Kleuterklas zoekt flexibele hoek: een eerste stap naar onderzoekend leren

Ellie (5 jaar) is druk bezig in de klas: ze probeert een doek op te hangen, maar dit lijkt niet te lukken. De leerkracht staat even verder en kijkt ernaar… Ellie komt aangelopen: “Ik kan het niet. Wil je me helpen?” Haar leerkracht gaat graag mee, maar hangt de doek niet op voor Ellie…

Ellie kreeg geen hulp van de leerkracht. Of zo lijkt het toch…

Change means the unknown – Eleonor Roosevelt

Kinderen moeten later op zoek gaan naar een job die ze vanuit hun talent en passie uitvoeren.  Maar hoe ontdekken ze deze talenten en passies? Helpt het om hen allemaal éénzelfde knutselwerkje te laten maken of in de klas steeds weer met dezelfde blokken te spelen?  Het onbekende terrein dat onderzoekend leren is, zoekt zijn weg in het onderwijs.  Zo ook in de school van Ellie.

Onderzoekend leren zorgt immers voor de vorming van de 21ste eeuwse vaardigheden zoals creatief denken, problemen oplossen en communiceren. Deze aanpak daagt leerlingen uit en doet een beroep op hun creativiteit waardoor ze kennisinhouden veel beter opnemen en onthouden (Klapwijk & Holla, 2018).

Dit onderzoek streeft naar een aanpak gericht op de veranderende, onbekende toekomst voor de kinderen vandaag.

De leerkracht als belangrijkste pijler

Waar kleuterleerkrachten en kleuters elkaar inspireren ontstaan er talrijke leerkansen waarbij leraar en leerling samen op onderzoek gaan en zo kennis en handelingen verwerven.  Leerkrachten moeten groeien naar een begeleidingsstijl die dit mogelijk maakt.

Om de nood aan deze begeleidingsstijl te ontdekken namen leerkrachten deel aan een bevraging omtrent hun klasinrichting en de betrokkenheid van de kleuters.  Samen ontdekten leerkrachten hiaten in hun eigen werking zoals weinig tijd nemen voor het meespelen en weinig keuzes durven geven aan de kleuters in materiaalgebruik.  Het wegwerken van deze tekorten kan kleuters helpen in het ontdekken en beoefenen van hun passies en talenten.  Bovendien gaven bepaalde leerkrachten aan geen kennis te hebben over onderzoekend leren. 

Nochtans is de begeleiding van de leerkracht een grote vereiste om kleuters tot onderzoekend leren te laten komen.   Het blijkt dat kinderen beter presteren als ze begeleiding krijgen bij het onderzoeken van mogelijkheden (Van der Aalsvoort & De Wit, 2016).  Het zal hierbij belangrijk zijn dat men als leerkracht blijft kijken naar het materiaal of het nog als uitdagend wordt ervaren (Boland en van Seters, 2014).

Waar vinden leerkrachten ondersteuning in het toepassen van deze begeleidingsstijl?

Vanuit dit onderzoek ontstond een kijkwijzer (zie Figuur 1) die de bevindingen van leerkrachten en de kennis uit de literatuur bundelde.

De kijkwijzer daagt uit tot een aanpassing in de omgeving die vertrekt vanuit de leerkracht.  Zo bieden leerkrachten kansen aan kleuters tot het stimuleren van verschillende ontwikkelingsdomeinen zoals wiskundig denken en spelvormen zoals bewegingsspel en regelspel.  Ook de begeleidingshouding van de leerkracht komt aan bod in dit document.  Hier gaat het onder andere over open vragen stellen die kleuters laten nadenken, meespelen en geen oordeel geven over het spel van kleuters - ook als de leerkracht weet dat hetgeen de kleuters doen niet haalbaar is. De leerkracht ondersteunt de kleuters bij het experimenteren tot gerichter onderzoeken wanneer deze kleuters er klaar voor zijn. Hierbij gaan kleuters vooral zelf aan de slag.

Figuur 1: Kijkwijzer voor leerkrachten kleuteronderwijs

Poppenhoek? Bouwhoek? Doe mij maar een flexibele hoek!

Vervolgens leidde dit onderzoek tot de herinrichting van een bestaande poppenhoek vanuit de nood van de betrokken leerkracht en de zoektocht naar een aanpak die kleuters stimuleert in het ontdekken en ontwikkelen van hun interesses.  Want de interesses waren er, maar leken niet voldoende gevoed door het huidige aanbod.

De bevindingen van de leerkrachten omtrent het bieden van keuzes in materiaal in combinatie met de interesses van de kinderen, resulteerde in de inrichting van de hoek met techniekmaterialen, open einde materialen (voorwerpen waar kinderen zelf een betekenis aan kunnen geven) en een beperkt aanbod van vertrouwde materialen in de hoek.  Door dit aanbod van materialen (figuur 2 en 3) kwamen kinderen tot gevarieerder spel, naast het bestaande rollenspel in deze poppenhoek.  Deze laatste spelvorm is belangrijk voor het ontwikkelen van verbeelding, empathie en samenwerken (Bryce-Clegg, 2013).  Deze vaardigheden zijn eveneens belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen en hoe ze in de toekomst functioneren en leven met anderen.

Figuur 2 en 3: een overzichtelijk aanbod van uitdagende materialen

De kijkwijzer, een krachtig werkmiddel om kleuters te ondersteunen

Ellie ging zonet de leerkracht halen en geeft haar de doek.  De leerkracht geeft de doek aan Ellie terug en stelt open vragen.  Ze weet immers wat haar kleuter reeds probeerde.  In plaats van de doek zelf op te hangen, geeft de leerkracht ondersteuning aan Ellie om haar doel te bereiken.  Even later hangt de doek waar Ellie het wou.  En de leerkracht? Die keek en zag hoe Ellie erin slaagde haar doel te bereiken. En dit allemaal door het stellen van een aantal vragen.

Doordat de leerkracht de kijkwijzer actief gebruikte, bleek dat kinderen gestimuleerd werden door de leerkracht in het zelf proberen van mogelijkheden en werkten ze elk vanuit hun eigen interesses. Zo nemen kleuters onbewust hun eigen ontwikkeling in handen en kunnen ze evolueren naar een volwassene die durft keuzes maken en uitdagingen aangaan.     . 

Door dit aanbod kreeg elke kleuter de kans om binnen zijn interesse te spelen, te onderzoeken en te leren.

Samen groeien naar ondernemende kleuters

Dit onderzoek vraagt naar het blijvend inzetten van een leerkracht die open staat voor deze andere begeleidingsstijl.  Een stijl die kinderen leert omgaan met de uitdagingen die onvermijdelijk op hun pad komen en hen zo laat groeien tot een ondernemende, creatieve volwassene.

De nood van deze onderwijsaanpak zal dus bredere aandacht moeten krijgen.  Directie, leerkrachten en anderen die overtuigd zijn van de kracht van onderzoekend leren hebben de opdracht deze aanpak samen verder uit te bouwen.  Onderzoekend leren kan dan geïntegreerd worden in het dagelijkse leven van de leerlingen.  Ook benieuwd wat Ellie verder zal onderzoeken?