Huisje-tuintje-kindje: niet zo vanzelfsprekend? Een kwalitatief onderzoek naar de rol van kinderloosheid in het leven van bewust kinderloze ouderen
Huisje-tuintje-kindje: niet zo vanzelfsprekend?
“Ik vind het raar dat in de maatschappij het steeds de normale gang van zaken is om kinderen te hebben.”
Geef maar toe: “huisje-tuintje-kindje” is een idee dat tegenwoordig nog steeds sterk leeft. Kinderen krijgen is voor velen nog altijd een logische keuze, maar toch hoeft het leven niet per se zo te gaan. Ik maakte kennis met enkele bewust kinderloze ouderen (13), die allemaal hun eigen specifieke redenen hebben om zelf niet te kiezen voor kinderen. Mensen zijn bewust kinderloos als ze zelf geen kinderen wensen, omdat ze te druk bezig zijn met andere dingen of omdat ze andere interesses hebben dan het krijgen van eigen kinderen. Geen kinderen hebben heeft bovendien een invloed op de personen zelf, op hun sociale contacten, maar ook op hun blik op de wereld rondom hen. Ondanks het feit dat deze beslissing gemis met zich kan meebrengen, hebben zij meestal geen spijt van hun keuze en ervaren sommigen zelfs een gevoel van opluchting.
De bedoeling van mijn masterproef was om na te gaan wat de rol van kinderloosheid is in het leven van bewust kinderloze ouderen. Hierbij focuste ik me op de ervaringen (welke gevoelens gaan gepaard met bewuste kinderloosheid?), de redenen (waarom kozen deze ouderen destijds voor bewuste kinderloosheid?) en de effecten (welke gevolgen heeft het niet hebben van kinderen op het leven van deze ouderen?). Tijdens individuele levensverhaalinterviews kregen verschillende bewust kinderloze ouderen de vraag om hun leven op te delen in enkele hoofdstukken (net zoals in een boek), en op die manier werden hun levens en de rol van hun kinderloosheid daarin verkend.
Geen spijt
De ervaringen kunnen sterk verschillen. Sommige bewust kinderloze ouderen missen gezelschap of hulp, terwijl anderen hier geen moeite mee hebben. Indien er sprake was van een gemis, werd die leemte soms wel opgevuld door neven, nichten, petekinderen of kinderen van vrienden. Opvallend was dat bijna alle 13 ouderen aangaven dat ze geen spijt hadden van hun keuze voor kinderloosheid, en sommige ouderen voelden zich zelfs opgelucht dat ze nooit kinderen kregen. Verder zien we binnen de ervaringen dat ook de timing van de keuze van belang is: sommige mensen hakten de knoop al op vrij jonge leeftijd door (“vroege beslissers”), terwijl anderen pas later beslisten om kinderloos te blijven (“groeiers”).
Vier profielen
Uit de redenen die in de interviews aan bod kwamen, waren vier profielen van bewust kinderloze ouderen af te leiden. Deze profielen willen een inkijk bieden in de brede waaier aan redenen die bestaat om kinderen te krijgen. De vrijgevochten carrièretijger is het eerste profiel: hij/zij wil het eigen leven wijden aan het werk, en niet aan een gezinsleven. Het tweede profiel is dat van de maatschappijcriticus, die de wereld waarin we vandaag leven niet geschikt vindt om een kind in groot te brengen. Verder is er nog het derde profiel van de volgzame partner, die aangeeft dat de keuze voor kinderloosheid vooral bij de partner lag. Ten slotte is er profiel nummer vier, “bewust kinderloos als gevolg van levensloopomstandigheden”. Binnen dit profiel passen de bewust kinderloze ouderen die door bepaalde gebeurtenissen doorheen hun leven kozen voor een kinderloos bestaan (bijvoorbeeld: iemand die het advies van zijn grootvader volgde om geen kinderen te krijgen).
Effecten op drie niveaus
Natuurlijk heeft het niet hebben van kinderen ook effecten, en dit op persoonlijk vlak, op sociale relaties en op de visie van ouderen op overheid, maatschappij en jeugd. Op niveau van de persoon zelf (microniveau) zien we dat bewust kinderloze ouderen doorheen hun leven meer vrijheid hadden, en dat ze bijvoorbeeld meer tijd hadden voor hun job. Ze hoefden “de deur maar achter zich dicht te trekken, want ze hadden geen kinderen naar wie ze moesten omkijken”.
Kijken we naar de sociale relaties (mesoniveau), dan zien we dat de beste contacten vooral met naaste vrienden of familie verlopen, hoewel niet alle bevraagde ouderen het gevoel hadden dat hun kinderloosheid een rol speelde in hun sociale contacten. Opvallend zijn wel de soms verwijtende reacties die bewust kinderloze ouderen krijgen: bewuste kinderloosheid wordt vaak nog als een egoïstische keuze gezien door de wijdere omgeving. Hoewel de reacties naarmate men ouder wordt soms verminderen, valt het op dat bewust kiezen voor kinderloosheid nog steeds wat tot de taboesfeer behoort.
Ten slotte is er de invloed die bewuste kinderloosheid heeft op de visie van de ouderen op de overheid, maatschappij en jeugd (macroniveau). Ook hier speelt het niet hebben van kinderen een rol, want bewust kinderloze ouderen kijken soms kritisch naar deze drie aspecten. De kinderbijslag, ouders die hun kinderen te los opvoeden of de jeugd van vandaag; sommige van de bevraagde ouderen hebben snel een oordeel klaar, maar het valt op dat een nuancering vaak niet ver te zoeken is. Zo beseffen ze dat bijvoorbeeld hun visie op de jeugd sterk gevormd is door de media en hun directe omgeving, maar zelden door de jeugd zelf.
Bewust kinderloze ouderen: ze bestaan!
Conclusie van mijn thesis? Ook vroeger werd de keuze al gemaakt om kinderloos te blijven. Bewust kinderloze ouderen bestaan effectief, en ze vormen een heel diverse doelgroep. Ze hebben elk hun eigen levensverhaal, en ze zijn op verschillende manieren tot de keuze gekomen om geen kinderen te krijgen. Vandaag zien we dat ook in de jongere generaties steeds meer mensen ervoor kiezen om geen kinderen te krijgen, en dus was het interessant om te kijken naar de manier waarop mensen die al een lang leven achter de rug hebben, terugblikken op een leven zonder eigen kinderen. Het krijgen van kinderen is dan ook niet voor iedereen zo vanzelfsprekend.
“Ik heb nooit dat gevoel gehad, nooit, nooit, dat ik zelf naar kinderen, naar eigen kinderen zou verlangd hebben, op geen enkel moment.”
Albertini, M., & Kohli, M. (2009). What childless older people give: Is the generational link broken? Ageing and Society, 29(08), 1261–1274. https://doi.org/10.1017/S0144686X0999033X
Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., Goede, M. P. M. de, Peters, V., & Velden, Th. M. H. van der. (2013). Basisboek kwalitatief onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek (3de dr.). Groningen: Noordhoff Uitgevers.
Baarda, B., Bakker, E., Hulst, M. van der, Fischer, T., Julsing, M., Vianen, R. van, & Goede, M. P. M. de. (2015). Basisboek methoden en technieken: Kwantitatief praktijkgericht onderzoek op wetenschappelijke basis (5de dr.). Groningen; Houten: Noordhoff Uitgevers.
Basten, S. (2009). Voluntary childlessness and being Childfree. The Future of Human Reproduction: Working Paper, 5, 1–23.
Beckman, L. J., & Houser, B. B. (1982). The Consequences of Childlessness on the Social-psychological Well-being of Older Women. Journal of Gerontology, 37(2), 243–250. https://doi.org/10.1093/geronj/37.2.243
Connidis, I. A., & McMullin, J. A. (1996). Reasons for and perceptions of childlessness among older persons: Exploring the impact of marital status and gender. Journal of Aging Studies, 10(3), 205–222. https://doi.org/10.1016/S0890-4065(96)90021-3
De Donder, L., De Witte, N., Verté, D., Dury, S., Buffel, T., Smetcoren, A.-S., … Verté, E. (2014). Developing Evidence-Based Age-Friendly Policies: A Participatory Research Project. https://doi.org/10.4135/978144627305013508507
De Witte, N., De Donder, L., Dury, S., Smetcoren, A.-S., Brosens, D., Buffel, T., … Verté, D. (2012). Samen de stoep op: Over sociale cohesie en ouderen. Gent: Provincie Oost-Vlaanderen.
Deindl, C., & Brandt, M. (2017). Support networks of childless older people: Informal and formal support in Europe. Ageing and Society, 37(08), 1543–1567. https://doi.org/10.1017/S0144686X16000416
Dykstra, P. A. (2009). Childless Old Age. In P. Uhlenberg (Red.), International Handbook of Population Aging (pp. 671–690). https://doi.org/10.1007/978-1-4020-8356-3_30
Dykstra, P. A., & Hagestad, G. O. (2007a). Childlessness and Parenthood in Two Centuries: Different Roads—Different Maps? Journal of Family Issues, 28(11), 1518–1532. https://doi.org/10.1177/0192513X07303881
Dykstra, P. A., & Hagestad, G. O. (2007b). Roads Less Taken: Developing a Nuanced View of Older Adults Without Children. Journal of Family Issues, 28(10), 1275–1310. https://doi.org/10.1177/0192513X07303822
Dykstra, P. A., & Liefbroer, A. C. (1998). Kinderloos en toch gelukkig? Over de gevolgen van kinderloosheid voor de ouderdom. Mens & Maatschappij, 73(2), 108–129.
Dykstra, P. A., & Wagner, M. (2007). Pathways to Childlessness and Late-Life Outcomes. Journal of Family Issues, 28(11), 1487–1517. https://doi.org/10.1177/0192513X07303879
Filep, B. (2009). Interview and translation strategies: Coping with multilingual settings and data. Social Geography, 4(1), 59–70. https://doi.org/10.5194/sg-4-59-2009
Fiori, F., Rinesi, F., & Graham, E. (2017). Choosing to Remain Childless? A Comparative Study of Fertility Intentions Among Women and Men in Italy and Britain. European Journal of Population, 33(3), 319–350. https://doi.org/10.1007/s10680-016-9404-2
Gibney, S., Delaney, L., Codd, M., & Fahey, T. (2015). Lifetime Childlessness, Depressive Mood and Quality of Life Among Older Europeans. Social Indicators Research, 130(1), 305–323. https://doi.org/10.1007/s11205-015-1177-1
Haan, P., & Wrohlich, K. (2009). Can Child Care Policy Encourage Employment and Fertility? Evidence from a Structural Model. SSRN Electronic Journal. https://doi.org/10.2139/ssrn.1496845
Hagestad, G. O., & Call, V. R. A. (2007). Pathways to Childlessness: A Life Course Perspective. Journal of Family Issues, 28(10), 1338–1361. https://doi.org/10.1177/0192513X07303836
Hakim, C. (1998). Developing a Sociology for the Twenty-First Century: Preference Theory. The British Journal of Sociology, 49(1), 137. https://doi.org/10.2307/591267
Heng, C. Y., & Yazdanifard, R. (2013). Generation Gap: Is There any Solid Solution? From Human Relation Point of View. International Journal of Economy, Management and Social Sciences, 2(10), 837–840.
Jupp, V. (Red.). (2006). The Sage Dictionary of Social Research Methods. London; Thousand Oaks, California; New Delhi: SAGE Publications.
Keizer, R., Dykstra, P. A., & Jansen, M. D. (2008). Pathways into Childlessness: Evidence of Gendered Life Course Dynamics. Journal of Biosocial Science, 40(06). https://doi.org/10.1017/S0021932007002660
Kendig, H., Dykstra, P. A., van Gaalen, R. I., & Melkas, T. (2007). Health of Aging Parents and Childless Individuals. Journal of Family Issues, 28(11), 1457–1486. https://doi.org/10.1177/0192513X07303896
Koropeckyj-Cox, T., & Call, V. R. A. (2007). Characteristics of Older Childless Persons and Parents: Cross-National Comparisons. Journal of Family Issues, 28(10), 1362–1414. https://doi.org/10.1177/0192513X07303837
Kreyenfeld, M., & Konietzka, D. (Red.). (2018). Childlessness in Europe: Contexts, causes, and consequences. New York, NY: Springer Berlin Heidelberg.
Lee, K.-H., & Zvonkovic, A. M. (2014). Journeys to remain childless: A grounded theory examination of decision-making processes among voluntarily childless couples. Journal of Social and Personal Relationships, 31(4), 535–553. https://doi.org/10.1177/0265407514522891
McAdams, D. P. (2005). Studying Lives in Time: A Narrative Approach. Advances in Life Course Research, 10, 237–258. https://doi.org/10.1016/S1040-2608(05)10009-4
Moore, J. (2017). Facets of Agency in Stories of Transforming From Childless by Choice to Mother. Journal of Marriage and Family, 79(4), 1144–1159. https://doi.org/10.1111/jomf.12402
Mortelmans, D. (2011). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven; Den Haag: Acco.
O’Leary, Z. (2004). The essential guide to doing research. London; Thousand Oaks; New Delhi: SAGE.
Peterson, H. (2015). Fifty shades of freedom. Voluntary childlessness as women’s ultimate liberation. Women’s Studies International Forum, 53, 182–191. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2014.10.017
Prieto, G., & Leahy, D. (2012). Online Social Networks and Older People. In K. Miesenberger, A. Karshmer, P. Penaz, & W. Zagler (Red.), Computers Helping People with Special Needs (Vol. 7382, pp. 666–672). https://doi.org/10.1007/978-3-642-31522-0_100
RIZIV. (2019, april 3). Aansluiten bij een ziekenfonds. Geraadpleegd 30 juni 2019, van https://www.riziv.fgov.be/nl/themas/kost-terugbetaling/verzekerbaarheid…
Rowland, D. T. (2007). Historical Trends in Childlessness. Journal of Family Issues, 28(10), 1311–1337. https://doi.org/10.1177/0192513X07303823
Schoukens, P., & Gorissen, G. (2019). Internal coordination of social security in federal Belgium. European Journal of Social Security, 21(2), 100–118. https://doi.org/10.1177/1388262719845315
Silverstein, M., & Giarrusso, R. (2011). Aging Individuals, Families, and Societies: Micro–Meso–Macro Linkages in the Life Course. In R. A. Settersten & J. L. Angel (Red.), Handbook of Sociology of Aging (pp. 35–49). https://doi.org/10.1007/978-1-4419-7374-0_3
Stassen, L., Anseel, F., & Levecque, K. (2016). Generatieverschillen op de werkvloer: Een systematische analyse van een mythe. Gedrag & Organisatie, 1(29), 44–76.
Stevenson, J., Keogh, P., Smith, J., & West, E. (2018). Reaching the Right People: Reflexive Practice to Support Effective Recruitment, Participation, and Engagement in Research With Communities Affected by Stigma. International Journal of Qualitative Methods, 17(1), 160940691881937. https://doi.org/10.1177/1609406918819376
Tanturri, M. L., & Mencarini, L. (2008). Childless or Childfree? Paths to Voluntary Childlessness in Italy. Population and Development Review, 34(1), 51–77.
Turner, D. W. (2010). Qualitative Interview Design: A Practical Guide for Novice Investigators. The Qualitative Report, 15(3), 754–760.
Vaismoradi, M., Turunen, H., & Bondas, T. (2013). Content analysis and thematic analysis: Implications for conducting a qualitative descriptive study: Qualitative descriptive study. Nursing & Health Sciences, 15(3), 398–405. https://doi.org/10.1111/nhs.12048
Wenger, G. C., Dykstra, P. A., Melkas, T., & Knipscheer, K. C. P. M. (2007). Social Embeddedness and Late-Life Parenthood: Community Activity, Close Ties, and Support Networks. Journal of Family Issues, 28(11), 1419–1456. https://doi.org/10.1177/0192513X07303895
Wettelijke pensioenleeftijd. (2018, juli 2). Geraadpleegd 4 november 2018, van Pensioenleeftijd website: https://www.onprvp.fgov.be/NL/futur/retirement/age/Paginas/default.aspx