Heteroseksueel versus homoseksueel?
Wat is het eerste woord dat in u opkomt als u het woord ‘wit’ hoort? Zwart? En bij ‘man’? Denkt u dan ook aan ‘vrouw’? Waar denkt u aan als u ‘heteroseksueel’ hoort? Homoseksueel? Wel, deze manier van denken in paren, ook wel binair denken genoemd, vormt de basis van ons Westerse gedachtegoed. Op het eerste zicht lijkt het logisch dat we een concept makkelijker kunnen definiëren dankzij het tegenovergestelde. Anderzijds kan dit binair denken ook een gevaar met zich meebrengen: één begrip toont zich als het voorbeeld, en het andere wordt beschreven volgens de afwijkingen van dit voorbeeld. In wat volgt, leg ik u uit hoe de queer bewegingen het binair denken bekritiseren.
Wit versus zwart
Edward Said beschreef in 1978 het gevaar van binair denken in zijn theorieën over de ‘Andere’. Volgens hem behandelde de Westerse witte wereld de niet-blanke werelddelen als zijn minderwaardige tegenpool, en begon hen met deze mentaliteit te discrimineren als de Andere. Kortom, dat ‘wit’ met het goede wordt geassocieerd en zwart met het slechte, stimuleert een racistische gedachtegang.
Man versus vrouw
Op dezelfde manier bekritiseerde de feministische beweging, die vecht voor de gelijkheid tussen mannen en vrouwen, het binair denken. Simone de Beauvoir bijvoorbeeld verduidelijkte dat vrouwen vergeleken worden met mannen op een manier waarop ze omschreven worden als het tweede geslacht, een minderwaardige versie van het eerste geslacht, namelijk de man.
Heteroseksueel versus homoseksueel
Zo komen we aan de derde tegenstelling: heteroseksueel versus homoseksueel. De term ‘heteroseksueel’ kwam pas op na de verschijning van het woord ‘homoseksueel’, oorspronkelijk voorgesteld als een aandoening waarbij iemand valt voor hetzelfde geslacht. Pas in 1990 werd homoseksualiteit officieel van de lijst ziektes gehaald, maar helaas worden veel mensen die niet heteroseksueel zijn vandaag nog steeds gediscrimineerd of zelfs gevangengenomen.
We’re here, we’re queer!
In de jaren negentig begonnen de eerste grote groepen samen te komen die streven naar de aanvaarding van mensen met een andere seksuele geaardheid, zoals de LGBT-bewegingen, kort voor Lesbian, Gay, Bisexual, en Transgender. Jammer genoeg werden mensen met een andere huidskleur vaak uitgesloten. Een van de groepen die willen strijden voor de acceptatie van een niet-heteroseksuele identiteit én ook andere vormen van discriminatie willen tegengaan, zoals racisme, gaat onder de naam queer. Dit Engelse woord gebruikte men oorspronkelijk als scheldwoord voor mensen die vreemd en abnormaal zijn. Vandaag draagt ‘queer’ nog altijd deze betekenis van het abnormale in zich, maar kreeg het woord een politieke bijklank.
Het is vrij moeilijk een precies etiket te plakken op de queer bewegingen en de theorieën errond, omdat ze zich net willen verzetten tegen ‘vaste’ definities en normen. Ze stellen in vraag wat als ‘normaal’ en ‘abnormaal’ wordt beschouwd, en bekritiseren de heteronormativiteit van onze samenleving. Deze term verwijst naar het idee dat het heteroseksuele koppel de norm is, en dat alles wat hiervan afwijkt als raar wordt beschouwd en wordt gediscrimineerd. Met andere woorden, de queer groeperingen verzetten zich tegen de verdeling van de samenleving in heteroseksuelen en ‘Anderen’.
Anzaldu... wie?
De Mexicaanse schrijfster Gloria Anzaldúa, die in 2004 helaas overleed aan de gevolgen van diabetes, was een van de eersten die het woord ‘queer’ gebruikte in haar werken met de politieke betekenis van vandaag, zoals in Borderlands/La Frontera. Dit boek is grotendeels autobiografisch en is haar bekendste werk.
Spaans of Engels?
Zoals de titel al laat blijken gebruikte ze een taal genaamd ‘Spanglish’, dat het Engels met het Spaans gaat vermengen. De Mexicaanse schrijfster woonde vlak aan de grens met de Verenigde Staten waar het ‘Spanglish’ deel uitmaakt van het dagelijks taalgebruik van veel mensen. Desalniettemin bereikten literaire werken in deze taalvariant amper het grotere publiek. Schrijvers zoals Gloria Anzaldúa brachten hier verandering in.
“They’re bringing drugs. They’re bringing crime. They’re rapists.” - Trump
Ook al verscheen het werk ruim twintig jaar geleden, Borderlands/La Frontera is verbazend actueel. De schrijfster schetst namelijk het moeilijke leven in dit grensgebied, of ‘borderlands’, waar de Mexicanen wegens hun afkomst gediscrimineerd worden door veel blanke Amerikanen. Trump’s tirades waarin hij de Mexicanen als verkrachters uitscheldt en zijn wens om een gigantische muur te bouwen tussen de twee landen toont aan dat de situatie vandaag nog altijd moeilijk ligt. Hoewel Trump’s ideeën absurd en onmenselijk klinken, laat Anzaldúa de lezer zien dat er toen ook al een ijzeren hek tussen Mexico en de VS stond
Borderlands/La Frontera als queer project
Maar - hoor ik je al denken - wat heeft deze situatie nu te maken met queer theorie? Wel, zoals gezegd gebruikte de schrijfster van Borderlands/La Frontera het woord queer al zeer vroeg met de politieke betekenis dat het woord vandaag heeft. Toch vermeldt men zelden haar naam als het gaat over het begin van queer theorie. Waarom dit precies het geval is, is niet volledig duidelijk. Is het omdat ze niet blank was? Is het omdat haar taalgebruik moeilijker te begrijpen is voor mensen die geen Spaans kennen? Toch toont een analyse van Anzaldúa’s werken dat ze wel degelijk een queer project ontwikkeld heeft waarin ze de lezer laat stilstaan bij de problemen van het binair denken.
La mestiza gaat in tegen het binair denken
Zo staat de figuur ‘la mestiza’ centraal in Borderlands/La Frontera. Oorspronkelijk verwees deze term tijdens het kolonialisme naar mensen die een mengeling zijn van Europeaans en inheems bloed. Veel inwoners van het grensgebied tussen de VS en Mexico zijn ‘mestizos’. Anzaldúa gebruikt deze hybride figuur als symbool voor alles wat niet zomaar in een categorie past, en in plaats daarvan een mengeling is. Door bijvoorbeeld uit te leggen dat de ‘mestiza’ geen strak onderscheid kent tussen het mannelijke en het vrouwelijke, maakt ze deze figuur volledig queer. Dit is slechts een voorbeeld van de vele manieren waarin Anzaldúa ons op queer wijze laat nadenken over dingen die we als vanzelfsprekend aannemen. Wilt u graag te weten komen hoe ze de lezer verder uitdaagt? Dat kan u ontdekken in mijn onderzoek!
Bibliografie
Bibliografie
Primair werk
Anzaldúa, Gloria. Borderlands/La Frontera: The New Mestiza. San Francisco: Aunt Lute Books, 1987.
Secundaire werken
Interviews met Gloria Anzaldúa en andere werken van haar hand
Anzaldúa, Cherríe Moraga, y Leslie Marmon Silko.” Listening to Silences: New Essays in Feminist Criticism. Eds. Elaine Hedges y Shelley Fisher Fishkin. New York: Oxford University Press, 1994, pp. 130-145.
Anzaldúa, Gloria y AnaLouise Keating. This Bridge We Call Home: Radical Visions for Transformation. New York: Routledge, 2002.
Anzaldúa, Gloria. “La Prieta.” This Bridge Called My Back: Writings By Radical Women of Color. Eds. Cherríe Moraga y Gloria Anzaldúa. Berkeley: Third Woman Press, 1981, pp. 220-233.
Anzaldúa, Gloria. Light in the Dark/Luz en lo oscuro: Rewriting identity, spirituality, reality. Ed. AnaLouise Keating, London: Duke University Press, 2015.
Anzaldua, Gloria. Making Face, Making Soul: Haciendo Caras: Creative and Critical Perpectives by Women of Color. San Francisco: Aunt Lute Books, 1990.
Anzaldúa, Gloria. Interviews/Entrevistas. Ed. AnaLouise Keating. New York: Routledge, 2000.
Castillo, Ana y Cherríe Moraga, editoras. Esta puente mi espalda. San Francisco: Ism Press, 1988.
Ikas, Karin. “Interview with Gloria Anzaldúa.” Borderlands/La Frontera: The New Mestiza. 3a ed., San Francisco: Aunt Lute Books, 1987, pp. 227-246.
Keating, AnaLouise, editora. The Gloria Anzaldúa Reader. London: Duke University Press, 2009.
Reuman, Ann E. “Coming Into Play: An Interview with Gloria Anzaldúa.” MELUS, vol. 25, no. 2, 2000, pp. 3-45.
Onderzoeken die zich op het werk van Gloria Anzaldúa focussen
Adams, Kate. “Northamerican Silences: History, Identity, and Witness in the Poetry of Gloria
Alarcón, Norma. “Anzaldúa’s Frontera: Inscribing Gynetics.” Displacement, Diaspora, and Geographies of Identity, Ed. Smadar Lavie y Ted Swedenburg. New York City: Duke University Press, 1996, pp. 41-53.
Alarcón, Norma. “Chicana Feminism: In the Tracks of “the” Native Woman.” Cultural Representation in Native America. Ed. Andrew Jolivétte. Lanham: Altamira Press, 2006, pp. 119-130.
Alarcón, Norma et al. Society for the Study of Gloria Anzaldúa. 2007, http://www.gloriaanzaldua.com/?page_id=4. Consultado el 25 de enero de 2019.
Androne, Helane. “Introduction.” Ritual Structures in Chicana Fiction. Ed. Helane Androne. New York: Palgrave Macmillan, 2016, pp. 1-20.
Barnard, Ian. “Gloria Anzaldúa’s Queer Mestisaje.” MELUS. vol. 22, no. 1, 1997, pp. 35-53.
Bost, Suzanne. “Illness.” The Routledge Companion to Latino/a Literature. Eds. Bost, Suzanne y Frances R. Aparicio. New York: Routledge, 2015, pp. 84-94.
Cantú, Norma E. “Doing Work that Matters: An Introduction to the Special Issue on Gloria Evangelina Anzaldúa.” Camino Real, vol. 13, no. 10, 2018, pp. 13-23.
Chabram-Dernersesian, Angie. The Chicana/o Cultural Studies Reader. New York: Routledge, 2006.
DeGuzmán, María. “Dreaded Non-Identities of Night: Night and Shadows in Chicana/o Cultural Production.” Buenas Noches, American Culture: Latina/o Aesthetics of Night. Indiana: Indiana University Press, 2012, pp. 17-68.
Elenes, C. Alejandra. “Reclaiming the Borderlands: Chicana/o Identity, Difference, and Critical Pedagogy.” Educational Theory, vol. 47, no. 10, 1997, pp. 359-375.
Esquibel, Catrióna Rueda. With Her Machete in Her Hand: Reading Chicana Lesbians. Austin: University of Texas Press, 2006.
García, Shelley. “Genre Matters: Tracing Metaphors of Miscegenation in Genre History, Derrida’s “The Law of Genre” and Gloria Anzaldúa’s Borderlands/La Frontera.” (Re)mapping the Latino/a Literary Landscape. Eds. Cristina Herrera y Larissa M. Mercado-López. New York: Palgrave Macmillan, 2016, pp. 3-20.
Garza, Elisa A. “Chicana Lesbianism and the Multigenre Text.” Tortilleras: Hispanic and U.S. Latina Lesbian Expression. Eds. Lourdes Torres y Inmaculada Pertusa. Philadelphia: Temple University Press, 2003, pp. 196-211.
“Gloria Evangelina Anzaldúa Papers.” Benson Latin American Collection. Austin: University of Texas Libraries, 2005, https://legacy.lib.utexas.edu/taro/utlac/00189/lac-00189.html. Visitado el 28 de enero 2018.
Gómez, Liliana Ramírez. “En la frontera entre Anzaldúa y la Nueva Mestiza.” Cuadernos de Literatura, vol.9, no. 18, 2005, pp. 120-128.
Hammad, Lamia Khalil. “Border Identity Politics: The New Mestiza in Borderlands.” Rupkhata Journal on Interdisciplinary Studies in Humanities, vol. 2, no. 3, 2010, pp. 303-308.
Henríquez-Betancor, María. “Anzaldúa and ‘the New Mestiza’: A Chicana Dives into Collective Identity.” Language Value, vol. 4, no. 2, 2012, pp. 38-55.
Iglesia, María Ángeles Toda. “Lesbianismo y literatura chicana: la construcción de una identitdad/ Lesbianism and Chicana Literature: Constructing an Identity.” Anuario de Estudios Americanos, vol. 67, no. 1, 2010, pp. 77-105.
Jones, Elvin et al. “Gloria Anzaldúa.” Voices from the Gaps. Minnesota: the University of Minnesota, 2005, pp. 1-7.
Jordan, Julia. “Code-switching in Gloria Anzaldúa’s Borderlands/La Frontera: The New Mestiza and Sandra Cisnero’s Caramelo.” The Pegasus Review. vol. 9, no. 2, 2018, pp. 103-109.
Keating, AnaLouise. “Speculative Realism, Visionary Pragmatism, and Poet-Shamanic Aesthetics in Gloria Anzaldúa -and Beyond.” Women’s Studies Quarterly, vol. 40, no. 3, 2014, pp. 51-69.
Keating, AnaLouise. EntreMundos/AmongWorlds: New Perspectives on Gloria Anzaldúa. New York: Palgrave Macmillan, 2005.
Klahn, Norma. “(Re)mapeos literarios: desplazamientos autobiográficos de escritoras chicanas.” Debate Feminista, vol. 25, no. 1, 2002, pp. 321-358.
Kynclová, Tereza. “Constructing Mestiza Consciousness: Gloria Anzaldúa’s Literary Techniques in Borderlands/La Frontera-The New Mestiza.” Human Architechture: Journal of the Sociology of Self-knowledge, vol. 4, special issue, 2006, pp. 43-56.
Lugones, María. “On Borderlands/La Frontera: An Interpretive Essay.” Adventures in Lesbian Philosophy. Ed. Claudia Card. Indiana: Indiana University Press, 1994, pp. 27-33.
Lunsford, Andrea A. “Toward a Mestiza Rhetoric: Gloria Anzaldúa on Composition and Postcoloniality.” JAC, vol. 18, no. 1, 1998, pp. 1-27.
Mäkelä, Hanna. Legitimating Existence -Gloria Anzaldúa Constructing the Borderlands Identity in Borderlands/La Frontera: The New Mestiza. 2008. Tampere University, Pro Gradu Thesis.
Nandorfy, Martha. “Border Thinking and Feminist Solidarity in the Fourth World.” Tropelías: Revista de Teoría de la Literatura y Literatura Comparada, vol. 15, no. 17, 2004, pp. 78-95.
Núñez-Puente, Carolina. “From Genealogies to Gynealogies: Comparing Borderlands to its First All-Poetry Manuscript.” El Mundo Zurdo 3. Eds. Larissa Mercado-López et al. San Fransisco: Aunt Lute Books, 2013, pp. 39-56.
Ohmer, Sarah S. “Gloria E. Anzaldúa’s Decolonizing Ritual de Conocimiento.” Confluencia, vol. 26, no. 1, 2010, pp. 141-153.
Orozco-Mendoza, Elva Fabiola. Borderlands Theory: Producing Border Epistemologies with Gloria Anzaldúa. 2008. Virginia Polytechnic Institute and State University, Máster Thesis.
Perez, Domino Renee. “Words, Worlds in Our Heads: Reclaiming La Llorona’s Aztecan Antecedents in Gloria Anzaldúa’s “My Black Angelos”.” Studies in American Indian Literatures. vol. 15, no. 3/4, 2003/2004, pp. 51-63.
Pitts, Andrea J. “Toward an Aesthetics of Race: Bridging the Writings of Gloria Anzaldúa and José Vasconcelos.” Inter-American Journal of Philosophy, vol. 5, no. 1, 2014, pp. 80-100.
Reichert, Jorge Alberto. Crossing Borders: Voices from the “Margins”. 2011. Universidade Federal Do Rio Grande Do Sul, PhD.
Saavedra, Cinthya M. y Ellen D. Nymark. “Borderland-Mestizaje Feminism: The New Tribalism.” Handbook of Critical and Indigenous Methodologies. Eds. Norman K. Denzin, et al. Los Angeles: SAGE Publications, 2008, pp. 255-276.
Saavedra, Yvette. “Chicana Schism: The Relationship Between Chicana Feminist and Chicana Feminist Lesbians.” National Association for Chicana and Chicano Studies Annual Conference. vol. 28, no. 6, 2001, pp. 41-59.
Saldívar, José David. “Border Thinking, Minoritized Studies, and Realist Interpellations: The Coloniality of Power from Gloria Anzaldúa to Arundhati Roy.” Identity Politics Reconsidered. Eds. Linda Martín Alcoff, et al. New York: Palgrave MacMillan, 2006, pp. 152-170.
Sandoval, Chela. Methodology of the Oppressed. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2000.
Saxe, Facundo Nazareno. “Chicana, lesbiana y queer: Gloria Anzaldúa como pionera y precursora de la teoría queer.” Cuadernos de Literatura del Caribe e Hispanoamérica. vol. 1, no. 22, 2015, pp. 37-51.
Soto, Sandra K. “Queerness.” The Routledge Companion to Latino/a Literature. Eds. Bost, Suzanne y Frances R. Aparicio. New York: Routledge, 2015, pp. 75-83.
Tabuenca Córdoba, María-Socorro. “Literature of the Borderlands.” The Routledge Companion to Latino/a Literature. Eds. Bost, Suzanne y Frances R. Aparicio. New York: Routledge, 2015, pp. 454-461.
Yarbro-Bejarano, Yvonne. “Gloria Anzaldúa’s Borderlands/La Frontera: Cultural Studies, “Difference”, and the Non-Unitary Subject.” The Chicana/o Cultural Studies Reader. Ed. Angie Chabram-Dernersesian. New York: Routledge, 2006, pp. 81-94.
Verdere theorieën en onderzoeken gebruikt in deze studie
Abbott, Sidney, y Barbara Love. Sappho was a right-on woman: A liberated view of lesbianism. New York: Stein and Day, 1972.
Armstrong, Elizabeth A. y Suzanna M. Crage. “Movement and Memory: The Making of the Stonewall Myth.” American Sociological Review. vol. 71, no. 1, 2006, pp. 724-751.
Arondekar, Anjali. “Border/Line Sex: Queer Postcolonialities or How Race Matters Outside the U.S.” The Routledge Queer Studies Reader. Eds. Donald E. Hall et al. Oxon: Routledge, 2013, pp. 547-557.
Balza, Isabel. “Tras los monstrous de la biopolítica.” Dilemata. vol. 5, no. 12, 2013, pp. 27-46.
Boivin, Mauricio, et al. Constructores de Otredad: Una introducción a la Antropología Social y Cultural. Buenos Aires: Antropofagia, 2004.
Booth, Austin y Mary Flanagan. Reload: Rethinking Women + Cyberculture. Massachusetts: The MIT Press, 2002.
Bost, Suzanne y Frances R. Aparicio. The Routledge Companion to Latino/a Literature. New York: Routledge, 2015.
Bracke, Sarah, et al. “Crossing Gendered Borders.” Tijdschrift voor genderstudies, vol. 17, no. 3, pp. 201-209.
Braidotti, Rosi. Sujetos nómades: Corporización y diferencia sexual en la teoría feminista contemporánea. Traducción de Aleira Bixio. Buenos Aires: Paidós, 2000.
Butler, Judith. “Actos performativos y constitución de género: un ensayo sobre fenomenología y teoría feminista”. Traducción de Marie Lourties. Debate feminista, vol. 18, no. 1, 1988, pp. 296-214.
Butler, Judith. “Critically Queer.” The Routledge Queer Studies Reader. Eds. Donald E. Hall et al. Oxon: Routledge, 2013, pp. 18-31.
Butler, Judith. Cuerpos que importan. Traducción de Aleira Bixio. Buenos Aires: Paidós, 2002.
Butler, Judith. El género en disputa: El feminismo y la subversión de la identidad. Traducción de Antonia Muñoz. Buenos Aires: Paidós, 2007.
Casement, Ann. Carl Gustav Jung. London: Sage Publications Ltd, 2001.
Cixous, Hélène. “Sorties: Out and Out: Attacks/Ways Out/Forays.” The Feminist Reader: Essays in Gender and the Politics of Literary Criticism. Eds. Catherine Belsey y Jane Moore. New York: Blackwell, 1997, pp. 120-152.
Contreras, Sheila Marie. “From La Malinche to Coatlicue: Chicana Indigenist Feminism and Mythic Native Women.” Blood Lines: Myth, Indigenism, and Chicana/o Literature. Austin: University of Texas Press, 2008, pp. 105-132.
De Beauvoir, Simone. The Second Sex. Traducción de Constance Borde y Sheila Malovany-Chevallier. New York: Vintage Books, 2009.
de Lauretis, Teresa. “Introduction: Queer Theory: Lesbian and Gay Sexualities.” Differences. vol. 3, no. 2, 1991, pp. Iii-xviii.
de Lauretis, Teresa. “Sexual Indifference and Lesbian Representation.” Theatre Journal, vol. 40, no. 2, 1988, pp. 155-177.
Dean, Tim. “Lacan Meets Queer Theory.” The Routledge Queer Studies Reader. Eds. Donald E. Hall et al. Oxon: Routledge, 2013, pp. 150-162.
Esquibel, Catrióna Rueda. “Shameless Histories: Chicana Lesbian Fictions: Talking Tace/Talking Sex.” Tortilleras: Hispanic and U.S. Latina Lesbian Expression. Eds. Lourdes Torres y Inmaculada Pertusa. Philadelphia: Temple University Press, 2003, pp. 258-276.
Fernandes, Leela. “Unsettling “Third Wave Feminism”: Feminist Waves, Intersectionality, and Identity Politics in Retrospect.” No Permanent Waves; Recasting Histories of U.S. Feminism. New Brunswick: Rutgers University Press, 2010, pp. 98-120.
Flores, Valeria. Interruqciones: Ensayos de poética activista: Escritura, política, educación. Neuquén: La Mondonga Dark, 2013.
Foucault, Michel. Discipline and Punish: The Birth of the Prison. Traducción de Alan Sheridan. New York: Vintage Books, 1995.
Foucault, Michel. Los anormales: Curso del Collège de France (1974-1975). Eds. Valerio Marchetti et al. Traducción de Horacio Pons. Madrid: Ediciones Akal, 2001.
Foucault, Michel. The History of Sexuality: Volume 1: An Introduction. Traducción de Robert Hurley. New York: Pantheon Books, 1978.
Galarte, Francisco J. “Transgender Chican@ Poetics: Contesting, Interrogating, and Transforming Chicana/o Studies.” Chicana/Latina Studies, vol. 13, no. 2, 2014, pp. 118-139.
Garber, Linda. Identity Poetics: Race, Class, and the Lesbian-Feminist Roots of Queer Theory. New York: Colombia University Press, 2001.
Glantz, Margo. “Las hijas de la Malinche.” Debate Feminista. vol. 6, no. 1, 1992, pp. 161-179.
Hall, Donald E. y Anamarie Jagose. “Introduction” The Routledge Queer Studies Reader. Eds. Donald E. Hall et al. Oxon: Routledge, 2013, pp. 3-17.
Hall, Stuart y Paul du Gay. Questions of Cultural Identity. London: SAGE Publications, 1996.
Halley, Janet E. “The Construction of Heterosexuality.” Fear of a Queer Planet. Ed. Michael Warner. Minnesota: The University of Minnesota, 1993, pp. 82-104.
Halperin, David M. “The Normalization of Queer Theory.” Journal of Homosexuality. vol. 45, no. 2, 2003, pp. 339-343.
Haraway, Donna. “A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century.” Socialist Review. vol. 15, no. 2, 1985, pp. 65-107.
Haraway, Donna. “Las promesas de los monstruos: Una política regeneradora para otros inaprobiados/bles.” Política y sociedad. vol. 1, no. 30, 1999, pp. 121-164.
Hartley, George. “Indigeneity.” The Routledge Companion to Latino/a Literature. Eds. Bost, Suzanne y Frances R. Aparicio. New York: Routledge, 2015, pp. 182-194.
Hartsock, Nancy. “Foucault on Power: A Theory for Women?” Feminism/Postmodernism, Ed. Linda Nicholson. New York: Routledge, 1990, pp. 160-161.
Hennessy, Rosemary. “The Material of Sex.” The Routledge Queer Studies Reader. Eds. Donald E. Hall et al. Oxon: Routledge, 2013, pp. 134-149.
Higonnet, Margaret R. “Introduction.” Borderwork: Feminist Engagements with Comparative Literature. Ithaca: Cornell University Press, 1994, pp. 1-16.
Hobson, Janell. “Introduction.” Are All the Women Still White?: Rethinking Race, Exapnding Feminisms. Ed. Janell Hobson. Albany: State University of New York Press, 2016, pp. 1-18.
Johanson, Patrick K. “Escatología y muerte en el mundo náhuatl precolombino.” Estudios de cultura Náhuatl. vol. 1, no. 31, 2000, pp. 166-196.
Iglesia, María Ángeles Toda. “Lesbianismo y literatura chicana: la construcción de una identitdad/ Lesbianism and Chicana Literature: Constructing an Identity.” Anuario de Estudios Americanos, vol. 67, no. 1, 2010, pp. 77-105.
Jones, Elvin et al. “Gloria Anzaldúa.” Voices from the Gaps. Minnesota: the University of Minnesota, 2005, pp. 1-7.
Jordan, Julia. “Code-switching in Gloria Anzaldúa’s Borderlands/La Frontera: The New Mestiza and Sandra Cisnero’s Caramelo.” The Pegasus Review. vol. 9, no. 2, 2018, pp. 103-109.
Jung, Carl Gustav. “The Development of Personality.” The Collected Works: Volume Seventeen: The Development of Personality. Eds. Sir Herbert Read et al. Traducción de R. F. C. Hull. New York: Routledge & Kegan Paul LTD, 1954, pp. 165-186.
Jung, Carl Gustav. Aspects of the Feminine. Traducción de R. F. C. Hull. London: Routledge & Kegan Paul LTD, 1982.
Kain, Philip J. Hegel and the Other: A Study of the Phenomenology of Spirit. Albany: State University of New York Press, 2005.
Karimah, Safiya. Moon Goddess. Lincoln: iUniverse, Inc., 2003.
Kristeva, Julia. Powers of Horror. Columbia: Columbia University Press, 1982.
La Fountain-Stokes, Lawrence. “De sexilio(s) y diáspora(s) homosexual(es) latina(s): el caso de la cultura puertorriqueña y lo nuyorican ‘queer’.” Debate feminista, vol. 15, no. 29, 2004, pp. 138-157.
La Fountain-Stokes, Lawrence. “La política queer del espanglish.” Intersticios y entre cruzamientos. vol. 17, no. 33, 2006, pp. 141-153.
Lancaster, Roger N. y Micaela di Leonardo. The Gender/Sexuality Reader: Culture, History, Political Economy. New York: Routledge, 1997.
Le Clézio, Jean Marie. “México mítico.” Relaciones. vol. 6, no. 22, 1985, pp. 65-83.
Lima, Lazaro. “Deseos de estados queer en la producción critica latina de los Estados Unidos.” Revista Iberoamericana. vol. 74, no. 225, 2008, pp. 959-971.
Lorde, Audre. Sister Outsider. Berkeley: Crossing Press, 1984.
Lugones, María. “El Pasar Discontinuo de la Cachapera/Tortillera del Barrio a la Barra al Movimiento/The Discontinuous Passing of the Cachapera/Tortillera from the Barrio to the Bar to the Movement.” Daring to be good: Essays in feminist ethicopolitics. Eds. Bat-Ami Bar On y Ann Ferguson. New York: Routledge, 1998, pp. 156-167.
Lugones, María. Pilgrimages/Peregrinajes: Theorizing Coalition Against Multiple Oppressions. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2003.
Madrigal, Doris Margot. Beyond ‘Spanglish’: Ideologies of Language and Identity in Bilingual Chicana/o Cultural Production. Staford University, 2010, Máster Thesis.
Mansfield, Nick. Subjectivities: Theories of the Self from Freud to Haraway. New York: New York University Press, 2000.
Martínez, Elizabeth Coonrod. “Resistance, Revolution, and Recuperation: The Literary Production of the Mestizo/Mexican-American/Chicano.” A Companion to US Latino Literatures. Eds. Caulfield, Carlota y Darién J. Davis. Woodbridge: Tamesis, 2007, pp. 12-36.
Martínez, Natalie E. Towards a Disruptive Theory of the Affectual: Queer Hemispheric Theories of Affect and Corporeality in the Americas. 2014. Arizona State University, PhD.
Matthis, Iréne. Dialogues on Sexuality, Gender and Psychoanalysis. New York: Karnac, 2004.
Mignolo, Walter. “Geopolitics of sensing and knowing: On (de)coloniality, border thinking, and epistemic disobedience.” Confero, vol. 1, no. 1, 2013, pp. 129-150.
Montúa, Andrés Fabián. “Una reflexión sobre las investigaciones de Foucault del cuerpo y del poder.” Efdeportes, octubre de 2005, http://www.efdeportes.com/efd89/foucault.htm. Visitado el 22 de marzo de 2019.
Muñoz-Sánchez, Ana. “Who Soy Yo?: The Creative Use of “Spanglish” to Express a Hybrid Identity in Chicana/o Heritage Language Learners of Spanish.” Hispania. vol. 96, no. 3, 2013, pp. 440-441.
Muñoz, José Esteban. “Introduction: Performing Disidentifications.” Disidentifications: Queers of Color and the Performance of Politics. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1999, pp. 1-36.
Nicholson, Mervyn. “Eat – or Be Eaten: An Interdisciplinary Metaphor.” Mosaic: An Interdisciplinary Critical Journal. vol. 24, no. 3/4, 1991, pp. 191-210.
Pennock, Caroline Dodds. “Outside the Norm.” Bonds of Blood: Gender, Lifecycle, and Sacrifice in Aztec Culture. Eds. Rab Houston y Edward Muir. New York: Palgrave Macmillan, 2008.
Pérez-Torres, Rafael. “Mestizaje.” The Routledge Companion to Latino/a Literature. Eds. Bost, Suzanne y Frances R. Aparicio. New York: Routledge, 2015, pp. 35-33.
Prosser, Jay. “Judith Butler: Queer Feminism, Transgender, and the Transubstantiation of Sex.” The Routledge Queer Studies Reader. Eds. Donald E. Hall et al. Oxon: Routledge, 2013, pp. 32-59.
Rasell, Marc. The Mark of the Beast and the Seal of God. North Charleston: Createspace Independent Publishing Platform, 2012.
Rodríguez, Richard T. “Making Queer Familia.” The Routledge Queer Studies Reader. Eds. Donald E. Hall et al. Oxon: Routledge, 2013, pp. 324-332.
Rotger, Patricia. “Monstruos: invención y política.” ESTUDIOS. vol. 1, no. 34, 2015, pp. 259-271.
Roth, Benita. Separate Roads to Feminism: Black, Chicana, and White Feminist Movements in America’s Second Wave. New York: Cambridge University Press, 2004.
Sáez, Javier. Teoría Queer y psicoanálisis. Madrid: Editorial Síntesis, 2004.
Sedgwick, Eve Kosofsky. “Queer and Now.” The Routledge Queer Studies Reader. Eds. Donald E. Hall et al. Oxon: Routledge, 2013, pp. 3-17.
Sedgwick, Eve Kosofsky. Tendencies. Durham: Duke University Press, 1993.
Segdwick, Eve Kosofsky. Epistemology of the Closet. Los Angeles: University of California Press, 1990.
Semali, Ladislaus M. y Joe L. Kincheloe. “Introduction: What is Indigenous Knowledge and Why Should We Study It?” What is Indigenous Knowledge?: Voices from the Academy. Eds. Ladislaus M. Semali y Joe L. Kincheloe. New York: Routledge, 2011.
Smith, Sidonie y Julia Watson. “Introduction: Situating Subjectivity in Women’s Autobiographical Practices.” Women, Autobiography, Theory: A Reader. Eds. Sidonie Smith y Julia Watson. Wisconsin: The University of Wisconsin Press, 1998, pp. 3-52.
Spargo, Tamsin. Foucault y la teoría queer. Traducción de Gabriela Ventureira. Buenos Aires: Gedisa Editorial, 2004.
Staller, John E., Brian Stross. “The Lightning Deity’s Animal Co-essences: Humans with Lightning Familiar.” Lightning in the Andes and Mesoamerica: Pre-Columbian, Colonial, and Contemporary Perspectives. New York: Oxford University Press, 2013, pp. 147-154.
Stein, Arlene. “Sisters and Queers: The Decentering of Lesbian Feminism.” The Gender Sexuality Reader: Culture, History, Political Economy. Eds. Lancaster, Roger N. y Micaela di Leonardo. New York: Routledge, 1997, pp. 378-391.
Torres, Lourdes. “Introduction.” Tortilleras: Hispanic and U.S. Latina Lesbian Expression. Eds. Lourdes Torres y Inmaculada Pertusa. Philadelphia: Temple University Press, 2003, pp. 1-16.
Turner, Bryan S. El cuerpo y la sociedad: Exploraciones en teoría social. Traducción de Eric Herrán Salvatti. México: Fondo de cultura económica, 1989.
Turner, William B. A Genealogy of Queer Theory. Philadelphia: Temple University Press, 1964.
Walker, Steven F. Jung and the Jungians on Myth: An Introduction. New York: Routledge, 2002.
Warner, Michael. “Introduction.” Fear of a Queer Planet. Ed. Michael Warner. Minnesota: The University of Minnesota, 1993, pp. vii-xxxi.
Williams, Robert R. Hegel’s Ethics of Recognition. Berkeley: University of California Press, 1997.
Wittig, Monique. El pensamiento heterosexual y otros ensayos. Traducción de Javier Sáez y Paco Vidarte. Boston: Beacon Press, 1992.
Zermeño, Guillermo. “Del mestizo al mestizaje: Arquelogía de un concepto.” El peso de la sangre. Eds. Nikolaus Böttcher et al. México: Colegio de México, 2011, pp. 283-318.
