Homoseksualiteit als categorie, een vanzelfsprekendheid?
Homo, lesbisch, biseksueel, … in het Westen zijn we het al even gewoon om seksuele voorkeuren onder te brengen in specifieke categorieën, iets wat in het algemeen als bevrijdend/emancipatorisch en vanzelfsprekend wordt gezien. Tot de vraag gesteld werd tijdens een gastcollege door Heather Tucker in de lessenreeks Filosofie en Ethiek van de Seksualiteit aan de Vrije Universiteit van Brussel : “Moeten NGO’s de seksuele categorieën van het Westen implementeren in landen zoals Ghana?”.
Op dat moment leek het mij logisch om met een volmondige ‘ja’ te antwoorden. Het categoriseren van onze seksualiteit en daardoor ook homoseksualiteit zowel bij mannen als vrouwen maakt deel uit van onze dagdagelijkse realiteit en is daardoor voor velen een vanzelfsprekendheid geworden. Als filosofie student wordt er van je verwacht dat je kritisch nadenkt over de dagelijkse vanzelfsprekendheden. Om deze reden kwam dagen na het gastcollege de volgende vraag in mij op: “Moet het categoriseren van homoseksualiteit niet in vraag gesteld worden?”.
Aan de hand van drie grote thema’s: bevrijding, cross-culturele en socio-historische perspectieven op homoseksuele handelingen en vloeibare seksualiteit, heb ik gezocht naar een antwoord op deze onderzoeksvraag. Ten eerste ben ik van start gegaan met te onderzoeken wanneer de categorie en daardoor de term van homoseksualiteit precies ontstaan is. En wat blijkt? De term ‘homoseksualiteit’ werd pas voor het eerst vernoemd in de Oxford English Dictionary in het jaar 1892. Michel Foucault, Frans filosoof, haalt aan dat vanaf het einde van de 19de eeuw homoseksualiteit als term en daardoor ook als categorie ontstaat doordat de wetenschap homoseksualiteit bestempelt als een perversie. Psychiaters en medici probeerden homoseksualiteit niet alleen te pathologiseren maar ook te categoriseren aan de hand van een seksuele identiteit. Eeuwen daarna volgde verzet door homobewegingen, zo ontstond in het jaar 1969 de Gay Liberation Movements. Deze homobeweging streefde naar de bevrijding van homoseksuelen aan de hand van ‘uit de kast te komen’ en te spreken over de eigen seksuele identiteit.
De illusie van de bevrijding
Vanaf de jaren 1970 wordt homoseksualiteit gekoppeld aan een gevoel van bevrijding. Maar kunnen we werkelijk stellen dat de homoseksueel vanaf de jaren 70 bevrijd werd? Wat blijkt uit het onderzoek dat ik heb gevoerd is dat het opeisen van homoseksualiteit als identiteit en daardoor ook als categorie, er belangrijke kanttekeningen bij dit idee van bevrijding geplaatst kunnen worden. Foucault haalt aan dat de westerse mens denkt dat hij bevrijd is van zijn onderdrukte seksualiteit maar dat dit gevoel van bevrijding een illusie is. Een voorbeeld is het concept van ‘uit de kast komen’. Uit de kast komen zorgt niet voor een échte bevrijding want de homoseksueel wordt hierbij gedwongen om het te hebben over zijn diepste verlangens. Heteroseksuele mannen en vrouwen moeten niet uit de kast komen, waarom moeten homoseksuele mannen en vrouwen dit dan wel doen?
Een andere reden waarom homoseksualiteit als categorie niet voor bevrijding zorgt, is dat het vasthangt aan heteronormativiteit. Heteronormativiteit betekent dat heteroseksualiteit de norm is en zich boven alle andere seksuele ervaringen plaatst én dat deze andere seksuele ervaringen bestempeld worden als onnatuurlijk of pervers. Deze heteronormativiteit kent zijn uitwerking op het homohuwelijk. Door homoseksuelen toe te laten tot het huwelijk zorgt het homohuwelijk ervoor dat het huwelijk als ideaalbeeld wordt versterkt. Maar kunnen we dan helemaal niet spreken van bevrijding? Toch wel, er is wel degelijk een vorm van bevrijding geweest die we zeker niet mogen wegcijferen want homoseksuelen hebben door de jaren heen een aantal fundamentele rechten verworven.
Homoseksuele handelingen in andere culturen
In het tweede deel van het onderzoek ben ik opzoek gegaan naar bewijs van homoseksuele handelingen voordat homoseksualiteit als categorie bestond, dus voor het einde van de 19de eeuw. Zowel in de geschiedenis van het Westen, als in niet-Westerse maatschappijen vond ik hier bewijs voor. Om te beginnen is het duidelijk dat in de antieke Oudheid in Griekenland de termen homo- of heteroseksualiteit niet gebruikt werden. Homoseksuele handelingen werden als normaal beschouwd. Deze homoseksuele handelingen zogenaamde ‘pederastie’ vonden plaats tussen oudere mannen en adolescenten. Ook in de Middeleeuwen werd de categorie van de homoseksualiteit niet gebruikt, want homoseksuele handelingen werden verbonden met de term sodomie. Sodomie is een overkoepelende term die alle ‘onnatuurlijke’ seksuele handelingen bevatte, dus niet alleen homoseksuele handelingen maar ook abortus, orale seks,…
De casestudies die ik heb gebruikt om homoseksuele handelingen te onderzoeken bij niet-Westerse maatschappijen, zoals homoseksuele handelingen bij Australische Aboriginals, of in het vroegere China en Iran, laten duidelijk blijken dat homoseksuele handelingen ook daar aanwezig waren, zonder dat men gebruik maakte van homoseksualiteit als categorie. De visies op homoseksuele handelingen verschillen daardoor niet alleen van cultuur tot cultuur maar ook van tijd tot tijd.
Vloeibare seksualiteit een mogelijk alternatief?
In het derde en laatste deel heb ik onderzocht of er een mogelijk alternatief bestaat voor het categoriseren van homoseksualiteit. Een mogelijk alternatief is ‘vloeibare seksualiteit’, een term die voor het eerst door de onderzoekster Lisa Diamond gebruikt werd. Vloeibare seksualiteit betekent dat onze seksuele ervaringen doorheen ons leven kan veranderen. Dit kan doordat mannen of vrouwen tijdens hun leven met andere triggers in contact komen, voorbeelden hiervan zijn een andere omgeving, vrienden, ervaringen… Dit wil dus ook zeggen dat onze seksuele identiteit zowel vasthangt aan biologische processen als aan de omgeving. Vloeibare seksualiteit biedt de mogelijkheid om af te stappen van het ‘hokjes denken’ en kan ervoor zorgen dat we een bredere kijk verkrijgen op de complexiteit van homoseksualiteit maar ook op de seksualiteit in zijn geheel.
En nu?
Dit onderzoek is van maatschappelijk belang omdat het laat inzien dat het categoriseren van homo- en heteroseksualiteit alles behalve als een normaal en natuurlijke gegeven mag beschouwd worden. Het categoriseren van homoseksualiteit zorgt ervoor dat we naast de volledige complexiteit van seksualiteit grijpen. Wat een zonde want seksualiteit kan beleefd worden zonder ons vast te houden aan de vooropgestelde hokjes.
Bibliografie
Aldrich, R. (ed.) (1994). Gays and Lesbian Alliance, Peopling the Empty Mirror: the Prospects for Lesbian and Gay Aboriginal History. In Gay Perspectives II: More Essays in Australian Gay Culture. University of Sydney. pp. 1-62.
Baumeister, R. (2002). Gender Differences in Erotic Plasticity: The Female Sexs Drive as Socially Flexible and Responsive. Volume 126 (3), pp. 347-374. DOI: 10.1037/0033- 2909.126.3.34.
Baumeister, R. and Stillman, F. (2006). Nature, Culture, and Sexs: Gender and erotic plasticity. Sex and sexuality, Volume 3, pp. 343-359.
Boswell,J. (1989). Revolutions, Universals, and Sexual Categories. In: Duberman, M., Vicinus, M., and Chauncey, G., eds., Hidden from history: reclaiming the Gay and Lesbian Past. New York: Plume. pp. 17-37.
Butler, J. (1990). Gender Trouble. New York: Routledge.
Butler, J. (2000). Gendertubulentie. Amsterdam: Boom/Parrésia.
Butler, J. (2002). Is Kinship Always Already Heterosexual. Differences, pp. 1-44.
Calafell, B. and Nakayama, T. (2016). Queer Theory. In Jensen, K., Craig, R., Pooley, J. and Rothernbuhler, E., eds., The international Encyclopedia of Communication Theory and Philosophy. pp. 1-5
Carton, A. (2006). Begeerte en gelijkgeslachtelijke intimiteiten in Azië. In Aldrich, R., ed., Van alle tijden, in alle culturen: wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit. Amsterdam: Nieuw Amsterdam, pp. 303-332.
Cass, V. (1979). Homosexual Identity Formation: A theoretical model. Journal of Homosexuality, Volume (4), pp. 219-235.
Çavaria, n.d., Coming-out. [online]. Available at: https://Çavaria.be/coming-out [Accessed 27 March 2019 ].
Clarke, V. (2003). Lesbian and Gay Marriage: Transformation or normalization?. Feminism & Psychology, Volume 4 (13), pp. 519-529.
Cornell University. (2013). Lisa Diamond on sexual fluidity of men and women. [Youtube video]. Available at: https://youtu.be/m2rTHDOuUBw [Accessed 20 February 2019]
Cowie, S. (2018). Violent deaths of LGBT people in Brazil hit all-time high. The Guardian, Available at: https://www.theguardian.com/world/2018/jan/22/brazil-lgbt-violence-deat… [Accessed 26 June 2019]
Dankwa, S. (2009). It’s a Silent Trade; Female Same-Sex Intimacies in Post-Colonial Ghana. NORA Nordic Journal of Women’s Studies. Volume 17 (3), pp. 192-205.
Declercq, M. (2014). Het recht om homo te zijn. Knack, Available at: https://www.knack.be/nieuws/belgie/het-recht-om-homo-te-zijn/article-op… [Accessed 5 May 2019]
De Redactie (2019). Russische censuur in film over Elton John: geen homoseksualiteit. DeMorgen, Available at: https://www.demorgen.be/tv-cultuur/russische-censuur-in-film-overelton-… [Accessed 31 May 2019]
Diamond, L. (2008). Sexual Fluidity: understanding women’s love and desire. Cambridge: Harvard university Press. Diamond, L. (2016). Sexual Fluidity in Male and Females. Current Sexual Health Reports, Volume 8 (4), pp. 249-256
Duggan, L. (2002). The New Homonormativity: The Sexual Politics of Neoliberalism. In: Castronovo, R. and Nelson, D., eds., Materializing Democracy: Toward a Revitalized Cultural Politics. Dunham: Duke University Press, pp. 175-194.
Foucault, M. (1975). Discipline and Punish: the birth of the prison. New York: Vintage Books.
Foucault, M. (1976a). ‘I. De wil tot weten ’. In: De geschiedenis van de seksualiteit. Amsterdam: Boom, pp. 13-160.
Foucault, M. (1976b). The history of Sexuality: The will to Knowledge. London: Pinguin.
Foucault, M. (1983). Sexual choice, Sexual Act: Foucault and Homosexuality. In: Michel Foucault, intervieuws and other writings 1977-1984. London: Routledge, pp. 286-303.
Foucault, M. (1984). ‘II. Het gebruik van de Lusten’. In: Geschiedenis van de seksualiteit. Amsterdam: Boom, pp. 165-413.
Gieseking, J. (2008). Queer Theory, In Parrillo, V., Andersen, M., Best, J., Kornblum, W., Renzetti, C., and Romero, M., eds., Encyclopedia of Social Problems. Thousand Oaks: Sage Publications.
Gowing, L. (2006). Lesbiennes en ‘lesbische-gelijkenden’ in het vroegmoderne Europa, 1500- 1800. In: Aldrich, R., ed., Van alle tijden, in alle culturen: wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit. Amsterdam: Nieuw Amsterdam, pp. 125-144.
Greef, K. (2019). Botswana’s High court Decriminalizes Gay Seks. New York Times, Available at: https://www.nytimes.com/2019/06/11/world/africa/botswana-ruling-crimina… [Accessed 11 June 2019]
Halperin, D. (1990). One hundred years of homosexuality. New York: Routledge. Halperin, D. (1995). Saint Foucault: Towards a Gay Hagiography. Oxford: Oxford University Press.
Hergenmöler, B. (2006). De middeleeuwen. In: Aldrich, R., ed., Van alle tijden, in alle culturen: wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit. Amsterdam: Nieuw Amsterdam, pp. 57- 78.
Hunt, S. and Hunt, E. (2018). Sexual Fluidity: An Integrative Review. European Scientific Journal, Volume 14
Hupperts, C. (2006). Homoseksualiteit in Griekenland en Rome. In: Aldrich, R., ed., Van alle tijden, in alle culturen: wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit, Amsterdam: Nieuw Amsterdam, pp. 29-56.
Karskens, M. (2012). Foucault. Amsterdam: Boom. Kauth, M. (2000). True Nature: A Theory of Sexual Attraction. New York: Springer.
Kinsey, A., Pomeroy, W., and Martin, C. (1948). Sexual Behavior in the Human Male. London: W.B. Saunders.
Kinsey, A., Pomeroy, W., Martin, C., and Gebhard, P. (1953). Sexual behavior in the human female, London: W.B. Saunders.
Koolschijn, G. (2013). Plato: Symposion Feest, Sokrate’s verdediging, Kriton Sokrates in de cel, Faidon Sterfscène. Amsterdam: Atheneaeum.
Lugones, M. (2008). The Coloniality of Gender, In Worlds & Knowledges Otherwise, pp 1-17. McIntosh, M. (1968). The Homosexual Role. Social problems, Volume 16 (2), pp. 182-192.
Mock, S. and Eilbach, R. (2011). Stability and Change in Sexual Orientation Identity Over a 10-Year Period in Adulthood. Archives of Sexual Behavior, Volume 41 (3), pp. 641-648.
MVO. (2019). Disney komt met eerste homoseksuele personage. Demorgen. Available at: https://www.demorgen.be/tv-cultuur/disney-komt-met-eerste-homoseksuelep… [Accessed 28 March 2019]
Najmabadi, A. (2005). Beauty, love and sexuality. In Women with Mustaches and Men without Beards: Gender and Sexual Anxieties of Iranian Modernity. University of California Press. pp. 11-60.
NBA. (2019). Brunei voert doodstraf door steniging in voor homo’s. DeMorgen, Available at: https://www.demorgen.be/nieuws/brunei-voert-doodstraf-door-steniging-in… [Accessed 28 March 2019]
Plummer, K. (ed.) (1981). The making of the modern homosexual. Londen: Hutchinson. Puff, H. (2006). Vroegmodern Europa, 1400-1700. In: Aldrich, R., ed., Van alle tijden, in alle culturen: wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit. Amsterdam: Nieuw Amsterdam. pp. 79- 102.
Rizzo, D. (2006). Homobewegingen en de publieke sfeer na de tweede wereldoorlog. In: Aldrich, R., ed., Van alle tijden, in alle culturen: wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit. Amsterdam: Nieuw Amsterdam. pp. 197-222.
Robinson, B. (2006). Heteronormativity and Homonormativity. The Wiley Blackwell Encyclopedia of Gender and Sexuality Studies. pp. 1-3.
Savin-Williams, R. (2016). Sexual Orientation: Categories or Continuum? Commentary on Baily et al. 2016. Psychological Science in the Public Intrest, Volume 3, pp. 37-44.
Savin-Williams, R. (2017). Mostly straight: Sexual fluidity among men. London: Harvard University Press. Sevenant, A. (2012). Michel Foucault: een voortdurend proces. In: De mythe van de seksuele identiteit. Den Haag: Acco. pp. 132-146.
Sibalis, M. (2006). Mannelijke homoseksualiteit ten tijde van verlichting en revolutie. 1680- 1850. In Aldrich, R., ed., Van alle tijden, in alle culturen: wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit. Amsterdam: Nieuw Amsterdam. pp. 103-124.
Tang, E. (2019). Here are the 30 countries where same-sex marriage is officialy legal. Abc News, Available at: https://abcnews.go.com/GMA/Culture/27-countries-sexmarriageofficially-l… [Accessed 26 June 2019]
Tamangne, F. (2006). Van sodomiet tot homoseksueel. 1870-1940. In: Aldrich, R., ed., Van alle tijden, in alle culturen: wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit. Amsterdam: Nieuw Amsterdam. pp. 167-196.
Taylor, C. (2017). The Routledge Guidbook to Foucault's the history of sexuality. New York: Routledge.
Van Raaij, B. (2018). Eindelijk vrij in de slaapkamer: liberalisering homoseksualiteit is doorbraak voor gelijke rechten India. DeMorgen. Available at: https://www.demorgen.be/nieuws/eindelijk-vrij-in-de-slaapkamer-liberali… [Accessed 17 mei 2019]
Weeks, J. (1981). Sex, Politics and Society: The regulation of Sexuality since 1800, 3rd ed. London: Routledge.
Wekker, G. (1999). What’s identity got to do with it? Rethinking Identity in Light of the Mati Work in Suriname. Female Desires, New York: Columbia University Press, pp. 120-138.
