Maak jij je regelmatig zorgen?
Zorgen voor morgen?
Moet jij ook veel zorgen?
Of je je taak kunt verzorgen,
En op tijd in de les komt morgen?
Is de stage nog het verste van je zorgen?
En wie dan in jouw plaats de zorg komt verzorgen morgen?
(eigen werk)
Een kwalitatief onderzoek
Voor mijn bachelorproef voerde ik een kwalitatief onderzoek naar de knelpunten die student-mantelzorgers ondervinden in de combinatie studie-mantelzorg, aan het studiegebied Sociaal Agogisch Werk in VIVES Kortrijk. Ik kreeg de gelegenheid dit onderzoek uit te werken in samenwerking met het Expertisecentrum Zorginnovatie VIVES.
In dit onderzoek ging ik op zoek naar de knelpunten die student-mantelzorgers ondervinden in de combinatie studie-mantelzorg verlenen, bij studenten uit het studiegebied Sociaal Agogisch Werk, VIVES Kortrijk, van +18 jaar. Dit vormt een voorstudie op het groter onderzoek naar een ‘Mantelzorgvriendelijk Studentenbeleid’, dat VIVES-breed gevoerd werd binnen het Expertisecentrum Zorginnovatie VIVES.
Simultaan met dit onderzoek werkte ik mijn literatuurstudie uit. Ik bestudeerde het wetgevend kader inzake het recht op onderwijs, en verkende welke organisaties op de sociale kaart voor mantelzorgers van belang kunnen zijn. Daarnaast consulteerde ik het Vlaams mantelzorgplan van minister Vandeurzen, en ging na hoe andere Vlaamse Hogescholen de student-mantelzorger ondersteunen. Tot slot liet ik mij ook inspireren door buitenlandse onderzoeken en buitenlandse initiatieven omtrent dit onderzoeksthema.
De onderzoeksvraag
Hoe beïnvloedt de studie het mantelzorgen en de mantelzorgrol de studie?
Deze vraag probeer ik te verhelderen via volgende deelvragen:
Mijn interesse in mens en maatschappij als drijfveer
Vijf jaar geleden vatte ik mijn opleiding maatschappelijk werk aan vanuit mijn natuurlijke interesse in mens en maatschappij. Gaandeweg ontdekte ik mijn doel in mijn toekomstige job, zijnde het zoeken naar en helpen zichtbaar maken van doelgroepen die amper van zich laten horen, maar daarom niet minder noden hebben. Het is mijns inziens noodzakelijk om actief naar die mensen op zoek te gaan, naar hen te luisteren en vervolgens met hun noden rekening te houden.
Vermaatschappelijking van de zorg?
Het begrip ‘vermaatschappelijking van de zorg’ is niet meer weg te denken uit onze algemeen maatschappelijke context. Vermaatschappelijking van de zorg betekent een hogere nood aan mantelzorg in de samenleving. Tegelijk zullen er minder mensen mantelzorg kunnen bieden omdat meer mensen aan de arbeidsmarkt participeren en we langer moeten werken (Vandeurzen, 2016). Binnen de vermaatschappelijking van de zorg is mantelzorg een noodzaak geworden, en is de mantelzorger een onmisbare schakel in dit proces. Er nemen ongetwijfeld ook veel jonge mensen – student-mantelzorgers – regelmatig zorgtaken op in het zorgen voor hun (groot-) ouder, broer of zus.
“Toen u in de les rondkwam, had ik direct zoiets van…, ik vond het een goed concept en ik vind dat er veel te weinig wordt bij stilgestaan.”
In het kader van dit onderzoek kreeg ik het verhaal te horen van veertien student-mantelzorgers. Zeven uit het dagonderwijs en zeven uit het afstandsonderwijs. Bij twee respondenten is de zorg ongeveer een jaar voor het interview gestopt, met hen kon ik terugblikken op de situatie. Mijn steekproef bevat respondenten van 18 tot 52 jaar, waarop ik kan besluiten dat op zorg verlenen geen leeftijd staat.
“Eens iets schoonmaken, eens afwassen, maar ook er gewoon zijn. Het sociale aspect, dat ze iemand ziet. Dus euh, ik zie de mantelzorg dan ook heel breed.”
Uit mijn onderzoek blijkt dat elke situatie verschillend is, en dat er heel uiteenlopende vormen van zorgen worden verleend. Het combineren van dit ‘zorgen’ met een studie blijkt voor deze studenten als twee zijden aan dezelfde medaille. De studie houdt een vorm van coping in, waarbij men even niet geconfronteerd wordt met de zorgen, doch is het een niet te onderschatten stressfactor. In elk geval wordt de combinatie studie-mantelzorg door de studenten als zwaar benoemd.
“Als je jezelf zo niet ziet, ga je de consequenties niet nemen en ook niet gaan zoeken naar ondersteuning of inbedding of zo, dat is zo.”
Het feit dat een student-mantelzorger zich ervan bewust is dat hij mantelzorger is, blijkt heel belangrijk. Verder werd duidelijk dat de kennis bij de ondersteunende diensten over het thema mantelzorg noodzakelijk is. Deze wederzijdse bewustwording zorgt ervoor dat de student-mantelzorger en de ondersteunende diensten elkaar tegemoet kunnen komen.
“Ik heb gekozen voor regulier onderwijs, voor de bachelor, ik wil daar gewoon in meedraaien. En dat is misschien datgene waar het dan thuis botst, dat mijn situatie niet zo gewoon is.”
Student-mantelzorgers wensen zo goed als mogelijk te participeren aan de opleiding. Het belang van flexibiliteit in het opleidingstraject komt regelmatig ter sprake. Voor studenten uit het dagonderwijs kan men tegemoetkomen aan die noden door studenten de toestemming te geven om in de les discreet telefonisch bereikbaar te mogen zijn, door flexibiliteit omtrent aanwezigheid en examenspreiding in te bouwen … . Studenten uit het afstandsonderwijs vinden in hun traject reeds een aantal antwoorden op de vraag rond flexibiliteit. Voor hen kan een kortere tijd om zich in- of uit te schrijven voor een examen op Square soelaas bieden op de onvoorspelbaarheid van de zorg.
“Ik denk dat ik hier altijd wel een visie van heel veel openheid en soepelheid heb gevoeld. Dat vind ik wel heel tof!”
We zien in beide studietrajecten dat de studenten een positieve indruk hebben betreffende het studeren op VIVES als student-mantelzorger. Voor de ondersteuning bij crisissituaties is er nog behoefte aan een vertrouwenspersoon. Daarnaast is er interesse in een lotgenotencontact en informatiemomenten en nood aan infomomenten over mantelzorg-gerelateerde topics.
In mijn onderzoeksrapport neem ik jullie mee op reis doorheen de leefwereld van deze dappere medestudenten!
Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.d. -a). Eerstelijnszones in Vlaanderen. Geraadpleegd op 30 mei 2019, van https://www.zorg-en-gezondheid.be/eerstelijnszones-in-vlaanderen
Agentschap Zorg en Gezondheid. (z.d. -b). Wat is een eerstelijnszone?. Geraadpleegd op 30 mei 2019, van https://www.eerstelijnszone.be/wat-is-een-eerstelijnszone
Amnesty International. (2018). Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: Vereenvoudigde versie. Geraadpleegd op 27 januari 2019, van https://www.amnesty-international.be/subthema/universele-verklaring-van-de-rechten-van-de-mens-eenvoudige-versie/841
Becker et. al. (1995). Young Carers in Europe. An Exploratory Cross-National Studt in Britain, France, Sweden and Germany. Leicestershire: Departement of Social Sciences: Loughbrough University.
Becker, F., Becker, S. (2008). Young Adult Carers in the UK: Experiences, Needs and Services for Carers aged 16-24. London: The Princes Royal Trust for Carers.
Beel, V. (2017, 23 juni). Mantelzorgstatuut moet studenten ontlasten. De Standaard, p14.
Birtha, M., Holm, K. (2017). Who Cares? Study on the challenges and needs of family carers in Europe. [Onderzoeksrapport]. Brussel: COFACE Families Europe.
Bronselaer, J., van Walle, K., Vandezande, V. (2017, 25 september). Jonge mantelzorgers op de radar. Vlaanderen zoekt internationale inspiratie. Sociaal.Net. Geraadpleegd op 28 mei 2018, van https://sociaal.net/analyse-xl/jonge-mantelzorgers-op-de-radar/
Bronselaer, J., Vandezande, V., Vanden Boer, L., Demeyer, B. (juni 2016). Sporen naar duurzame mantelzorg. Hoe perspectief bieden aan mantelzorgers?Brussel: Departement Welzijn, Volksgezondheid & Gezin.
Bronselaer, J., Demeyer, B,. Vandezande, V., Vanden Boer, L. (2018). Wat weten we (niet) over informele zorg in Vlaanderen? Voorstel voor het dichten van de cijfer- en kennislacunes. Brussel: Departement Welzijn, Volksgezondheid & Gezin.
Care Act 2014. Legislation.gov.uk. Geraadpleegd op 29 januari 2019, van http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2014/23/contents/enacted
Carers Australia. (2019a). Young Carers Bursary. Geraadpleegd op 30 januari 2019, van http://www.carersaustralia.com.au/how-we-work/national-programs/young-carer-bursary-programme/
Carers Australia. (2019b). Website. Geraadpleegd op 30 januari 2019, van http://www.carersaustralia.com.au/about-us/
Carers Trust. (2015). Know your Rights: Support for Young Carers and Young Adult Carers in England. London: Carers Trust.
Carers Trust. (2019). Young Carers Awareness Day. Geraadpleegd op 29 januari 209, van https://carers.org/young-carers-awareness-day-2019
Careum. (2019). Young Carers. Geraadpleegd op 30 januri 2019, van https://www.careum.ch/en/youngcarers
Codex Vlaanderen (2013, 11 oktober). Gecodificeerde decreten betreffende het hoger onderwijs. Geraadpleegd op 11 april 2019, van https://codex.vlaanderen.be/PrintDocument.ashx?id=1023887&datum=&geannoteerd=false&print=false#H1064841
Crevits, H., Muyters, P. (2017). Transitieprioriteit Levenslang leren en de dynamische levensloopbaan.Conceptnota aan de Vlaamse Regering. Vlaamse Regering.
De gecoördineerde Grondwet van 17 februari 1994 (1994, 17 februari). Belgisch Staatsblad, 4054.
de Ruijter, B. (2018). Mantelzorg, studeren of deze combineren?. [Masterproef]. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam.
de Veer, A.J.E., Francke, A.L. (2008). Opgroeien met zorg. Quick scan naar de aard en omvang van zorg, belasting en ondersteuningsmogelijkheden voor jonge mantelzorgers. Utrecht: Nivel.
Derynck, W. (2014). Inleiding Sociaal Werk. [Curcus]. Kortrijk: VIVES.
Dierckx, S. (2017, 3 oktober). 14.000 wachtenden voor persoonsvolgend budget. [TV-uitzending]. Brussel: Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie/Het Journaal.
Dumon, E., Vervaecke, I., Team bachelorproefbegeleiders. (2018). Studiewijzer 2018-2019. Bachelorproef – Bachelor Sociaal Werk (BaSW) via afstandsonderwijs. Kortrijk: VIVES.
Eurocarers.org. (z.d. -a). EDY-care. Geraadpleegd op 29 januari 2019, van https://eurocarers.org/edycare/
Eurocarers.org. (z.d. -b). Website. Geraadpleegd op 29 januari 2019, van https://eurocarers.org
European Union. (1995-2018). Horizon 2020. How to get funding. Geraadpleegd op 29 januari 2019, van https://ec.europa.eu/programmes/horizon2020/en/how-get-funding
Federal Office of Public Health FOPH. (2018). Gesundheit2020 – Health2020 – a comprehensive health care strategy.Geraadpleegd op 30 januari 2019, van https://www.bag.admin.ch/bag/en/home/strategie-und-politik/gesundheit-2020/eine-umfassende-strategie-fuer-das-gesundheitswesen.html
Hennevelt, Boy. (2018). Mantelzorgende studenten in kaart. Kwalitatief onderzoek naar signalering en begeleiding van mantelzorgende studenten op de HvA, UvA en VU. [Masterproef] Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam.
Hermanns, J. (2011). Jonge Mantelzorgers: slachtoffers of helden?. Jeugdbeleid, 5, nr3, pp 165-180.
Hjern, A., Berg, L., Arat, A., Klöfvermark, J., Manhica, H., Rostila, M., . . . Magnusson, L. (2017). Children as next of kin in Sweden. Kalmar: Authors and Nationellt kompetenscentrum anhöriga.
Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten van 19 december 1966 (1983, 6 juli). Belgisch Staatsblad, 8808.
Islamaj, D. (2018, 27 augustus). Actrice Nora Tilley getuigt over haar leven met de ongeneeslijke ziekte. [TV-uitzending]. Brussel: Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie/Het Journaal.
Järkestig-Berggren, U., Berman, A., Eriksson, M., Priebe, G. (2019). Young carers in Sweden – A pilot study of car activities, view of caring, and psychological well-being. Child & Family Social Work, 2019, 24/2019, 292-300, https://doi.org/DOI:10.1111/cfs.12614
Kinderrechtencoalitie Vlaanderen vzw. (2018). Jonge mantelzorgers. Geraadpleegd op 25 februari 2019, van https://www.kinderrechtencoalitie.be/jonge-mantelzorgers/
Lauwers, H. (2013). Jonge mantelzorgers? Kinderen van ouders met een chronische ziekte of handicap. Een belevingsonderzoek. [Onderzoeksrapport]. Brussel: Kind & Samenleving.
Lauwers, H. (2014). Het perspectief van kinderen en jongeren van wie een ouder een ernstige chronische ziekte of handicap heeft: jonge mantelzorgers? Tijdschrift voor Jeugd en Kinderrechten (TJK) 2/2014,134-149.
Leu et.al. (2018). Study protocol: young carers and young adult carers in Switserland. Geraadpleegd op 30 januari 2019, van https://bmchealthservres.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12913-018-2981-5
Leu et.al. (2019). Counting Young Carers in Switzerland – A Study of Prevalence. Children & Society, 33/2019, pp. 53-67, https://doi.org/DOI:10.1111/chso.12296
Little Dramers Online (2016). Big Dreamers. Geraadpleegd op 30 januari 2019, van https://littledreamersonline.com/big-dreamers/
MantelzorgNL. (2019). Voor professionals. Jonge mantelzorgers ondersteunen. Geraadpleegd op 28 januari 2019, van https://mantelzorg.nl/pagina/voor-professionals/kennisbank/wat-is-mantelzorg/jonge-mantelzorgers-ondersteunen
Nanninga, K. (2015). Jongvolwassen mantelzorgers en hun transitie naar volwassenheid. Een onderzoek naar de belemmeringen die jongvolwassen mantelzorgers ervaren bij de transitie naar volwassenheid. [Masterproef]. Utrecht: Universiteit Utrecht.
Pichal, S. (2018, 28 juni). De inspecteur – schrijf je op tijd in in een woonzorgcentrum. [Radioprogramma]. Brussel: Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie/Radio2.
Putters, K. (2014). Rijk geschakeerd. Op weg naar de participatiesamenleving. Den Haag: SCP.
Samana mantelzorgvereniging. (2018). Samen naar een mantelzorgvriendelijke school. In samenwerking met middenschool KJ Hasselt, Humaniora KJ Hasselt en Hast. [Infographic]. Hasselt: Samana.
Samana mantelzorgvereniging. (2019a). Homepagina. Geraadpleegd op 13 april 2019, van https://www.samana.be
Samana mantelzorgvereniging. (2019b). Samen naar een mantelzorgvriendelijke school. Geraadpleegd op 18 mei 2019, van https://www.samana.be/projecten/mantelzorgvriendelijke-school/
SEL Zuid-West-Vlaanderen. (2015). Wegwijs in de Thuiszorg Kortrijk. Editie 2016 – 2018. [Brochure]. Kortrijk: Auteur.
Sociaal en Cultureel Planbureau. (2018). ‘Me-We’: jonge mantelzorgers in Europa. Geraadpleegd op 30 januari 2019, van https://www.scp.nl/Onderzoek/Lopend_onderzoek/A_Z_alle_lopende_onderzoeken/Me_We_jonge_mantelzorgers_in_Europa
Steunpunt Mantelzorg Zeist. (z.d.). Samenspel met informele zorg. Geraadpleegd op 17 april 2019, van https://www.mantelzorgzeist.nl/samenspel-met-informele-zorg-0
Steyaert, J., De Koker, B. (2018). Mantelzorg in de samenleving. In Knaeps, J., De Koker, B., Steyaert, J., Heylen; L., Van Puyenbroeck, J. (Red.). Zorg voor mantelzorg(pp. 31-42). Wommelgem: VAN INN.
Stolk, L. (2017). Standje doorgaan. [Masterproef]. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam.
UCLL. (2018). Studeren met een erkend statuut. Statuut mantelzorger. Geraadpleegd op 1 oktober 2018, van https://www.ucll.be/studeren/student-aan-ucll/begeleiding/studeren-met-een-erkend-statuut/student-mantelzorger
United Nations (2017). De duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG).Geraadpleegd op 27 januari 2019, van https://www.unric.org/nl/sdg-in-nederlands
Vandeurzen, J. (2013). De kracht van het engagement. Brussel: Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.
Vandeurzen, J. (2016). Nabije zorg in een warm Vlaanderen. Vlaams Mantelzorgplan 2016 – 2020. Brussel: Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.
Vanthuyne, T., Moyson, T., Coone, A. (2015). Verkennend onderzoek naar de leefsituatie en ondersteuningsbehoeften van jonge mantelzorgers. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap. Gent: onuitgegeven rapport HoGent.
Verhaeghe, M. (2015). Demografische ontwikkelingen en maatschappelijke veranderingen. [Cursus]. Kortrijk: VIVES.
VIVES Hogeschool. (2018). Onderwijs en examenfaciliteiten. Geraadpleegd op 1 november 2018, van https://www.vives.be/nl/onderwijs-en-examenfaciliteiten
VIVES Hogeschool. (2019a). Onderzoek, expertisecentra. Geraadpleegd op 20 januari 2019, van https://www.vives.be/nl/onderzoek/expertisecentra
VIVES Hogeschool. (2019b). Sociaal-agogisch werk. [Brochure]. Kortrijk: VIVES Hogeschool studiegebied Sociaal – Agogisch Werk.
VIVES Hogeschool. (2019c). Website. Geraadpleegd op 20 april 2019, vanhttps://www.vives.be/nl
Vlaams Expertisepunt Mantelzorg. (2019a). Homepagina. Geraadpleegd op 13 april 2019, van https://www.kennisplein.be/sites/Vlaams%20Expertisepunt%20Mantelzorg/Pages/Home.aspx
Vlaams Expertisepunt Mantelzorg. (2019b).Onderwijs. Geraadpleegd op 20 januari 2019, van https://www.kennisplein.be/sites/Vlaams%20Expertisepunt%20Mantelzorg/Pages/Blok.aspx?blok=Onderwijs
Vlaams Mantelzorgplatform. (z.d.). Vlaams Mantelzorgplatform, de krachten van de 6 mantelzorgverenigingen gebundeld. Aanbod mantelzorgverenigingen – def. Verkregen via persoonlijke communicatie van Debusschere Francky, Samana.
Vlaamse Regering. (2016). Visie 2050. Een langetermijnstrategie voor Vlaanderen. Versie 11 maart 2016. Vlaamse overheid.
Vlaamse sociale bescherming. (z.d.) Zorgbudget voor zwaar zorgbehoevenden. Geraadpleegd op 22 april 2019, van https://www.vlaamsesocialebescherming.be/zorgbudget-voor-zwaar-zorgbehoevenden
VRTNWS. (2018, 21 augustus). Nood aan erkenning voor jongdementerenden. [TV-uitzending]. Brussel: Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie/Het Journaal.
Wet van 8 oktober 1992 op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (2019, 26 januari) Geraadpleegd op 28 januari 2019, vanhttps://wetten.overheid.nl/BWBR0005682/2019-01-26/#Hoofdstuk7_Titeldeel3_Paragraaf2a
Wet van 29 juni 2000, houdende intrekking van de Wet op de studiefinanciering en vervanging door de Wet studiefinanciering 2000 (Wet studiefinanciering 2000). Geldend van 1 februari 2019 tot heden. Geraadpleegd op 23 mei 2019, van https://wetten.overheid.nl/BWBR0011453/2019-02-01/#Hoofdstuk3
Wikipedia. (2019). Instituut voor Psychosociale Opleiding. Geraadpleegd op 20 april 2019, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Instituut_voor_Psychosociale_Opleiding
Winseminus, A., Steyaert, J. (2015, 19 oktober). De teloorgang van Big Society. Lessen voor Vlaanderen en Nederland. Sociaal.net. Geraadpleegd op 29 januari 2019, van https://sociaal.net/achtergrond/de-teloorgang-van-big-society/
Young Carers Research Group (2019). Website. Geraadpleegd op 29 januari 2019, van http://www.ycrg.org.uk/index.html