Het CRISPLD2-gen en zijn rol in aangezichtsspleten, een overzicht

Line
Etiennot

Inleiding: Orofaciale schisis, wat is dit?

Orofaciale schisis is een wereldwijd veelvoorkomende aandoening waarbij baby’s geboren worden met spleten in het aangezicht, meer specifiek in hun lip, kaak en/of gehemelte.

Dit heeft een negatieve invloed op de ontwikkeling van deze kinderen. Onder andere kunnen baby’s moeilijker eten en oorproblemen ontwikkelen met als gevolg gehoorverlies en leerachter­stand. Bovendien worden ze vaak gepest omwille van hun uiterlijk. Vandaag de dag worden baby’s met aangezichtsspleten tot en met hun twintigste jaar opgevolgd door een multidisciplinair artsenteam. Hoe uit­gebreider de kennis van deze aandoening, hoe meer de behandelingen kunnen verbeterd worden. We weten al dat zowel een fout in het DNA, de drager van erfelijke informatie van een individu, als omgevingsfactoren een rol kunnen spelen in het ontstaan van aangezichtsspleten. Ze zouden ervoor zorgen dat de fusie die noodzakelijk is voor het vormen van het aangezicht in embryo’s faalt.

Het CRISPLD2-gen en onderzoek ernaar

“Het CRISPLD2-gen en zijn rol in orofaciale schisis: een literatuurstudie” maakt een synthese van de reeds gekende literatuur over het gen CRISPLD2 en zijn mogelijke rol in aangezichtsspleten. CRISPLD2 is een stukje DNA dat informatie bevat voor de aanmaak van CRISPLD2-eiwit. Eiwitten kunnen vergeleken worden met de bouwstenen van ons lichaam. Dit gen werd bestudeerd aan de hand van verschillende technieken, zoals o.a. associatiestudies en dierexperimenteel onderzoek. Bij associatiestudies wordt het DNA van een heel aantal individuen met en zonder aandoening vergeleken. Hierdoor kunnen verschillen/mutaties opgespoord worden en aan een bepaalde aandoening gelinkt worden. In dierexperimenteel onder­zoek worden laboratoriumdieren gekweekt met bepaalde mutaties om de effecten ervan te onderzoeken.

Functies van het CRISPLD2-eiwit

Studies toonden aan dat crispld2 een rol zou spelen bij de ontwikkeling van o.a. de longen, de nieren en het aangezicht. Het zou ervoor zorgen dat cellen zich gaan vermenig­vuldigen en transformeren, wat groei mogelijk maakt. Crispld2-eiwit zou ook een rol spelen in het immuunsysteem dankzij zijn LCCL domein, een klein onderdeel van het eiwit. Het zou de immunologische reactie van het lichaam uitgelokt door lipopoly­sachariden, een component van Gram-negatieve bacteriën, blokkeren. Hierdoor zou de kans op een septische shock verminderen. Over de exacte functie van het LCCL domein is tot op heden weinig geweten. Op basis van onderzoek op andere eiwitten met hetzelfde LCCL domein kan gesteld worden dat naast een functie in het immuunsysteem, het ook een rol zou kunnen spelen in celadhesie. Dit laatste is een mogelijke denkpiste in de vraag naar de rol van het CRSPLD2-gen in aangezichtsspleten. Belangrijk is te beseffen dat bovenstaande kennis gebaseerd is op laboratoriumex­perimenten op dieren of cellen in cultuur. Er bestaan hierover tot op heden geen studies op mensen. Deze hypotheses mogen dus nog niet als bewezen beschouwd worden voor de mens. Zo toonden bijvoorbeeld een aantal studies aan dat het crispld2-eiwit geproduceerd wordt in het hoofdgebied bij muis- en zebravisembryo’s. Er mag dus verondersteld worden dat dit ook zo zou kunnen zijn voor de mens, maar dit zal pas met zekerheid geweten zijn wanneer verschillende studies dit onderzocht en bevestigd hebben.

CRISPLD2 en zijn rol in aangezichts­spleten

De exacte rol van het CRISPLD2-gen in aangezichtsspleten is tot op heden niet gekend. Mutaties zouden de concentratie aan eiwit kunnen beïnvloeden, wat een negatief effect zou kunnen veroorzaken op de aangezichtsontwikkeling. Een dierexperi­menteel onderzoek uit 2012 toonde aan dat zebravisembryo’s, die genetisch gemani­puleerd waren opdat er geen crispld2-eiwit geproduceerd kon worden, misvormingen vertoonden van hun onderkaak. Ook hebben een aantal studies de link van het CRISPLD2-gen met aangezichtsspleten in verschillende populaties aan de hand van associatiestudies onderzocht. Een link werd gevonden in de Noord-Chinese, Noordwest Chinese, Turkse, Kaukasische, Braziliaanse en de Latijns-Amerikaanse populatie. Het feit dat er niet in elke populatie een link gevonden wordt, kan verklaard worden door de verschillende genetische achtergrond.

Besluit

Aan de hand van de huidige literatuur kan de hypothese gesteld worden dat het CRISPLD2-gen een rol kan spelen in het ontstaan van aangezichtsspleten. Onder andere de link in verschillende populaties, de mogelijke rol in vermenigvuldiging en transformatie van cellen in de ontwikkeling van het aangezicht en de aanwezigheid van een LCCL domein ondersteunen deze hypothese. Er is echter meer onderzoek nodig om de huidige kennis over het CRISPLD2-gen te verbreden en de hypotheses na te gaan. In de verdere toekomst, als zou blijken dat CRISPLD2 een belangrijke rol speelt in aangezichtsspleten, kan dit tot nieuwe behandelingen leiden voor deze aandoening.

Bibliografie

ARTIKELS

  • Ambalavanan N, Carlo WA, D'Angio CT, McDonald SA, Das A, Schendel D, Thorsen P, Higgins RD, Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development Neonatal Research Network. Cytokines associated with bronchopulmonary dysplasia or death in extremely low birth weight infants. Pediatrics. 2009 Apr;123(4):1132-41. doi: 10.1542/peds.2008-0526. PubMed PMID: 19336372; PubMed Central PMCID: PMC2903210.
  • Amos W, Driscoll E, Hoffman JI. Candidate genes versus genome-wide associations: which are better for detecting genetic susceptibility to infectious disease? Proc Biol Sci. 2011 Apr 22; 278(1709): 1183–1188. doi:  10.1098/rspb.2010.1920. Epub 2010 Oct. 6. PubMed PMID: 20926441; PubMed Central PMCID: PMC3049081.
  • Bender PL. Genetics of cleft lip and palate. J Pediatr Nurs. 2000 Aug;15(4):242-9. DOI: 10.1053/jpdn.2000.8148. PubMed PMID: 10969497.
  • Böhmer AC, Gölz L, Kreusch T, Kramer FJ, Pötzsch B, Nöthen MM, Jäger A, Mangold E, Knapp M, Ludwig KU. Investigation of dominant and recessive inheritance models in genome-wide association studies data of nonsyndromic cleft lip with or without cleft palate. Birth Defects Res. 2018 Mar 1;110(4):336-341. doi: 10.1002/bdr2.1144. Epub 2017 Nov 14. PubMed PMID: 29134786.
  • Carter TC, Molloy AM, Pangilinan F, Troendle JF, Kirke PN, Conley MR, Orr DJ, Earley M, McKiernan E, Lynn EC, Doyle A, Scott JM, Brody LC, Mills JL. Testing reported associations of genetic risk factors for oral clefts in a large Irish study population. Birth Defects Res A Clin Mol Teratol. 2010 Feb;88(2):84-93. doi: 10.1002/bdra.20639. PubMed PMID: 19937600; PubMed Central PMCID: PMC3503531.
  • Chiquet BT, Lidral AC, Stal S, Mulliken JB, Moreno LM, Arcos-Burgos M, Valencia-Ramirez C, Blanton SH, Hecht JT. CRISPLD2: a novel NSCLP candidate gene. Hum Mol Genet. 2007 Sep 15;16(18):2241-8. Epub 2007 Jul 5. DOI: 10.1093/hmg/ddm176. PubMed PMID: 17616516; PubMed Central PMCID: PMC3755375.
  • Cox LL, Cox TC, Moreno Uribe LM, Zhu Y, Richter CT, Nidey N, Standley JM, Deng M, Blue E, Chong JX, Yang Y, Carstens RP, Anand D, Lachke SA, Smith JD, Dorschner MO, Bedell B, Kirk E, Hing AV, Venselaar H, Valencia-Ramirez LC, Bamshad MJ, Glass IA, Cooper JA, Haan E, Nickerson DA, van Bokhoven H, Zhou H, Krahn KN, Buckley MF, Murray J, Lidral AC, Roscioli T. Mutations in the Epithelial Cadherin-p120-Catenin Complex Cause Mendelian Non-Syndromic Cleft Lip with or without Cleft Palate. Am J Hum Genet. 2018 Jun 7;102(6):1143-1157. doi: 10.1016/j.ajhg.2018.04.009. Epub 2018 May 24. PubMed PMID: 29805042; PubMed Central PMCID: PMC5992119.
  • Dixon MJ, Marazita ML, Beaty TH, Murray JC. Cleft lip and palate: understanding genetic and environmental influences. Nat Rev Genet. 2011 Mar;12(3):167-78. doi: 10.1038/nrg2933. Review. PubMed PMID: 21331089; PubMed Central PMCID: PMC3086810.
  • Doudna JA, Charpentier E. Genome editing. The new frontier of genome engineering with CRISPR-Cas9. Science. 2014 Nov 28;346(6213):1258096. doi: 10.1126/science.1258096. PubMed PMID: 25430774.
  • Duncan KM, Mukherjee K, Cornell RA, Liao EC. Zebrafish models of orofacial clefts. Dev Dyn. 2017 Nov;246(11):897-914. doi: 10.1002/dvdy.24566. Epub 2017 Sep 25. PubMed PMID: 28795449; PubMed Central PMCID: PMC5777297.
  • Gibbs GM, Roelants K, O'Bryan MK. The CAP superfamily: cysteine-rich secretory proteins, antigen 5, and pathogenesis-related 1 proteins--roles in reproduction, cancer, and immune defense. Endocr Rev. 2008 Dec;29(7):865-97. doi: 10.1210/er.2008-0032. Epub 2008 Sep 29. PubMed PMID: 18824526.
  • Girardi A, Martinelli M, Carinci F, Morselli PG, Caramelli E, Scapoli L. No evidence for a role of CRISPLD2 in non-syndromic cleft lip with or without cleft palate in an Italian population. Eur J Oral Sci. 2011 Feb;119(1):102-5. doi: 10.1111/j.1600-0722.2010.00801.x. PubMed PMID: 21244519.
  • Herkrath AP, Herkrath FJ, Rebelo MA, Vettore MV. Parental age as a risk factor for non-syndromic oral clefts: a meta-analysis. J Dent. 2012 Jan;40(1):3-14. doi: 10.1016/j.jdent.2011.10.002. Epub 2011 Oct 13. PubMed PMID: 22019990.
  • Jackson A, Bromley R, Morrow J, Irwin B, Clayton-Smith J. In utero exposure to valproate increases the risk of isolated cleft palate. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed. 2016 May;101(3):F207-11. doi: 10.1136/archdischild-2015-308278. Epub 2015 Sep 25. PubMed PMID: 26408639.
  • Jahanbin A, Shadkam E, Miri HH, Shirazi AS, Abtahi M. Maternal Folic Acid Supplementation and the Risk of Oral Clefts in Offspring. J Craniofac Surg. 2018 Sep;29(6):e534-e541. doi: 10.1097/SCS.0000000000004488. PubMed PMID: 29762322.
  • Lamouille S, Xu J, Derynck R. Molecular mechanisms of epithelial-mesenchymal transition. Nat Rev Mol Cell Biol. 2014 Mar;15(3):178-96. doi: 10.1038/nrm3758. PubMed PMID: 24556840; PubMed Central PMCID: PMC4240281.
  • Letra A, Menezes R, Cooper ME, Fonseca RF, Tropp S, Govil M, Granjeiro JM, Imoehl SR, Mansilla MA, Murray JC, Castilla EE, Orioli IM, Czeizel AE, Ma L, Chiquet BT, Hecht JT, Vieira AR, Marazita ML. CRISPLD2 variants including a C471T silent mutation may contribute to nonsyndromic cleft lip with or without cleft palate. Cleft Palate Craniofac J. 2011 Jul;48(4):363-70. doi: 10.1597/09-227. Epub 2010 Jul 1. PubMed PMID: 20815724; PubMed Central PMCID: PMC3000893.
  • Lie RT, Wilcox AJ, Taylor J, Gjessing HK, Saugstad OD, Aabyholm F, Vindenes H. Maternal smoking and oral clefts. Epidemiology. 2008 July ; 19(4): 606–615. doi:10.1097/EDE.0b013e3181690731. PubMed PMID: 18449058; PubMed Central PMCID: PMC5560035.
  • Little J, Cardy A, Munger RG. Tobacco smoking and oral clefts: a meta-analysis. Bull World Health Organ. 2004 Mar;82(3):213-8. Epub 2004 Apr 16. PubMed PMID: 15112010; PubMed PMICID: PMC2585921.
  • Malavaki CJ, Theocharis AD, Lamari FN, Kanakis I, Tsegenidis T, Tzanakakis GN, Karamanos NK. Heparan sulfate: biological significance, tools for biochemical analysis and structural characterization. Biomed Chromatogr. 2011 Jan;25(1-2):11-20. doi: 10.1002/bmc.1536. PubMed PMID: 21204109.
  • Malpel S, Mendelsohn C, Cardoso WV. Regulation of retinoic acid signaling during lung morphogenesis. Development. 2000 Jul;127(14):3057-67. PubMed PMID: 10862743.
  • Messetti AC, Machado RA, de Oliveira CE, Martelli-Júnior H, de Almeida Reis SR, Moreira HS, Persuhn DC, Wu T, Coletta RD. Brazilian multicenter study of association between polymorphisms in CRISPLD2 and JARID2 and non-syndromic oral clefts. J Oral Pathol Med. 2017 Mar;46(3):232-239. doi: 10.1111/jop.12470. Epub 2016 Jun 21. PubMed PMID: 27328068.
  • Mijiti A, Ling W, Maimaiti A, Tuerdi M, Tuerxun J, Moming A. Preliminary evidence of an interaction between the CRISPLD2 gene and non-syndromic cleft lip with or without cleft palate (nsCL/P) in Xinjiang Uyghur population, China. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2015 Feb;79(2):94-100. doi: 10.1016/j.ijporl.2014.10.043. Epub 2014 Nov 11. PubMed PMID: 25496823.
  • Millacura N, Pardo R, Cifuentes L, Suazo J. Effects of folic acid fortification on orofacial clefts prevalence: a meta-analysis. Public Health Nutrition: 20(12), 2260–2268. doi:10.1017/S1368980017000878. Epub 2017 May 23. PubMed PMID: 28534456.
  • Mossey P, Castilla E. Global registry and database on craniofacial anomalies: Report of a WHO Registry Meeting on Craniofacial Anomalies. World Health Organization, Bauru (Brazil). 2001: 15-33.
  • Murray JC, Schutte BC. Cleft palate: players, pathways, and pursuits. J Clin Invest. 2004 Jun;113(12):1676-8. doi:10.1172/JCI22154. PubMed PMID: 15199400; PubMed Central PMCID: PMC420516.
  • Nadeau K, Jankov RP, Tanswell AK, Sweezey NB and Kaplan F. Lgl1 is suppressed in oxygen toxicity animal models of bronchopulmonary dysplasia and normalizes during recovery in air. Pediatr Res. 2006 Mar;59(3):389-95. PubMed PMID: 16492977.
  • Nadeau K, Montermini L, Mandeville I, Xu M, Weiss ST, Sweezey NB, Kaplan F. Modulation of Lgl1 by steroid, retinoic acid, and vitamin D models complex transcriptional regulation during alveolarization. Pediatr Res. 2010 Apr;67(4):375-81. doi: 10.1203/PDR.0b013e3181d23656. PubMed PMID: 20057335; PubMed Central PMCID: PMC3104505.
  • Oyewumi L, Kaplan F, Gagnon S, Sweezey NB. Antisense oligodeoxynucleotides decrease LGL1 mRNA and protein levels and inhibit branching morphogenesis in fetal rat lung. Am J Respir Cell Mol Biol. 2003 Feb;28(2):232-40. PubMed PMID: 12540491.
  • Oyewumi L, Kaplan F, Sweezey NB. Lgl1, a mesenchymal modulator of early lung branching morphogenesis, is a secreted glycoprotein imported by late gestation lung epithelial cells. Biochem J. 2003 Nov 15;376(Pt 1):61-9. PubMed PMID: 12880386; PubMed Central PMCID: PMC1223741.
  • Phan M, Conte F, Khandelwal KD, Ockeloen CW, Bartzela T, Kleefstra T, van Bokhoven H, Rubini M, Zhou H, Carels CE. Tooth agenesis and orofacial clefting: genetic brothers in arms?. Hum Genet. 2016 Dec;135(12):1299-1327. Epub 2016 Oct 3. Review. PubMed PMID: 27699475; PubMed Central PMCID: PMC5065589.
  • Prescott NJ, Lees MM, Winter RM, Malcolm S. Identification of susceptibility loci for nonsyndromic cleft lip with or without cleft palate in a two stage genome scan of affected sib-pairs. Hum Genet. 2000 Mar;106(3):345-50. PubMed PMID: 10798365.
  • Queiroz Herkrath AP, Herkrath FJ, Rebelo MA, Vettore MV. Measurement of health-related and oral health-related quality of life among individuals with nonsyndromic orofacial clefts: a systematic review and meta-analysis. Cleft Palate Craniofac J. 2015 Mar;52(2):157-72. doi: 10.1597/13-104. Epub 2014 May 7. PubMed PMID: 24805870.
  • Quinlan J, Kaplan F, Sweezey N, Goodyer P. LGL1, a novel branching morphogen in developing kidney, is induced by retinoic acid. Am J Physiol Renal Physiol. 2007 Oct;293(4):F987-93. Epub 2007 Aug 1. PubMed PMID: 17670908.
  • Rosenfeld YShai Y. Lipopolysaccharide (Endotoxin)-host defense antibacterial peptides interactions: role in bacterial resistance and prevention of sepsis. Biochim Biophys Acta. 2006 Sep;1758(9):1513-22. Epub 2006 Jun 2. PubMed PMID: 16854372.
  • Ruttenstock EM, Doi T, Dingemann J, Puri P. Prenatal retinoic acid treatment upregulates late gestation lung protein 1 in the nitrofen-induced hypoplastic lung in late gestation. Pediatr Surg Int. 2011 Feb;27(2):125-9. doi: 10.1007/s00383-010-2783-2. PubMed PMID: 21069352.
  • Sabbagh HJ, Hassan MH, Innes NP, Elkodary HM, Little J, Mossey PA. Passive smoking in the etiology of non-syndromic orofacial clefts: a systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2015 Mar 11;10(3):e0116963. doi: 10.1371/journal.pone.0116963. eCollection 2015. PubMed PMID: 25760440; PubMed PMICID: PMC4356514.
  • Sakai D, Dixon J, Achilleos A, Dixon M, Trainor PA. Prevention of Treacher Collins syndrome craniofacial anomalies in mouse models via maternal antioxidant supplementation. Nat Commun. 2016 Jan 21;7:10328. doi: 10.1038/ncomms10328. PubMed PMID: 26792133; PubMed Central PMCID: PMC4735750.
  • Shen X, Liu RM, Yang L, Wu H, Li PQ, Liang YL, Xie XD, Yao T, Zhang TT, Yu M. The CRISPLD2 gene is involved in cleft lip and/or cleft palate in a Chinese population. Birth Defects Res A Clin Mol Teratol. 2011 Oct;91(10):918-24. doi: 10.1002/bdra.20840. Epub 2011 Jul 28. PubMed PMID: 21800413.
  • Shi J, Jiao X, Song T, Zhang B, Qin C, Cao F. CRISPLD2 polymorphisms are associated with non-syndromic cleft lip with or without cleft palate in a northern Chinese population. Eur J Oral Sci. 2010 Aug;118(4):430-3. doi: 10.1111/j.1600-0722.2010.00743.x. PubMed PMID: 20662919.
  • Shkoukani A, Chen M, Vong A. Cleft lip – a comprehensive review. Front Pediatr. 2013 Dec 27; 1:53. doi: 10.3389/fped.2013.00053. Review. PubMed PMID: 24400297; Central PMCID: PMC3873527. 
  • Smarius B, Loozen C, Manten W, Bekker M, Pistorius L, Breugem C. Accurate diagnosis of prenatal cleft lip/palate by understanding the embryology. World J Methodol. 2017 Sep 26;7(3):93-100. doi: 10.5662/wjm.v7.i3.93. eCollection 2017 Sep 26. Review. PubMed PMID: 29026689; PubMed Central PMCID: MC5618146.
  • Stefan M. Genetic Linkage Analysis. Arch Neurol. 1999;56(6):667-672. doi:10.1001/archneur.56.6.667
  • Swindell EC, Yuan Q, Maili LE, Tandon B, Wagner DS, Hecht JT. Crispld2 is required for neural crest cell migration and cell viability during zebrafish craniofacial development. Genesis. 2015 Oct;53(10):660-7. doi: 10.1002/dvg.22897. Epub 2015 Sep 5. PubMed PMID: 26297922; PubMed Central PMCID: PMC6258193.
  • Trexler M, Bányai L, Patthy L. The LCCL module. Eur J Biochem. 2000 Sep;267(18):5751-7. PubMed PMID: 10971586.
  • Vásárhelyi V, Trexler M, Patthy L. Both LCCL-domains of human CRISPLD2 have high affinity for lipid A. Biochimie. 2014 Feb;97:66-71. doi: 10.1016/j.biochi.2013.09.021. Epub 2013 Oct 1. PubMed PMID: 24090571.
  • Wang T, Wang ZQ, Wang L, Yan L, Wan J, Zhang S, Jiang HQ, Li WF, Lin ZF. CRISPLD2 is expressed at low levels during septic shock and is associated with procalcitonin. PLoS One. 2013 Jun 14;8(6):e65743. doi: 10.1371/journal.pone.0065743. Print 2013. PubMed PMID: 23799041; PubMed Central PMCID: PMC3683062.
  • Wang ZQ, Xing WM, Fan HH, Wang KS, Zhang HK, Wang QW, Qi J, Yang HM, Yang J, Ren YN, Cui SJ, Zhang X, Liu F, Lin DH, Wang WH, Hoffmann MK, Han ZG. The novel lipopolysaccharide-binding protein CRISPLD2 is a critical serum protein to regulate endotoxin function. J Immunol. 2009 Nov 15;183(10):6646-56. doi: 10.4049/jimmunol.0802348. Epub 2009 Oct 28. PubMed PMID: 19864597.
  • Yoon AJ, Pham BN, Dipple KM. Genetic Screening in Patients with Craniofacial Malformations. J Pediatr Genet. 2016 Dec;5(4):220-224. Epub 2016 Sep 14. PubMed PMID: 27895974; PubMed Central PMCID: PMC5123894.
  • Yuan Q, Chiquet BT, Devault L, Warman ML, Nakamura Y, Swindell EC, Hecht JT. Craniofacial abnormalities result from knock down of nonsyndromic clefting gene, crispld2, in zebrafish. Genesis. 2012 Dec;50(12):871-81. doi: 10.1002/dvg.22051. Epub 2012 Aug 21. PubMed PMID: 22887593; PubMed Central PMCID: PMC3535582.
  • Zhang H, Kho AT, Wu Q, Halayko AJ, Limbert Rempel K, Chase RP, Sweezey NB, Weiss ST and Kaplan F. CRISPLD2 (LGL1) inhibits proinflammatory mediators in human fetal, adult, and COPD lung fibroblasts and epithelial cells. Physiol Rep. 2016 Sep;4(17). pii: e12942. doi: 10.14814/phy2.12942. PubMed PMID: 27597766; PubMed PMICID: PMC5027350.
  • Zhang H, Sweezey NB, Kaplan F. LGL1 modulates proliferation, apoptosis, and migration of human fetal lung fibroblasts. Am J Physiol Lung Cell Mol Physiol. 2015 Feb 15;308(4):L391-402. doi: 10.1152/ajplung.00119.2014. Epub 2014 Dec 5. PubMed PMID: 25480331.

BOEKEN

  • D’Haeninck L, Dekeersmaeker L, Hempen B, Geris K, Goossens R, Vernemmen P. Biogenie 6.2 deel 1. Eerste druk. Uitgeverij De Boeck nv, Berchem. 2009: 9-33.
  • D’Haeninck L, Dekeersmaeker L, Hempen B, Geris K, Goossens R, Vernemmen P. Biogenie 6.2 deel 2. Eerste druk. Uitgeverij De Boeck nv, Berchem. 2009: 9-53.
  • Glasser SP. Essentials of Clinical Research. Springer Science and Business Media B.V., Alabama. 2008: 181-216.
  • Schoenwolf GC, Bleyl SB, Brauer PR, Francis-West PH. Larsen’s HUMAN EMBRYOLOGY. Fifth edition.
    • [1] Churchill Livingstone, an imprint of Elsevier Inc., Philadelphia. 2009: 429-472.
    • [2] Churchill Livingstone, an imprint of Elsevier Inc., Philadelphia. 2009: 108-132.
    • [3] Churchill Livingstone, an imprint of Elsevier Inc., Philadelphia. 2009: 251- 266.
    • [4] Churchill Livingstone, an imprint of Elsevier Inc., Philadelphia. 2009: 83-107.

INTERNET BRONNEN

BROCHURES

  • UZ Leuven. (2018).
    • [3] Behandeling van een verhemeltespleet. Leuven: UZ Leuven. Referentienummer: 700634.

AFBEELDINGEN

  • Glasser SP. Essentials of Clinical Research. Springer Science and Business Media B.V., Alabama. 2008: 181-216.
  • GeneCards, Human Gene Database [Internet]. (2018). CRISPLD2 Gene. Geraadpleegd op 2 september 2018 via https://www.genecards.org/cgi-bin/carddisp.pl?gene=CRISPLD2.
  • Gibbs GM, Roelants K, O'Bryan MK.  The CAP superfamily: cysteine-rich secretory proteins, antigen 5, and pathogenesis-related 1 proteins--roles in reproduction, cancer, and immune defense. Endocr Rev. 2008 Dec;29(7):865-97. doi: 10.1210/er.2008-0032. Epub 2008 Sep 29. PubMed PMID: 18824526.
  • U.S. National Library of Medicine [Internet]. (2019). dbSNP. Geraadpleegd op  25 februari 2019 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/snp.
  • Phan M, Conte F, Khandelwal KD, Ockeloen CW, Bartzela T, Kleefstra T, van Bokhoven H, Rubini M, Zhou H, Carels CE. Tooth agenesis and orofacial clefting: genetic brothers in arms?. Hum Genet. 2016 Dec;135(12):1299-1327. Epub 2016 Oct 3. Review. PubMed PMID: 27699475; PubMed Central PMCID: PMC5065589.
  • Schoenwolf GC, Bleyl SB, Brauer PR, Francis-West PH. Larsen’s HUMAN EMBRYOLOGY. Fifth edition.
    • Churchill Livingstone, an imprint of Elsevier Inc., Philadelphia. 2009: 251- 266.
    • Churchill Livingstone, an imprint of Elsevier Inc., Philadelphia. 2009: 429-472.
  • Shkoukani A, Chen M, Vong A. Cleft lip – a comprehensive review. Front Pediatr. 2013 Dec 27; 1:53. doi: 10.3389/fped.2013.00053. Review. PubMed PMID: 24400297; Central PMCID: PMC3873527. 
  • Smarius B, Loozen C, Manten W, Bekker M, Pistorius L, Breugem C. Accurate diagnosis of prenatal cleft lip/palate by understanding the embryology. World J Methodol. 2017 Sep 26;7(3):93-100. doi: 10.5662/wjm.v7.i3.93. eCollection 2017 Sep 26. Review. PubMed PMID: 29026689; PubMed Central PMCID: MC5618146.
Download scriptie (1.05 MB)
Universiteit of Hogeschool
KU Leuven
Thesis jaar
2019
Promotor(en)
Prof. dr. Carine Carels