Jongvolwassenen in de hulpverlening: ‘ik wisselde rapper van begeleider dan van slip’
Hoe kunnen we kwetsbare jongvolwassenen ondersteunen zodat ze de draad van het leven opnieuw kunnen oppakken? Dat is de vraag die vzw Oranjehuis zich stelt in de aanloop naar Back On Track (BOT), een programma dat ze samen met het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) uitwerken voor jongvolwassen gevangenisverlaters en jongvolwassen thuislozen. Masterstudente Katrien Goossens wijdde haar scriptie aan dit thema.
Over troebele relaties, verantwoordelijkheden en foute vrienden
Lissa (23) ging op haar achttiende verjaardag alleen wonen. De relatie met haar ouders was al jaren troebel. Thuis stapelden ruzies zich op, tot ze uiteindelijk tot een breuk leidden. Lissa rijgt jobs in de horeca aaneen en sukkelt na een relatiebreuk in een depressie. “Ik pakte mijn depressie niet aan maar vluchtte in alcohol en drugs, het ging van kwaad naar erger. Ik kreeg het moeilijk om mijn huur te betalen en dus werd ik door de huisbaas aan de deur gezet.”
Dakloze jongvolwassenen zijn zonder het zelf te willen gedoemd om verantwoordelijkheden op te nemen voor ze de nodige vaardigheden en ervaringen hebben ontwikkeld. Ze worden omschreven als (tweevoudige) slachtoffers: uit een studie uitgevoerd in de VS blijkt dat 92% van de dakloze jongeren emotioneel misbruik ervaren heeft, 84 % is slachtoffer geweest van fysiek misbruik voordat ze thuisloos werden. Bovendien zijn vele daklozen tijdens de dakloze periode opnieuw slachtoffer of getuige van een aanranding of een andere gewelddadige gebeurtenis. Ze kampen met psychische problemen en nemen vaker dan andere jongvolwassenen toevlucht tot alcohol en drugs.
Yarne (19) kwam op jonge leeftijd in contact met foute vrienden. Zijn alleenstaande mama wist geen raad met haar zoon en liet al snel de teugels los. Het begint met winkeldiefstallen, later start Yarne met vrienden een illegaal handeltje in bromfietsen. Als ze mensen beginnen afpersen, lopen ze tegen de lamp. Zo komt Yarne in een instelling terecht. Wanneer hij op zijn achttiende de instelling verlaat is hij onvoldoende gewapend om op eigen benen te staan.
Jongeren kunnen op verschillende manieren verzeild geraken in de criminaliteit. Yarne verwijst naar foute vrienden, maar ook bijvoorbeeld de gezinscontext of de invloed van de bredere omgeving kan delinquent gedrag met zich meebrengen. Jongeren die een instelling verlaten lopen een hoog risico om te hervallen. En sommige groepen jongeren zijn extra kwetsbaar, zoals bijvoorbeeld jongeren met een licht verstandelijke beperking. Zij komen makkelijker in aanraking met justitie, zeker wanneer ze die beperking combineren met andere (gedrags)problemen.
Back On Track wil niet achteloos te werk gaan
De initiatiefnemers van BOT streven concrete doelstellingen na. Sabine Bourgeois (directeur Oranjehuis): “We willen meetbare resultaten boeken. We zetten in op een betaalbare en duurzame woonst. We willen samen met de jongeren werk vinden zodat ze een stabiel inkomen hebben. En we willen vermijden dat ze (opnieuw) in de criminaliteit terecht komen. Ook helpen we een netwerk op te bouwen van mensen die er op langere termijn voor hen zullen zijn. Voor minder gaan we niet. We willen niet achteloos tewerk gaan.”
Om die doelstellingen te bereiken werd voor de start van BOT grondig onderzocht wat werkt voor de doelgroepen. Professor Koen Hermans van het Centrum voor Sociologisch Onderzoek aan KULeuven begeleidde het proces. Een grondige internationale literatuurstudie klaarde uit wat werkt voor kwetsbare jongvolwassenen. De onderzoeker voedde deze wetenschappelijke inzichten met de kennis van zowel hulpverleners als kwetsbare jongvolwassenen. Zo worden de inzichten van hulpverleners die jarenlang met de doelgroep werkten meegenomen. En worden de jongeren erkend als specialisten van hun eigen leven.
Wat werkt voor kwetsbare jongvolwassenen?
Met een lijst van werkzame factoren kunnen hulpverleners onmiddellijk aan de slag: factoren die werken bij kwetsbare jongvolwassenen in het algemeen, factoren voor dakloze jongvolwassenen en factoren die de kans op herval in de criminaliteit moeten reduceren bij detentieverlaters.
Wie als hulpverlener een jongvolwassene voor zich krijgt maakt best eerst een grondige inschatting van de situatie van de jongere en de problemen waarmee die geconfronteerd wordt. Zo kan de noodzakelijke aanpak op maat ingezet worden.
We kijken opnieuw naar Yarne en Lissa. Beiden zijn gebaat bij een aanpak die inzet op alle aspecten die de jongvolwassene of zijn omgeving als problematisch ervaart. De focus ligt daarbij op basisbehoeften en op duurzame huisvesting. Aangewezen is ook dat het sociaal netwerk actief betrokken wordt. De houding van de begeleider blijkt cruciaal. Hij leeft bijvoorbeeld mee, is positief ingesteld en respecteert de jongere. Hij motiveert de jongeren om actief mee te werken aan het hulpverleningsproces. Men maakt voldoende tijd voor de jongere. Dit gebeurt binnen een organisatie die teamoverleg, intervisie en vorming voorziet. Ook worden samenwerkingsverbanden aangegaan met andere organisaties. Zo wordt continuïteit gewaarborgd, tijdens het hulpverleningsproces maar ook na afloop. Het blijkt nefast te zijn als jongvolwassenen om de haverklap met een andere hulpverlener moeten samenwerken. Dat gebeurt vandaag in de praktijk te vaak.
Lissa’s basisprobleem is de dakloosheid. Daarom is het belangrijk dat een intensief aanbod aangereikt wordt dat afgestemd is op de oorzaken van de dakloosheid en aandacht besteedt aan haar specifieke noden, bijvoorbeeld haar druggerelateerde problemen. Voor haar is het belangrijk dat men ruimte maakt om kansen te creëren voor hereniging met de familie. De ideale begeleider motiveert en inspireert de jonge dakloze in een laagdrempelige organisatie.
Wie de kans op recidive bij Yarne wil verkleinen, hanteert daartoe een gestructureerde aanpak. Het programma stelt criminogene noden centraal, is afgestemd op het risico op herval en is cognitief-gedragsmatig -men werkt bijvoorbeeld aan vaardigheden om zelfcontrole of agressieregulatie te vergroten. Begeleiders stellen ook modeltrouw voorop. Daarnaast wordt bij voorkeur ingezoomd op het bevorderen van het welzijn van de jongere en wordt een krachtgerichte aanpak aanbevolen.
Het BOT-programma start begin 2020. De initiatiefnemers zullen de brede waaier aan werkzame factoren inzetten om effectief resultaat te boeken samen met de jongeren.
De volledige lijst van werkzame factoren en meer info over BOT kan je verkrijgen bij Wouter Vanclooster via wouter.vanclooster@oranjehuis.be.
Bibliografie
Altena, A., Brilleslijper-Kater, S., & Wolf, J. (2010). Effective interventions for homeless youth: a systematic review. American journal of preventive medicine, 38 6, 637-45.
Andrews, D.A., Bonta, J., & Hoge, R.D. (1990). Classification for effective rehabilitation: rediscovering psychology. Criminal Justice and Behavior, 17 (1), 19-52.
Back on Track – Vraag en synthese projectvoorstel Social Impact Bond (2018). Kabinet Welzijn Vandeurzen – BNPPF-Jeugdhulp vzw Oranjehuis – CAW – Lucas centrum voor zorgonderzoek KU Leuven.
Bender, K., Thompson; S. & Ferguson, K. (2014). Trauma Among street-involved youth. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 22(1), 53-64.
Benjaminsen, L. (2015). The variation in family background amongst young homeless shelter users in Denmark. Journal of Youth Studies. 19. 1-19.
Brändle, G. & García-Luque, O. (2015). Measuring housing exclusion using the ETHOS typology. Housing, Care and Support. 18. 113-124.
Busch-Geertsema, V., Edgar, W., O'Sullivan, E. & Pleace, N. (2010). Homelessness and Homeless Policies in Europe: Lessons from Research. Brussels: European Commission.
Claes, B. (2009), ‘Als een hamer je enige gereedschap is, lijkt elk probleem op een spijker’, in Bruggeman W., e.a. (red.), Van Pionier naar Onmisbaar. Over 30 jaar Panopticon, Antwerpen, Maklu.
Coren, E., Hossain, R., Pardo Pardo, J. & Bakker, B. (2016). Interventions for promoting reintegration and reducing harmful behaviour and lifestyles in street‐connected children and young people. Campbell Systematic Reviews 2016:5.
Crane, M., Warnes, A., Barnes, J. & Coward, S. (2014). The resettlement of homeless young people: Their experiences and housing outcomes. Social Policy and Society, 13(2), 161-176.
Eisenberger, N., Lieberman, M., Williams, K. (2003). Does rejection hurt? An fmri study of social exclusion’ in Science Vol 302, 290-292.
Estrada, R. & Marksamer, J. (2006). Lesbian, gay, bisexual, and transgender young people in state custody: Making the child welfare and juvenile justice systems safe for all youth through litigation, advocacy, and education. Temple Law Review, 79(2), 415-438.
Evenson, J., & Barr, C. (2009). Youth homelessness in Canada: The road to solutions. Raising the Roof. Geraadpleegd via https://www.raisingtheroof.org/wp-content/uploads/2015/10/road2sols-FIN…
FEANTSA (2017a). ETHOS - the European Typology of Homelessness and Housing Exclusion. Geraadpleegd via https://www.feantsa.org/en/toolkit/2005/04/01/ethos-typology-on-homelessness-and-housing-exclusion.
FEANTSA (2017b). Housing Solutions to Youth Homelessness Based on a Human Rights Approach - Report of the 2017 Study Session Organised by FEANTSA Youth. Geraadpleegd via https://www.feantsa.org/download/2017_feantsa-youth_final_report_study-session2247233005847378843.pdf
FEANTSA (2017c). Recognising the link between trauma and homelessness. FEANTSA position of 27 january 2017. Geraadpleegd via https://www.feantsa.org/download/feantsa_traumaandhomelessness03073471219052946810738.pdf
Gaetz, S. (2017). This is housing first for youth: A program model guide. Toronto: Canadian Observatory Press.
Gaetz, S. & Dej, E. (2017). A new direction: A framework for homelessness prevention. Toronto: Canadian Homelessness Research Network Press. Geraadpleegd via http://www.deslibris.ca/ID/10089734
Goodman, L. A., Saxe, L.; Harvey, M. (1991). Homelessness as psychological trauma. Broadening perspectives. In: American Psychologist, Vol 46(11), Nov 1991, 1219-1225.
Hagan, J. & McCarthy, B. (2005). Policy brief: Homeless youth and the perilous passage into adulthood. Philadelphia: MacArthur Foundation Research Network on Transitions into Adulthood and Public Policy.
Hauspie, B., Vettenburg, N. & Roose, R. (2010). Vooronderzoek 'Kenmerken van hulp- en dienstverleningsbehoeften van maatschappelijk kwetsbare jongvolwassenen'. Eindrapport van een onderzoek in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Universiteit Gent: Vakgroep Sociale Agogiek.
Hermans, K. (2005). Evidence-based maatschappelijk werk: een pragmatische benadering. Journal of Social Intervention: Theory and Practice, 14 (3), 5-16.
Holl, M., Van den Dries, L. & Wolf, J. (2016). Interventions to prevent tenant evictions: A systematic review. Health & Social Care in the Community, 24(5), 532-546.
Kaal, H., Overvest, N. & Boertjes M. (Eds.) (2014). Beperkt in de keten. Mensen met een licht verstandelijke beperking in de strafrechtketen. Den Haag: Boom Lemma.
Kidd, S., Frederick, T., Karabanow, J., Hughes, J., Naylor, T. & Barbic, S. (2016). A mixed methods study of recently homeless youth efforts to sustain housing and stability. Child & Adolescent Social Work Journal, 33(3), 207-218.
Lankelly Chase Foundation (2015). Hard Edges: Mapping severe and multiple disadvantage, England, geraadpleegd via http://lankellychase.org.uk/wp-content/uploads/2015/07/Hard-Edges-Mappi…
Lindsay, W. (2011). People with intellectual disability who offend or are involved with the criminal justice system. Current Opinion in Psychiatry, 24(5), 377-381.
Mayock, P., Parker, S. & Murphy, A. (2014). Young People, Homelessness and Housing Exclusion (Executive Summary).
McKenzie-Mohr, S. & Coates, J. & McLeod, H. (2012). Responding to the needs of youth who are homeless: Calling for politicized trauma-informed intervention. Children and Youth Services Review - CHILD YOUTH SERV REV. 34.
Mendes, P., Baidawi, S. & Snow, P. (2014). Young people transitioning from out-of-home care in Victoria: Strengthening support services for dual clients of child protection and youth justice. Australian Social Work, 67(1), 6-23.
Menon, R., Blakely, C., Carmichael, D. & Snow, D. (1995). ‘Making a dent in recidivism rates: Impact of employment on minority ex-offenders’ in Thomas G. (ed.) Race and ethnicity in America: Meeting the challenge in the 21st century. New York: Taylor & Francis, 279-293.
Meys, E., & Hermans, K. (2014). Nulmeting dak- en thuisloosheid. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Geraadpleegd via https://steunpuntwvg.be/images/rapporten-en-werknotas/nulmeting-dak-en-thuisloosheid
Mine, B., Robert, L., Maes, E. (2015). Recidive na een rechterlijke beslissing. Nationale cijfers op basis van het Centraal Strafregister / La récidive après une décision judiciaire. Des chiffres nationaux sur la base du Casier judiciaire central. Publisher: Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC); Brussel.
Munthe-Kaas, H., Berg, R., Blaasvær, N. (2016). Effectiveness of Interventions to Reduce Homelessness: A Systematic Review. Oslo, Norway: Knowledge Centre for the Health Services at The Norwegian Institute of Public Health (NIPH); Dec 7. Report from the Norwegian Institute of Public Health No. 2016-02.
Naert, J., & Van Gijsegem, A. (2011). Participatieve basishouding van hulpverleners. Back to basics. Alert, 38(5), 50–55.
Pleysier, S. (2015). Jeugddelinquentie: fenomeen en verklaringen. KU Leuven, UGent, Vrije Universiteit Brussel en Kenniscentrum Kinderrechten, in opdracht van het Agentschap Jongerenwelzijn.
Pijnenburg, H. (Ed.) (2010). Zorgen dat het werkt: Werkzame factoren in de zorg voor jeugd, Uitgeverij SWP, Amsterdam, pp. 11-54.
Roose, R. (2005). Participatieve hulpverlening: bron of fata morgana? Participatierechten van kinderen. Verzamelde commentaren (Vol. Cahier 25, pp. 219–240). Academia Press.
Schwan, K., Gaetz, S., French, D., Redman, M., Thistle, J., & Dej, E. (2018). What would it take? Youth across Canada speak out on youth homelessness prevention. Toronto, ON: Canadian Observatory on Homelessness Press.
Schwan, K., French, D., Gaetz, S., Ward, A., Akerman, J., & Redman, M. (2018b). Preventing youth homelessness: An international scan of evidence. Cardiff, Wales: Wales Centre for Public Policy.
Slesnick, N., Dashora, P., Letcher, A., Erdem, G., & Serovich, J. M. (2009). A review of services and interventions for runaway and homeless youth: Moving forward. Children and Youth Services Review, 31, 732-742.
Statistiek Vlaanderen. (2017) VRIND 2017. Vlaamse regionale indicatoren. Geraadpleegd via https://www.vlaanderen.be/publicaties/vrind-2017
Steens, R (2018). Zicht op ambulante methoden Jeugddelinquentie. Een verdieping en verbreding van de praktijkervaring met NPT. Rapport in opdracht van Jongerenwelzijn vanuit de academische werkplaats in Jeugdzorg Emmaus.
Van Audenhove, S., & Vander Laenen, F. (2011). Zorg voor de toekomst: jongeren uit de bijzondere jeugdzorg in de overgang naar volwassenheid. Vlaams Tijdschrift Voor Orthopedagogie, 30(4), 16–28.
Van Hecke, Van Belle, Mouque, Jacob, Van Dessel, Wynants, & De Kyvere (2013). Loopplanken voor jongvolwassenen, Antwerpen, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk.
Van Regenmortel, T., Hermans, K., Steens R. (2013). Het concept ‘empowerende academische werkplaats’. Een innovatieve vorm van samenwerken aan werkzame kennis. Tijdschrift voor Welzijnswerk, 37 (333), 36-48.
Van Yperen, T. (2010). Wat werkt in de Jeugdzorg? In: Pijnenburg, H. (red.) (2010). Zorgen dat het werkt. Werkzame factoren in de zorg voor jeugd. Amsterdam, SWP, pp. 8197.
Van Yperen, T. & Veerman, J.W. (2008). Zicht op effectiviteit. Handboek voor praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg. Delft: Eburon.
Waegemakers Schiff, J. & Rook, J. (2012). Housing first - Where is the Evidence? (Toronto: Homeless Hub).
Ward, T. & Brown, M. (2004). The good lives model and conceptual issues in offender rehabilitation. Psychology, Crime & Law, 10, 243-257.
Ward, T., Melser, J., & Yates, P.M. (2007). Reconstructing the Risk Need Responsivity Model: A theoretical elaboration and evaluation. Aggression and Violent Behavior, 12, 208−228.
White, H. (2018). Evidence and Gap Maps on Homelessness. A launch pad for strategic evidence production and use: Part 1: Global Evidence and Gap Map of Effectiveness Studies. Centre for Homelessness Impact.
White, H., Wood, J., & Fitzpatrick, S. (2018). Evidence and Gap Maps on Homelessness. A launch pad for strategic evidence production and use: Part 2: Global Evidence and Gap Map of Implementation Issues. Centre for Homelessness Impact.
Wylie L. (2014). Closing the crossover gap: Amending foster connections to provide independent living services for foster youth who crossover to the justice system. Family Court Review, 52, 298–315.
Zhang, D., Barrett, D.E., Katsiyannis, A., & Yoon, M. (2011). Juvenile offenders with and without disabilities: risks and patterns of recidivism. Learning and Individual Differences, 21(1), 12-18.
