labour & Globalisation1(1), 108–118.
  • Thorpe, H. (2010). Bourdieu, Gender Reflexivity, and Physical Culture: A Case of Masculinities in the Snowboarding Field. Journal of Sport and Social Issues34(2), 176–214. 
  • Union, P. O. of the E. (2015). Review of the implementation of the Beijing Platform for Action in the EU Member States: Women and the media — advancing gender equality in decision-making in media organisations : main findings.[Website]. Geraadpleegd van https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/0406…
  • United Nations: Gender equality and women’s empowerment. (z.d.). Geraadpleegd 7 maart 2019, van United Nations Sustainable Development website: https://www.un.org/sustainabledevelopment/gender-equality/
  • VAF Wildcards. (z.d.). Geraadpleegd van Vlaams audiovisueel fonds website: https://www.vaf.be/talentontwikkeling/vaf-wildcards
  • VAF/Filmfonds. (z.d.). Geraadpleegd 23 april 2019, van Vlaams audiovisueel fonds website: https://www.vaf.be/steun-aan-creatie/vaffilmfonds
  • van Burg, E. (2011). Kwaliteitscriteria voor ontwerpgericht wetenschappelijk onderzoek. In Handboek ontwerpgericht wetenschappelijk onderzoek: Wetenschap met effect(pp. 146–164). Den Haag: Boom Lemma.
  • van Doorne-Huiskes, A. (2015). Verschil In Nederlan: Een mooie studie. Mens en maatschappij90(2), 199–211. 
  • Vlaanderen: departement onderwijs. (2018). Hoger onderwijs in cijfers: Academiejaar 2017-2018(p. 182).
  • Wajcman, J. (1998). Managing like a Man: Women and Men in Corporate Management. Geraadpleegd van http://www.psupress.org/books/titles/0-271-01840-2.html
  • Walby, S. (2011). Is the Knowledge Society Gendered? Gender, Work & Organization18(1), 1–29. 
  • Women in View. (2019). Women in view: On Screen Report(Nr. 5).
  • Wreyford, N. (2013). The Real Cost of Childcare: Motherhood and Flexible Creative Labour in the UK Film Industry - Review Essay. Studies in the Maternal5(2), 1–22. 
  • Wright, E. O., Baxter, J., & Birkelund, G. E. (1995). The Gender Gap in Workplace Authority: A Cross-National Study. American Sociological Review,60(3), 407–435. 
Download scriptie (4.45 MB)
Universiteit of Hogeschool
Vrije Universiteit Brussel
Thesis jaar
2019
Promotor(en)
Tim Raats